Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 37, 13 September 1918 — KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA [ARTICLE]

KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA

< ) ka makuahine nana ke keiki make aole hiki ke lioakakaia ae ka nui o kona kaumaha, ua kuapupule oia i ka ike aku i ka iumilumiia a i ka hoolanaia ae o ke kino o kana keiki me he wahi apana papa la; ua iho oia a kahi o ke keiki e lumilumiia mai ana a nana aku ia me ka manaonao, j :i ina aoie kekahi poe kane i paa iaia ina oia pu kekahi e m.'ike ilok<i o ka nalu. Me ka hana nui i kaialupeia aku ai oia ma ke alanui pali ahiki i ka hoea ana i ka hale, a hookahi ke komo pu ana mai <> na p< >e apau ma ke kumakena pu ana me ia. a no kekahi inuu mahina loihi ma ia hope mai kona waiho ana i ka ma'i mainuli o ka naauauwa i kana keiki; me na olelo oluolu | na hana aloha wale no kona mau hoaloha e malama i ai iaia iluko o ia manawa loihi, a i kona ola ana ae hookukule <>ia me ka ohohia nui ole mai i ke kainailio. 1 ka hana ka makuakāne, iloko o ka mahinaai kahi i ma- 1 hiai ai ma ka manawa o keia poino ulia, a i kii maoli ia aku <>ia i h<>i mai ai. Oia pu kekahi i hookau/nahaia ka noonoo, a me ka hana ; nui i paa ia ai oia e kona mau hoaloha mai ka holo ana aku j e k-le iloko o ke kai no ka huli ana i ke kino o ke keiki, me na olelo hoomalimali i koiia aku ai oia ahiki i ka ae ana h« >i i ka hale; he mau la lehulehu ka huli ia ana o ke kiuo o ke keiki make. aohe nae he loaa iki a hoopau wale ia ka huli ana. s > Ma kekahi la mai oia ke kolu o na la mai ka manawa ī.iai o ka ili ana o ka Cornwalis, o ka mokuahi Amerika ke ]")auniless ka i kii mai, a ua kakali ke Kapena Wiliha ahiki i kekahi kakahiaka nui ae, i kona manawa i lohe ai i ka p<.ino o ke t'ornwalis. ua ae oluolu loa oia e lawe pu aku i na kanaka apau o ke Cornwalis me ia i Nu Toka,,no ka mea v hoi«> ana oia no Nu iolea. Ma ka Poaono ka ili ana o ke Cornwalis a ma ka Poalua ae ka haalele ana mai o na ko-lu apau i ka Mokupuni Pitakaina. Ma ka mahina mai o Sepatemaba he ko-lu no kekahi moku ili hou ak,u ka i hookipaia mai i ka mokupuni. 1 ka mahina o Sepatemaba mahope mai he ko-lu hou no kekahi moku ili ka i hookipaia mai i ka mokupuni. O ka moku o Livapulu ke Khandeish e hoi ana mai Kapalakiko mai ka i ili a nahaha ma na kuaau o ka Mokupuni Oeno; o na mea hiki i ke ko-lu ke lawe mai ka mokii ili niai oia ka i malele mai na rumi waiho meaai mai o ka nioku, me na wahi aahu liilii e hiki ana ia lakou ke lawe m.ai a haalele. aku la i ka moku a holo mai la no ka Mokupuni Pitakaina maluna o na waapa nunui. lle maikai ka pa ana a ka makani mahope mai o lakou. nolaila. ua pokole loa ka manawa i hala ia lakou o ia holo ;<na mai ahiki i Pitakaina. 1 ka manawa i ikeia aku ai o na waapa e holo ae ana mav. al)o o ka mokupuni, ua haupu mua na kanaka o Pitakaina ' ua ili kekahi moku ma kekahi.wahi. a o na waapa e hĀle! uiai ana no kekahi mau olulo laua e imi mai ana i wahi ne. lakou e hoopakeleia ai. \ Me ke kali ole iho a kau ia mai kekahi hoailona pihkia ua holo aku la kekahi mau kanaka mai ka mokupuni aku niaiuna o ka waapa i haaleleia iho ai e ke Kapena Ham mond o ke Cornwalis, no ka halawai ana aku me na mali hini a «o ka hookipa ana mai hoi ia lakou i kahi o ka pale ; Uana. , , . . . I ka pae ana mai o lakou