Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 36, 6 September 1918 — KA BOUNTY AME NA. LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA [ARTICLE]

KA BOUNTY AME NA. LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA

.Uanuili «. ka ikaika o ka laau ame ka pau ana o na walii inoinM o kahi i eha ai i ka laweia.ua hikiwawe loa kē ola ana me ka k.aa hou ole o ka eha ma ia wahi ona i eha ai. Mahope mai o ka holo o ka mokukaua, o ka hana Mii a iin kanaka „ia ke kukulu apa i hkle halawai i wahi , 1 »u e lmomana ai. Mainua aku iloko no o na halee malamaia ai na halawai, i ka «nanawa nae ia elua waie n«» ohana e noho ana. aka. ma keia manawa ua nui a k-huk-hu loa lakou, nolaila, he mea pono e kukuluia i l.aiawaī kaawale nui kupono e lawa ai ke apo ia lakou apau ; ka mea ua uuku loa na hale mua no lakou apau. I ka h.»«jkuonoono pono ana iho o ka noho aiia o na ohana ]!(.,')«- mai eha. a mahope o k& paa ana o ko lakou mau iialeii' »ho i ka hanaia. ua hoomaka koke ia ke kukulu anu i halepule a i halekula i hoohuiia. L'a ohohia like na mea apau no.keia hana. nolaila. ua ]H.. ia hana nui i liana mama a holomua mamuli o ka lokahi . na manao, nolaila ua pupukahi wale ia ae la no ia hana mii ahiki i.ka paa ana. aohe hana nui i ka limalau. , ( ) kekahi o na la hauoli loa o keia mau ohana oia ka mua j.,a o na la i akoakoa ai lakou apau maloko o-ka halepūle 3 1-ikou o ke kukulu ana no ka ana no ka ke hana. a «• kahi hoi a lakou e hoakoakoa mau ai ma ia mua ;:kn n«> ka hoomana ana aku laia. t . ,ie keia he halepule nani elike me na lialepule ī īkeia ma!«.ki> o kekahi mau kulanakauhale nui o Enelani, he halepule keia i hanaia elike me na meajiana kupono e paa ai ia hale maluna o ka mokupuni, he pili mauu iho koluna .. kaup«»ku me na aoao ame ka papahele wale no ka papa i hanaia mailoko mai o na laau e ulu ana maluna o ka niokupuni. . , , • • , i •' < ) Simona lana ke alakai a o ke kahunapule hoi ī kolioia rj'» l.eia pne. mawaho ae o kona noho kahunapule ana ā he nieu l)«»i nana e hooponopono i na hana o ka mokupuni. ua lawi- pu «»ia i ke koikoi o ka hana ma ke ano he kumukula. n«» ke a"o ana aku i na kamalii .elike me ka ike ame ka ikaika i 1« >aa iaia. - . l'a lil«» na buke kula ana o ka lawe pu ana mai ka Mokupuni N«»rfolk mai i mau mea kokua nui iaia-ma ke a'o ana aku i na kamalii i ka heluhelu. ke kakau ame na mea helu, me keia mau huke i a'o aku ai oia a i alakai ai hoi i na n.M»n«;o o na opio e loaa ai ia lakou ka ike i oi ae inamua o ka hele auwana ana iloko o ka nahelehele e huli ai i tia hua ni<»;: a ma na hana e ae e hoohauoli ai ia lakou. Me kahi ike himeni uuku i loaa ia Siniona Iaua i a'o aki; r,i i»ia i na «»pio a i na kanaka makua pu, i hiki ai ia lakou ke himeni ma na anaina haipule, a mailoko ae o ka papa <; umi-kumamalima poe ana i a o aku ai i ka himeni he um i, ] ; ,knu i hiki ke heluhelu i na huamele, me ka hiki i kela ame keia ke himeni i kela ame keia leo kane, leo wahine UMi,,r ame allo. he mea kokua nui loa iaia ma kana hana. L'a koikoi ka hana i kau iho maluna o Simona Iana np 4-:a hoomaka anā i ke ano hou o'ke ola ana; aneane e loan ole i mānaWa kiiawale nona e hoomaha ai; o ke kukulu hāle. ka mahi ai no ka malama ana i kona ohana nui. ke kula no hoi ame ka malama ana i na hana hoomana ma na p«i I'oakolu ame po Poalima. a ma na la Sabati. eia nae ih,k«. o ka lehūlehu o keia mau hana i lawelaweia eia, u? haua oia me ka hoomanawauui me ka