Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 37, 13 September 1918 — O KA NINAU AINA KA MEA NUI, WAHI A KAUKA RAYMOND [ARTICLE]

O KA NINAU AINA KA MEA NUI, WAHI A KAUKA RAYMOND

Imua o kekahi holuna nui o na lala o ke Kalapu Hoolaha, ma ke awakea o ka Poakolu aku nei i hala i hoea ao oi 0 Kauka ,\ames H. Raymonrt, kekahi o na moho e alualu nei i'ke kulana elele lahui ma ka aoao Demokarat.a, a haawi 1 kana haiolelo kalaiaina mua loa ma Oahu nei, o kana kumuliana o ia no ka ninau aina. "Ua hiki anei ke hoonohoia aku ke kanaka Hawaii maluna o na ai'na aupuni ma Hawaii nei?" o keia ka uinau ana i kukulu mai ai i kona mau manao hoakaka. Wahi ana, ma kana mau walii apau i hele aku nei ma ka Mokupuni o Hawaii na wahi hoi ana i haawi aku ai he mau haiolelo, ua ninau aku oia imua ke anaina o ka poe e lioolohe ana i ka lakou hooponopono ahaolelo i makemake ai, e hanaia'mai e ka elele lahui, o ka lakou pane ''0 ka aina." Wahi a Kauka Raymond, o ka ninau aina ka mea ano nui iloko o ka noonoo o na kanaka Hawaii, na Pukiki ame kekahi mau lahui e ae, i kupono d lawe i na aina aupuni, a o na mana ma Wakinekona pu kekahi i noonoo nui i lea ninau aina, elike me na 'mea oiaio i ikeia, ina o ka' hoounaia ?>na mai o Kakauolelo Lane no ka lawe ana mai i keia nuhou i na kanalea o Hawaii nei. Ka Ninau Nui O ka wehe ana i na aina no ka liookuonoouo ana, he hana maalahi ]oa ia, wahi hou a ka. mea haiolelo, o l<e ano o ka malama aua a ka moa hookaonoono, ke kokua ana aku iaia me ke dala, ame ke kokua ana aku iaia i wahi e holomua ai, o ka ninau ano nui ia a na kanaka noonoo o Hawaii nei e kuekaa ae ai. Ina paha niaanei noi na hooponōpono ahaolelo e hanaia ai, a i ole, e noi pololei aku paha i Wakinekona, lie ninau ano nui keia na na alakai o na aoao kalaiaina a elua e noouoo ai. "Ūa noiia mai au e na kanaka noonoo, na kanaka hoi i huli nui i keia ninau aina aupuni, o ia hoi ina paha e hiki ana i ke kanaka HaWaii ke hoi a noho maluna o ka aina kanu ko, ke weheia i liome hookuonoono, a komo koke akn ma.ke kanu ko ana me ke kui'o, 1 ' wahi a ka mea haiolelo. '' Maniuli' o ko'u lilo ana lie mea nolio no keia Paeaina. uo na makahiki he iwakalua-kuma-mālima, ma ka hakilo pono ana i ka lahui Hawaii, a ma ke ano he lunahoomalu jio ka papa aina teritore, ke olelo aku nei au, e hoi ana ka hapanui o na kaiiaka Hawaii ake liana maluna o keia mau aina, ina e loaa aku ana- he hooiaio ana ia lakou, e loaa aku aua lie mau kokua pili (lala. Ke loaa nei i na kanaka mahiai apuni o Amerika Huipuia, a koe 0 Hawaii nei, na kokua pili dala, mai ke aupuni fe«lerala mai, ma o ke kanawai la i hanaia. īua e hoololiia ana keia m.au : 'ka!na' wa i a l { "pono me na kulana manei nei, ke manaoio nei au, e loaa ana he poe noho hookuonoono, maluiia o kela ame keia eka o ka Aina kanu ko, mahope iho o ka weheia aua, oia na lahui Hawaii mo na Pukiki, ka poe na lakou e hoohana aku, a oi ae ka waiwai o keia mau aina mamua o keia manawa. | O ke Dala ka Mea e Hiki Ai '' Mc ke dala wale no e liiki ai ke | hana i keia mea, a o ka poe a oukou e | koi aku nei, he poe lakou i nele i ke j dala. O ka aina ke kahua o na waiwai apau. O ka heleuma ia nana o kaohi i na kanaka i kahi hookahi, o ka 01 'loa aku o ka poe ililiune, ka poe e hooikaika ana no ko lakou pono o kc ola ana. O ka noho ona ana maluna o kekahi aina e hiki ai i ke kanaka ke kukulu i kona o ke kumu hoohoihoi ikaika loa ia no ke kulana makaai-

