Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 22, 31 May 1918 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hook’iia he wahine kepani e ka oto a make

Haaleleia ka mea poino I ke alanui a holo ke kiakaa me ka manao e pakele

Paa o frank panaewa I ka hopuia no ka laweola

Ma ka hoike a na makai ua kahiohio oia I kona Manawa i hopuia aku ai

Ma ka hapalua o ka hora elima o ke ekahi o ke sabati aku nei I hala I hoo @@@@@ aku ai he wahine kepani opio lona ka inoa o k. sagawa, e ke kaa @@@@@@@@ e hookeleia ana e frank panewa, elike me na ike I waihoia ae I la @ihana makai, ma ke kihi o na alawa mon ame alapai, a make loa me ia paa ana ae hoi o Frank Panaewa i a hopuia.  no ka hewa laweola, a hoohoo hou ia oia, malalalo o ka bona, no la huina o elua kaukani me elima ha@@@@ @ala

Mahope iho o ka hooku'iia ana aku a hela wahine Kepani e ke kaa otomilile.  me ka kauala oia ana no kekahi nau kapuai loihi, aole i kakalu iho ke kiakaa o ka otomible, e haawi aku i kehahi mau hoopakele ana i ka wahine poina.  aka ua hoomaka aku la oia e haupau i ka holo o kona kaa, a kipa ae la ma ke alanui ward, a he elua hora mahope mai i paa aku ai oia i ka hopua, inahope iho o ka hele ana ae e hui pa me ka loio rawlins.

ma ka olelo a na makai ame ka poe i ike maka i ke ano o ka halawai ana o ka wahine kepani me ka make, e holo ana ke kaa otomible o panaewa ma kahi o ke kanakolu a i ole kanaha mile i ka hore ma ka wa i hooku'i aku ai i h ola wahine, oiai oia e hele mai aua mai ka aoao mauka mai o ke alanui, no ka aoao makai.

ka hooku 'iia aku oia ma kona aoao mamua pono o ke kaa, a kaualakoia aku ia no kekahi wahi loihi, ahiki i ka hemo ana mai ke kaa aku, me ka pii ana aku hoi o na huila o ke kaa otomible maluna o kona kiuo, a i ka manawa i loaa ahu ai, aole he ola i koe iloko o kona @@@@

haaleleia ka wahine poino

aole ha mea maa i na kiakaa otomolele i ka manawa e halawai ai me na ulia poino o kela ano ka haalele ana ila poe e hooku'i aku ana me ko lakou laa kaa ma na ulia, aka e haawi ana @@@@@ i na kokua ana i ka poe i poino @@ ka hookau ana mai maluna o ko lakou kaa.  a halihali aku no ka hale@@@@ aole nae pela ka mea i ikeia no @@ kiakaa o ke kaa otomible, nana i ku'i aku i kela wahine.  i ka wa i @@ aku ai ke ka aotomible ma kekahi @@@@ me ka waiho ana iho i ke kino o wahine kepani iwaena o ke alahao o @@kaa uwila, ua hoomaka aku la ke ia e kuupai i ka holo o kona kaa a hoea ana no ke alanui ward, ua @@@@ ae la i kau a hoi mai la uo @@@@@@@@.

ka nui na hoike i ikemaka i ka loaa @@@@ ka poino i ka wahine kepani, a @@@@@ o ko lakou mau manao pihoi@@@@@ hiki pono ole ke hoomaopopoia @@@@kaa ame ka helu pololeiloa o ka @@@@@@@@@@. eia nae, me kekahi mau hoo@@popo uuku i loaa i kekahi poe, e @@@ana no ke kaa, ua hookolo okoa @@@ la na makai, ahiki i ka loaa ana o @@ kaa. i manaoia na ia kaa i hooku'i i ka wahine kepani, he kaa i onaia e ka he lani. a e heekeleia ana hoi e @@@@@ panaewa.

ma he mea i hoikeia ae i ka oihana @@@@@ mahope iho ka o ka hooku'i ana @@ @ ke kaa i kela wahine, ua hoo@@@@ iho la ke kiakaa iaia iho ilalo kama wahi e noho ana, me ka palulu ana i kekahi lima mamua o kona mala me he mea la e huna ana i kona helehelena i ole i ikeia aku.