holopono loā o k?. hana. . \la ka mahi ana i ka a:na hookahi no ka hana pu ana e ka wahine ame na keiki. ma ia ano i hoomamaia ae ai kekahi kaumaha mai iaia ae. f\,,ie o Simona Tana i hookuu i kekahi mai> hana paakiki e la:iākila maluna ona no ka ppno o na opio. o kona iini e ike na keiki i ka waiwai o ia mea he alōha. he mae mae, he maikai a he oiaio. e hoeueu ia ae ai ko lakou mau ,j, >< »ikm j a ike aku lakou i na pomaikai i loaa aku i kekahi i»..e lehūleliu o lakou mamuli o ia mau mea, a ī ko lakou mana'wa e kanaka makua ai e hoohana aku lakou ia may ike i l«»aa ia lakou, a e ike ana no lakoū i na pono he nui. l'a kukulu pu ae o Simona lana i Kula Sabati; ī ka m;mawa mua ua koikoi no ka hana i kau iho maluna ona aka i ka manawa i loaa aku ai o kā makaukau i kekahi o ka poe ana i a'o aku ai, ua liaawi aku la oia ia hana iloko. o na lima o kekahi poe o lakpu no ke kokua ana mai īaia ma īa 1 ka mahma mai o Dekemaba o ka 1864, eono poe opio i hoohuiia- ma ka mare; ekolu maiwaena o na ohana m.ua elua i hoi mai ai, a ekolu maiwaena mai o na ohana eha hone i hoi mai a ma ka la Kalikimaka lakou i awaiauluia ai. < i keia ka mua loa o ka lehulehu o na paa mare i hoohuna maloko o keia mau ohana. a he mea ano hou no hoi ia īa lakou. a elike no hoi me na paamare e ae i haawiia ai mamua aku he papa ahaaina mahope iho o ka mare ana, pela iM me ko keia mau paamare. Iloko mai o ka makahiki o ka moku manuwa Mutine ka i kipa mai ,i ka mokupuni. a maluna mai o ia 4noku kekahi mau leka mai na makamaka a māi na hoā loha mai ma ka Mokupuni Norfol\c; o ka makamua loa no ln.i ia o ka loaa ana mai o kekahi mau palapala i nei poe ;.ueane ekolu makahiki mai ka manawa mai o ko lakou kaawale ana. . Ma kela la o ke ku ana mai o ka manuwa Mutine o īa kekahi o na la ino loa iloko o ka mahina o Novemaba. a no ka nui o ka ino no ka hoolele wale ana mai no i ke ekeleka : hoohakaliaia ai ke ku ana. hookahi waa me elua kanaka i holopono ka laua aloalo ana i ka nalu ahiki i ka puka ana iwaho a hoea pono aku i ka moku, a maluna o ia waa ī law eia mai ai ke ekeleka. Maloko o ia mau palapala i loaa mai ai he nui na nuhou kaumaha i hoakakaia. māloko no ka make ana o kekah; mau makamaka. o ka nuhou hookaumalia loa oia ka make ; na o Rduwina Nobbs aiiie Fisa lana, he mau kanaka opio i kiia i ka pu e na kanaka hihiu o San Cruz. i ko laua wa i hele pu ai me ka Bihupa o Melansia e maka'ika'i i kela wahi. ' . A oiai nae aohe e kala i make ai kela mau kanaka opio na haumana a ka Bihopa i lawe ai no ke a o ana ia laua e )il«« i mau kahunapule, elua makahiki mamua aku. mamua 0 ka loaa ana mai o ka nuhou ia lakou, eia nae. ua like keia me he popo uwila la i lele mai a pa maluna o ka makuahine «i Fisa lana e eha ai ka noonoo no ke koena akii o kona mau la o ke ola ana, no ka make ana o kana keiki makahiapo. Ma ka moolelo o keia kanaka opio, ma kona manawa i hanauia mai ai ua molia mua ia kona ola no ka hana a ke Akua. o kana hana i manaoia ai oia no ka oihana misionari 1 ko na aina e. mamuli paha oia mea i hoomamaia ae ai ka noonoo o ko Fisa lana mau makua, no ka mea, ua make «»ia mamuli o kona hooko ana aku i ka hana. Kia kana mau olelo mamua o ka lele loa ana ae o kona hanu: "K ha'i aku oe i kuu makuakane ua make au mamuli o ka hana a ke Akua a'u i koho ai, a'u no hoi i hoolaa ai ia'u iho nō Kana hana." • V

