Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 34, 23 August 1918 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

Ma ke kakahiaka aua ae o ka lua o ka la, mahope o !• 'īia ai ana i kona aina kakahiaka me ke koena aku o ke < :.i. hoomau aku la 110 oia i ka hele ana ma ka hookolo ri.i. ina kahi o ke kahawai e waiho ana, aia no kela manao i.. t a ilnko 011 a, e hoea aku ana no ia i kekahi wahi i nohoia ( na kanaka. ina e hookolo pololei oia ma kela kahawai. \*n na la ekolu kela hele ana o Tazana, hoea aku la oia ina kekahi wahi ana i hele ole ai, o kana mea e hoomaoiho la, aole .he ; pili o ka' ulu na; kumulaau, ā mih na walii kiekie o ka aina., he kakaikahi ioa na kumuaau. a ma kahi mamao hoi, ana e nana aku 1a maloko o iea lala o na kumulaau kakaikahi, e ike aku ana oia i ke 'Miahiwi. \la kela wahi hou ana i kipa aku ai, lie nui na holonuioM.< ahiu mai ka liilii a na holoholona nunui, aole no nae • :ia hoopilikia wale aku, ma kana mea wale no i makemake ai e lawe mai i meaai nana, malaila kana pepehi. Ma ke kakahiaka o ka ha o ka la, o kela huli hele ana I a/.ana o ka loaa o na kanaka Paele, honi aku la oia i - ea o ke kanaka ma kahi mamao loa, akahi no a hooiohaia mai kona manao me ka hauoli; o kona manawa no 1 hnawiwi aku ai i kana hele ana, ma kahi o ke ea kanaka e laweia mai la e ka makani. l.a like ka loihi o kahi a Tazana e hele aku nei, me kahi .. ke kanaka nona ke ea ana o ka honi ana mai, i mea l'oknle loa, i kau a mea o ka mama palena ole o kana hele ana, e holo okoa ana no ma kekahi.mau wahi, aole no ii.o i emo iho, kaa pono ana keia maluna ae o kahi a kekahi kanaka Paele e hele malie ana maloko o ka ululaau. l'a lako keia kanaka me n/i meakaua, i kona ike ana mai i na mea ana i makemake nui ai, lelele wale ae la ■)<> kona olioli, me ke ake e ka* mai o kona malu. Aole o Tazatia i pupuahulu wale ma ka iho ana mai a kau ma kekahi lala haahaa no ka lioohei ana i keia kanaka. ■'ika ke kakali malie la oia. ahiki i ka hoea ana aku i kekahi wahi malaelae, o kona manawa ia e hoohei mai ai i kana l'in. a loaa hoi kana mau mea i iini nui ai. < >iai no nae oia e ake nui ana e loaa kela mau mea iaia. me ka nanea loa hoi o ke kanaka Paele i ka hele, me ka n..onnn ole ae. ke hoohaluaia aku la kona ola e kekahi hoa kanaka, ulu mai la ka noonoo iloko 0 Tazana, aole he pe ]»ehi wale o na kanaka o ke au malamalama i kekahi mea nu' ke kumu ole. Aole ana kumu kupono e pepehi aki ai i keia kanaka a make, koe wale no, pela iho la e loaa mai ai kana mau meakaua; a ke hakoko la oia me na noon« .0 like ole, ina paha he hana kupono nana ka pepehi ana i ka hoa kanaka. Mamuli o kela maopopo ole o kana mea e hana ai. ua hoohakalia loa oia i ka hoohei ana aku i kela Paele, ahiki i ko laua hoea ana aku i kekahi ponaha o ka ululaau, a i nana aku paha ka hana o Tazana ma kekahi aoao aku o ke kahawai, e kuku mai ana na kauhale lehulehu he nui. Mamua nae o ka hoea ana aku o ke kanaka Paele mn kahi e oili loa aku ai oia i kahi oneanea, hoomaka iho la n Tazana e iho ilalo o na lala haahaa no ka hoomakaukau ana no kana hana pepehi i ka mea ana i koho iho ai he pio nana ; o ka mea apiki nae iaia e lele ana mai kekahi lala a i kekahi. ike koke aku la oia i kekahi liona e kolo hele ana iloko o ka nahelehele, a e uhai ana no hoi oia i ke kanaka Paele. Me he anapa ana la na ka uwila, hoopoina loa ae la o Ta;'.ana i kela manao e pepehi aku i ka hoa kanaka, he hookahi noonoo iloko ona, o ia no ka