Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 28, 12 July 1918 — HOOMANAO NO NA OLULO O HALAWA. [ARTICLE]

HOOMANAO NO NA OLULO O HALAWA.

Mr. Luuahoopoiiopono o ke Kuokoa Aloha oc:—E oluolu mai kou ahonui ma kekahi wahi kaawale o ka kr.ua mo!u lawe meahou, nana hoi ia e uwila ar ma na kihi eha o ka honua, no keia poomanno e kau ae la maluna. ifa ka la 1 o keia mahina i loaa maī ai he kono mai ka maua mau aikane mai oia hoi o Mr. ame Mrs. L. Paaliao. e kauoha mai ana ia'u ame ka'u aliikane e lioea aku i Halawa ina ka la 2 mai o lulai, oiai he paina ka laua o ia la, no ka hoomanao .ana no ia i ka 1: i' polno' ai lakou, a o ka poe apau o if kahawai, ma ka huli ana o ka ailaer niawalio ae o Honouli !Maloo, a mailaila aku i ko ia ai e ke au aliiki i Mo kuhoouUio. Nolaila, ma kekahi la mai, ua hoo makaukau iho la au me ka'u mau kai i kamahine, oiai ua hala aku la ka 'u aliikane no ke kii ana i ka oto, o ko'u hoo pouopono hoi ia a pau, mai ia 'u a ka 'u mau kaikamahiue, a oiai makou e lua--na ana ma ko makou homa nei ma Kai nalu, ua hoea mai la ko'u kaikoeke Mra. Esther A. Laumauna, a liele aku no hoi. oia e lawelawe i kana hana, oia no ka wa i hoea mai ai o ka oto, o ke I kau aku Ia no ia o'u ame ka'u mau kaikamahine, ko'u kaikoeke nie Jvanr> kaikamahine, aia no nae ka oehueliu j makani ke pa mai la, e lawe mai ana i 1 na kilihune ua mai ka moana mai. Ho-; lo hou aku la makou ahiki i Wailua. ua kali aku la he mau oliua malaila, oi Mrs. Nani F. Tollefson me kana kaika : mahine, a ma keia walii ua piha loa ao ! la ko kaa, oiai lie mau ohua hou aku no koe, mamuli o ka pilia loa o ke kaa, ua ( haule laua. i ia wahi ke hoohelelei nei na kili- i hune ua, uolaila ua liaalele iho la ma kou ia Wailua a nee aku i ke kula laula o ka moku o Hina. īa makou <. hele īun a hala mai Ia o Honouliwai ua ike aku la kou mea kakau nei i na kanaka e nonoho ana iluna o ka pali no ka liakilo ana no ia i ke akule, kn i'a ku inau i keia mau Honouli elua aia nae iwaena o, lakou ka 'u aliikane oiai oia ke kilo o ka aoao o ke Kepani ma Honouli Maloo, a'o kona leaikaina W. K. Kaahanui ka lawai 'a. Hiki aku la i Honouli Maloo, oiai ur ku a kamaaina mau ia wahi ia'u, nola ila ua kau aku la ko'u nana..ana o kt loa e hiki aku ai i Halawa. j la maleou e hoopiinai aiia ua kamailio mai la ko'u kaikoeke, maanei ma ! kou la i hele ai me mama, a pela hoi me I kaina, na keiki, e pii ana iluaa e ihe I ana ilalo; i ko'u wa i lohe aku ai, hu ! mai la ko'u aloha no lakou, oiai hoi j au me ka lei a makou e noho kokoolua ana i keia aina malihiui, i laukanalea i ka ohana o ke kane. . Hiki aku la makou i kahi i hoopaeia ai o ka poe i.pilikia, ua lauliikuhi hou mai la uo laua i keia wahi, lie ku i ke alolia, na liaua i hanaia maluna o lakou. Hiki aku la makou he kula laula ia a olelo liou mai la no kuu mau kaiko eke, aia lea haku o keia wahi ke leu mai la me ke kanaka hana, aia no hoi ka ulukukui o Lanikaula, a aia malaila he honu Kahiki, i ka wa kahiko, ka hol< no ka ka lio maluna, liele no keia lionu malalo, a o ia mau ka kela honu ahik'i ki-ia la. I J au ae la ka ike ana ia wahi ke nee nei lee kaa imua, ninau aku la au i kuu mau kaikoeke, aia ka lioi ihea o Halawa.? Ke kokoke aku nei kakou. aia no a iiio. ke kaa ilalo, a o ia ua kalmwai la. ' / , j' I'kō makou hiki āna ma kahi e ihō ai, he ani hoi o ka makani, a'lioapono ae la au i k'a hoolaha a kuu pokii (Mrs. Annie L. Kalama) i ke kau i ohope o ke kaa iluna, a iho hoi ka ihu ilalo. 