Ua i?ati iho maluhsi o'Well iHau ma Pitakaina ke kaumaha mamuli o ka loaa ana mai la 0 keia nui kaumaha.i ua nui na waimaka i hoofraniniia no ka poe i hala, o ka oi aku no na kanaka opio i aloha a i mahalo nui ia 0 :;a inea apau. j Ko ka make ana o Eduwini Nobbs i haku ai ka makua-j kane, Rev. G. H. Nobbs t i kekahi himeni, a e himeni mau ia ana no hoi e na poe apau o ka Mokupuni Norfolk. | He kope o keia himeni, ka leo ame ka huamele, ka i hoo-1 unaia mai i ka Mokupuni Pitakaina, a lilo loa o ia | himeni i mea hialaai nui*ia, ua emoole loa ke a'oia ana ahiki i ka loaa ana o ka leo ame ka paanaau ana o ka olelo i na j mea apau o Pitakaina. Mlua mau niea i make maluna o ka Mokupuni Pitakaina mai ka manawa mai o ka hoea ana mai o ka lua o na ohana i hoi mai ai. he mau pule ke ka-wa maweqa o.kekahi ame kekahi. () ka mea mua i make ai oia o Hana īana, ke kaikamahine muli loa a Keoni- Akamu. iloko o ke kanaono-kumnmakolu o k(ina mau makahiki, o kekahi iho he kaikamahine (jpiopio loa. he ma'i hano ko laua a elua i make ai. lloko mai o ka makahiki 18C>7 ua hoohauoliia na kanaka 0 ka mokupuni mamuli p ke kipa ana niai o na mokuahi lawe leka ka Rakaia ame ke Ivaikoura. No ka moku mua he ekolu ana manawa o ke kipa nna mai, a.no ka moku hope hookahi manawa. mamua o ka nahaha ana o ka mokuahi Panama. Aneane elua niakahiki mamua aku o ke ku ana mai o ka inokuahi Rakaia. he moku kalepa, o John 1.. Demock ka inoa, qiai ia e holo ana mai na panalaau Auseteralia aku no Kapalakiko, ua loaa ia i ka pohu mawaho aku o ka mokupuni Pitakaina no' elua po ame hookahi ao. Aohe i ikeia aku.ka moku e na kanaka o Pitakaina. no ka mea. ma ka aoao hema o ka mokupuni kahi i laiku ai iloko. o na po elua ame ka la h(X)kahi. Ma ka lua mai o na la, 110 ka ike kanaka ole ia maj o ka mokupuni e na kanaka o ka moku, aohe no hoi he manloalo wahi waapa mai ka mokupuni aku e ikeia mai ai he kanaka ko luna o ka mokupuni. ua hookuuia ilio la kekah' waapa o- ka moku me kona mau ko-lu, me kekahi mau ohua keonimana lehulehu, a holo mai la no ka mokupyni. 1 ka wa i kokoke loa mai ai ka waapa i kh aina. akahi īo na kanaka o.ka a ike aku, a hoomaka aku la 1 uwa, a he elua mau waa mai ka aina aku i holo aku c halawai me na malihini no ka hookipa ana mai ia lakou. a no ke kuhikuhi ana aku hoi i ke awa e'pae mai ai. Ua hoōkahahaia aku na noonoo o na malihini maluna o ka waapa no ka lohe ana mai i ke kamailio aku o na ka•īaka pialuna o ka waa ma ka olelo Enelani. a pela hoi īne ko lakou helokipaiā ana mai me ke ohaoha. ame ko lakon poloaiia ana aku e kipa mai i ka mokupuni, a me ka hoikeia ana aku o na manao maikai no lakou. I ka ike ana mai o na malihmi o na kanaka o ka mokupuni e noho ana ia manawa aole lakou he poe hihiu aikana ka, ua huna aku la lakou i ka lakou mau-pu ame na mea eha e ae a lakou o ka lav/e pu ana mai no ka.hoopakele ana ialakou. ina no ko lakou hoopoinoia aku. Hookahi la ame hookahi po ko lakou noho ana maluna o ka mokupiini. ua lawa ia no ka hoike ana aku ia lakou apau i ko na kanaka o ka mokupuni aloha a makee no) akou. a ma ka manawa a lakou o ka haalele ana iho i ka mokupuni ua piha ka waapa a lakou i na mea apau i loaa ! maluna o ka mokupuni. mai na huaai, na holoholona ame la mea e ae. la lakou i pili aku ai ma ka aoao o ka moku e hookuu ia ho ana ka waapa no ka holo mai iuka o ka aina me kekalv mau mea kaua, no ka huli ana mai i ka poe o lakou. me '••o lakou manao ua pau na kanaka i holo mua mai ai i ka make. a o na kahaka hihiu o ka mokupuni la ke holo aku ma. e hakaka. noluna o ka moku. me lakou.

