Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 21, 24 May 1918 — HOIKE O KUHIO I KONA MANAO NO KEIA KAUA Kupale Oia i na Hana a ka Ahaolelo Lahui no na Haawina Dala no ke Kaua AHEWA OIA I NA MANA IA LAKOU KA HOOHANA ANA Komo pu ke Komisina Meaai me ka Ahaolelo Kuloko ma Kana Mau Hoahewa Ana [ARTICLE]

HOIKE O KUHIO I KONA MANAO NO KEIA KAUA

Kupale Oia i na Hana a ka Ahaolelo Lahui no na Haawina Dala no ke Kaua

AHEWA OIA I NA MANA IA LAKOU KA HOOHANA ANA

Komo pu ke Komisina Meaai me ka Ahaolelo Kuloko ma Kana Mau Hoahewa Ana

Mo kn huiialninn olt> iho i konn iiiio e jiili ann i lu» nno n Anunikn t? hooh.'iiui noi iloko o ki'in ninnnwa o ko k.uui; o ku]»nlo ann hoi i kn ahnololo lnhui, iio n:i hooponopouo ahnolelo npnu i l.'iwol.'iwein nc no ko knn o ka lnnakiln. o koin knun īun kn nono o Ainoī ika' llui]iuin; i hoiko okoa ue ni ka Kh-lo Kuhio, mn knna hniolelo ina ko S:ibati nku la. i hala, inn kn mnnawa i wolioia ao ai kn hao o ka hui innlu, innm o koknhi holunn nui o ko ko kul.innknuhalo noi ]toe i hoon ae muloko <i ko kahua o ka pa'lii, no kn hooluho nnn i n;i liniololo o kola la. Aole i pili wnlo no i ko aupuni niakun kn ka Elele Kuhio kauiailio ann, 110 ko ano o ka hookele ana o na poo o koln aino koia keenn, nia īui inoa pili i ko kaua, aka ua hoiko pu ao oia i kona iunnao ku e o pili ana i ke komi»ina o nn moaai ame ka ahaolelo kuloko, maluna o ka ninau ]>ili i ua nioaai e pouo ni na maknainnna ma Hnwnii nei. Me kona hunn ole iho i konn mnnno ninoli, ua kamailio okoa ao ka Klole Kuhio, i ka ulolohi maoli o Amorikii t īna ka lioouee ana i ke kaua mn ke alahole o lauakila ai, a wnhi »im, he mea ]»ono i na knnakn Amoi'ikn npau o iko ia īnea. O na uiea e knmailioin ann, no ko pookeln o nn nion n Amei'ikn e hnna mai aoi nin ua knhua kaua, wahi ann, o kokulii kola o na mea e hoo]>iHkia loa nini ana i ke uupuni, no ka mea o k& oiaio maoli, he mau wnhi kauua uuku wnlo. no o na pualikoa o Amenkn i koia la ma ke kahua kaua ma Palani. Oiai, aole e ku-e inaoli ana i ke aupuni o Anierika ma kokalii inau ano niuopopo lon, aka nae, o kana mau niea i kamailio ae ai ,aole ia no ka mahalo, nka no ka hoohnluhula nna no ia, eliko nie kana haiololo malnlo iho nei ponei: Na Mea Pili 1 na Moku "1 keia la, ua loaa i ka Pere.sidena 0 Ameiika Huipuia ka inuna nui i haawiia aku iaia e ka ahaolelo lahui, eliko me ka mana i loaa i ke Kaisa," wahi ana, mahope iho o kona hoakaka ana mai, i ka hoala ole mai o na Hepuhnlika 1 kekahi mau ku-e nna no na hooponopono ahkolelo i pili i ko kaua. Ua nnna aku na Repubalika i ka l>ila kanawai i laweia mai e pili ana i ke kaun, ma ko nno, he mnu linna ia i pili loa i ka pono 0 ka lehulehu, a haawi aku i na kakoo ana, me ke ku-e ole aku. "E lioike aku au ia oukou i ka mea a ka ahaolelo lahui i hnna ai, ma na mea e pili ana i ka hooholo ana i na l»ila no ke kaua, me na bila haawina no ka hoouka nna nku i keia kaun. Uu haawi aku ia i ka papa komisina kapili moku he $500,00(1,000 no ke kapili ana i na moku, c. ( hoo]>iha ai i ka moana mo na aunioku, aka npe ahiki «ku la i ka la 28 o Maraki, ua hiki walo no i kela paj>a koiniaina, kc kapili i ekolu moku. Ua hooko ka aliaolelo lahui i kana hana, aka me ka nui hewahewa o ke dala, aole ka papa komisina i hooko aku i na mea i makemakeia ai o hana. "Ua hooholo ka ahaolelo lahui i ka haawina o $600,000,000, no ka hana ana 1 ua mokulele, me ka hookaawale hou aua i haawina o $450,000,000, me keia liaawina <lala nui nae, e manaoia aku ai ua liiki i ka papa koraisina ke hoolako i 30,000 mau mokulele e hoouna aku ai i ke kaua ma Europa, ma ka mahina aku nei o Maraki, he 28 wale no mau mokulele, me ka hoike ana maloko o.na nupepa, aia na aimokulele kaua o Am©i rika kt kaua la, o ka inea oiaio loa, he hookahi wale no mokulele iloko o ko kaua, ma ka aoao o Amerika ma Palani. '' Ua nui wale na mea i kamailioia no ka Motor Kuokoa, me ka hookaawale ana o ko kakou ahaolelo lahui, i kekahi haawina mahuahua no kela hana. Ma-