ma ka olelo hoi a eddie markle, he makaa noluna o ke kaa uwila, oiai oia @@ he mai ana ma ke alanui, ma ke kuea mawaena o ua alanui hokele me moi, @@ ike oia i ka aukuu o ke poo o ka walau kepani mamua o ke kaa otomo@@@@, e holo ana me ka puahia, a oiai hale i ku mai kela kaa, ua hiki pono

malama na hoa ahaolelo he anaina no lilu

piha ka luakini o kawaiahao i na solona me ka lehulehu ma ke Sabati Nei

loheia na haiolelo kuliu no ka moiwahine

hoakakaia kona mau ano maikai he nui e mau ai na hoomanao ana a kona lahui

i kulike ai me ka hookaawale ana o ka ahaolelo kuloko o Hawaii nei, ma o kona kau kuikawa la, o ka noho ana iloko o keia mahina, i malamaia ae ai he anaina haipule hoomauao no ka moiwahine liliuokalani i hala, no ka wa mua loa, ma ke kakahiaka o ke sabati aku nei, maloko o ka luakimi o kawaiahao

o keia kekahi o na anaina haipule hoomanao poina ole ana no ka moiwahine liliuokalani iloko o ka noonoo o kona mau makaainana, ua kau okoa mai hoi kana mau hana apau imua o lakou, o ia no oe i nehinei aku la no i hanaia ai.

ma kela anaina ae na hoa hauohano oloko o ka ahaolelo, na aliikoa o ka oihana koa ame ka oihaua kaua, na luna aupuni federala, ko ke teritore ame ko ke kalana, na makaainana ko'iko'i a kiekie o honolulu nei, na luna oihana kiekie o na aupuni e, a ma kekahi olelo ana ae hoi, ua piha maoli kela anaina i ka lehulehu, mai ka poe poo hoi a ka poe haahaa, mai ka poe oo hoi a ka poe opiopio, a ua hoololeheia aku hoi ua haiolelo o ka la, me ka manao ohohia.

oiai nae, aia ke kino lepo o ka moiwahine liliuokalani ma ka home o na 'Iii mauka o nuuani kahi i waiho ai i ka moe kau, moe hooilo, o kona kii nui ka i laweia ae a kukuluia ma ka awai ma ia kakahiaka, me he mea la e ku okoa mai ana no oia imua o koua mau makaainana, elike me ia i hoea mai ai imua o lakou maloko o kona halealii, maloko o ka hale aupuni a maloko no hoi o ka luakini o kawaiahao, oiai nae he kii wale no ia, ua hala ka nani, a ua mae hoi ka pua, a ua hamau ka leo iloko o ka moiwahine hope loa o Hawaii nei

kekahi põe koikoi

mlauna o ka awai haiolelo e noho kokoke ana, i kahi o ke kii, ka Peresidena Chillingworth o ka aha senate; H. L. Holstein, ka lunahoomalu o ka hale o na lunamakaainana; ka Rev. Akaiko Akana, ke kahunapule o ke senate; Senatoa S. L. Desha, Lunamakaaianana L. Andrews,  Rev. J. P. Erdman, o ka Papa Hawaii ame ka Rev. H. H. Parker, ke kahu no kela ekalesia mai ke au mai o na Kamehameha IV, V, Lunalilo, Kalakaua ame Liliuokalani.

ma ka noho mauka o ka paia, na aliikoa kiekie o ka oihana kaua ame ka oihana koa o Amerika ma Oahu nei, ke kiaaina ame kona ukali.  Mamua pono mai hoi o ka awai, ke kiaaiua i kohoia C. J. McCarthy; S. B. Dole, ka peresidena mua o ka Repubalika o Hawaii nei, a kiaaina hoi o ke Teritore mahope mai; W. F. Frear, ke kiaaina mamua aku o kiaaina Pinkham, Konela C. F. Iaukea, ke kakauolelo o Hawaii, a kakauolelo hoi a ka moiwahine liliuokalani, na hoa o ka ahaolelo, na aliikoa kiekie o ka puali kiai lahui ame na kanikela o na oina e.