Ua hōopau loa ia aku ko lakou mau noonoo hopohopo a pihoihoi i ka manawa i ike mai ai i na waiwai iluna o ka waapa, a i ka wa i kau aku ai na kanaka iluna o ka moku a noakaka aku la'i na mea apau i hanaia mai no lakou e na.kamaaina, ua mihi loa ka poe i koe no ko lakou holo pu ole ana. Oiai na kanaka mailuna mai o ka moku e noho ana ma una o ka mokupuni. ua nui a lehulehu ka lakou mau ninae o ka ui aiia mai i na kamaaina: "He hiki no i nae paha ia ke kakau'a ke heluhelu? "Ua maopopo no ia oukou ia mea he h'elūhelu? He hik;. no ia oukou ke hoomaopopo i ka ōukou mea e heluhelu ai: Owai ka oukou kumukula nana e a'o ia oukour" He nui aku na ninau a lakou a ua paneia aku me ka hikiwawe a ku elike me ko lakou mak'emake. Uoko o ka malama o Maraki o ka 1863, ua holo mai la r Keoni Bafeta i ka mokupuni Pitakaina e ike i kana kaikamahine. Mrs. Mere lana. He kanahiku a oi ona mau makahiki ia 'manawa oia mau no nae kona ikaika me ka ma»kai o ke ola kino. Ua hauoli na mea apau o ka mokupuni i ka ike hou ana aku iaia me ka halawai hou ana mahope o ke kaawale ana io kekahi mau makahiki, he hala'wai ana hoi i manao ole a e ike hou aku ana iaia, a pela hoi oia i keia mau ohana. Uoko o ka mahina o īune o ia makahiki o ka moku Ash burton mai na panalaau mai o ka hema ka i kipa mai, a no hookahi la ame hookaHi po ke ku anju , He mea i kaniaaina mua kona kapena oia o Kamika i na kanaka o ka,jmokupuni .a oiai.he nui na ohua i holo pu ma ; me ia. nolaila, ua ae oluolu mai oia i na ohua apau maluna 0 ka moku e holo mai iuka o ka aina no ka hoohala ana 1 ka la. He la haūoli loa ia no na kanaka ame na wahine mailuna mai o ka moku, a ua nui no hoi ka hana a>na kanaka . ka niokupuni ma ia ia ma ka hoomakaukau ana i kekahi mau meaai e hanai aku ai ia lakou. He pakaukau loihi ka i hoholaia e lawa ar na mea apau, a maha'i o ia pakaukau i luluu i na meaai i hiki ke loaa mai me ka awiwi no lakou, i noho ai lakou e hoopiha i na hou po lewalewa 1 me ka hauoli. Ma ke ahiahi iho he ahamele ka i haawiia e na nialihini no ka hoohauoli an£ i na kaniaaina. a ma ka aoao hoi o na kamaaina o na keiki kula ka i himehi i kekahi mau himeni i paanaau ia lakou. 1 ka pau ana. ua haalele mai la na malihini no ka hoi ana aku no ka moku, no ka mea. ia ma'nawa ua uhi mai na eheu o ka po, eia nae he po mahina piha ia. e hoolei pu mai ana ke 'liiwahine o ka po i kona malamalama maluna o ka ili hualala o ka honua. e hoomalamalama ana hoi i ke ala kai e aleale malie ana na ale, a e panee malie aku ana ka waapa no kahi o ka moku i hele a komo me kana ukana o na uhane ola. mahope o ka haawiia ana o na lululima ime na muki papalina, me na leo kaukau no ko lakou pale!<ana ma ke alahele moana mai na kamaaina aku. Iloko o ka mahina o īulai. o ka 1882 i huli hoi aku ai o Keoni Bafeta no ka Mokupuni Norfolk maluna o ka moku okohola Sea Rangfer me kona ukali pu ia aku e kek'ahi 0 kana mau moopunakane ame kekahi mau kanaka opio elua. Ua apoia mai lakou e na hoaloha ame na makamaka ia • lakou i pae aku ai i Norfolk me ka hauoli, ua lilo ko lakou hoea ana aku me ka maopōpo mua ole i mea hoqpuivva loa ia lakou, a no ko lakou hanohaho ua hoomakaukauia he papa ahaāina nui, a mahope ua haawiia he aha hulahul^ Marluli o ka loaa ana mai o kekahi kono e hele aku e makaikai i kahi halepUle u.uku nani i kukuluia. a pela hoi me ke kahua o ka Misiona-iVīelanesia, ua hauoli loa lgkou 1 ka hooko aku ia kono, a ia lakou i hoea aku ai ua hoopiha loa ia ko lakou mau naau i ka hauoli no ka ike ana aku i ka nani o ka halepule ame na nanaina maemae o na wahi ajsau o ke kahua. No ka maemae o ka aahu o na haumana me ka malama i.