hoopakele ana ae i kona nla mai ka liona mai. lloko o kela mau sekona o ka pihoihoi, ike aku la oia i ka lele ana.ae .0 ka liona a ku ma kahi he mau kapuai helu wale no koe oili aku ka Paele mamua pono o kona alo. «» ke kahea aku la no.ia o Tazana me ka leo nui i ka Paele, ia 'wa i huli ino ae ai ua Paele nei, a ike aku 1a i k? linna e ku mai ana, me ka wili ana o ka huelo, a e hulili mai ana hoi kona mau maka iaia. Aole i ike akū ka Paele i ka mea nona ka leo kahea, aka nae mamua o ka hiki ana iaia ke omou iho i kana pua i ke kakaka, aia hoi iloko o kona kahaha nui, ike aku la oia i ke kupaka o ka liona, no ka mea ua komo pono mai la ke kipuka o ke kaula a Tazana ma kona a-i. Xo kela manao nui o Tazana i ke ola o ke kanaka Paele anle i loaa iaia he manawa e hoopaa ai i ka piko o kana kaula i ka lala laau, nolaila i ka manawa a ka liona e noke la i ke kupaka i wahi nona e pakele ai, ua huki pu ia aku la n Tazana a haule ana ilAlo o ka honua, ma kahi he eone kapuai wale 110 ka mainaō mai ka liona mai. 1 ka wa hoi o ka liona i ike mai ai i keia enemi hou ona h.H.makaukau mai la oia e lele maluna o Tazana; a ne ka manawa mua loa iloko o kona ola ana, akahi no o Ta/ana a hoomanao iho 110 kona poino, no ka mea lee ku i>lohelohe la oia. aole he meakaua e hakaka mai ai me ka nmi o na holoholona, koe wale no kona mau lima. Mamua o ka lele ana aku o ka liona maluna o Tazana ua kapoo e aku la ka pua a ke kanaka Paele iloko o k«n a-.an <» ka liona. ia wa i kuwo ae ai ua liona nei, i kau a nv;t n ka eha, a huli mai la i ka Paele, eia nae ua hoopa;i aku la o Tazana i ka piko o ke kaula 1 k'e kumulaāu, a mamua; o ka loaa ana aku o ka Paele i ua inaiuu loloa o ka liona. ua huki hoii ia mai la oia ihope, a huli ana ke ;.i" iluna. I ke ala hou ana ae o ka liona iluna. holo hou mai la ■•ia no kahi a Tazana e ku aku ana. o ka manawa nae ia ; kapoo hou mai ai ka pua a ke Paele iloko o kona ka hooi loa ia aku o ka huhu o ka liona, eia naē !<u iho i kahi hookahi, me he niea la e noonoo ana, i* kana mea e liana' m'ai' a'i i kō'ua matt eri'£rhi. 1 '• (hai nae ua alualu ke kaula, no ka mea ua kokoke ka .na i ke kumulaau, huki hou aku la 0 Tazana i ke kaula pokole, aole nae me kona manaolana e lanakila laua nia!una o ka liona, aka i hiki ai iaia ke haalele loa aku i kaula alaila hoao mai e paio me kona mau lima, elike n- ka j|caika i loaa iaia, no ka mea ua like ka paa o ke Kaula n4 he pepa ia 1 na niho o kela liona. Me l4 eleu loa i holo ae ai o Tazana a hopu aku la i a ka Paele e lewalewa ana ma kona aoao, alaila ; ;iawi akn la i ka Paele i ka hoailona e hoomau aku i ke ' i ana Ikana pu.a i ko ;l&ua r eu.emi, a e nihi hele ae hoi oia •ua aoao mai me kana pahi; a elike me kela hoai'"'ia, pela iho la ka Paele i hoomau aku ai i ke ki ana : ka pua iloko o ke kino o ka liona. l'a hooi loaa ia ae ka huhu ame ka inaiua o ka liona, 'ni' ke kuwo ana o kona leo nui. me ka lele okoa ana mai inna. maluna o ka Paele a i ka lihi launa ole ana aku i kela kanaka. alaila lele mai ana maluna o Tazana, eia rnen lona mni iaia. oiai aia no ke paa la ke kau1n a Tazana ma ka a-i. . lloko o keia manawa a ka liona e noke ana i ka lele 1 < 1 a ia nei. e kope ana hoi na wawae me ka ikaika, aia mau . > Tazana ke hakilo mai ia me ka piha makaala, e loaa he