ua haliiia ke kahua i kukuluia ai ke kii o ka moiwahine liliuokalani me ka ahiila, a ma na aoao a elua, e ku ana he elua mau kahili, oiai hoi o george kealohapauole ame david hoapili jr., e ku ana ma ke ano he mau kiai me na ahuula maluna o ko laua mau poohiwi.

hoomaka ke anaina hoomanao

ua hele oloko o ka luakini o kawaiahao a piha i ka lehulehu, elike me na anaina ano nui e malama mau ia ana maloko o ka luakini, a i ka hiki pono aea ae o ka manawa i ka hora umi, ia wa i paani ae ai ka bana hawaii i ka himeni "ka makua mau loa," alaila i ke kuu ana iho o kela himeni, i meleia ai ke mele lahui o hawaii nei, "hawaii ponoi," me ke ku ana o ke anaina holookoa iluna, he hookahi ka himeni like ana.

na lono like ole e pili ana i ke kaua ma europa

liverpool, mei 16.-ua hoikeia mai ianei maloko o kekahi leka mai kekahi aliikoa mai ke ano o ka lukuia ana o kekahi pualikoa kele mania ma ke kaua o ka hookaia ana mai nei ma armentieres, ima ke ano he mea hou no kana nupepa maanei.

"o ke kaua weliweli a hahana loa i hakaka ia," wahi ana, "oia ka manawa o ka pualikoa nui a ka enemi i ka'i mai ai me ka manao e hoakea loa ae i kahi o ka laina i hamama a lakou o ke kaua ana mai mamua. maluna o kahi ahu wale o ka aina keia hoao ana mai a makou, kahi a makou e alai aku ana, ahoomaikaia ke kaua me ka hahana loa.

"Ua kaa i ka makou batoliona ke kahua maikai loa. i ka manawa i hoomaka mai ai na kelemania e hoouna mai i ka lakou mau koa helewawae no ke kaua ana mai ia makou, ua ki aku ia makou ua ki aku la makou iloko o ka lakou mau laina e ka'i mai ana i na poka pu kuniahi, me ka makawalu o na poka me he mau pakaua la, a lukia aku ka enemi me kekahi luku nui loa ku i ka weliweli loa

"mamua pono aku o ke kahua e paa ia ana e makou kekahi pualikoa kelemania ua paa mawaena o kahi o ka makou mau pu kuniahi e ki aku ai ame ka kekahi regimana pelekane hou aku ma kekahi aoao mai, o ka hopena i ikeia aohe hiki i ka pualikoa kelemania ke ka'i mai imua a ke ami aku i hope.  ua hoomau mai la lakou i ke ka'i ana nomua i hoea mai i ka makou kuea e paa ana, eia nae ua kiia aku lakou kekahi mahope o kekahi ahiki i ke koe ama eono wale no o lakou i koe.  ua kiola iho la keia poe eono i ka lakou mau pu iluna o ka lepo a kau mai la i na lima iluna e hoike mai ana ua makemake lakou e haawipio mai.  eia nae, ua ike e ia mai lakou e kekahi aliikoa kelemania ma kahi kokoke mai ia lakou, a haawi aku la oia i ke kauoha i kona mau koa, a kiia mai la lakou e ko lakou mau hoa a make mamua o ka la kou hoea ana mai imua o makou.

na hana hoohalua kipi a na kelemania maloko o irelami

london, mei 25.-he hana manaka ole na na kelemania ka hooikaika ana e hooulu mau ae i na haunaele maloko o irelani, ua ikeia ia me ka maopopo loa mai ka 16 mai, o keia ka lono i hoikeia mai e ka buro pa'i nupepa a ke kuhina kaua. o na hoao ana a na kelemania e hoala ae i ka haunaele ma kekahi manawa i hala koke aku nei a i hoopahuaia aku ai he kawelewele no ia i hoomauia mai na hooikaika kahiko loa mai na hoonele pu ia aku ai ke ko o ia hana.

