Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 18, 3 May 1918 — Page 2

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Maryann Acker
This work is dedicated to:  Shannon Benson, love ya

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKA, HONOLULU, T., H. POALIMA,       MEI 3, 1918.

 

HOOKUUIA MAI O KAPENA HENRY ALLEN E NA KIURE

 

Pili Ole ka Hewa Pepehikanaka Iaia no ka Make Ana o ka Haole Kelemania

 

IKEIA KA MAKAUKAU O KA LOIO LORRIN ANDREWS

 

Kaihuakai na Koa ma ke Alanui no ka Ukali Ana Mahope o Kepena Allen

 

            Imua o ka aha kiure a ka Lunakanawai Kaapuni Heen, ma ke awakea o ka Poalua aku nei i hala, i hookuu loa ia mai ai o Kapena Henry allen, ka haole nana i ki i  ka pu ia s. J. Walker, a make ma kahi kokoke i Aala Paka, no kona pili ole i ka hewa pepehikanaka ma ke degere elua elike me ke kumu hoopii e ku-e ana iaia.

            Iloko o na minuke eha wale no mahope iho o ka waihoia ana aku o ka hihia iloko o ka liuna o na kiure, i hoihoiia mai ai ka olelo hooholo, me na manao lokahi iloko o na kiure, ua hookuuia ka mea hoopiiia, mamuli o ka pili ole o ka hewa pepehikanaka iaia.

            No na sekona he umi, mahope iho o ka hoihoi ana mai o na kiure i ka lakou olelo hooholo, aole he nakeke i loheia, ua hamau loa na mea apau maloko a mawaho o ke keena hookolokolo, a iloko o ia meha pu, i welo haaheo ae ai he elua mau hae amerika, e paaia ana e kekahi mau keiki koa elua, e hoike mai ana hoi kela hana i kekahi o na hiona ilihia i kau aku maluna o na mea apau.

            Aole he mau leo huro maiwaena mai o ke anaina o ka poe makaikai, a he mau uluao’a ana paha, aka he hookahi mea i ikeia, o ia no ke ku ana ae o kela ame keia o kona mau hoaloha iluna, a haawi mai la i kona lima no ka lululima pu ana me Kapena Henry allen, ka haole mua loa nana i ki aku i ka mea kumakaia i ka hae Amerika, me kona maka’u ole i ka make.

            Oiai e hoolohe ana i ka olelo hooholo a na kiure, ua noho malie loa o Kapena Allen, a i ka wa i heluheluia ae ai’ na mea a kela kiure i hooholo ai, akahi no oia a hina pono mai ihope o kona noho, me ka piha i ka ilihia, a oiai kona mau hoaloha e lulumi mai ana no ka ike ana iaia, ua nele maoli ka loaa ana he mau huaolelo kupono ma kona aoao, e hoakaka ae ai no ka hauoli i loaa iaia, aka nae ua lawa ke ano o kana nana ana mai, ame ke ano o kana mea i hana mai ai, i hoike oiaio no ka mea nui iloko o kona puuwai.

 

Ka’ihuaka’i na Koa

 

            Iloko o na la e hooloheia ana ka hihia pepehi kanaka o Kapena Allen, e piha mau ana oloko o ke keena hookolokolo i na koa, no ko lakou makemake e lohe i ka hopena o ka hihia, o kekahi o na kanaka i makee i ka pono o ka hae o knoa aina, a i ka manawa i hookuu la’ela’e ia mai ai ka mea i hoopiiia, a haalele aku la i ke keena hokolokolo, ua ukali mai na koa i hoea ae malaila, mahope ona, e ka’i ana hoi ma ke alanui Moi, nolalo o kona wahi kuai waimomona malalo o Aala Paka, oiai hoi na hae Amerika e welo haaheo ana i ka makani.

            He mea oiaio, aia ka lehulehu mahope o kapena Allen i na manawa apau, mai kela manawa mai i lawe ae ai oia i ka mana o ke kanawai iloko o kona lima, ahiki wale i kela holuuia ana mai le me ka lanakila, no ia kumu, oiai oia e huli hoi ana no kona wahi, me ka ukali pu hoi o na koa mahope ona, he hookahi mea maopopo loa iloko o ka noonoo o ka lehulehu e ike aku ana i kela hiona, o ia no ka piha me ka hauoli.

 

Ikeia Ka Makaukau o ka Loio Pale

 

            Me he mea la iwaena o na hihia ano nui apau i laweia ae imua o na aha hookolokolo o Hawaii nei, o ka hihia pepehikanaka o Kapena Allen, kekahi o na hihia ano nui loa, a i loheia ai no hoi kekahi mau kumupale naauao a ko’iko’i, i haawiia ae e ka Loio Lorrin Andrews imua o na kiure, e hiki ole ai i kekahi mea ke kupaa iho, aka e haawi ana oia i na apono ana no ka hookuuia o ka mea i hoopiiia, a pela no i lokahi ai na kiure ma ka lakou olelo hooholo.

            Ua kaa i ka Loio Kalana Brown, ka wehe mua ana i na olelo hoakaka imua o na kiure, ma ka hoakaka ana aku imua o lakou, no ko lakou kohoia ana, i poe hooko pono i ke kanawai. Ua hoakaka aku oia i na mea oiaio apau i pili i ka hihia o Kapena Allen, he mau mea oiaio hoi i hooiaio ia mai e ka mea hoopiiia, a wahi ana, ua maopopo loa, ka hookoia ana o ke karaima, a i kulike ai me ka manao o ke kanawai, pela no i makemakeia ai na kiure e hooko aku i ka hana i waihoia aku ai iloko o ko lakou lima.

            I pane ma ka aoao o ka mea hoopiiia, no ke kupale ana i kona pono, i hoakaka mai ai ka Loio Andrews, aole wale no o ko Honolulu nei poe, ke kakali aku nei e lohe i ka olelo hooholo a na kiure no kela hihia, aka o ko ke ao holookoa nei kekahi, e hoakaka ana hoi imua o lakou, i ke kulana o ka aina i keia manawa, a e nana aku i ka hiona maluna o na kahua kaua i keia la, ka haua a na kanaka Amerika oiaio apau i molia aku ai i ko lakou mau ola, a i lawe ae ai i ke kanawai iloko o ko lakou lima.