manawa nona e pili ai nia ka aoao o koiia hoa paio. a i ka manawa i huli aku ai ua liona nei, a nana i ke kanaka Paele, o ka manawa no ia a Tazana i holo mai ai a kaui aku la maluna pono o ke kua, aia hoi kona lima akau ke J paa la i ke kania-i, a ke hou la kona lima hema i ka liona ' me ka pahi, a iloko o na minuke helu wale 110, ua waiho malie iho la ke kino o ka liona make loa, aohe wahi mea a onioni ae. <\la kahi o ke ku ae o 'I'azana iluna, a keehi iho maluna o ka liona, me ke kahea ana ae ma ke leo nui, liuli aku la ōia a nana i ke kanaka Paele, pela no hoi ka Paele i nana mai ai iaia, a oiai aole he ike o kekahi i ka olelo a kekahi, haawi mai la ka Paele he hoailo'na, no ka maluhia ame ka nbho aloha āna, pane aku la no hoi o Tazana ma ia ano hpokahi .no, o ko laua lilo ae la 110 ia he mau hoaloha, a pake'le hoi ke ola o ka hoakanaka, mai make ma'uwale, no ke ake wale mai no e loaa na lako kaua. ? MOKUNA XV. Noho-Pu o Tazana me ka Lahui Ahiu. Ua lilo ka'.leo kuwo o ka liona, me-ka halulu o kela paio ha,hana mawaena o Tazana ame ka liona, i niea nana e kono aku i ka nui o na pukaua iwaena o na Paele hihiu e haalele aku ai i ko lakou mau kauhale. a holo mai 1a me ko lakou mau makaukau 'apau, no ka manao ua poino paha ko lakou hoakanaka, o ka mea apiki nae, i ko lakou hoea ana mai, e ku ana o Tazana me kekahi o ko lakou mau pukaua. Ua hoopuni koke ia ae la kahi a Tazana ma e kela poe Paele, me ka ninau ana mai i na mea i hanaia. a me ka hiki kupono ole no i pane aku ai kela Paele hookahi i ka lakou mau iiinau, i kau a mea o ka nui a lehulehu loa. O na wahine kekahi me na kamalii i holo pu mai e nanā ike kumu oka pilikia, a'ia lakou i ike mai ai i keia kanaka ili keokeo'olohelohe. ua noke pu mai la lakou i ka niele ma kela ame keia inea. o ka ka Paele pukaua wale no i hoike ae ai ia lakou. o keia ka mea nanā i hoopakele i kona ola mai ka make mai. a kuhikuhi aku la i ka liona e waiho mai ana. Ua jtilo maoli o Tazana i mea nui loa i kela lahui hihiu, me ko lakou lawe ana aku e hookipa iaia ma ko lakou ; kauhale. Lawe mai la na wahine i mau mtaai nana, e laa i hoomo'aia.. ke kao ame kekahi mau i'o holoae i mo'a, aohe no a ia nei hoole ana aku, | lawe mai la no.oia.ai, no ka mea ua maa no oia i ka ai j maka ana. ame ka ai ana i ua mea mo'a. ; | Ua oluolu maikai maoli ko Tazana noonoo, aua nana aku hoi oia i kela lahui kanaka, ma ke ano he mau hoaloha nona, a iaia i kuhikuhi aku ai i ka lakou m'au meakaua. ? laa na pua. ka ihe ame ka palekila me ka pana, lawe okoa mai 1a lakou ia mau mea apaua imua o kona alo, me ka haawi makana ana mai iaia i kela mau meakaua. O ka Paele hoi keia i halawai ai me ia maloko o ka ululaau, ua lawe okoa mai la i kela pahi no a ua o Tazana i pepehi īi i ka liona a make, ma ke ano o kana makana ia i kona 'ioaloha. Ma ka mea oiaio ke olelo ae, aole he hookahi makemake o Tazana i nele ka hooko ole ia mai, i hakalia ' kona noi aku i kekahi mea, ua haawiia mai iaia me ka minamina ole. Nani ka maalahi o ka hiki ana ke hoolakoia mai kona •nau makemake apau, mamua o ka pepehi wale aku, ame ea powa, i noonoo iho ai o Tazana iloko ona; a mihi pu :ho la no hoi oia i kona kokoke loa ana e lilo i mea pepehikanaka me ke kumu ole, a make ma'uwale hoi kela Paele, ka mea i lilo mai he hoaloha maikai loa nona. Ua piha maoli oia me ka hilahila, a mai kela manawa mai i hoohikl-ai oia, aole .e .pepehi wale aku i kekahi mea, '.oe wale- no a ike oia ,i kekahi mau kumu maikai foa e 'iana aku ai pela. laia e noonoo ana no kela mea, ala mai la kana mau hoomanao ana no Nikola Rokofa, me ka i wale ana iho no ona, ua makemake oia e ike i kela kanaka