ua hoolalaia e na kelemania, me ka hoohananaia o na Sinn Feiners ma ke ano he mou mea paahana na lakou, e hoalaia ae i kaia kipi i ka 1916 a houle pa-hu wale nae ia hoolala ana.  o kekahi hana hoohalua i hoomaka koke ia e hookoia mai iloko o ka 1917.  ma keia hoolala ana, o na Sinn Feiners, a i ole o kona mau alakai, ame kekahi mau ailiki, Radicals aku ke komo pu iloko o ka hoala ana i ka haunaele.  ua hoopahuaia keia hoolala ana mamuli o ke ko mo koke ana ma io Amerika huipuia iloko o ke kaua me kelemania, a na ma @nake loa ia na koa kelemania no ke kaua ana ma ka home.

o keia hana hoohalua i ikeia ma ke kahi manawa kokoke i hala aku nei, ua hoohokaia mamuli o ka hopehopeia ana o ka poe hoohalua, o ka manawa i manaoia ai no keia hana oia ka manawa o ke kaua nui a na kelemania e hoea mai ai o na pulikoa i na awakumoku ma ke Kowa Enelani, a ua komo pu maloko o ia hoolala ana ka hookahua ana i awa hoolulu no na mokuluu ma na i awa hoolulu no na mokuluu ma na wahi hoolulu no na makuluu ma na wahi like ole ma na kapakau o Irelani

hookolojoloia na lunia kelemania no ke kokua ana i na pelekana

london, mei 25.- he loon mea hou ka i laweia mai e na kanaka lawa'a e hoakaka ana he 13 mau luina keleiaania i hoopa'i hoopaahoia i na hoopa'i like ole e hoomaka ana mai ka make a mau ka elua a i ka iwakalua makahiki hoopaahao mahope o ka hookolojoloia ana e ka aha hookolokolo koa.  ua hoopiiia ae lakou ni ka hoao ana e kipi i ke aupuni no ke kokua ana i ke kaua a na pelekane ma Ostend a ma Zeebrugee ma ka manawa i hoopiholoia ai na mokukaua pelekane kahiko no ke paniku ana i ka nuku o na alawai, i ole ai e puka mai na hokuluu kelemania i waho mahope o ka hoopauia ana o na mokukaua pelekane i piha i ke cement ma ka nuku o na awa.

hailukuia ke kaaahi e kau ana o ka emepera charles i ka pohaku

zurich, mei 26.- he hana hoohaahaa loa ka i hanaia i ka empera charles o Auseturia i ke manawa ana e hoi mai ana no ka home mau konatinopela mai.  ua ike a hoomaopopoia ke kaahi ana e kau ana e na koa Bulgars a hailukuia i ka pohaku, aka nae ua pakele no ka emepera aohe i eha.

he hoailona keia o kona lilo ole i mea ohohiaia e na koa Bulgars, eia nai, aole i hiki ke alo ae i ka ikeia ana aku e ka lahulehu

kepa ka ohana lii i hookuewaia o rusia ma kiev

london, mei 26.- ua hoolahaia ae e ke kuhina kelemauia ma makao ka hoea ana mai o ka ohana alii, oia ka mea i hoolahaia au, a e haalele aku ana lakou apau ia rusia ma ke alahele mawaena mai o kelemania no Suitalana.

e holo loa aku ana ke Duke Nicholas no ke aupuni o Montenegro, e holo aku ana ka moiwahine kanemake no kopenahegena, a o ke Czar mua o na Rukini ame kona ohana ua manaoia e hoomau mau ana lakou i ka hele ana no Suitalana, oia ka pahuhole o ko lakou hele kuewa ana elike me ka lono i hoolahaia ae ma ka manawa i hooholoai ai e hookuu ana ia lakou i heelele aku ia Rusia.

he 53 ka nui o na ola i holoaia pu me ka moldavia

washington, mei 26- o na kanaka Amerika i make iloko o ka manawa o ke piholo ana o ka mokuahi pelekaua o ke piholo ana o ka mokuahi pelekaue moldavia, i hoohanaia ai i moku halihali i na koa Amerika mawaena o Berirania ame Palani, he 53 ka nui

he 480 ka nui o na koa maluna o ka mokuahi mokuluu i ike ole ia aku. mailoko i ka wa i topidoia mai ai e kekahi mokuluu i ike ole ia aku. mailoko mai o keia huina he 51 he mau koa a he elua mau aliikoa komisina ole.