0 ko makōu hele hoi ia a ike ia kau hflle o Halawa, hoomanao ae la au i ke kahawai o Honokohau, i ka 'wailio mai 0 ua lo'ikalo, koe wale no nia kahi o ka pali, haki ka a-i ke nana ae iluna; a ike aku la no hoi i ka lele inai o ka woi i ke kumu o ka pali. Hiki aku la inakou i kahi o. ka maua mau aikane,- o ka wahine ko kauhale me lea ohana, o kana aliikane hoi ua hele aku oia i ka halepule, oiai he la pule ia no lakou, nolaila ua hookipa aku la> kana aliiwahine ia'u me ko'u mau h.oa ma ko laua hornej ike ae la no hoi me ka ohaua, a pau ka ike ana,- ua kii mai la ka makua o ka home i na wahi papale o makou a aku. Olelo mai la ka'u aikanp e kamau liilii, ua hoole aku la makou i ka lokomaikai hikimua. 0 ka makou i ninau aku ai, E aha ana kola poe i ka halepule? Hoike mai la kamaaina e pule aua. Ma keia wahi ua noi aku la i ka oluolu o kamaaina e hookuu mai ia makou e hele i ka pule, nolaila ua liele aku makou apau me ka makou mau' keiki, no ke āke no e ike 1 na mea e hana ia ana. Ia makou i hoea ai maloko o ka luakini, ho mau wahi hoahanau kakaikahi ke noho ana, a o ka Makou Levi Ka&louahi no hoi ka mea nana e hoonialu r ana. s la hookuene pono ana iho, ua ku inai la ka Makūa Kaalouahi a liooinalu, ma ka himeni ma ka Hoku Ao Nani, ua ha'i ia mai la no hoi ka mea nana e himeui o Solomon Fuller. I ka pau ana 0 ka himeni., pule no hoi ka Makua Ka». alouahi, a i ka pau an'a o ka pule, himeni hou. Auoano ke hoolohe aku, o ke ano haipule oiaio ea, ku i ka eehia; mahope o ka himeni elua ana, ua ku mai la no hoi ka Makua Kaalouahi a hoakaka mai la oia i na hoahanau, no ke niio o keia haipule, no ko lakou poino ana i ka moana maluna o ka aila ea, oiai e liolo aua lakou i Kaunakakai i ka hoike Kula Sabati hui, aole nae i hiki i kahi i makemakeia ai, ua loaa e 1 ka poino. Tla pakele lakou apau a make aku he luahine, wahi ana, no ka luahine mai no paha. Hoike mai la no hoi oia ia makou i ka wa i poino a'i kpUakou inoku, aia no ia ma kahi o na hora o kē awakea ia lakou iloko o ke kai, aia no oia ame kona hoa ke paa la i ka moku i poino, oiai hoi kana keiki i pane aku ai e haalele aku i ka moku, o kana i pane aku ai, ina n'o o ko kakou hopena keia, o Kona makemake ke hana ia, aka, ua hoomau no oia me kona hoa i ka paa i keia inoku ua nahaha, a pela ka luahine palupalu ahiki i kona haalele loa ana i ka hanu'ana i na ea hu'ihu'i o keia ola ana. Ea, nui no ka hoomanawanui o keia poe, aia.no ifae lakou ke laweia la e ke au ihope,'ahiki atAi la mauka iho o Mokuhoon'iho, aiā ka ihahina ke pii ae la iluna i kela manawa, wahi ana. Aia hoi na waa ke 'alualu nei i ka poe ua poino. 1 ke kokoke ana aku o ka waapa, ua lele makawalu mai la na kanaka, aka ua papa. e aku la ka mea oluna o ka waapa, aole e hana'pela, mahope kakou poino pu. O kekahi poe hoi maluna o na waa, nolaila ua hiki aku ko lakou hoopakele i ka wa pono, a ua hoihoiia aku la lakou i ka aina me ka pulu o ko lakou mau wahi lole, na ka poe alo-

ha i kokua ciit§i ; ia lakou. Nolaila pela 'akou e hbomailftb mai nei i ka la elua o lulai, o ka la no ia o lakou i auaukai ai. I ka ]iau ana o kana hoakaka ana, ua ku mai la o Solomon Fuller a hoike mai la no hoi oia e -lvakoo ana i na mea i hoakaka mua. ia ae nei, a i kft hope 0 kana haiololo ana, ua niuau mai la :>iai ka lehulelni: Owai la ka mea nana 1 liKopakele? Ua olowalu kekahi o na keiki o ke Akun. I ke kuu ana o ka hoakaka a kfeia makua, ua ku hou mai * ka Maliua Kaalouahi a waiho mai i ka hale no ka poe i loaa ka hianno, oiai lia no na kumukula malaila, Kaalouahi 9pio. Kalaau, aole nae |\e mea i ku ao, •ioiaila ua haaui ia ka himeni luok.ni, ku ae la ua me.a apau iluua. i>au ka himeni, pule hookuu i ka Makua Kaalou- . ilii. J'au na„ hana liaipule, ua hoi aku la i ka liale kamaaina, ia 'u i hiki aku ai i kauhale a noho me ko'u mau hoa, hooho ana