            Ua hoakaka aku ka Loio Andrews he hookahi mea ano nui loa ma kela hihia, a na kiure e pono ai ke noonoo me ke akahele loa, o ia no ka pono kupale, ka mea ana i hooiaio aku ai imua o na kiure, ua oi ae ia mamua o na kanawai o ka aina, he pono pilipaa hoi a ke Akua i haawi mai ai i ke kanaka e kupale no kona ohana.

            No ka mea a Kapena Allen i hana aku ai, me ke ki ana i kekahi haole nana i hoohaahaa i i kumakaia i ka hae Amerika, he elua mau hana nui loa a Kepena Allen i hooko aku ai, o ka mua, o ia no ke kupale ana i kona ola mai kekahi enemi ino loa mai, a o ka lua, no ke kupale ana no ia no kona hae aloha.

            Me ka makaukau apau o ka oihana loio i loaa iaia, i lawe mai ai ka Loio Andrews i ka moolelo o Nathan Hale, kana mau olelo i kona manawa e hoomakaukauia ana e li, e na kanaka Pelekane, ma ka olelo ana ae, o kana mea wale no i minamina ai, o ia ka hookahi wale no ola, i haawiia aku no ka pono o kona aina.

            Mai ka moolelo mai o kela kanaka kaulana, ka hoohele ana ae o na hoakaka a ka Loio Andrews no ka pono o ka mea i hoopiiia, ahiki i ka wa o ke kaua huliamahi, ka manawa hoi a ke Kiaaina Samuel J. Kirkwood o ka Mokuaina o Iowa, i ka makahiki 1861, i hoike okoa ae ai i kona manao, he mea pono, e ki ia ka poe kumakaia apau i ka pu.

            Ua lawe maoli mai oia i na olelo oiaio i hoopukaia e kela kiaaina, ma ka olelo ana: “He manawa kupilikii keia,” iaia i kikala mai ai pela mailuna mai o na anuu o ke alapii o ka hale aupuni ma Iowa, “eia he mau kiu ame na kumakaia iwaena o kakou i makaukau e hoopoino i ka Uniona. Ina he mea kumakaia kekahi e noho nei iloko o keia nokuaina, a e hoinoino aku i ka hae, e ki aku iaia i ka pu, a e hele mai imua o’u, na’u no e haawi aku i na huikala ana.”

            No ka hora hookahi a oi kela noke ana a ka loio o Kapena Allen i ka hoakaka i na kumu pale no ka pono o kona haku, alaila hoihoi pono mai la i kana mau kamailio ana, i na ano maikai o Kapena Allen, ame na ano ino o ka mea i make, e hoike ana hoi i na olelo lehulehu a Walker i kamailio ai no ka pono e nui na koa Amerika e make, no ko lakou kaua ku-e ana aku ia Kelemania, o ke kanaka o  kela ano wahi ana, he hookahi wale no olelo hooholo kupono loa, a kekahi papa kiure o na kanaka Amerika e hoopuka mai ai, o ia no ka hookuu i ka mea i hoopiiia.

            “Aia ko kakou mau koa Amerika ke make mau mai la i kela ame keia la, no ke kupale ana i ko kakou hae, e ae ana anei oukou e hookauia mai ka hoohilahila maluna o kakou, ma o ko oukou apono ana i na hana a ke kanaka i auamo i na haawina ehaeha o kana mea i hana mai ai?” wahi o kana mau olelo hope imua o na kiure, a he mea oiaio, ua hoea mai i ka lanakila ana o kana mau hooikaika ana apau no ka pono o ka mea i hoopiiia, mamuli o ka hookuu hou ia ana mai e hele me ka lanakila.

 

LOAA I KA MA’I LOLO MA KA MOANA.

 

            Ma ke kelepa a ka makuahi Kalaudina o ka huli hoi ana mai Maui mai no Honolulu nei, ma ka po o ka Poaha aku nei o ka pule i hala, i loohia ai ke Kapena Bennett me ka ma’i lolo, o kahi nae o ka laki, ua loaa no ka ikaika kupono i kona kino, me ka maikai pu no hoi o kona noonoo, pela i hiki ai iaia ke kahea aku i ke keiki lawelawe o ka runi o ke kapena, no ke kii ana aku i ke kupakako, a lawelawe mai i na hana e pono ai oia.

            Me ka hikiwawe loa kela loaa ana o ke kapena oluna o ke Kalaudina i ka ma’i lolo, ua lolo holookoa kona aoao hema, mailuna mai ahiki ilalo, a me ia kulana oia ahiki i ke ku wale ana mai o ke Kalaudina i ka uwapo, alaila ua hoihoi loa ia aku oia noloko o ka halema’i, no ka lawelawe ana mai o na kauka, i na mea nona e pono ai.

            Aole loa he wahi helehelena a hiona o ka ma’i lolo maluna o Kapena Bennett, i ka manawa i haalele aku ai ka makuahi ia Lahaina, o ia mau no kona kulana maikai, me ka ikaika o kona kino.

            Iaia e waiho ana maloko o ka halema’i, ua lilo i hana nui ma kona aoao, ke kamailio ana mai, me ka hiki pono ole, eia nae, he o ia mau no ka maikai o kona noonoo, o kona pilikia wale no o ia ka hiki ole i na wahi i lolo ke onioni ae.

            I wahi nae e maopopo pono ai i na kauka o ka Halema’i Moiwahine ke kumu o ka hoea ana mai o kela pilikia, ua laweia kona koko, no ke ana ana aku malalo o na ike pili i kela oihana, me ka manao ma ia hana, e hiki loa ai ke ikeia na kumu oiaio o kela poino i kau aku maluna o kekahi o na kapena kahiko o na mokuahi holo pi.i aina.