o ela põe apua i nalowale ai ua ma naoia iloko lakou apau o ka rumi hookahi o ka moku, a me he mea la ua pau

paa ka aihue i ka hopuia e na makaikia

hoike okoa i ka nui o kana mau wahi i komo aihue ai me ka holopono loa

wi ka niho o ke kolohe a noho ana i ke puhi

loaa aku he mau waiwai lehulehu malalo o kona malu ma kahi o na dala nui

mamuli o ka paa ana o kekahi keiki opio nona ka inoa o Antonio a o Tonny Pinto, o ka helu 213 Alanui Antonio i ka hopuia e na makaikiu ma ke ahiahi o ka poakolu aku nei o ka pule i hala ua manaoio na makai, ua hoea mai i ka loaa pono ana o kekahi mea nana e lawelawe mau ana i na hana aihue maloko o kekahi mau hokele, a mau home hoi o ko honolulu nei poe.

ua ikeia ka oili ana mai o kela keiki opio mailoko mai o ka home o Mrs. C. L. Secbolr, ma ke alanui Lewis ame ke alanui Alexander, a oiai ua loaa mua aku ka hoike i na makaikiu no ka ikeia ana o ke kukui uwila maloko o kela home, nolaila i kona wa i oili mai ai, o ka paa aku la no ia i ka hopuia.

ma ka olelo a na makai, i ka wa i noke ia ai kela keiki i ka niele, i hoike okoa ae ai oia i kona aihue ana i kekahi mau wahi he iwakalua a lanakalu ka nui, e komo u ana me nahokele, a he mau mahina kona lawelawe ana i kela hana me ka maka'u ole.

i kulike ai me ka hoa kaka a na makai, ua ae okoa aku ka kela keike, i kona komo aihue ana maloko o ka hokele Donna, no ekolu manawa, me ka holopono loa, pela maloko o ka hokele Colonial, ka hokele Courtland, ka hokee seaside, ka hokele hale kulani, ka hokele McDonald, ka Y.M.C.A.., a pela maloko o na home o George curry john ame Charles Drew, ko Bruce Cartwright Jr., W. H. Gray, David Dowsett ame na home o kekahi poe lehulehu e ae.

ua loaa aku na waiwai, o ka hapanui, he mau lako gula, malalo o ka malu o kela keiki, i hiki aku ko lakou waiwaii'i, ma kahi o na kaukani dala, e laa ka lole, na mea pa'ikii, ukulele, na pila, na mele o na ipu olelo, ame na waiwai e ae; a ua hiki aku hoi ma kahi o ka hookahi kaukani dala maoli i lilo iaia, mai ka manawa mai ana o ke koho ana i kela hana, e komo hookahi ana me kekahi mea ole nana e kokua aku iaia, me na wahi apau ana i manaoio ai mailaila mai e loaa nui iaia kekahi mau pomaikai.

o ke kumu o ka wi ana o ka niho o kela kolohe, mamuli no ia o ka hoike okoa ia ana aku i ka oihana makaikiu, no ka mea ia Mr, ame Mrs, R, A, Backus, oloko o ka hui o E. O. Hall e noho ana ma ko laua home, ma kahi kokoke i ka home o Mrs. Seybolt, ua ike laua i ka owaowaka o kekahi kukui uwila, ke ano o na kukui paalima o keia manawa e hoohanaia nei e na makai, a e kekahi poe no hoi, o ia ke kinai ana i na manawa e makemakeia ai ,a ho-a paha; ia manawa i komo mai ai na manao hoohuoi ia laua, aia kekahi mea aihue mea aihue maloko o kela home, ia wa i kelepono koke ia mai ai na makaikiu i ka halewai

aole i hoohakalia iho na makaikiu i ka hooko ana aku i kela kauoha, eka ua haalele iho la i ka halewai, a kamoe pololei aku la ko lakou alahele no kahi i hoikeia mai, a he mea oiaio, oiai lakou e kakali ana mawaho o ka hale, o ka wa ia a kela mea aihue i oili mai ai mailoko mai o kekahi rumi moe , a e paa ana hoi he elua mau eke dala, a he hookahi komo gula, o ka paa iho la no ia o ke kolohe i ka hopuia, a laweia ae no ka halewai.

