Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 25, 21 June 1918 — KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA [ARTICLE]

KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA

MOKUNA I. * E hookokoke aku ana i ka pau ana o ke kenekulia umikumamawalu a ma ka manawa hoi e hoohua nui niai ana na hana ano nui a waiwai mawaena o kekahi mau lahui. a e ikeia aku ana ka ulu nui ana ae o na hana hoonaauāo o ke au malamalama ia manawa i hookahuaia ai kekahi moolelo i like aku a i ole.i oi aku no paha ke ino mamua o kekahi mau inoolelo kipi e ae o na luina maluna o na moku. Iloko o ke au e noho moi ana ka Moi Keoki Ekolu no Enelani, ua noonoo ke aupuni a hooholo i ke kupono, ina e hiki ana e laweia aku ona mau kumulaau kawowo ulu a 1 kanuia maluna o kona mau panalaau maluna o na Mokupuni 0 Inia Komohana, a no keia hana ua hanaia kekahi moku no ia hana a hoolakoia me na meaai ame na kanaka. I O ka Bounty ka inoa o keia moku, he rrfskukiakahi uuku 1 lako me na pu, a ua hoomakaukauia kekahi wahi kaawale kupono maluna ona i wahi no na kūmulaau opiopio ulu e waiho ai a e hiki ole ai ke poino ahiki i kahi i makemakeia.! Ma ka la 29 o Dekemaba o ka 1787 i haalele aku ai ka Bounty ia Enelani, malalo o ke kauoha e holo pololei ia no na Mokupuni Society, no ke kii ana i mau kumulaau opiopio a lawe aku i na mokupuni 6 Inia Komohana. | 0 ka Lutanela William Bligh ka i hookohuia i kapena no ka Bounty ma keia huaka'i, a malalo o kana hoomalu ana he 45 mau kanaka, komo p,u maloko o ia huina keleahi kanaka akamai i ke kanu laau, o keta k'ona kō-lu. Ua hoola- I koia ka moku me na lako ai, ka wai'ame ka aahu e lawa ai 1 no na malama he umi-kumamawalu. , , | Aia iloko o na noonoo o na kanaka i holo ma keia huaka'i a i htfalele iho i ka lakou mau mea aloha mahope ua nui, ke kaumaha, eia nae ua hoohauoliia. ae no lakpu, me ke kanalua ole ke olelo ae, mamuli o ko īakou noonoo ana iho 1 e halawai hou ana n© lakou me ka lakou mau mea 'alpha i' kekahi la i ka wa e hoi aku ai. Eia nae, he moeuhane palaualelo ia a lakou, rio ka mea, o ka moku ame kekahi hapa o ke ko-lu aole i ike hou ia, a ina paha i ike mua ia ka poino o kela huaka'i moanā, he ninau ia e ala mai ana ehia la o na kanaka i haālēle'ia Ene- j lani e aa ana e kau aku maluna o ka Bounty a holo aku I ma keia huaka'i popilikia i moeuhane*mua ole ia. | Mai kela haalele ana aku a ka Bounty ia Enelani ahiki wale i ka hoea ana i Tahiti iloko o ka malama o Okatobā I o ka makahiki 1788, aohe poino i halawai me ia ma ka'mo-! ana. Eono malama oka Bounty oke ku ana ma Tahiti no ka hu-e a lawe ana ae i na kumulaau ulu opiopio noluna o ka moku v a iloko o keia manawa loihi ka launa mau ana! o na ko-lu me na kamaāina o ka aina a ua noho aloha lakou ' me lakou. a mamuli o ka ike ana o ke Kapena Bligh no ka hookokoke mai o ka ino, Hooholo iho la oia he hāriā naauao j nana ka hoomāmao mua ana i ka moku ma kahi e, nolaila, i ma ka malama o Apērila o ka 1789 i haalēle iho ai ka | Bounty i na kai o Tahiti. 