ka maluhia. ka maemae no hoi o ka hoonohonohoia ana o na niea apau ma ko lakou mau wahi iho, malalo o na hooponopono a Mr. R. H. Kodinatona, oiai oia ke po<? o ka misiona naua e malama ana ia manawa, ua hoomahuahua loa ia mai ko lakou hauoli. O ka Bihopa o Aukelana. Nū Kilani, maluna oia o kai Mokupuni Norfolk kahi i makaikai ai ia manawa, a iloko' 0 ia manawa ana e noho ana i laweia ai kekahi maii kanaka i opio i mau haumana no ke kula kahunapule, oia o Kimo Rusela Makoe ame Beriamina S. lana. ka hoahanau o Fisa laa i pepehiia ai e na kanaka hihiu ha Sana Cruz. . Mawaho ae o keia ekoiu t mau lunakahiko i hookohuia maiwaena mai p ka lahui Melanesiana e ka Bihopa Cowie. Ua ikemaka na kanaka opio i ka hookohuia ana o nei mau limakahiko anie na hana e hoolaa ana ia lakou no ka hana a ke Akua, maloko o ka halepule o ka poe o ka mokupuni. ka halepule i paa ai i ke kukuluia e lakou he manawa pokol.e mamua aku. (Ua hoakakaia a mea apau i hanaia ma ka huke.moolelo a ka Bihopa C"owie.) lioko o ka manawa i malamaia ai na hana i ae a maluna, he poe mamo wale no ka hapanui o lakou fia iia kanaka kipi o ka Moku Bounty. () na keiki wale no a ka poe kipi i ola mai ahiki i keia mana\va, ua hele nae a elemakule a luahine loa, oia o Keoki Akamu. Rahela Evans. he kanahiku a oi ko laua mau makahiki, ame ,\ta Kuinitala, oia ka mea i palupalu oa, o ka hapanui he poe moopuna aku na lakou. Iloko o ka makahiki .1868 he ma'i piva ka i hoea mai naluna o ka mokupuni o Norfolk elike me kekahi niakani ikaika, a mamuli o ia ma'i i pau ai ka hapanuuo na keiki i ka poe kipi i ka make, a koe mai keia poe ae la ekolu a i ehulehu aku i na moopuna aku a lakou, no ia kumu i nele $i ka ike aku„.o na kanaka opio i holo pu ai me Keoni Bafeta 1 Norfoik i na helehelena o.kekahi poe i kamaaina ia laua a e hoomanao ana ia. manawa. Ua')ehttTehu pu na hoololiloli i hanaia maluna r> ka mokupuni. O na ohaua ia manawa ua hoi lakou a noho a •;nahi maluna o na aina i maheleheleia ai 11 olakou, a mamuli 0 ia kumu ua nolio kaawale kela ame keia ohana me ka mamao loa. Ekolu-niahina ka loihi o ka noho ana o na kanaka opio i holo pu ai me Keoni Bafeta mai ka Mokupuni ; Pitakaina | aku ma ka Mokupuni "Korfolk, a ma ka la a haalele iku ai ia Norfolk no ka huli hoi ana no Pitakaina ua lehuehu.na palapala a na makamaka ame na hoaloha o ka | 'iaawi ana mai ia laua no ka hoihoi ana aku a haawi i na | nakamaka nia Pitakaina. ( ) na manao nui malokō o keia mau leka e koi aku ana \o Norfolk poe i ka poe i hoi hou ai i Pitakaifta, e hoi hou mai i Norfolk e noho ai i hookahi ko lakou noh'o akoakoa ana ma kahi hookahi, aole hoi e lele aku ka noonoo ana no .akou e. noho mai ana i kahi e, a pela hoi kela poe no lakou, siike me ka mea i ike mau ia inawaena iho o na ohana. 0 na manao apau e hiki ana e umeia mai na noonoo o ko Pitakaina poe ua hoopaaia maloko o na leka. 1 ka manawa i hoi akii ai na kanaka opio me na palapala a haawiia aku i ko Pitakaina poe, ua lehulehu na maīawa i hoohalaia ma ka heluhelu ana a ma ke kuekaa ana i ka ninau e pili ana i ka-hoi hou ame ka ole; no ka hapanui )■ lakou ua kakoo ioa'lakou i ke koi e hoi hou i Norfoik\ he hapauuku wale 119 ,ka poe hoole a hoololohe no ke aloha 110 1 ka aina, na mea ulu o ke kanu ana, ka maikai 110 hoi 0 ke ola kino o ka noho ana, a o ka oi aku 110 na mea aloha 10 i hala e.aku mamua e moe mai ana iloko o na ilina. O kekahi kumu o ka ikaika loa o ka manao o kekahi poe i ka hoi ua kakau mai ka poe ma Norfolk ina rlo ko lakou ae e hoi aku aole lakou e noonoo nui no ka lilo ukumoku īa lakou ia e hoolimalima mai i ka moku a na lakou e uku i na lilo apau o ka hoi ana aku. O kekahi