apau, ua maheleia īa poe ma ka palua a ma ka pakolu i ka hale. i hiki ai e loaa i wahi no lakou e hoomoeia ai ia po. ua lehulehu ka poe o ka moku puni i iho i ke awa no ka hookipa ana mai ia poe;iiialih??ii. Ua maiamaia keia poe malihini elike me ka hiki i na ka . maaina ke hoolako aku ia lakou. a ua lilo no hoi nei pae hoii i mau lala no na ohana a lakou i noho pu aku ai, me ke lakou komo pu ana ma na haija o 'ka 1a ame ke komo ,pu; mai ine na kamaaina ma na anaina hoomana apau e ma lamaia ana. ' 11«.k.> onala he kanalima-kumamakahi a lakou oka nohe ana me ka malama i ka maluhia ua 1110 lakou i poe aloha hilinaiia. a ma ka la 19 o Novemaba i haalele mai'a' kikou i ka mokupuni a kau aku la maluna o ka mr>ku Eufcr«lale e holo ana no Kapalaklko; ma ia la a lakou i haalele mai ai he la nui ia o ke aloha ame ke kaumaha no ke kaa wale ana. ■ . . 1 lookahi y o na kanaka i uoho iho mahope a ua mare ota i kekahi wahinekane make ana o ka haulehia ana i ke aloha mahope koke mai. ' I ka hoea ana aku o ke kapena, na malamamoku ame na kanaka o ke Khaiuleish i Kapalakiko, na lakou i hoike aku i kolaila pqe i ka pilikia o ka noho ana o na kanaka o ka Moi-npuni Pitakaina, nui na' mea hemahema a he pihkm maoli ka noho ana o na kanaka, ak? mamuli o ka noho ana ma ke ano haahaa. aohe no o lakou hoike mai i na pihkia aka. o lakou ka i ike aku. "he ola hoomanawanui," wahi a kekahi mau nupepa oka hoakakii ana ae no f ia ano pilikia 0 ka noho ana. . "l'a nui ko lakou mahalo i na kanaka o ka # mokupuni. wahi a lakou. no ko lakou hookipa a malamaia ana me <ka maikai elike me ka hiki i na kanaka ke hana mai no lakou me ia kulana ilihune no o ko lakou noho ana, a ua hana ak'r no hoi lakou i ka mea maikai loa no lakou. elike me ka hak ia lakou ke hana aku. , . No keia mau hoakaka a lakou ua komo ke aloha ī kekalr poe koikoi ame ka poe opu aloha ma Kapalakiko. nolaila; ua iho makawalu mai-la na kokua, ma ke elala ka kekah noe ma na lako o ka halekuke ka kēkahi poe, na kapuah hao. i;a pakini nunui a liilii. na pa, pola, puna, o, pahi. a peliaku. na pakeke laau ame na pakeke hao. Mawaho ae o keia mau mea na lako aahu, na lole humuia a paa ame na apa lole o na ano like ole. kalakoa s huluhulu. na pihi, upa, kui liumuhumu, a pela aku; o keia ka huaj loaa mahope o k-e kaheaia ana o na kokua ame na hana manawalea no na kanaka o Pitakaina. Aole no i pau na kokua maanei. Mawaho ae o ?aiea ae la ma na meaai ka kekahi poe—he mau hanen bu sfe! palaoa ame na meaai kini o ,na ano like ole. a o ka ke k'apena Skellv, o ka moku Khandeish makana oia na mea hoonani hale. na lako hale, a pela aku. () makana oi loa mamua o na makana e ae apau ī hoounaia mai he okana nui nani. o ka hui a Mason ame Hamilton. he makana na ke Kapena Skellv. # He rrau moku lehulehu ka i hoounaia mai no ka hahhah ->na ma : i keia mau ukana nui ae la aole i kana mai. a iloko o ka nanea o na kanaka o ka Mokupuni Pitakaina, me ka moeuhane mua ole e loaa mai ana na waiwai he nui na ku ana ia mau waiwai imua o lakou. <) ka makamua loa ona waiwai i hoea mai na ka moku •\ mf»ri'ka St. john, Kapena D. A. Scribner. i lawe mai. a ma ]■', maJ»ina o" Maraki o ka 1876 ke ku ana mai. He hoa--1 oiaio loa ke Kapena Scribner no na kanaka oka 1 i« iiini no ka inea. he mau manawa lehulehu kana o ke kipa ana mai i ka mokupuni mamua aku.