 

HE RULA MAIKAI NO KA HOME.

 

            E kukulu i rula no kou home, o ia ka malama mau ana he omole o ka Laau Hoopaa Hi a Nahu o ka Opu a Chamberlain, no ke kupale ana aku i ka pilikia o ka opu. He hikiwawe kana hoola ana, aole e palekana kekahi home ke ole ia mea. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson Smith & Co., Ltd., na akena no Hawaii.—Hoolaha.

 

KAU HOU IA KE KUMUKUAI O NA I’A.

 

            No ka pomaikai o ka lehulehu, ke hoopukaia aku nei malalo nei ka papa hoike o ke kumukuai o na i’a like ole, e kuaiia nei, malolo o ke kauoha a ku Lunahooponopono o na Meaai Child, ina ma ka makeke a ma na wahi e ae paha, e konoia ai kela ame keia home e malama i keia papa kuhikuhi, i ole ai e pulapuia mai e ka poe kalewa i’a.

            I ke kau ana nae o ke komisina i keia papakuhikuhi o ke kumukuai o na i’a, ua hiki no ke kuai hooliloia ka i’a malalo iho, oiai he kumukuai kiekie loa keia, no ka manawa uuku mai o ka i’a, ina no he nui, alaila e hoemiia mai no ke kumukuai.

            O keia papakuhikuhi o ke kumukuai o na i’a, ua hooholoia, ia mamuli o ke kukakuka ana o ke komisina o na meaai, me ka poe kuai i’a ame ka poe lawai’a, e mau aku ana keia kumukuai o na i’a a hoea i ka mahina o Okatoba ae nei.

            O keia iho ka papakuhikuli hou o ke kumukuai o na i’a, e hoolialikelike ana me ke kumukuai kahiko:

 

                                                                                                      Kumukuai             Kumukuai

                                                                                                      kahiko                   hou

Aalaihi……………………………………………………….      $.12m                          .11c

Aawa…………………………………………………………        .12                            .11

Aha……………………………………………………………      .12                            .11

Ahi…………………………………………………………….      .14                            .14

Aholehole……………………………………………………..       .15                            .14

Aku……………………………………………………………      .08                            .064

Akule………………………………………………………….      .18                            .18

Amaama……………………………………………………….      .20                            .20

Alalauwa………………………………………………………      .05                            .05

Awa……………………………………………………………     .17                            .16

Awakalamoho…………………………………………………      .15                            .15

Awaaua………………………………………………………...     .20                            .20

Aweoweo………………………………………………………     .12                            .12

Hahalalu……………………………………………………….      .18                            .18

Hapuupuu……………………………………………………...     .16                            .15

Hauliuli………………………………………………………...     .12                            .12

Hee…………………………………………………………….      .20                            .20

Hihimanu………………………………………………………     .14                            .08

Hilu……………………………………………………………      .12                            .12

Hinalea………………………………………………………..       .09                            .10

Honu………………………………………………………….       .05                            .05

Humuhumu…………………………………………………….     .07                            .07

Iheihe…………………………………………………………..     .16                            .16

Ina………………………………………………………………    .10                            .10

Kahala…………………………………………………………..    .16                            .15

Kaku……………………………………………………………    .17                            .17

Kala…………………………………………………………….     .10                            .10

Kalikali…………………………………………………………     .16                            .17

Kawakawa………………………………………………………   .16                            .16

Kawelea…………………………………………………………   .17                            .16

Kihikihi…………………………………………………………    .05                            .05

Kole……………………………………………………………..   .16                            .15

Kumu……………………………………………………………   .23                            .23

Kupoupou……………………………………………………….   .17                            .16

Kupipi……………………………………………………………  .16                            .15

Lauhau…………………………………………………………..   .05                            .05

Laenihi………………………………………………………….    .10                            .16

Iai……………………………………………………………….    .17                            .16

Mahimahi……………………………………………………….    .15                            .14

Maiii…………………………………………………………….    .16                            .14

Maiko……………………………………………………………   .16                            .15

Maka’a…………………………………………………………..   .05                            .05

Malamalaina…………………………………………………….    .05                            .05

Malolo…………………………………………………………..    .16                            .15

Mamamo………………………………………………………...   .16                            .15

Manini…………………………………………………………..    .15                            .15

Mano…………………………………………………………….   .03                            .03

Mikiawa…………………………………………………………   .08                            .08

Moan’o………………………………………………………….    .20                            .20

Moi………………………………………………………………   .26                            .20

Mu……………………………………………………………….   .15                            .15

Muhee…………………………………………………………… 1.50                          1.50

Naia………………………………………………………………  .05                            .05

Naenae…………………………………………………………… .05                            .05

Nenue…………………………………………………………….  .15                            .14

Nohu……………………………………………………………..  .05                            .05

Nunu…………………………………………………………….. 1.00                          1.00

Oama…………………………………………………………….   .15                            .15

Oio……………………………………………………………….  .17                            .16

Olali……………………………………………………………… .05                            .05

Omaka……………………………………………………………  .15                            .14

Oinilu…………………………………………………………….  .17                            .16

Ono………………………………………………………………  .15                            .14

Oopu…………………………………………………………….   .20                            .18

Opakapaka………………………………………………………   .18                            .14

Opelu…………………………………………………………….  .17                            .14

Opelu Palahu…………………………………………………….   .17                            .14

Pakaii…………………………………………………………….  .15                            .15

Papai……………………………………………………………..  .07                            .07

Palani…………………………………………………………….  .10                            .10

Panuhunuhu……………………………………………………..   .17                            .16

Papiopio………………………………………………………….  .10                            .16

Pauu……………………………………………………………..   .10                            .10

Poopaa………………………………………………………….    .10                            .10

Pualu…………………………………………………………….   .10                            .05

Puhi………………………………………………………………  .06                            .15

Puhikii……………………………………………………………  .15                            .15

Uhu………………………………………………………………  .17                            .16

Uku………………………………………………………………  .16                            .15

Ulae………………………………………………………………  .10                            .09

Ulaula…………………………………………………………….  .19                            .19

Ulua……………………………………………………………… .17                            .16

Ula……………………………………………………………….  .20                            .20

Upapalu………………………………………………………….   .16                            .18

Uu………………………………………………………………..  .23                            .23

Walu……………………………………………………………..   .25                            .20

Wana…………………………………………………………….   .10                            .10

Weke…………………………………………………………….   .10                            .10

Ehu………………………………………………………………   .19                            .18

Lehi………………………………………………………………  .18                            .17

Kamano………………………………………………………….   .18                            .17

A-u………………………………………………………………   .15                            .15

 