kumu ko'iko'i a lakou o ka hoakaka ana mai ma ka leka. ina.no.ko lakou hoi hou aku. o na aina i haawi muaia mai ai ia lakou no ka hookuleana ana e hoihoi 1011 ia mai ana ia lakou. O ka poe opio ka ikaika loa o ke koi e hoi hou no ka Mokupuni Nor.folk, a o kekahi hoi o na kanaka makua ka īoololohe. a tio l<a holopono ole o na manao mawaena iho >. lakou ua hoopau waleia ke kamailio ana 110 ka hoi hou i Norfolk. O kekahi o na'kumu i kamailio nui ia no ke kupono ole ; noho hou iho nia Pitakaina, oia ka nele i ka wai. o ka epo i ikeia ka hoohua nui mai i na meakanu, e laa ka uhi ka ai nana e hoolawa nui mai i ka ai na na mea apau, ua aneane e nalowale loa aku. O ka uala i ikeia ka ulu ame ka hua nui mamua aku, i nei manawa ua loaa i ka ponalo.. homimi mai la ka ulu «na a i ka wa 'e 00 ai ka uala ua komoia ka hapauui e ka mu, he.mau mea hoopilikia nui mai i na niea e potio ai ke ola ana. O na kumu ulu i īkeia ka hele a luluu i na hua i na ma'.ahiki lehulehu mamua aku. ua hoomaka mai ka maloo. ua oalaho na kumulaau a ua emi lo> mai ka hua ana. a me he mea la e hele aku ana ahiki i ka maloo ana. O kekalii no hoi o.na wahi uliuli o ka mokupuni mamua i na ulu nahele ma na lae kahakai a ma. na pwawa, ua maloo mai. no e na holoholona, kao ame hipa, ua heie kekahi mau wahi a oneanea a koe ka lepo. a e kahe mau ia aku ana ka lepo e ka wai a ka.ua i ka wa ua nui. lloko o keia manawa e ikeia nei o keia mau pilikia he wa oi loa aku keia o ka papaala i ike ole ia ka lua pela mamua aku, e emi mau aku ana ka nui o ka wai i kela ame keia la I o na luawai i ikeia ka piha mau i ka wai mamua aku ua maloo loa i nei manawa, koe kekahi mau wahi luawai elua. 0 keia ae la.ke ano o ka Mokupuni Pitakaina ma ka manawa i loaa mai ai o na noi mai ka Mokupuni Norfolk ma, j * hoi aku nei poe o Pitakaina ilaila, eia nae, aohe i aeia ; tku ia manao. nolaila aole i palua hou ia rnai ke noi ana no | ka hoi aku. mokuna XVIII. Ka Ili Ana a Nahaha e ke Comwalis. Ma na mahina hope o ka 1873 ame ka aneane e pau holokoa ka makahiki 1874, oia ka manawa oi loa aku o ka pilikia o ka Mokupuni Pitakaina 110 ka ikaika loa o ka wela mamua o na makahiki maniua aku. ... A uiai o na moku wale no e ku mai ana ka mea e hiki af ke launa aku me na wahi e ae o ke ao, eia nae. he loa ke ku mai o na moku iloko o keia mau makahiki ae la mahope .0 ka hoi ana mai o na ohana hope mai Norfolk mai. No ke ku ole mai o kekahi mau moku ua nana īho na kanaka o ka mokupuni ia lakou iho he poe i kaawale a i mamao loa mai na wahi e ae mai o ke mai mau loa paha ko lakou noho aku pela no kekahi manawa i maopopo ole. ina aole i loaa aku kekahi hoomanao ana ae i kekahi poe no lakou. he poe i ikeia he mau hoaloh*i oiaio no keia poe iloko o na makahiki mamua aku, a i ike hoi i ke ano ame ka pilikia o ka noho ana o ka poe maluna o keia mokupuni. E kokoke aku ana i na la hope o ka mahina o lanuari o ka 1875. ua ikeia aku la ka moku CornwaHs, he moku no Livapulu no ka hui moku a Balfour, \Villiamson & Co., e hoi ana no ka home mai Kapalakiko mai. Iloko o na la kamalii o ke kapena o keia moku na'heluhelu oia i ka moolelo o ka poe luina kipi o ka moku Bounty ame ko lakou noho ana maluna o ka mokupuni pohaku Pitakaina. Nolaila. iaia e hoi ana no ka home ua hooholo iho la oia e kipa mai i ka mokupuni, kahi a Kristiana artie kona mau hoa kipl o ka noho ana he kanawalu-kumamalima makahiki mamua aleu. - 1 ka moku Cornwalis i kaalo ae ai mawaho o ka moku-i puni ua ee iho la ke kapena iluna o kekahi waapa me kekahi