no ka poe, eia ae ka'u aliikane (C. A. Kaahunui) amo kona kaikaina no W. K. I ko laua hoea ma ae ke nei ke pakaukau nuia no ia, komo no laua i ka wa jiono. Ke kali nei na me.a apau o ka ■maa, i ka weheia ana mai mai ka imu tuai, i liakalia no a weheia mai, holo nai la ke āla o ka puaa, aole no hoi i ii'uli'u iho, ua kii ia mai la na mea ■ipau e hoi e hoopiha ko walio ia loko, I ke kuene pono ana iho o na mea apau lia hoi maluna o ke pakaukau i luluu i 'ia wehi like ole o ke kuahiwi, a o makou ]»u kekahi i oliu i na lei maile i jwiJi pu ia ine lea lau pala o ka wao. Aia lioi maluna o keia pakaukau .na >no like ole a ka puu e nioni ai ka ae, ka ]>oi kaohi puu o Halawa, puaa, opae, >pihi, limn, waiu i huiia me ka pelena, neaono, waimomona, a pela wale aku, <e hoopiha Ia o Keoni Bulu ia HanaJe, ihiki i ka holo loa ana o Hanale i Ke'emania. I ka pau ana o ka papaaina mua, ua loonoho ki'. Jua o ka papaaina, i ko ma'ion hoomaha ana aku lioi mawaho, ua kono mai la hoi keia makamaka maikai, Mrs. Kalaau e naue ma kona lione, nolaila ua hele aku la ma ko laua 'iome, nanea malaila he hora paha a oi, \e hele aku la ka la i Lehua, nolaila ia hoeu aku la au i ko'u mau hoa e 'ioi i kahi o na aikane, nolnila i ka lioi ina mai o ko'u kaikoeke makua, o ko'u loeu koke aku la no ia, oiai ke kani nai nei ka pila, hauoli nolioi i ka hooohe aku, nana ae hoi lie ioa ke ala e īoi ai. Ilaalele iho i keia honie, oiai ke hele like nei no me na kamaaina no ka home mua, i ka liiki ana aku e noho mai ana no ka'u aliikano me koua mau hoa, e kani ana na ]iila, ua koomaha lii'ii me na kamaaina, oiai ke lawe aku la o Lehna i ka la. Nolaila ua hoeu mai la kou mau hoa no ka hoi ana, ia makou e hoomakau'<au nei e hoi, ua akoakoa mai la ua kamaaina no ka ike ana ia makou; haawi no hoi ke nlohn hope, o ka wehe mai la no ia o ka oto, hele mai Ia he kiki'e ia he ])iina ikiiki loa ia, ua lele ho la au ilalo o ko 'u kaikoeke muli, 'iie na keikikane a makou, koe aku ke kalaiwa me kekahi keiki, me ka bebo ia nui no nae, aka aole e hiki oia ke hele ma kahi loihi, ua pii mai la makou iiia ia wahi aneane no e pilia elua mile, no ka mea, he hoopiina wale no. 1 ke kau ana i ka lionua, pau ka hana, oiai hoi ka 'u aliikane, kona kaikaina, kana iikang Paahao me kaua keiki, maluna 'akou o na lio, ma ia wahi iho la, pau ka ike ana ia lakou. la ana mai anle nohoi i eino iho ku ana i Waialua, a Jiele kolaila ohua, liooniaha liilii oiaj he mau pukela ai ka makou, he mau walii hua opilii, nolaila ua mahelehele ia ae la uo ia makou, he uuku ia me ke aloha. 0 ka iini no e hiki mai i kauhale nei, no ka mea ke na]ioo aku la ka 'a; kau mai la ka manao no ka'u leka nole i ]>aa. I ko'u hoea ana mai, i ka'u haua ana aku o ka. poeleele loa iho la !io ia; paa no hoi ka'u leka komo i ka oaluileka, hoi mai la e hooponopono i ka makou ineaai, lioea ana no ku'u aliikane, o keia ka panina hope. Ke haawl aku uei au i ko'u mahalo a nui loa i ka'u mau aikaue Mr. ame Mi*6. L. Paahao no ka olua hookipa ana ia makou me ka maikai, a peia no koi ka ohana, na 'makamaka i hoea ae a lauua pu me makou. E na hoa apau o ka aina uluwehi o Halawa, e lawe aku i ka makou hoomaikai a sila lioopaa i ka papaku oko oukou mau puuwai. O ke Al<ua no ka mea nana e kokua, a e hoopolnaikai ia olua me ko olua oliana, hooloihi i ko ōlua mau ola, o keia ka'u pule ma ka inoa o lesu, amene. Me ka Lunahooponopono ko'u welinn, ame ua keiki oniu hua mekala ko'u adieu. Kou oiaio, V MRS. E. C. A. KAAHANUI. Kainalu, Molokai, lulai 6, 1918. —— W. 8. ila na njea i kainailioia»ae e na Demokarata, o Likana aku ana 110 ka molio elele lahui a kela aoao kalaiaina i keia kau koho.