APONOIA KA BILA KOHO BALOKA O NA WAHINE

 

            Ma ke kelekalapa i hoounaia mai e ke kakauolelo a ka Elele Kuhio ma ka Poakahi nei, e hioke mai ana ia no ke apono ana o ke komite o ka hale i waihoia aku ai ka bila no ka noonoo ana mai, i hookomoia aku e ka Elele Lahui, maloko o ka hale o na lunamakaainana, no ka pono koho baloka o na wahine ma Hawaii nei.

            He lono hoohauoli kela i ka manao o ka Elele Lahui, a mamuli o ke apono ana mai la o ke komite, i ka bila, e komo aku ana ia maloko o ka papa kuhikuhi o na hana mau o ka hale, e hoea mai ai i ka noonooia ana e na hoa maluna o ka papahele.

            He bila no kekahi o kela ano like i hookomoia aku iloko o ka aha senate e Senatoa Shafroth, o Colorado. Maloko o keia mau bila a elua, e hoamana ana ia i ka ahaolelo kuloko o Hawaii nei, o haawi aku i ka pono koho baloka i na wahine apau i loaa na hookupono ana malalo o ke kanawi, elike me ia pono hookahi, e loaa nei i na mokaainana kane o keia Teritore.

            Ua haawi pu no hoi kela bila pono koho baloka o na wahine i ke kuleana i ka ahaolelo kuloko, e waihe aku i na makaainana, no ka hooholo ana mai i kela ninau, ma kekahi koho baloka i pili loa, ia mea.

 

KANONO KA UKUHANA KOI I KA PIONEER.

 

            No ka huli ame ka noii pono ana i na kumu hoohalahala e ku-e ana i ka Lunanui Weinzheimer, i koi ae ai na lala o ke komite i waihoia aku ai kela hana iloko o ko lakou lima, i ka papa hooko o ka mahiko, no ka ukuhana o iwakalua-kumamalima dala pakahi o ka la, a ua waiho loa ia ae nae ke apono a apono ole ana ia koi, iloko o ka lima o na lala hou o ka papa hooko o ka mahiko Pioneer.

            He elua mau ninau ano nui i hoalaia ae, no na kahua e hiki ai ke aponoia aku, a ke hooleia aku kela koi ukuhana ma ka aoao o ke komite. O ka mua, e ui ana ia, ina paha ua pili ka hana noii a huli pono a kela komite i ke kulana o ka Lunanui Weinzheimer i ka pono o ka poe paa mahele o ka mahiko? O ka lua, ina paha he hana ia i pili i ka pono o ke Teritore holookoa ame kona mau waiwai?

            He elima lala o ke komite i kohoia ai no kela hana, a no ua hana la, i hooko aku ai lakou me ka nui maoli o ko lakou manawa i lilo ma ka noii ame ka ninaninau ana i na hoike lehulehi, me ka noho ana o ka lakou halawai no umikumamaha manawa.

            No na hoolilo k kela komite, ua pau na bila i ka ukuia, i hiki aku ma kahi o ka elua ame ekolu haneri dala, a iloko o ka manawa i maopopo ole, ua hookomo mai Ia kela ame keia lala pakahi o ke komite i ke koi ukuhana o iwakalua kumamalima dala no ka la hookahi, ua like ia me ekolu haneri me kanalima dala a ka mea hookahi.

            Ke ku-e nei kekahi poe i kuleana i ka mahiko, aole he pono e ukuia na lala o kela komite no ko lakou luhi, no ka mea aole he pomaikai pili dala i loaa aku i ka mahiko, aka he hana ia a lakou i lawelawe ai no ka pono o keia Teritore, a kela ame keia makaainana, i makaukau mau ai e hoko aku, me ke koi ole mai i kekahi uku no ko lakou luhi.

            Ma kekahi aoao hoi, ua loheia kekahi mau manao hoakaka, no ka pono  e ukuia kela komite, oiai he hana i pili loa i ka pono o ka mahiko, ka Iakoua i lawelawe aku ai; a i ka ukuia ana o na hoolilo e ae, mawaho o ka ukuhana o keia komite, he mea pono no e aeia aku ke koi a na lala o ke komite, oiai ua waiho aku lakoa i na hana o ko lakou mau keena, a hoolilo i ko lakou manawa ame na noonoo, no na hana i pili loa aku i ka pono o ka mahiko.

            Ua kohoia nae na lala o ka papa hooko hou o ka mahiko, ma ka Poakahi nei, a imua o kela papa i waihoia aku ai ke koi ukuhana a kela komite, no ke apono ana mai, a apono ole paha, elike me ka kela papa i ike ai he pono.

 

NA MARE.

 

            George Namauu ia Hanna Ah sing, Apr. 22.

 

            Thomas Lane ia Esther Wahinenui, Apr. 25.

 

            D. A. Kaaika-Ia ia Mewlang Kanoe, Apr. 25.

           

            Henry V. Patting ia Pauline Lopez, Apr. 27.

 

            William Tremblay ia Emily A. Sanders, Apr. 27.

 

            Harry B. Sturgeon ia Elizabeth Kamana, Apr. 27.

 

            Manuel Spencer ia Maryann Naehu, Apr. 27.

 

NA HANAU.