matl keiki i hoōftohoia niāi me iā rto ke ao ana i ka hol. moku, a holo mai la nouka o ka aina, me ka waiho an"& aku i Ua moku malalo o ka malama ana a koiia malamam..kn ekalu. • * - ]ka manawa i ikeia aku ai ka moku ena kanaka 1 a mokupuni, elua o lakou i holo aku maluna o ka waa n., kah o ka moku e laiku mai ana, no ka ukdli pu ana mai me n i kanaka o ka moku a no ke.pailaka ana mai no kahi o ke aw.i. He manawa pokolē wale no i halā ae mahope o ko pae ana mai i ka aina ua ike aku la lakou i ka hookokuk<ioa mai o ka moku i kuaau, me he mea la ua koiaia niai c ke aumiki, me ia hooikaika no nae o na kanaka o ka m..kti e hoopakele iaia mai ka ili ana mai o nahaha. He manawa kupilikii loa ia o na nopnoo, o ke kapena anv ko na kanaka opio mai ka moku mai, a pela pu me na k;i na"ka o ka mokupuni, he mau leo pule ka i hoopii ia aku < kekahi poe i na mana lani e hoopakeleia ae ka moku niai ca poino ae. eia nae, he mau leo pule i ikeia ka hua . mahope iho. Ua kuapupule ke kapena ia manawa, iho awiwi aku la ~ia me kona mau kanaka. huipu me na kanaka o ka mokuimni. .10 kahi o ka waapa i hoopaeia mai ai, a i ka lana ana .» ka \vaapa iioko o ke kai ua hoe aku la, lakou me ka ikaik.i apau 110 kahi o'ka moku e hookokoke mau mai ana i keia ame keia minuke no kahi papa u. Ua haawiia na hooikaika ana apau e hoopakele ae i k i moku: ekolu waapa i hoopaaia na kaula ika ihu oka niokn . hoao e kolo i ka moku iwaho i kahi hohonu he ole nae k 1 panee aku. me ia mau ka nee liilii ana mai ahiki i ka hooku 1 ana i kekahi mau pohaku ma kahi kokoke mai i ka aina. Ina i loaa he manawa o umi minuke aku i ina ua oalekana ka moku, oiai ma kahi kokoke loa mai i ka aina ; ie hohonu loa ke kai ma ia wahi, a ina la ua hiki ke h001i..loia aku ka moku i ka moana, no ka mea, he kaawale 1..a ia wahi. aohe amokumoku pohaku. O kahi no o kona poiu... . O kekahi inau kanaka kakaikahi o ka mokupuni i uoh,. aku ai iluna o ka moku i ka manawa i holo mai ai ka waa pa o ke kapena nouka o ka aina, ua pilia loa lakou i k;: maka'u i ka wa e hookokoke aku ana ka moku e ili, ua haa !ele koke lakou i ka moku a kau iluna o ka waapa a h..i īouka o ka aiua. I ko lakou halawai ana aku nae me ka waapa o ke kapena ua hoi aku la lakou no kahi o ka moku ili, aohe nae a lakou mea hiki ke hana.'ua iii iho la; ua hoao lakou ma na an.. ipau e huki aolie nae he neeu ae ua paa loa. . pna kanaka oka mokupuni e hana ana maloko ona m:i \jnaai a lakou. i ko lakou manawa i lohe aku ai 110 ka ili ina o ka moku, ua haalele koke lakou i ka lakou mau hana. emoole ua hoea lakou ma na lae kahakai a, au aku la no kalii 0 ka moku ili, a ia lakou malaila ua haawi lakou i na kokua elike me ka mea hiki ia lakou. a he manawa pokole 110 ln»i mahope iho o ka hookui ana o ka moku i na amokumoku pohaku ua pau loa na luina i ka hoopaeia aku 1 ka aina me ka nalekana. He lnlii loa na mea eae i hoopakeleia oka moku. O ka malamamoku ka n:ea i makemake e holo hou i ka moku nana ai me ia ikaika 110 o ka makani e pa mai ana ia \va. aka. oiai ka pouli e hookokoke mau mai ana. a e ooloku loa mai ana no hoi na ale i ka paiaia mai e ka makani ikaika. ua hoonaneeia kona manao holo a kekiihi kakahiaka ae. Ua hapai hou ia mai la ka waapa a kau i kahi maloo a i mamao loa mai kahi e loaa mai ai i ke kai, a iloko o ka aaki o ka pouli oiai na ao hakumakuma e huna ae ana 1 ka lani i ka'i aku ai ke kapena, kona mau kanaka ame na kane, na wahine ame na kamalii o ka mokupuni ma ke •ilanui pali e hoea aku ai i kauhale. Elike me ka mea hiki ke hanaia mai no na malihini i maopopo mua ole ka pilikia ua hana mai na kanaka o ka mokupuni i ka mea hiki ia lakou ke hana ma ka hoomakaukau ana i mau meaai na lakou; a pela hoi na rumi no 'akou e liooluolu ai. no ia m?