lio]>e iho nae o ka nolee ia ana i ka hoao )io kekahi mau mahina ewalu, ua ikeia ka holopono ole. Eia jiae, e hoike inau 5a mai ana i na kanaka, i ka nui o ke kamahao o kela motor. Ka Oiliana Kaua "E nana ae i ke keena kaua. He mau Liliona «lala i hookaawaleia, a hoea wale mai i ka la 28 o Maraki aku nei i hala, aohe mau pu nunui i hoea aku i Palani ma ko kakou aoao. Ua hoao wale no kakou e hoao i ke ano oi ae e ka maikai ma ka hana ana i na pu o Palani, he hana hoao wale no ia. 0 na kauaka i hoonolioia aku no ka noii aua i keia mea, aole he inau hopena ano nui i loaa ia lakou, a o ua pu liilii a kakou ma Pal^ni, n tj. no ia i loaa niua. I.loko o keia ī/uuiawa he ],000,000 I wale uo mau pu raifela i loaa ia kakou. I <4 Aole ka'u he inau ku-e mao)i i na | kanaka na lakou e lawelawe nei i keia l niau hana, aka ke kuleulu wale aku nei no au i keia mau mea iinua o oukou, maniuli o ka neinaia, o na hoa oloko o ka ahaolelo lahui, me ko lakou hoahewaia. no ka makaukau ole o Amerika Iluipuia mahope iho o ka hala ana he hookahi makahiki o ke komo ana i ke kaua. Nui lioa ke Kaena Ana "Ua makemake pu au e kamailio aku ia oukou i ka hoopilikia ia Amerika, ina ke kaena ana i ka kakou mea e hana nei nia Europa. O ka jjiiea oi loa aku o ka hoojiilikia mai ia kakou, o no ka noke mau ana i ke kaena. Ua lohe oukou i ka heluna nui o ko kakou inau kanaka ma Palani; no na miliona kanaka i hoounaia nku no'na kahuu kaua, a ua hooinopopo oukou, he mau mi liona o ko kakou poe mālaila, a lie heluna nui o lakou e kaua inai nei. "l*a hoouiia inai la o Kenerala i T'ershin£ he. kelekalapa ma ka la 2G o Maraki i ke keena kaua, e olelo ana, ina lie mea kekahi e hoopilikia mai ana ja kakou, alaila o nā mea no ia e pili ana i ka hoike akea ia ae, eia kakou ke kaua nei ma o a māanei, oiai nae o ka mea oiaio, aole loa he hana o ia ano ma kekahi o kela mau wahi. "Ua kauoha maoli mai no o ?ershing e hoopau na nupepa i ke kaena ana, me ke alakai ana i nā kanaka Amerika e manaoio aku ua pilikia na Kelemania j na Ainerika. He meā maikai ole keia maluna o ka noonoo o ko kakou poe kanaka, ka hookomo ana aku, ē manaei iho ai lakou, i ko kakou wa e lioea aku ai ilaila, V/ e holo, ana na Keiemania. Aole he Hana Paani Wale •''He kaua ano nui loa'keia. Aole he mea jiaani wale 110, a ua ili iho lee ko'iko'i maluna o ke kanaka Anienka'alo ha aina oiaio, o ka liaawi ana aku i leo kokua i ka poe e hele i-'o aiui no Europa, aole o ka noho nanea wale ihe no, a e manaoio mau aku, mamull o na lelo i hoea inai i o kakou nei, e pi'ūkia ana na Kelemania ia kakēu me ka hianlahi loa. O keia iho la ka mer«. e pna ana iloko o kona noonoo, nmi na mooJelo mai,' no na pualiīeoa nunui o Amerika ma 0, oiai nāe aohe ia he ine'u pualikoa nui. '*E liala ana paha he mau makahiki loihi mamua o ka pau ana o keiā kaua, a o ka liooliloia anh o ua hiliona ame ua hiliona ilala ame ka make ana o ua kaukani o na kaukani mau ola, mamua o ka hoea anrf niai i kona hopena. "I ka manawa e hoea i'o aku ai o Ainerika nia o, e kaa ana i ko kakou aina ka lanakila ma keia kaua. "I ka manawa o kakou ma Hawaii nei, e makaukau i 'o ai, no ka mea pono