maloko > ka ululaau, malia o hiki iaia ke hoohoaloha aku i na p aele. a i ole hooliloia mai paha oia he kanaka make, iloko > na sekona uuku wale no. Aole he kanaka kupono e ae e pepehiia mamua o Nikola. a ina paha no kona ike koke aku i kela kanaka ia manawa, lole ana hookoe hou ana i kona ola, no ka mea ua lawa kana mau mea i hana mai ai maluna ona, e hiki ole ai ke hooloihi' hou ia aku kona ola'ana. Ma kela ])o ana iho, ua kohu keikialii inaoli ua o Tazana i kela lahui hihiu. Ua malama maoli kela lahui he ihaaina, 110 ka mea ua nui na holoholona a na pukaua o ka huli hoi ana mai ma kela la, o ka mea oiaio 110 nae no ka hoohanohano ana i ka lakou malihini. Ua hoolakoia mai o Tazana me na meaai maikai, elike me ka hihi i kela 'aluii ke hana, hoolako pu mai la no hoi iaia nei me ka akou ano waiona, a i ka nana aku i na mea apau, o kela kekahi o ko lakou wa i hoike okoa ae ai i ko lakou piha »?ioli loa. J ka pau a;ia hoi o ka ai mia, ua ho-a ia he mau puu,vahie nui. a he hookahi hana o ka hulahula, a no ke kahio'iio paha hoi i ka waiona, a 110 ka' hauoli aku no hoi i ka 'iula mai o na Paele, he hookahi ko Tazana komo pu ana iku iloko o ka hulahula ana. Ke hoomaopopo la o Tazana. ua kaokoa loa ae keia lahui Paele, mai kela lahui kanaka, mua loa ana i ike ai maloko 0 ka ululaau, a na lakou hoi i hopupio ka Lukanela Anola: lia he mau ano maikai maluna o keia poe, a he lahui keia 1 hoomaopope* i na mea pono ame; na mea pono ole. lloko o keia manawa e noke ana na kane, na .wahine ame na kamalii i ka hulahula ke hoomaopopo la o Tazana. iia he mau apolima gula ma na lima o kekahi poe pukaua, 1 pela hoi me na wahine. No ke ake ana e ike. he gula maoli paha kela meiu apolima. noi okoa aku la oiā i kekahi ■vahine e haawi mai i kona apolima iaia e nāna. a ma kahi > ka haawi ana mai no ka nana wale ana no, wehe ae la a haawi mai la ma ke ano makana, me ka hoakaka ina mai ma ka hoailona. e lawe mai oia i kela apolima na ke ano makana. Ma ka ua o Tazana nana pono ana iho i kela apo gulā. ; loaa mai ai ka ikfe iaia, he gula maoli kela mau apotima apau, a ua hopkahaha nui ia mai no hoi kona no ka mea, o keia ka lahui kanaka mua loa ana i ike ai iwaena i na Paele o Aferika Komohana, me na apolima gula. « He mau apolima no kana i ike ai i na Paele okc>a ae, !ie mau anoh'ma nae i har»^ ; .i mai nā ki-npp in-"' pupu o kahakai, a o ka poe i loaa ha apolima gula, me ka aihue wale no i loaa mai ai,>ftiai na kanaka ili weokeo mai 0 Europa. Hoao aku la oja e ninau i kekahi o kela poe, 1 kahi i loaa mai ai o kela mau apolima gula. aole nae he hiki i kekahi o kela ]X>e,- ke hoike mai, mamuli o ka maopopo ole ok* : a iu v i mea i makemake ai. O ka hulahu-lā hoi ia ahiki i na hora o ke aumoe, hoike aku la o Tazana i kona makemake. haalele i kela lahui; ua nok'e.mai lakou i ka au'a iaia, me ka hoike okoa ana mai 0 kekahi poe, ua iiookaawaleia he hale nona e hiamoe ai. aole ana mea e maka'u ai a e hopohopo ai paha. Ua lilo ka au'a aua mai a kela lahui hihiu i piea ole ia Tazana. e paakiki ana no oia e huli hoi no kona wahi, me ka haaw r i ana" aku i ka hoailona. e hoea hou mai ana no oia ma ke kakahiaka ae o kekahi la mai, aole nae o lakou ae iki, a i wahi nae e hoopokoleia ai ka lakou kamailio, ku okoa ae la no o Tazana iluna. a hele aku la no kahi o ka puka-pa. aole 110 hoi he hoopilikia wale mai o kela poe iaia. aka ua aku nae lakou me na manao kahaha me ka pohihihi pu no ke ano o ko lakou hōaloha hou.