|iawa pokole a lakou e noho ai. O ka ninau ko'iko'i a paakiki hiki ole i na kanaka ponoi ) ka mokupuni ke pane no lakou iho, pehea ana la e hiki ai a lakou e loaa nui mai ka ai e hanai aku ai i keia mau nalihini, ina no ko lakou noho loihi 1110 iluna o kft mokuouni. a pehea ana ta ka loihi o ko lakou manawa e noho uiai ai ahiki i ko lakou kaawale ana aku. no ka mea he huina īui m*ao!i keia poe hou mai la e hiki ole ai ke lawa ka ai tv> akou apau, oiai lakou ia manawa aia no iloko o ke kupilikii oa mamuli o ka papaala o na makahiki mamuā aku. Aohe wahi mea i hoopakeleia mai ka moku mai. . Ua pii mai na ale huhu a uhi maluna o ka moku ma ia po ih«>, a ma ke kakahiaka ana ae ua ikaika loa mai la ka pa ana a ka makani e hiki ole ai e loaa i manaolana no ka holo hou ana aku e nana i ka moku. Ua nui ke kaumaha o ke kapena ame na aliimoku 111.1 alo iho.ona ame na luina, a iloko o ko lakou wa o ke kanii)iu e lohe mau ia aku ana kekahi mau olelo maiwaena ao o lakou, "Heaha 110 la ka kakou o ke kipa ana mai i iu i mokupuni. a laa ko kakou halawai me ka poino la"; ak.i heaha auanei ka mea hiki ke hana aku e hoomaaliliia ae ;ii ko lakou kaumaha. Ma ka lua mai o. ka la, mahope mai o ka ili ana o ka moku a nahaha, ua huli aoao ae la ka moku mamuli o ka ikaika loa o na nalu e poi mai ana me ka ikaika maluna ona. O ke kai ma na wahi apau apuni ka nioku.ua haualaoa i na apana laau nahaha o ka moku a e lana hele ana ma kela ama keia wahi. O kekahi o na waapa o ka moku i poino ole kekahi i lana hele mai, a no ka hoopakele ana mai i;> waapa o kekahi o na kanaka *o ka mokupuni ka i aa e holo a e hoopakele mai ia waapa. t)a iho aku la lakou ahiki i ke awa a panee aku la i k;i waapa a ke kapena a kokoke i ke kai a kakali iho la 110 ke akakuu iki o .ka amaamau ana mai o ke poi ana o na naln Me na naau i piha i ka aa ame ke koa ame na lima ikaika hoi i maa i ua hana ikaika i kakali iho ai no ka loaa o ka manawa kupono e panee aku ai i ka waapa. a ia lakou no k;i ike i ka wa pono o ko lakou panee awiwi aku la no ia i ka waapa a lana ana iloko o ke kai, a hoomaka aku la ka hoe ana me ka ikaika apau, a mamua o k"e ea ana mai o kekahi nalu nui, ua kaa loa lakou mawaho aku o kahi o ka poino. He manawa ole ia holo ana aku a lakou ua loaa aku la k i waapa e paialewaia mai ana e na ale. Ua piha ua waapa la i ke kai, a no kekahi manawa ka hooikaika ana i ke ka ahiki i ka pau .ana. la lakou i h~uli hoi mai ai no ke awa oia ka manawa i aneane ai kekahi o na waapa e poiia e ka nalu, a i ka liala ana o kekahi hora a oi o ko lakou hooikaika me ka hakak i pu ana me ke kai, ua pae pono mai la na waapa a elun iuka me ka palekana, me ka loaa ole o kekahi wahi inanuheu i ua kino o na kanaka maka'u ole. • O'iai keia mau kanaka e holo ana 110 ke kii atia i ka wanp.i 'ie manawa ia no kekahi ulia 'poino i ikeia mauka o k.i aina. He keikikane uuku nona na makahiki he umi-kuma-maliia ka i iho i kahakai me kekahi mau keiki e ilio nu kahi kokoke aku i kahi oka moku ili, no ke kii ana'i kekal i mea ana oka ike ana aku e latia hele niai ana iluua ka ilikai. j laia i hookokoke aku ai i ka mea e lana mai ana ua loaa mai la oia i kekahi nalu nui a lumilumiia. me ka laweia aku 110 kalii e poi nui niau mai ana ka nalu. O ka hana wale no e hoopakeleia niai ai o kona ola oia ke kii ana i kaula a kiola aku iaia a ma ia kaula oia e paa mai ai a hukiia niai a kau iuka, eia nae, he mamao loa ka hale mai kahi mai o ka poino e hiki ole ai e loaa koke ke kaula. nolaila, mamua o ka loaa ana mai o ke kaula. ua piholo ke keiki a ua make mamuli o ka eha i ka nalu ame ko kupapaia iluna o ke aa ame ka hookuikuiia mai e na apanapana laau e lana ana iloko o ke kai. , * (Aole i pau.)