 

            Na Arthur Kahaawinui ame Mileka Polipoli, he kaikamahine, Mar. 10.

           

            Na James L. Cullen ame Carrie C. Norton, he kaikamahine, Apr. 16.

 

            Na Chas. L. Y. Hoi ame Mary T. Kawali, he kaikamahine, Apr. 23.

 

            Na John Palau ame Mary Kekai, he kaikamahine, Apr. 24.

 

            Na William Puaoi ame Abbie Nahinu, he kaikamahine, Apr. 24.

 

            Na Inoaole ame Rebecca Kaaiohelo, he kaikamahine, Apr. 25.

 

            Na Peter Starkey ame Margaret Wong, he kaikamahine, Apr. 26.

 

            Na John Rawlins ame Angeline Lee, he keikikane, Apr. 26.

 

            Na W. J. Markahm ame Nora Stewart, he keikikane, Mar. 27.

 

            Na Henry Alina ame Annie Ahkahana, he keikikane, Apr. 29.

 

            Na Nathaniel Parker ame Lumlee Akana, he kaikamahine, Apr. 29.

 

            Na Alexander D. Tripp ame Susie Ah Heong, he keikikane, Apr. 29.

 

            Na Richard Hiwaalani ame Mary Wailehua, he keikikane, Apr. 30.

 

NA MAKE.

 

            Anna Papalaua, ma ka Home Lunalilo, Apr. 25.

 

            Robert S. Lee, ma ke alanui Luso, Apr. 25.

 

            Mary Kalaikilo, ma ke alanui cooke, Apr. 25.

 

            Kaimana, ma ka Halema’i Pupule, Apr. 26.

 

A.     P. Kahalekauwila, ma ke alanui Iwilei, Apr. 26.

 

Edith K. Norton, ma ke alanui Kalihi, Apr. 27.

 

Lily A. Kuapuhi, ma ke alanui Parker, Apr. 27.

 

Maggie Kalola, ma ke alanui Liliha, Apr. 27.

 

Violet William, ma ke alanui Kukui, Apr. 27.

 

He bebe na N. Parker, ma ka Halema i Moiwahine, Apr. 29.

 

Eunice Kalaiwaa, ma ke alanui Moi ame Alapai, Apr. 30.

 

He bebe na Henry Alina, ma ke alanui Kukui, Apr. 29.

 

Lucy Paishon, ma ke alanui Morris, Apr. 30.

 

Rebecca Kahoano, ma ke alanui Mendonca, Apr. 30.

 

 

            MAREA, Apr. 26.—Iloko o ka manaka o ka hakala ana a na koa Amerika me na kanaka powa Mekiko ma ka aina hanai holoholona Everett, o ke koa Amerika Stone ka mea i ku i ka poka ma ka maka.

 

KA MAKOU PUOLO WAIMAKA O KE ALOHA NO MRS. MAKILEILEI KAMALALAWALU ALOHIKEA. AUWE LUULUU WALE!

 

Luuluu Hanalei i ka ua nui,

Kaumaha i ka noe o Alakai,

Alakai ke aloha eha o oloko,

E luhi kunewa ana i ke ala.

E apo wale ana no i ka lau o ke pili,

I pili aloha ia na lehua o Luluupali.

Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Anoai wale ea: --E oluolu mai kou hanohano, ina he wahi rumi oneki koe o ka hiwahiwa a ka lahui, no makou hoi ia wahi rumi, i kau aku ai hoi ka makou wahi opeope waimaka a ke aloha, a nana hoi ia e hii hele aku, i ike mai ai na kini makamaka o ka makou aloha e walea nui mai la mai ka la hiki, la kau ae ma Makanoni a ka la kiei, e ha-lo ana i ke kai puaialeho e onini ana i ka mole o Lehua la e. O Makileilei Kamalalawalu Alohikea, ua hala i ke alapolikua a Kane, a huna na maka nalo la.

            A kapukapu mai la na maka o Puna ke Akua wahine,

            Aohe ike wale mai ia makou;

            I ka huhuki lawea au a Uwekahuna, Paia ae la na maka e ka nui o na Iehua.

            O makou ka ka ke aloha e laiaiele nei

            E kuewa hele i ke ala me ka waimaka,

            Ina iho ke aloha e, he ai lihaliha hoi!

            Ma ka la 11 o Aperila o keia makahiki, a ma Honolulu, i niau palamimo aku ai ka uhane o ka makou lei aloha, Mrs. Makileilei Kamalalawalu Alohikea, a waiho iho la i ke kino e moe i ka moe kau a moe hooilo, a i ukana nui hoi na makou kona mau makua e painuu aku ai. Auwe!

            Kupouli ke aloha e Kanehoa,

            Aohe eu i ka hana ia e ke anu,

            Ua oni wale i ke oho a ke kupukupu,

            I na hoaliko pua kaunoa i ka lae,

            Kaka ka waimaka elo e ka laau,

            Hoaleale ana ia Kaunalewa,

            O ka ke aloha hana no i-a,

            O ka hoohanini i ka waimaka.

            Ua hanauia ka makou lei aloha, Mr. Alohikea ma Wainiha, Kauai, i Au 3, 1897, mai ka puhaka mai o Mr. M. M. Puulei ame Kamehaiku Puulei, moe aku la no ka wa mau loa i Aperila 11, 1918; o ka nui o kona mau la o k ola ana he 20 makahiki ame ewalu ma hina,

            A hala aku la ka puulena aia i Hilo,

            Ua imi aku la ia Papalauahi.

            No ka mea, elike me ke ao i maalo ae a nalo aku, pela o Makileilei i moe aku la, aole ia e hoi hou mai ana, aole hoi makou e ike hou iaia, oiai ua moku ke kaula dala, ua naha ke kiaha gula, ua noha ka pakeke ma ka punawai, a nahaha ke kaa ma ka luawai.

            Ua hoi aku la o Makileilei i kona hale mau, a hele hoi ka poe kanikau ma ke alanui. Auwe, luuluu wale!