1 ka haalele āna iho o ka Bounty ia Tahiti ua holo pōlolei loa aku ia no Anamuka, a malaila ke Kapena Bligh i hoopiha ai i ka moku me ka wai, na huaai, ke kao ame kekahi mau holoholona e āe, a holo hou aku la no ka moana akea mā ka la 26 o ia mahina. „1 ka wa i haalele iho ai i ka Mokupuni ,o Anamuka i ike , mua ia ai ka manao kipi o na kanaka o kā moku. j Ma ia manawa ina he kumu kuhsrfahala kekahi e pili ana i' ko ke kapena hanaino i na kanaka malalo o kana hoomalii! ana, aole ia i hoike a makaia ae ia manawa, eia aku ihope. j Ma ka moolelo o kēia Kapiena Bligh he kaiiaka hīihu ino loa oia me kona hoopa'i ino i ka.mea ana ē ināina ai r a he pinepine loa na manawa ana 'o ka pee ana o na manao kuhihewa ma kona aoao, mawaena o na aliimoku | malalo iho ona ame na kanaka ē aē o ka moku. j No keia ike o na kanaka i kā huhu ino o ko lakou kapena, a hui pu me ka launa a kamāāina pu ana o na kanaka o ka mokupuni. me he mea la oia ke kumu me ke kanaluā ole ke olelo ae, o ka hoolalā āna o lakou ē lawe i ka mōkii malaīo 0 ko lakou n»3na, mahōpe ihō o' kā hookaawale āna aku i na aliimoku. ' " Mahope koke iho o ke ala .na ae o ka hauhaele kipi o na kanaka o ka moku, o kekahi ō nā kanaka o Feleteka Kirr6tiana ka inoa (ka malāmāhioku ekahi), ka meā nana i hoonaukiuki mua i ke kapenā. * Ua oleloia mamuli o ke a'o ana a kekahi aliikoa opio a i make ai māloko o ka mok'u Panādora, o Kiristiana ke kanaka mua nana i hoolālā ho ke' kipi ana, he haiia i lawelaweia ahiki i kā hookoiia ana me ka holopono. Ma ka po o ka la 2S b Aperila, 173), i ala-mua ai ka haunaele maluna oka Bōunty, ma :a po i ala like ae ai kanak'ā apau o ka moku mē na mea kāua no ke ku-e āna aku 1 ke kapena. O Kiristiana ame ekolū mau kanaka e ae ka p.oe na lakou i kii a hopu ikē kino oke Kapena Bligh. Ua komo aku la lākou iloko o ka rumi o ke kapena oiai no oiā « hiamoe ana, a kaualako mai la iaia mailunā mai a kona mōe, a oiai he lehulehu lakou aohe mea hi'ki i ke kapena ke hanā mai no ka hoopakele ana ae iai'a, ua opeaia ae la kona mau lima mahope o ke kua, a nakinakiia. iho la na lima a paa i ke kaula eka poe na iakou i hopupio iaia. - x „ Uā hoomakaukau kokeia iho la kekahi waapa no ka hookau ana aku i ke Kapena Bligh ānie na hoaloha ona. ka poe ē kokua a e kaana pU ana i ka hopēna ppino me ia, a mahope o ka hookuuia ana aku o ka waapa iloko o ke kai me na wahi lako ai liilii ioa, ua hoOkuuiā aku la lakou e holo no kahi e loaa aku ai ia lakou ka palekana ina no ko lakou ola aku. v ' Mamuli o ka uuku o ka waapa he umi-kumamawalu \£ale no ka nui o na kanaka i hookauia aku mawaho ae o ke kapena a i hiliiiai hoi no ka palekana o ko'. lakou mau ola nialoko o ia waapa. Hē poe kanaka e ae no kekahi i makemake e kau pu aku me lakoū, aka māmuli o ka uiiku loa o kahi waapa, ua piha e no i ka poe mua, o ko lakou palekana wale no o ka noho iho no iluna o ka mdku me na Hoa o lākou i alakai hewaia, pela lakou i noho pu wale iho ai no, hie ka niaopopo ole o ko lakou hopena. - \ O na kanaka he umi-kumamaiwa i hookauia ai maluna o ka waapa a hookuuia aku ua laki lakou ma kekahi ano. no ka mea, ua pololei ka lākou hōlo ana a pae i kahi Mōkupuni Tofoa aneane he kanakolu mile ka mamao, e ia aku nae ko lakou wahi i poino ai a i ka pae ana aku iuka. O na kanaka o keia mokupuni o Tofoa*'he poe hihiu; i ka maopopo ana i na kanaka o ia mokupuni he poe ili keokeo ka i pae aku, ua holo mai la lakou mai kela a mai keia wahi mai me na kakaka ame na pua, he ihe ka kekahi poe, he pahi niho mano ka kekahi a he newa ka kekahi. a hoo- 1 maka mai la lakou i ke ki ana i na pua me ka hailuku mai me na pohaku.