īiana mnikai. Ua olelo iho nei kekahi o ko oukon poe haiolelo mamua o'u, he mea ]tono i t;e Kalapu Hoolaha ke ku mahope o ke keehina e loaa i Honolulu oi ae o ka nui. Owau kekahi i nianaoio i Ueia. 0 ke alahele e loaa ai i Honolulu oi ae, a i Hilo nui ae, a i Wailuku nui ae, o ia no ka loaa ana o na kanaka maliiai holoinua maluna oka aina. O na kanaka mahiai ka. poe kokua i na kulnuakauhale. Oke kanaka e nolio ana maluna o kona aina, ka makaainana maikai. 0 ke kanaka o kela anQ, )ie noonoo leona, a he mea lioi e hana ana, aole no kona pono wale iho no, aka no ka lehulehu pu. "Ma ke ana ana aku i na aina aupuni o keia Teritore, e loaa aku auanei ka ike i kekahi kanaka noonoo, o ka ninau aina, o ka ninau nui liookahi ia no na kanaka apau o keia Teritore, mai ka poe waiwai a ka mea ilihune. Ke komo nei au iloko o ke kalaiaina, no ka maikai e hiki ana ia'u ke hana. īna aole e hiki ia'u ke liana i kekahi 'inai- v kai no ka hapanui o na kanaka o Ha vr?fii nei, ma ka hele ana i ka ahaolelo lahui, alaila aole o'u makemake e hele ilaila. 0 ka loiiia hana a'u i hoolala ai, no ka hopena o ka'u mea i koho ai, mahope iho o ka liuli me ka hakilo pono ana, e ku aku ana au no ia mea, lanakila a haule paha, ine ko'u kua i ki paia, elike me ka mea e ikeia ana — aka ke nianaoio nei au e lanakila ana no au. Aole Ku-e i na Mahiko "Ua pahola ae na enemi politika i ka hoiko, ua ku-e aku au i na hui niahiko, ma ka'u mau haiolelo ma Hawaii. Aohe mea iloko o keia hoakaka, o ka oiaio ■wale no. Ua makemake ka mahiko 5 ka mea hookuonoono a ua niakemake hoi ka mea hookuonoono i ke kokua a ka mahiko. He mea pono ia laua ke hana like. Ina aole pela, alaila aole loa e holopono ana keia ninau holookoa. Ua

hoike mai o Kakauolelo Lane in oukou 1 kein mea, a ua loknhi nu nine nn ka naka noonoo e ae me ia. Ua 01010 mai o Kakaiiolelo Lane ia oukou, aole e liiki iaia ke hooloihi i kona noho ana me oukou, oiai hc inea pono iain ke huli hoi koke aku no ka aina makun, no ka noonoo fuin no ka wehe ana aku i ua eke he iwakalua-kumamalima milionn, no na kanaka e huli hoi inai ana ntai ke kaua mai ma Palani. "No na mea e pili ana i ka ninau, iua no ka liiki i na Hawaii ame na Pukiki kc hoi a noho ma na aina aupuni, a hoolilo aku i mau aiua maliiai waiwai, ua paa loa kona manao, e noho paa ana lakou, ke lilo ke aupuni i mea kokua aku ia lakou."