            E Hanalei i ka ua nui,

            E ke one pua rose o Mahamoku,

            E ka lumu ka kanaka o Maunakepa,

            Na hala o Naue au ana i ke kai e,

            E na hau o Maihi punohu mai ana,

            Na ulu hoi o Wehi,

            E kaumaka i ka ehu o ke kai. Ua ike anei oukou i ka makou lei aloha Makileilei; Aloha ia mau wahi a Makileilei e hele ai; ua pau ko oukou ike ana iaia, ka lohe ana i kona leo, ua hala, ua nalo, ua kuu ka luhi, ka maopaopa, a ua hoi aku la me ka Mea Nana oia i hana.

            O makou no me ka luuluu,

                                                M. M. PUULEI,

                                                            Me ka Ohana.

 

ELIMA HANERI LOLE PUMEHANA A NA PUKAUA

 

            A hoea mai la i ka la 1 o ka manina o Mei nei, ua hiki aku ma kahi o ka elima haneri ka nui o na lole hoopumehana no na koa i hanaia e na Kaikamahine a na Pukaua, i kokuaia mai hoi e kekahi mau ahahui liilii iwaena o na wahine Hawaii ame na haole, a ua waihoia aku kela mau lole hoopumehana apau, malalo o ka malu o Konela R. M. Schofield, o ke keena hoahu o na lako o ka oihana koa maanei nei.

            Ua hoakoakoaia ae na lole hoopumehana apau i paa ma ka home o mrs. Walter Macfarlane, ka peresidena o ka Ahahui o na Kaikamahine a na Pukaua, ma ke alanui Pensacola, a mailaila aku i waihoia aku ai malalo o ke keena o ka oihana koa, e hiki ai ke puunauweia aku, i na kanaka opio apau e haalele iho ana ia Hawaii nei no ke kahua kaua.

            O na makaukau apau no ka hana ana i na lole hoopumehana, ua loaa mai no ia, mmuli o na kokua manawale’a, i noiia aku i na hoaloha o Amerika, ua haawi mai kela ame keia elike me ka mea hiki, eia nae, o kekahi mahele nui no o na dala, no ke kuai ana i na lako no kela hana, na Mrs. Kawananakoa ame Mrs. Macfarlane no.

            Ua hookumu mua ia keia hana i na lole hoopumehana o na koa, e ka ahahui, mamuli o na hoeueu ana a Mrs. Macfarlane ame Mrs. Taylor, a i ka manawa i oho mai ai na lala apau o ka ahahui, me na manao makee, e haawi aku i ko lakou manawa, ma ka hana ana i na lole hoopumehana no na koa, ua ohohia maoli no na lala o ka ahahui, ahiki i ka loaa nui ana mai o na kokua dala mai na makamaka apau no ka hana ana i na lole hoopumehana, a ua komo hele aku o Mrs. Macfarlane, iwaena o na ahahui like ole o na wahine Hawaii maanei nei, a ua apo mai ia mau ahahui i kela hana me ko ohohia.

 

NA LONO LIKE OLE E PILI ANA I KE KAUA MA EUROP

 

(Mai ka aoao 1 mai.)

 

ke ano he awa hoolulu, a e iawe ae aua lakou i ke alahele ma Ostend i ka wa o holo ae ia no ka moana. Ma ka nanaia ana iho o ke Kowa Zeebrugge mahope iho o ka hoopa-huia ana ma ka lewa iho ua ikeia ke panikuia ana o ke kowa ma o ka hoopiholoia ana o na mokukaua kahiko Pelekane i hoopihaia me ku puna kameki, a oiai ua pau i ka wawahiia ke kaoeliawa Kelemania ma kela kaua ia ana aku, o ka hua ma ia hanaia ana e hoopiha kokeia ana ia wahi me ka lepo pohopoho.

            Ina no ka hana hou ia ae o ke kao eliawa, a paa e hala ana i ka enemi he mau pule lehulehu e hookaawale ia i ua moku nahaha i hoopiholoia mai ke kowa ae, i hiki ai ke hoohana hou ia a kupono no na mokuluu e puka aku ai a e komo mai ai, o kahi wale no nae no na mokuluu e hiki ai ke puka iwaho ke hiki e pau i ka hookaawaleia ae.

 

O ke Kaiser Kekahi Malaila

 

            He lono kelekalapa na ka Reuters i Amsterdam mai Berlin mai ke olelo ana ua holo aku ke Kaiser me ka awiwi loa no Zeebrugge no ka nana ana i maopopo ka poino i hanaia e na aupuni hui ma ke kaua o ka Poalua.

            Ua hele oia ahiki i ka uwapo i hanaia ai a hala i ka hohonu a ua lawa kona ike nona iho no ka hoopoinoia ana, ua hana hou ia ae ke alanui kaaahi a paa no ka manawa wale no.

            Ua paa i ka hopuia e ke Kaiser kekahi koa marina ana o ka halawai ana ku ma ke ano ulia iaia e hele ana a ninau aku la iaia e hoakaka mai i ke ano o ke kaua o ka hooukaia ana.

            Ua hoikeia mai i Wakinekona nei ma ka po aku la i hala o ka nui o na koa marina Amerika i poino ma kela kaua ana ma Zeebrugge he 278, he 22 o lakou he mau kanaka i hoopaaia na inoa a he elua kapena ame eon lukanela i helu pu ia mawaena o ka poe i make.

 

Ka Poe Amerika Hoopakele Ola

           

Ua hoopihoihoiia ka lahui ma ke kaua ana ma Bruges no ka hana hoopakele ana a elua mau moku mahu i kapiliia ma Amerika, an moku na laua i hoopakele i na kanaka 200 o na ko-lu o elua mokukaua i hooholoia ai a hoopahuia e paniku i ke awa, oiai na pu kuniahi e kiia mai ana.