Ua kamaaina o Tazana i ka nolio ana o na kauliale»o.ka laliui I'aele, aole e loaa ka moe maikai ana, mamuli o ka piha i ka ukulele, ka elelu no hoi ame na holoholona kolo e ae; a o ke kumu ia o kona paakiki e haalele i kela wahi, he oi aku kona hauoli. e hiamoe iluna o na kumulaau, kahi j e hoopilikia ole ia mai ai e na holoholona like ole, a ma- J laila no hoi, e loaa ai iaia na ea oluolu. i Mele like mai la kekahi poe kanaka me Tazana ahiki i; kekahi kumulaau nui, e luhe ana kona mau lala iloko o ka pa i hoopuniia mawaho o na kauhale, a ia Tazana i lele ae ai a hopu i kekahi lala nui. a nalownile aku la iloko o ka lau laau, ua noke nui ae la ua poe nei i ka huro, me ke kahea okoa ana inai iaia nei e hoi hou aku, a i ka pane ole ana aku o Tazana ia lakou, huli hoi nui.aku la no ko lakou mau kauhale, 110 ka hiamoe ana. He wahi pokole wale no kela a Tazana o ka hele ana aku, a i kona ike ana he kumulaau nui i kupono no ka hiamoe ana. o kona noho iho la no ia hoomaha, a iloko o na minuke helu wale no, o kona haule aku la no ia hiamoe, o ia 110 oe o kekahi mea maluna o ka pela nolu o Hulehulei. 1 ke ao ana ae ma kekahi la mai. hoi hou mai la oia no na kauhale o ka lahui liihiu, iloko o ko lakou nanea, iho ana keia ma kela lala laau no ana o ka pinana ana aku a nalowale iloko o ka pouli. 1 kinohi. ua piha loa kela poe me ka puiwa i hui pu.ia me ka maka'u, aka nae i ka wa i hoomaopopo pono mai ai, o ko lakou hoaloha no ka keia o ka po aku i hala, ua hele mai e ike hou ia lakou, nolaila he hui ana kela iloko o ka piha ohohia ame ka hauoli. Ma kela po iho, mamuli o ke koi paakiki mai o kela lahui hihiu iaia nei, ua ae okoa aku la o Tazana e hoaumoe me lakou. me ka haawi kaokoa ia ana mai o kona hale e noho ii. a uo na pule lehulehu mahope mai, e hele mau ana o Tazana me na kanaka hahai holoholona. no ka huli ana i tnau meaai na lakou. a e pepehi nui ana no hoi i na elepani no na niho palaoa. Ma kela noho pu ana aku o Tazana me keia lahui, ua hiki iaia ke kamailio i ka lakou olelo, pela hoi ka hoohalikelike ana aku i na hana ame ko lakou ano o ka noho ana. iloko o keia mau pule loihi o kona noho ana me kela poe, ua maopopo maoli iaia, aole kela he lahui aikanaka, aka o kekahi ia o ka lakou mea hoowahawaha loa, o ka ai aku o kekahi kanaka i kekahi. I wahi nae e loaa mai ai iaia ka ike no ka moolelo o kela lahui hihiu, i kekahi la, ninau okoa aku la oia ia Rusuli, kela Paele ana i Jiahai ai maloko o ka ululaau me ka inanao e pepehi iaia, a hoike mai la kela kanaka i na moolelo lehuiehu, ka mea hoi nana i hoopiha mai i kona noonoo me na mea pohihihi he nui. , i Wahi a Busuli. he mau makahiki lehulehu aku i hala. i kaahele mai ai kela lahui kanaka mai ka akau mai. He lahui kanaka nui kela i papakolu aku ka heluna i ka lahui a Tazana e ike la, aka nae no ka hoea mau aku o ka poe i makemake i kauwa na lakou, me na pu loloa, i nokeia ai ka nui i ka luku a koe kakaikahi wale no. "Ua like pu ka luku ana a kela poe i ko makou lahui kajiaka, me ka luku ana i na holoholona." i hoakaka niai ai o Busuli ia Tazana. "He keu kela a ka poe aloha ole maoli. <a ua pilia lakou me ka lokoino. He elua mea nui a lakou i makemake mai ai. o ia no ka lawe ana aku ia makou i poe kauwa ame ka hao ana i na niho elepani e hoiliiliia ana e ko'ii lahui. E nokeia ana ko makou poe kanaka i ka pepehi. a o na wahine keia, e hoohalikeia ana lakou me na pu-a hipa i ka liele mamua. a mahope kela poe me na huipa loloa e aku ai i ka hili. "'Ua ku aku no makou a paio me na enemi no na makaliiki loihi, e hoohana ana i na pua ame na ihe, eia nae ua like ia mau meakau'a me ka ole imua o na pu a kela poe. aia no ka loaa o ka makou. a kokoke mai poe i ke alo. iikā"ina no i kahi mamao e noke mai ai i ke kf i na pu. aohe me<V hiki ia makou ke hanā aku. "No keia mau hana hoopilikia a hoopoino maluna o kn makou lahui. ua