he limahana kahiko keia no ka hui laho hale o Coyne mamua, a i pau nae mai kela mui mai, elaila hoolilo aku la oia i ka aihue i hana nana, me ka maka'u ole ae i na poino e halawai mai ana me ia, in a no kona paa i ka hopuia.

o ka home a keel keiki o ke komo aihue ana a paa ai oia i kea hopuia, o ka elua iho la ia o na manawa i aihueia ai.  ua manaoio loa no makai o keia ke keiki nana kekahi mau hana aihue lehu-

make ka bill pili i na lahui enemi mane

hiki ole i ka ahaolelo kulojo e hookaawale i na enemi ma kekahi wahi

ko ole ka makemake o ko hawaii nei no na enemi

o ke aupuni federala wale no ke kuleana maluna o kela ninau ano nui

mahoipe iho o ka hookomaia ana ae iloko o ua hale kaukanawai a elua o keia kau kuikawa o ka ahaolelo kuloko me ka noonooia ana o na hila e pili ana i na lahui enemi, me ka hookaawale ana i wahi no lakou e noho ai, no kekahi mau la ae nei i hala, i hooholo ai ke komite hookolokolo oloko o ke senate, e waiho i kela mau bila apau maluna o ka papa elike me ka hoike a ke komite i waiho ae ai ma ka Poakahi nei he hoike i aponoia, a he olelo hooholo hui, ka mea i laweia ae, no ka uwalo ana aku ike aupuni federala, e hana mai i ua mea e hoopulukia ole mai ai na enemi ia Hawaii nei ma kekahi ano.

he hookahi nae kuniu nui o ke koho ana o na hoa oloko o ke senate e waiho i na bila helu 5,6 ame 11 o ka hale, pela hoi i ka bila o ke senate, i hookomoia ae e senatoa desha, ma ka poallima, aku nei i hala, o ia no ka loaa maoli ana mai o ke kope o ke kanawai hoomakakiu i hoololoia e ka ahaolelo lahui, ma ma la 16 o mei, ma ia kauawai , ma ia kanawai, o ke aupuni federala wale no ka mea kuluana e hana aku i na enemi, e lilo ai ka hooholo ana o ka ahaolelo kuloko i kekahi kanawai i pili i na @@@mi i mea mana ole.

ma ke kuahaia a ka Persidena i kukala ae mai, mahope koke iho o ke komo ana aku o ke aupuni o Amerika i loko o keia kaua, e kauoha ana ia, e waiho malie ia ak na lahui enemi, in a aole he mai hoopilikia ana mai ia lakou mai, aia wale no a hoala maolu ia mai kekahi mau hoopilikia ana e lakou, alaila laweia ae na hana e hoopilikia ole ia mai ai ka lehulehu ame ke aupuni.

ma ka manaoio o ke komite, ma na mea e pili ana i ka poe manaoino a kolohe me ka manao e hoopilikia mai ma kekahi ano, o kahi kupono no lakou, o ia no ka hoopaa ana aku maloko o ka hale paahao, aole hoi ma kekahi wahi i hookaawaleia, malalo o na kiai makaala ana a ke aupuni.

ua manaoio komite, he mea kupono no e loaa kekahi wahi i hookaawaleia no na lahui enemi e noho ai, eia nae e noiia aku ke aupuni federala e hookaawale mai ia wahi, a e kaa aku no hoi ka hoomalu ana malalo o ke aupuni o Amerika.

Paris, mei 23.- he kaua hou ka i hanaia ma a lewa iho e na kelamania maluna o ka halemai a na pelekane mahope aku o na laina maluna o ke kahua kaua a na Palani. he mau euna mokulele kelemania ka i lele mai maluna ae o na laina a hoohaule iho la i kekahi heluna nui o na poka pahu maluna o na halema'i me ka nana ole iho i na have ke'a ulaula e welo ana, a make a hoe haia kekahi heluna nui o ka poe mai, na wahine kahumai ame kekahi poe lawelawe e ae o ka halemai

lehi i lawelawe ai malojo o kekahi mau home ana i hoike ole ae ai oiai me ka ano o na waiwai i loaa aku ia lakou, he mau wai wai o kela ano hookahi, ka i ha'oha'o ia i ka nalowal mai ia mau home mai.