 

He Lono Hauwawa no ka Hoola Hou ia Ae o ke Aupuni Moi o Rusia

 

            WASHINGTON, Apr. 28.—He lono lauahea no ka hoola hou ia ae o ke aupuni moi ma Petrograd me Alexis Nikolaievitch, ke keikikane muli loa a ka Empera Nicolas Romanoff ma ke ano he emepera ame ka makuakane hanauna o ke keiki opio Michael Alexandrovitch, ke kahu aupuni, ka i loaa mai ka akau mai o Europa ma ka la i nehinei. Mai ke kulanakauhale mai o Kopenahegena keia lono o ka loaa ana mai a ke nana aku he wahi ano oiaio kekahi iloko o keia lono, oiai nae hoi ma ka hoike a ke Kuhina Francis i loaa mai nei i ke keena aupuni mai Volgda mai, kana wahi e nono mai la i nei manawa, aohe ka oia i mahu’i iki i kahi mea e pili ana no ia meahou.

            Ua hoikeia ae i Kopenahegena, wahi a ka lono i loaa mai i Ladana, he kaua hookahuli aupuni hou ka i ala ae maloko o Petrograd. Ma kekahi mau lono hauwawa e ae i like no me ia ke koikoi ua oleloia ua kukalaia ae ma ke akea o ke keikikane muli loa a ka emepera, me Michael Alexandrovitch i kamailio mua ia ae nei ke kahu aupuni ina no ka hoola hou ia ae o ke aupuni moi, a o ke alakai oiaio hoi. Aohe lone kelekalapa i loaa ae i Kopenahegena mai Petrograd mai no kekahi mau la lehulehu i hala aku nei, aka, he lono nae ka i loaa mai i Ladana ma ka Poalima no ka hahana loa o ka haunaele hookahuli aupuni maloko o ke kapitala kahiko me kani lako ai wale no e lawa ai ke kulanakauhale no iwakalua kumamaha hora.

 

Hooiaioia Mai ka Lohe Mai Finland Mai

 

            He lono hauwawa ka i loaa mai Finalana mai no ka hahana loa o ka hakaka maluna o na alanui o Petrograd, aka nae, oia mau lono apau aohe mau hooiaio maopopo i loaa mai.

            Ua oleloia maloko o ka lono kelekalapa hope loa mai Kopenahegena mai ua hoikeia ae e ka Nupepa Stockholm Aftonblat no ka loaa ana mai o ka nuhou maopopo mai Finland mai o alexis ka i kukalaia ae i empera a o Michael ke kahu aupuni malolo o ia kuahaua like.

 

Aohe i Hoikeia Ae i ke Kuhina Francis

 

            O ka lono wale no mai kekahi kuhina mai i loaa mai i Wakinekona nei ua hoea mai ia mai ke Kuhina Amerika Francis mai i hooanaia mai ai oia i ke keena aupuni. Wahi ana ae he ana hoike e pili ana i ke ala ana ae o ke kaua hookahuli aupuni hou i hooiaiaoia mai. O ka hoihoi ia ana ae o ke kapitala a i Macao, wahi ana, i kokuaia aku ai na Kelemnia oiai ua lilo o Petrograd i nei manawa i kikowaena no ka poe kokua Kelemania.

            Ma ka lona kelekalapa o ka loaa ana mai ma ka po Poalima e hoike ana ia no ka emi loa mai o na lako meaai a ua hoakakaia mai ka loli ana o ka manao o ka lahui, a he manao ku-e i na Kelemania ka mea i ikeia maloko o Petrograd a pela pu maloko o Macao i nei manawa.

 

Ma ka Papainoa o na Koa i Poino he Poe i Eha ka Hapanui

 

            WASHINGTON, Apr. 29.—Ma ka papainoa o na koa i poino i loaa mai i keia la mai Europa mai 156 ka nui, o ka hapanui o lakou ua hoeha wale ia no.

            He umi-kumamawalu i make iloko o ke kana ana, eono i make mamali o na palapu, elua i make ulia, he umi kumamakolu i make ma’i maoli, a hookahi o kekahi ano e ae. He iwakalua kumamalima i hoeha kukonukonu loa ia a he kanawalu-kumamahiku i hoeha liilii ia, me eha i nalowale.

 

He Mau Pu Kuniani Hou no ke Kipoka Pahuia ae ia Parisa

           

AMSTERDAM, Apr. 29.—Ekolu mau pu kuniahi hou i hiki ke hoolele i ka poka ma kahi mamao a na Kelemania i hanaia ma Dusseldorf no ka hoopa-hu ana i ke kulanakauhale o Parisa i laweia mawaena aku o Belegiuma.

 

Hoole ke Aupuni o Rusia i ke Kuikahi Hoopau Kaua i Hanai

           

COPENHAGEN, Apr. 29—E hoakaka ana ka Nupepa Afonbladet no ka hoole ana o ke aupuni Petograd i ka ike aku i ke kuikahi hoopau kaua i hanaia ma Brest-Litovsk a ke koi mai la e hanaia i aelike hou, a e hoakaka pu ana e kaa ka hoomalu ana i ka okana aina Esthonia malalo o na Rukini.

 

Ke Koi Kakauha Limanui a na Kelemania

 

            WASHINGTON, Apr. 29—Ua loaa mai he lono i ke keena aupuni no ka kelemania hoopuka ana aku he kaueha kakauha limanui no ka hoololi ana i na paahao me ka howeliweli aku i na luna aupuni Rukini ina e ae ole mai ana, alaila lawe pio ia Petrograd me ka kamaikaika.

            Ma ka Kelemania koi e hookuu kokeia mai na paahao Kelemania kino ikaika apau a e koi pu ana o na paahao Kelemania nawaliwali apau e hoonoho ia aku no maloko o Rusia malalo o ka lapaau ana a na kauka o na aupuni kaua ole. Ua ae o Kelemania e hookuu aku i na koa rukina paahao kino ikaika ole.

 

Alaiia ke Alahele e na Koa Amerika

            PARIS, Apr. 29,--Ua hoakoakoaia na pualikoa Amerika ma na laina kaua mua a i nei manawa ua paa o Amiens i ke kiaiia, no ke apniku ana aku i ke alanui o na pualikoa a ke Kaiser o nee mai ai imua no Amiens ame Parisa.