kauoha okoa ae la ko makou alii, e haalele i ka akau ,a hele mai la no ka hema nei, kahi e hoopoino hou ole' ia mai ai e ka poe ili keokeo. Elike me kela leo kauoha. pela iho la i kaahele mai ai keia lahui no na mahina loihi. e law*e pu ana me ko lakou mau waiwai apau, me ka haalele ole i na niho elepani mahope, no ka mea o kekahi ia > Jia mea waiwai loa e iiomai'kai ai. "f,loko o kela huakai hele. aole 110 i nele ka halawai ana me na popilikia he nui, no ka mea e hele ana iloko o ka hihipe'a o ka ululaau .e pii ana iluna o na kuahiwi. a e iho ana no hoi ilalo o na awawa kuhoho, a no na mahina loihi kela hele ana mai kekalii wahi a i kekāhi, hoea mai la makou no keia walii. Ua nui 110 ka poe i hoounaia no ka nana ana. malia he mau wahi kupono e aku no kekahi, ua liuli hoi inai lakou apau. me ka hooia mai. o keia wale no kahi kupono. pela iho la makou i hoomau ai i ka noho ana maanei." "Alaila aole anei i hoea hou mai kela poe e hoopilikia ia oukou ina keia wahi ?" "He makahiki wale ae nei 110 a oi. ua hoea mai la kekahi poe kanaka Arabia me na kanaka Manuena, aka nae, ua pau ka hapanui o lakou i ka lukuia e makou. a o ke kumu wale no o ka pakele ana o ke koena aku, i holo maoli 110 ka palekana o ko lakou mau ola. No kekalii mau la. ko niakou uhai hele ana mahope o lakou, o ka poe no e ikeia aku ana. he make wale 110 ka hopena e kau aku maluna o lakou. ua ma'u 110 nae ka poe i hoea hou aku no ko lakou wahi i hele mai ai. , - Oiai nae o Busuli"- e noke mai ana i ka hoike ia Tazana i ka moolelo o kona lahui-kanaka. ua lalau ae la oia i kekahi apo £ula e paa ana ma kona lima hema. aia mau no nae ka Tazana nana ana maluna o kela apoliina, a hoomanao jnai la oia i kela ••ninau ana o ka wāiho ana aku imua o kela lahui, ma kona la niua o ka hookamaaina ana mai ia lakou; ua poina loa nae >ia. akahi no a ala hou mai iloko o kona noonoo, e ninau pono īku i kahi i loaa ai o kela apo gula. Aole i maopopo i kela poe kana mea i ninau mua aku ai ia lakou. mamuli o ka loaa ole o ka olelo a kela laliui iaia. Iloko o na makahiki o ko Tazana hui pu ana aku me ke au malanalama o ka noho ana o na kanaka, ua ike oia i ka waiwaii'o ) ke gula ame ke dala, o ka hauoli ia ame ke kuonoono o ka īoho ana o ke kanaka, alaila kuhikuhi aku la oia i ke apo gu!a :na ka lima o Busuli. me ka i;inau ana aku: "Maihea inai i loaa ai ia oe e Busuli kena apolima gula?" vahi ana me ka mau no o kana nana ana aku i .ke apolima. . Kuhikuhi aku la o Busuli i kona manamanalima i ka hikina hema. a i mai la: "He hookahi paha mahina ka loihi.o ka nanawa e hele ai mai keia wahi aku. alaila hoea i kahi i loaa nai ai keia apo gula." 'T kela wahi mua anei oe i noho ai ?" "Ao'e au i hoea ilaila. aka o kekahi poe nae o keia lahui ka i hiki ilaila, he mau makahiki lehulehu ae nei i hala, i na la >pio no o ko'u makuakane. Ma ka manawa i hoea mai ai o keia lahui ma keia wahi. ke hoomanao nei no oe i ko'u kamailio mua aua aku nei. i ka hoounaia ana o kekahi poe lehu'ehu. e huli i niau kahua maikai no lakou e noho ai. Oiai e hele ana i o a ia nei. ua hoea aku la kekahi pudu o kela poe no kahi e nohoia ana e kekahi lahui kanaka ano e, a malunā o ko lakou mau kino na lako gula he nui o kela ame keia ano. "O k-t ihe a kela'lahui kanaka. ua hanaia me ke gula. pela no me ka lakou mau pua, a o na wahi e kuke ai i ka lakou j mau meaai. iloko o na ipuhao nunui i hanaia no me ke gula elike me keia apolima au e ike mai la. "He kulanakauhale nui ko kela lahui kanaka e noho ai, a o ' o hkou mau hale. ua hanaia me ka pohaku. a ua hoopuniia 'v)i ke kulnnikauhale holookoa me kekahi pa pohaku paa. He ' ihui kannkn* hihiu ke)a: a i ka wa i ike mai ai i ko makou *'»o ri u i kaua koke mai la lakou. me ka pepehi ana i ke- ' hi o na pukaua a make> n)amua ae o ko lakou maopopo ana. aole he manaoino ko keia poe i hoea aku ai no ko lakou wahi.