a kakou e hana aku ai no na Bona Kuokoa ame ke Poo Kaua ame ke K'e'a Ulaūla, alaila ua hooko pono aku oukou i ka oukou liana, oiai hoi na koa e hooikaika ana i ke kaua. "E hoomanao i keia: Ua makaukau jnau o Kelemania i keia la, elike mo ia mamua, a e iiala ana lie niau niakahiki loihi o ko kakou hoouka ana i ke kaua ine ka liahana loa, me ka niake ana'lie iiiau kaukani o na kaukani koa, maniua 0 ka pau ana o keia kaiua. Ka Kakou e Kaūa Nei "No'ko kakou makee i ko kakou pojio ame ka hanohano, pela iho la kakou 1 konoia mai ai e koiiio iloleo ,o keiā kaua i keia wa, aole īio ka ake ana e loaa i ke ao nei ka maluliia-no ka lahui, aka i walii e loaa ai k'a maīuhia no na kanaka apau o ke ao nei. 1 ' līeaha ka niea i lianaia no na ka'naka o Hawaii nei e ka poe ia lakon ka mana? He liookahi mea ano uui i pili aku i na kanaka, o ia no ke komisina o na meaai. t "Ua hoeueu. 9.ku au i na hoa o ka ahaolelo kuloko, e liaua i hookahi mea, o ia hoi ka ike ana, e haiiai pono ia ana ka elua hapakolu o k'a lahuikanaka o keia mau inokupuni. • Ua lohe nui kakou i na mea e pili ana i ke komisina 0 na meaai. Ua lolie kakou i ko lakoii «pono ana, e lawe niai i na aiua, mai ka hookuōnoono ia aku, a kanu aku i ke ko, i hiki ai ia kakōu ke hoolako aku 1 ka pilikia o ke aūpuni, aka ua lohe anei oukou i ko lakou olelo ana mai, ua kokoke maoli kekahi poe o kakou e make i ka pololi? A i ole ua lohe anei oukou, i ko lakou olelō, aole he 'laiki a aole h'oi he poi no ke kanak ! il ilihune, no ia elūa hapa-koiu o na kanaka o keia Teritore, a aia ke kauka'i maoli ana o kela elua-hapakolu malūna o maū ai ano nui—ka laiki amie ka poi? Nele i ka Poi ' " Ke noho pilikia nei keia poe kanaka i keia la, mainuli o ka nele i ka laiki ame ka poi. Ua ike au ia mea no'u iho, no ka poi nae, ua hiki ia'u ke noho m'e ka ai oie i ka.poi,-ak4 i mau mea e

ae ka'u e ai ai. No ka hapanui o na kanaka, aole e hiki. Aole e hiki i ke kanaka ilihune ke ola nie ka poi ole ame ka. laiki ole. Me ia mea oiaio no nae, aole oukou i lohe i ka ahaolelo i keia la e kainailio ana no ka lahui kanaka pololi—pololi i ka poi ole ame ka laiki. Ua oi aku paha ka pono no kekahi o lakou e hoea 110 kahi o ke kaua, kalii i nele i keia mau meaai, no ka mea ke pii loa nei na kuniukuai, e hiki ole ai i kekahi poe o lakou ke kuai aku me ke ilala uuku. "Ke niakeniake nei au e hoomaopopo na senatoa apau o keia mau mokupuni, ina aole e hiki ia lakou ke haha mai mu o ka ahaole'o kuloko ln, i na mea e hiki ai ke lianai i keia, ]ioe kanaka, e lolie poiio ana lakou mai ia'u aku, ma ke kau koho Imloka e hoea mai ana. " L'a like pu no ka pilikia me na mea e pili ana i ka i'a. Ua loaa ia kakou kekahi poe kauaka maluna o keia mau papa, me ko lakou mau umauma e oioi hiai anii iwaho. Ua ike au i ka h'ele ana ae o kekahi ma ke olanui Papu, nia ke ano īiie he mea la,'aia na wahine apau o llouolnlu nei maluna ona kahi e nana aku ana, a e uj>u aku ana hoi oia e maliu mai ana kekahi poe ma kekahi aoao aku o ke alnmii iaia, maniuli o kona lilo ana lie kanaka ano nui. Ua lawelawe anei oia i kekahi liana 110 ka liookoe ana i nn i'a? Mahope iho o ka iiiaia. ana o ka makahiki hookahi, heaha ka .hopena i ikeia ? Aohe aUi mea i ike, a ke lan'a nei kuu maiiao, e ikk mai ana ke Kiil'aina (me ka alawa ana aku no kahi .a ke Kiaaina C. .1. McCarthy e noho inai nna.) ; i keia mea, a waiho aku iinua o ka ahai lelo, i ka mea pono e hanaia mai ui." Mawaho ae o ka Klele Kuhio, o Kyiaina McOari.hy, .lohn C. Lane ame ]Je.v. S L. Desha kekahi jioe i haiolelo niai ma keia auwina la. __—:—++ ♦.