            O na koa a ke Kenerala Pershing malalo o ka hoomalu ana a ka Alihikaua nui o na pualikoa a na Aupuni Huna Foch, ua laweia ae e lakou na kahua maluna o ke kahua kaua a na Palani, no ka hoopuipui ana aku i na pualikoa Palani, a i keia manawa aia lakou ke kula me ka makaukau mamua pono aku o ke alanui a ka enemi i manao ai e ka’i mai.

            Ke hoomahuahua mai nei na Kelemania i ka lakou kaua ana ma ka mahele o ka laina ma Toul, e hoao mai ana me ka maopopo loa e alai mai i ka hoounaia ana ae o na pualikoa Amerika no ka hoopuipui ana aku i na pualikon Pelekane mae Palani ma na laina ma ka akau loa aku.

           

LONDON, Apr. 29.—Ua hoomaka hou ia mai e na Kalemania ke ki ana i na pu kuniahi ma na wahi apau o ke ka hua kaua holookoa maloko o Flanders mawaena o Meteren ame Voormezee.

            Ma ia manawa like ua hoounaia mai na pualikoa helewawae no ke kaua ana mai i na kahua ma Locre ma ke komohana ae o ka Mauna Kemmel, aka nae ua hoauheeia aku lakou e na koa a na Aupuni Huiia.

            PARIS, Apr. 29.—Ua lele kaua ia mai e ka ha o na pualikoa Kelemania nui i keia kakahiaka na koa Pelekane me ka hahana loa ma ke kahua kaua Flanders.

            Ma ka olelo o na koa Kelemania paahao i laweia mai e na Pelekane iloko o ke kaua ana ua kauhhaia na Kenerala Kelemania apau e kaua ia mai o Ypres ahiki i ka lilo pio ana aku i keia la.

            Oia mau ka nee mua o ka hahana o ke kaua maluna o na kahua kaua e paaia nei e na Pelekane ame na Palani. Ia manawa like ua lele kaua mai la na Kelemania maluna o kekahi kahua ka ua loihi 15 mile ka loa ma ke kahua kaua Belgian e pili ana i ka muliwai Yser.

            AMSTERDAM, Apr. 29.—E hoakaka ana na lono kelekalapa o ka loaa ana mai ianei ma ka la 25 o Aperila ua lawe ke Kaiser i kekahi kahua mamua loa ma ke kahua kaua a nana aku i ka hooukaia o ke kaua weliweli no ke ake e lilo mai ka Mauna Kemmel i na Kelemania, me ka hakilo ana i kela ame keia hoonee kaua ana a po ka la.

 

HALAWAI HE MOKUAHI ME KA POINO

 

            Ma ka hora elima o ke ahiahi o ka Poaha, o ka pule aku nei i hala, i ka unaia aku ai ka mokuahi Manoa, no ka hoopakele ana mai i kekahi mokuahi i halawwai me ka poino ma ka moana, mamuli o ka hemo ana o kona hoe, e hiki ole ai ia, e hoea no kona wahi i makemakeia ai e ku aku me ka palekana.

            Aole i hoikeia ae ma ke ano akea, ka inoa o kela mokuahi poino, ame kona wahi e loaa aku ai, oiai he rula ia i kauia e ka oihana kaua, no ka hunakele loa ana i na mea apau e loaa aku ai ke ike i na enemi; aka nae, ua manaoia, e loaa aku ana no ia i ka Manoa me ka maalaki hoa, a hoihoi mai no Hawaii nei, no ka hooponopono ana aku i kona mau wahi i poino.

            He mokuahi no kela i kipa mua mai no Honolulu nei, he mau la ae nei i hala, a i ka haalele ana iho i keia awa, aole he mau hoohuoi no ka halawai o kela moku me kekahi ulia poino ma ka moana.

            I ka wa nae i loaa mai…o ka lono kelekalapa uwea ole, no kona halawai ana me ka poino, ua ala ae na manao kohokoho wale a koonei poe, me he mea la, o ke kumuy o ka poino i loaa i kela mokuahi, o ia no ka lawelaweia ana o na hana kolohe o ka epa, ma ka aoao o na enemi, elike me na pilikia i hoomao popoia no kekahi mau mokuahi e ae.

            Ua haalele iho kela mokuahi, me ke kahi mau waiwai nui o ke dala, aole hoi he mau ohua maluna ona, a oiai he wa hohihihi loa keia, pela iho la i oili ae ai no hoohuoi ana, malia aia iloko o kela poino ka lima o Kelemania, kahi i hana ai.

            I ka manawa i loaa mai ai ke kelekalapa uwea ole, mai ka mokuahi poino mai, e kahea mai ana i na kokua, ua hui kukakuka pu ae la na luna oihana o ke aupuni, me na hui mokuahi. I kinohi, ua manaoia, e hoouna aku i ka mokuahi lawe aila Lansing ma Hilo, no ka hookolo ana ma ke alahele pololei e hoea aku ai i kela mokuahi, aka mahope mai, ua hoopauia kela manao, a hooholoia ae la o ka mokuahi Manoa, ke hoounaia, oiai he mokuahi oi aku ia o ka holo, a o kekahi no hoi, he nui kona mau makaukau, i pili i ke kolo ana mai i ka moku poino, ahiki i ka hoea ana mai no keia awa, me ka maalahi loa.

            Ma kahi he ewalu haneri mile ka ma mao o kela mokuahi poino mai Honolulu aku nei, i hoounaia mai ai ka lohe no ka hoouna ana aku i kekahi kokua, o ka manaolana wale no a ko Honolulu nei poe, no ka palekana o kela mokuahi ame ka poe apau maluna ona, o ia no ke emi mai o ka ikaika o ka pa ana a ka makani, ina aole pela, alaila na hopohopo loa kekahi poe no ka holoai’a o kela moku ika moana.