I Hookahi o ko lakou heluna i make ia nianawa he kanaka nona ka inoa o Noatona. O kekahi poe e ae he umi-kuma-mawalu, i ka ike ana i ko lakou poino ua hoi hou aku ia j lakou noluna o ka waapa a hoomaka aku.la ka hoerawi\vi j ana ahiki i ke kaawale ana mai na kanaka hihiu aku e uhai j aku ana mahope o lakou. O keia ka hoomaka ana o ko | lakou poino; oiai lakou e holo ana ma ka moana akea. e [ loaa ana i ka wela o ka la i ke ao, i ke anu no hoi a ka maj kani ame na huna kai i ka po, e halawai ana īne na inoJike ole oiai e kau ana maluna o ka waapa hamama, he kowa I akea loa i oi aku maluna o umi-kumamalua. hanen league me ka ike aina ote ia aku, me ka hoomanawanui i ka pololi ame'ka makewai, a ma ka manawa hope.pae aku la i kekahi mokupuni e noho ia ana e ka lahui olelo e, o Timora ka inoa. Ma keia wahi i hookipaia aku ai lakou me ka maikai. ua malamaia lakou me ke kupono loa e ke kiaaina ole o e o ia mokupuni. I ka haalele ana iho ia Timora ua holo aku la lakou no Batavia a maiaila i kau aku ai ke Kapena B igh ame kekahi o kona mau aliikoa maluna o kekahi moku e holo ana no Europa, a ua pae maalahi aku lakou i Ene'rani mahope o ka hala ana o kekahi mau la lehuiehu. I ka .hoea ana o ke Bligh i Eneiani ua hoike koke. aku la oia i ke aupuni no hooko pofto ole ia ana o ka misipiia a ka moku Bounty i a oiai aia mawaena o na kanaka i hoi pu ai me ia a i komo pu ma ka manawa o ke kipi ana. ua noi aku la lakou e hoopakeleia ko lakou mau ola, o ka hopena ( i ikeia aole i hoopakele ke Kapena Bligh i ka poe i manaoino a i huli ku-e mai iaia. Mahope iho, o ka moku Panadora ka Lhoounaia malalo 0 ka hoomalu ana a ke Kapena ,Edwards, he kanaka i ike ole ia mea he aloha a*he menemene i ka hoa kanaka, no ka huli ana i na kanaka i hoopoina i ka lakou hana a k pi hoi 1 ke kapena. He umi-kumamaha o keia poe i Ioaa aku, ewalu 0 lakou ua hahai mahope o Kiristiana maluna o ,ka m'oku Bounty, a he eiua o lakou Ppepehiia-e na kanaka4iihiu o Tahiti ma kekahi manawa pokole mamua aku. Ua hoppaaia na lima ame na wawae o m?i poe he umikumamaha me ka hao a laweia iluna o ka moku Panadora, a hoopaaia iloko o kekahi rumi paa loa me hookahi wahi puka uuku e komo mai ai ka maiamalama ame ka ea. Ua hoopaaia lakou me ke kaulahao i ka papahele, ua hanaia lakou ma ke ano hoomainoino loa, elike me ka ke Kapena Edwards e makemake ai, ua hoopaaia lakou maloko o ka rumi i ka po ame ke ao me ka hoomaemae ole ia o ko lakou rumi, a e ike iho ana no ka poe heluhelu i ke ku ana kupilikii loa o nei poe me ka hoakaka ole ia aku. Me keia kulana hoomainoino i mau ia ai keia poe, a i.'ka manawa i nahaha ai ka moku Panadora mamuli o ka ili ana ma na )ae aa, aohe i haawi aku ke Kapena Edwards 1 kona mau p#£>eiao i ke noi mai a na paahao me ka ehaeha e hookuu ae ia lakou, a pela hoi me ka lakou mau leo.noi e haawi. mai lakou i na kokua e hiki ana ia lakou ke liaawi no k-a hoao ana e hoopakele ae i ka moku. ''Eia nae,. iloko o keia ae ole mai O'ke kapena, hookahi o na luina o ka' Panadora:i piha i ke aloha i nei poe paahao, a i makemake ole hoi e ike aku i kona mau hoakanaka e make mai mamua o kona mau maka, nolaiīa, me kona ikaika apau, ua holopono kana hana ana ahiki i ka hemo ana o na paahao, aole nae i holopono iki ahiki i ka make ana o kekahi mau kanaka eha o lakou. Maluna o ka moku nana i hoihoi aku ia lakou mahope mai i