"Aole no i kunana «a!c ;iku ko makou por k,in;ik;i, ak i ua kupale lakou i ko lakou niau 'ola. nia ke kaua ku-e ana tuai t kela lahui. Aole no o lakou nui loa, aka nae aia lakou maluna io kekahi puu kiekie kalii i noho ai. a i ke ahiahi ana. ua huli ( hoi aku la kela poe hihiu 110 ko lakou mau honie, o ka manawa j iho la ia i jho mai ai ko makou poe no ke kulanakauhale. a 1 lawe mai la i keia mau mea hoonani. mailuna mai o na kino 0 ka poe i make, e ahu mokaki ana, ma kahi i lukuia ai lakou. "Re keu aku keia a ka lahui kanaka ino maoli. a o ko lakou atio. aole he keokeo elike me kou ili. aole no hoi he eleele elike me ko'u, aka he puhuluhulu ko lakou kino. ,elike me ko ka mapu ame ko ke keko; a,ua hauoli ko makou poe i ka haalele ana aku i kela aina, a huli lioi mai la me na moolelo like ole he nui." "He poe no anei kekahi o ka liele ana ma kela hunka'i e ola nei, i ike i kela lalnii kanaka hihiu ame ko lakou kulanakauhale nani kupaianaha?" i ninau aku ai o Tazana. "Ilaila pu o VVazin. ko makou alii. Me kanaka opiopio wale no oia i kela manawa, aka ua hahai pu no oia me kona makuakane, a ike i keia mau mea a'u e kamailio aku nei." Ma kela po iho, hele aku la o Tazana uo ka hui pu ana me \Vaziri, ke alii o kela lahui, eia nae ua hele oia a elemakule. a ua hoike mai no oia i na mea apau a Tazana i makemake ai. "No ke alahele e hoea aku ai i keia kulanakauhale au c ninau mai nei, e hoike aku no au ia oe." i hoakaka mai ai o \Vaziri. "No na la he umi. mahope iho o ko makou haalele ana i keia wahi, ua kamoe pololei aku la ko makou alahele elike me ka waiho ana oke kahawai ae nei. 1 ka hiki ana i kahi i mahae ai ke kahawai i na mana elua. hoomau aku la no makou i ka hele ana ma kekahi mana o ke kahawai a piha no hoi ka umi la, hoea aku la makou ma kekahi waipuna. ma ka ioao o ke kuahiwi. a o keia iho la ka palena pan o ke kahawai, a o ke*kumu hoi i loaa mai ai ka wai o ke kahawai. "Ma kekahi la ae, hoomau aku la no ka makou hele atia 110 'eekahi aoao 0 ke kuahiwi, me ka loaa ana aku he wahi kahawai uuku ia makou, ma kela kaha>vai ko makou hookolo ana aku, a hoea i kekahi ululaau nui. No na la lehulelm kv> makou hele ana ma»ka aoao makani o ke kahawai. ahiki i ka loaa ain aku he muliwai nui ia makou. e kahe ana mawaena aku o <ekahi awawa nui kuhoho. "1-lookolo aku la 110 ka makou hele ana ma kela muliwai >iui, me ka nianao e loaa aku ana he aina maikai ia makou. Mahope iho o ka hele ana no n» la he iwakalua. mai kela a'e ma aku a makou no kekahi aoao o ke kuahiwi. ua hoea hou nai la makou no kekahi lalani kuahiwi. Aia 110 makou ke 'iookolo pololei la nia kahi a ka muliwai 1111 i e kahe an i. ahiki ko makou hoea ana i kekahi ana nui. e kokoke akn la i ka jiko o ke kuahiwi. eia ka auanei o keia ke kumu o ka wai o :a muliwai. "Ke hoomanao nei au, ua hoaumoe makou maloko ke ana 1 kela po. a he keu aku no hoi o ka nui o ke anu, i k;m a mea o ke kiekie lou o ke kuahiwi. "Ma kekahi la mai. hooholo iho la makou e hoomau aku i ka pii ana noluna o ka piko o kela kuahiwi, no ke ake 110 keia e ke aku i ke ano o ka aina ma kekahi aoao māi, a ina 110 ua ike ka inoino o kela wahi, me na walii a makou o ke kaahele ma aku. alaila o ka hana wale 110 i koe, 0 ia ka huli hoi hou ana hiai ihope nei, a hoike mav i ko makou j)oe, he oi aku 110 :a noho ana ma keia wahi. "Pii i'o aku la makou ma kela kuahiwi ahiki i ka lioea ana hma o ka piko. he palahalaha wale no oluna o kela wahi, a nana aku paha ka hana ma kekahi aoao ,aia hoi e waiho mai ana he awawa, malalo koke iho no o ke kuahiwi, a ma kahi lalahalaha o ua awawa nei, e ku ana he kulanakauhale i hooouniia me kekahi pa pohaku manoanoa. Ua kukulu wale ia 10 na hale me ka pohaku, eia nae ua hiolo na paia o ka hapanni o na hale, me he.mea la ua pau ka nohoia ana e na kanaka." Xo ke koena aku o ka moolelo a Waziri i hoike mai ai. ua kulike no ia me na mea i lohe mua ia e Tazana mai ia I)uzuli "iiaī. "Mamuli 0 keia moolelo au e hoike mai nei ia'u 110 kela kulanakauhale kupaianaha, hele mai la ka hoi ka makemake a nui iloko o'u, e hele au e. ike pono i kela wahi." i pane aku ai 0 Tazaiia, i ka wa i pau ai ka haha'i ana mai a \\'aziri i :ana moolelo. "Aole wale no au i makemake e ike i kela kulaīakauhale. aka e loaa ia'll kekahi mau lako gula mailaila mai. 'like me keia mau mea i loaa ia oukou." "Mai nianao oe e ka'hoaloha he hana maalahi ia, aka he loa ke alahele, aua piha no hoi ina popilikia he nui. Ina paha i kō'u mau la opio, ina ua olelo aku au ia oe, a ka Ia apopo kaua e hele ai i ike i'o oe i kela kulanakauhale. Ua elemakule •u i keia manawa. ua hala na la ikaika o ke kino, aka nae ina oe e hoomanawanui ana a hala ae na mahina ua, a uuku nai ka wai o, na kahawai, alaila na'u no e alakai pololei ;\ku a oe ahiki i kau wahi i makemake ai." "Ke apono aku nei āu i ke'ha manao ou e \\'aziri. aia i'o a a wa kupono au i ike ai, alaila lawe aku oe ia'll no kela kulanakauhale," wahi a Tazana, oiai no nae aia ka nauki ame ke kuaki iloko ona kahi i lolii ai, 110 kona hele ole. ma kekahi la mai. He aina malihini loa kela iaia, he makehewa wale 110 a hoaano ana aku e hele hookahi. nolaila o ka palekana. o ia ao ka lawe anā mai. i ka oleloai) a kela kanaka i ike. a i kamaaina i na wahi o ke kuahiwi. Ma kekahi Ia mai. huli hoi mai la kekahi poe kanaka hahai holoholona mai ka hema mai o ka aina, a hoike mai la i ka Ikeia ana o kekahi pu-a elepani. aia ma kahi he mau mile ka mamao mai ko lakou kulanakauhale aku. o ko lakou kumu i ke ai i kela pu-a elepani, maniuli no ia o ka pinana ana iluna •> na kumulaau. Ma ke ahiahi ana iho o kela la, aole he hana 1111 i e ae a na Paele, aka no ka hoomakaukau wale no ia 110 ka lakou huaka'i 'iahai holoholona, no ka mea, kau aku la ko lakou manao. e oaa na-niho elepani nunui ina nei no k.a lukuia o na elepani 1 * lakou. Ke hoakoakoa la na ihe i kahi hookahi. na pua 110 hoi. ke. iki hou la ua kaula 0 na kakaka, na palekaua no hoi, ame ua nakaukau no apau no ka lakou huakai. Klike ikj hoi me ka lana mau a na lahui hihiu. aia na #i<ahuna hoomanamana ke lawelawe la i ka lakou mau hana, no ka liuli hoi mai a na '-eanaka hahai holoholona, me na pomaikai nui. • Me na manaolana 110 ka uhaiia o ka lakou huakai hahai 'ioloholona me na haawina pomaikai he nui, ua hiamoe aku In 'akeu ma kela po. a i hakalia no a wehewehe kaiao ma kekahi mai, o ka haalele iho la no ia o Ua poe kanaka hohai holoholona nei. He kanalima k'u nui o keia poe he Paele wale 10. a o Tazana hookahi ka mea aiai o ka ili, me he alii la kona mo iwaena o kela puulu kanaka. Ma na a 110 apau, ua like loa no o Tazana me kela poe, koe vale 110 ke ano e o koua ili mai ia lakou mai. () na meaaua a kela poe, 0 kana mau hookahi no ia, o ko ikou aahu. o kona 110 ia. e kamailio pu ana i ka lakou olelo • akaaka liko ana he hookahi 110 ka lelele like.aua iloko o ka ikou aha hulahula, a ma kekahi olelo ana ae nona. he kanaka hiu oia iwaena 0 kekahi lahui hiliiu. O kona kupono e kapaia mai he kanaka aljiu, aole oia i hoala mai ia noonoo iloko ona, ua hoopoini' loa oia ina la ana'e hoohala ana iwaena o kona mau hoaloha o ka malainalamd, aka nae, iaia i hoohele ae ai i kana hoomanao ana. ahiki i ka oili ana inai iioko 0 kona noonoo kona hoaloha, ka Lukanela Anola, noke ae la oia i ka akaaka, 110 ka mea ua hoi hou mai 6ia i kona ano kahikp, he kulana holoholona. > Me ia ike no nāe ona i kona kulana ahiu, aole ia i lilo he kumu nona e mihi ai. o kana wale 110 e noonoo la, o ia ka hoo- : liloia ana o na kanaka o Parisa ine he mau paahao la iloko o '. ko lakou mau lole hoou'iu'i wale iho 110, a e lilo na makai i poe hakilo mai i ka lakou mau hana. # „ (Aole I paa.) '