Enelani ua.malamaia lakou me ka maikai, ua hookuu ia lakou e holoholo nia o a maanei o ka moku ine ka hoopaa ole la i na kaulahao. ff 0 keia mau kanaka he umi, eha o lakou i hookuuia; hookahi aole i hookolokoloia no ka lawa ole o na oleloike ma ka aoao. o ke aupuni e hoopaiia.ai oia, o kekahi poe e ae elima ua ahewaia lakou a kauia ka hoopa'i make maluna 0 lakou. He elua o keia poe i huikalaia, a o ka poe e ae ekolu ua pepehiia ma Spithead kahi a lakou i hoomaka aku ai e holo eha makahiki mamua aku. M.OKUNA II. Ka Hoea Ana i ka Mokupuni o Pitcairn. Iloko o keia manawa apau e ninau iho ana paha kekahi aia la ihea o Kiristiana ame na kanaka kipi e ae i ukali ai mahope ona? ' He ninau maikar ia a pela iho a hoikeia aku. | Mahope iho o ka hookuuia ana aku o ka waapa o ke Kapena Bligh ame na kanaka e ae he umi-kuinamawalu me'ia, ua lawe ae la o iristiāna i ka mana o ka hookele ana i ka Bounty malalo ona a hoohuli hou aku la i ka ihu o kamoku no Tahiti. I Ua hookele mua īa aku nae ka moku i Tubonai, o ka ma- j nao o na kanaka ma ia hol'o ana a lakou i noho loa lakou . malaila, aka nae, i 'ko lakou ike ana aohe mau holoholona i maluna o ia'mokupuni, ua holo loa aku la lakou no Tahiti i 1 loaa ona mau puaa ame ona mau kao na lakou. i 1 ka loaa ana o ka lakou mau mea i makemake ai ua hoi hou mai la lakou no kdf Mokupuni Tubonai, eia nae, aole lakou i noho liuliu malaila mamuli o ko lakou ike ana i ka ; lilo o na kamaaina ,o ia mokupuni he mau enemi no j No keia pilikia ua hoi hou aku la lakou no Tahiti no ke kolu a no ka'manawa hope loa, a: hekau ia ka Bounty'ma ke' Kaikuono Matavai, ma ka la 20 o Sepateniāba, 1789. J He umi-kumamaono mau kanaka o ka moku i lele iiika; ma keia wahi, me ka la>Ve pu ana i ka lakou mau pu. na 1 poka, na pahikaua, a pela aku, a pela me kekahi mau mea kupono e āe no lakou e noho aku ai iluna o ia aina, mai'.una i mai o ka moku Bountv. . ! 0 keia kekahi o na kanaka a ka poe heluhelu e hoomanao | la i ike ae nei mamua, a i laweia aku ai maluna o ka moku I i ka wa i hoounaia mai ai e huli ia lakou i ike ( muaia ae nei ma ka mokuna i hala. ! 1 ka haalele ana ia Xahiti o kekahi h'apa o na kanaka ij i koho ai e noho ilaila ua noho no Ia1<ou, a o kekahi hapa, j ewalu ko lakou nui. ua hahai lakou mahope o Kiristiana, a holo nui aku la mai Tahiti aku, o" ko lakou ike hope loa ia . ana ia nalo na maka no ka manawa pau ole. | Aole keia o ko lakbu heluna wale no, he eono mau kanaka | Tahiti i kau pu aku me lakou ma ia holo ana, a he umi mau I wahine, a he kaikamahine o umi-kumamalima makahiki i hookau pu ia aku maluna o ka moku ma ke ano he mau | wahine a he mau kauwa; ua hooholo na luina o ka moku e: huli i kekahi wahi, ina e loaa ana, e hiki ai ia lakou ke j noho a e ike ole ia ai, pela lakou i holo ai. J Ua oleloia i ka ike ana o Kiristiana i ka moolelo e pili ana i ka loaa- ana o kekahi mokupuni ku hookahi maloko o ka ' Moana Pakipika, i ke Kapena Katareta i ka makahiki 1767. j | ua hookele pololei aku la oia i ka ihu o ka moku no ua wahi - mokupuni la. O Pitakaina ka inoa o.ua wahi mokupuni la, j ua kapaia mamuli o kekahi kanaka opio nana i kapa mua , ia mokupuni, oia ke keikikane a ka Mekia Pitakaina. elike me ka hoakaka a ka moolelo, i make ai 1 ke kaua ma ka Puu Bunker ina Amenka i ka 1776. * 1 Ma ka la 23 o Tanuari. 1790, i ai ka Bounty i keia mokupuni. He wahi mokupuni uuku keia nona ke anapuni he elima mile a he aneane elua mile ke.anawaena ma kahi akea loa, a ua uhiia nae e ka niu ame na ulunahele uliuli ame na kumulaau nunui e ae, a he uliuli wale no ka aina mai o a o ke nana aku. I ke kokoke loa ana aku x> ka moku i hiki ai ke komo aku ka waapa a pae i ka aina, lia au aku la kekahi poe iuka no ka huli ana i kahi kupono e paeiakii ai. Ma ka aoao komohana o ka- mokupuni kahi kupono a lakou o ka ike ana. no ka mea, he aoao lulu iki eia nae he pa'i kahako wale no malaila e hiki ole ai'e pae aku ka waapa. a no ko lakou makemake loa e loaa kahi kupono no ka moku e ku ai ua lawe ae la lakou i ka moku ma ka aoao hikina akau o ka mokupuni. ' •

I Ma keia wahi i loaa ai ia lakou ke awa maikai no ka waa- , pa e pae aku ai. aoie no nae i ka maikai loa. no ka mea, me ka aloalo 110 i na amokumoku pohaku ame na laeaa, ame j ka hakaka pu no hoi me ka naiu e hiki ai ke pae aku iuka. ! O ka poe i pae mua iuka'o ka aina ua kaapuniia ka moku- ' puni e lakou no ka nana ana ina hē poe kanaka kekahi e noho ana iluna o ka aina, no ko lakou maka'u o pau lakou i ka pepehiia e na kanaka hihiu, a nia ia huli ana i maopopo : ai aohe poe noho iluna o ia mokūpuni, eia nae> he lehulehu na mea e ahu mokaki ana e hoike mai ai he poe ,kekahi i noho maluna o ia mamua aku, e laa na koi poha- , ku, na kii pohaku i kalaiia, na kii i kālaiia iloko o na paīi ' pohaku, a pela aku. • * | Ua lawa loa keia mau mea e hoike mai ai he mau kanaka I kekahi i noho maluna o ia mokupuni mamua aku, a mawaho ae o keia mau mea ae la, he mau iwipoo a mau iwi kanaka lehulehu kekahi i loaa aku e mokaki ana iluna o kahaone mahope mai. - A elike me ka hala ana.aku o kekahi la mahope o kekahi la a aohe kanaka i hoea mai e hoopoino ia lakou, ua ike iho fa ua poe l«ina kipi la o ka »Bounty i ko lakou maluhia. | alaila hoomakaukau nui iho la e kukulu i mau hale no laj kou e nobo ai. a mahi aku hoi i ka aina no ka hoomahuahua, I ana aku i ka lakou mau nieaai e ola ai ka noho ana. i O ko lakou wai, a oiai aole no i nui !oa, eia nae, ua lawa 110 ko lakou mau makemake koe no ka holoi ana i ko lakou mau wahi aahu a no ka auau āna, a oiai ua nūi na anoano a i lakou o ka lawe pu ana mai Tahiti mai, tfa hoomaka aku la lakou e mahi i ka aina, a me ia mau mea ulu e hoohua mai ana i ka wa pono e lawa loa ana lakou i ka ai e ike ole ai ia mea he pololi. No ka moku o lakou, i ole ai e lilo ia i 'mea no lakou e ikeia ai ke huliia mai, ua hooholo lakōu e pūhi ia moku i 1 ke ahi. Ua laweia mai ia moku a kokoke loa i ka aina a ua hoopaaia me ke kaula a nakiiia i kekahi kiimulaau. O na mea apau oluna o ka moku i kupono no ka hoohanaia aku e lakou ua laweia mai apau iluna o ka aina; hē wahi kaikamahine uuku kekahi ilūna o ka rtioku a i palekana ai oia, a i mea hoi e poino ole ai ke laweia mai iuka o ka aina, ua hookomoia oia iloko ō kekahi pahil barelā, no ka mea, o n ke awa e pae mai ai he papa'u a he nui ka nalu, me ka makaala a eleu loa wale no e hiki ai e loaa ka palekana. I ka pau ana o na mea kapono apau i makemake ia i ka lawe mailuna mai o ka moku, ua puhiia ae la ia moku i ke ahi. a ma ia ano i nalowale ai ko lakou ikeia aia maluna o ia mokupuni kahi i noho ai; lehulehu na maalo ae ma'akn o ua *s*3hj mokupuni la, aohe nae a lakou hoohuoi mai he kanaka koluna olaila e noho aku ana. < ( Aoie i pauj. I