Ma ka lima o keia kapena i liaawiia mai ai kekahi nuui leka lehulehu mai ke Kapena Skelly mai. a mai na kanaka ' mai o kona ko-lu. ka poe i noho ai ma ka mokupuni no kekahi manawa. a pela hoi mai na kanaka koikoi mai ma Kapalakiko. | Maloko o ia niau leka apau e haav/j mai ana i-ko lakou ! mahalo nui no ka maikai nui i hanaia aku no lakou, a lakou 1 aie nui ai i ko lakou lokomaikai, a ua piha pu i na'manao mahalo no na makana i haawiia mai e ka poe opu aloha o Kapalakiko, ka poe i haaWi mai i ka lakou mau kokua i ka j wa i kaheaia ai na kokua aloha a manawalea no na kanaka e noho ana maluna o ka Mokupuni Pitakaina. 'O ka olelo ana ae.ua nui ka mahaie» o ka poe o ka mokupuni no ka laaa ana mai la o keia mau waiwai ia lakou me he mau pakaua la i helelei mai ka lewa mal, he mama ioa la mau olelo mamua o ka mea oiaio a lakou i ike iho ai. | Ua oj aku ke koikoi o ka lakou mau hoomaikai nianiua o ka olelo wale ana ae no he mahalo, ua ike iho lakou i ka liilii loa f> ka maikai a lakou i hana aku ai, ua pa-umiia ihr• na pomaikai i haawiia rtiai la, aka nae, ua.ike lakou aohe hana e ae ma ko lakou aoao o ka hana wale aku no i ka | maikai elike me ka liilei no ka poe iloko o ka popilikia, oia kekahi hana ma ko lakou aoao i kauohaia mai āi, "E aloha aku oe i kou hoalauna elike oaie oe ia oe iho." - ' Na ke Kapejia Scribner i lawe mai i ka okana maluna e kona moku. oia ka okana i haawi makanaia m,ai ai 110 kahi halepule a na kanaka ma Pitakaina mai kekahi mai o na kanaka koikoi ma Kapalakiko. I ka laweia ana mai o ia okaua a pae i ke ava, ua mama kaia A€ la ia a kau maluna o na poohiwi o kekahi mai kanaka eha a ma ia ano i laweia aku ai e lakou ma ke ala nui ololi piiku ahiki i ke komo aiia iloko o kahi halepule a waihoia ma kahi kokoke aku i ka awai. Aole no ke kaumaha ke kumu o ka mamakaia ana o ka okana e na kanaj<a eha, aka, no ka lilo o ia okana he makana makamae loa i na kanaka o Pitakaina. 1 ka hoea ana o ka okana i ka ua akoakoa niai la na mea apau mai na elemakule'a na opio no ka makaikai a hoolohe i ka paani ana a ke Kapena Scribner i ke mele, "E hui ana anei kakou ma ka Muliwai?" Ua hui like niai na mea apau ma ka himeni ana i keia mele oiai o Mr. Scribner e hookani ana. me na manao uluinahiehie, a e ikeia aku ana nohoi ma na maka o na elemakule ame na luahine ka liiolo mai o na waimaka. a i na opio hoi e hauoli ana no ka loaa ame ka lohe ana i ka 'leo o ka okana hou no ka manawa mua loa iloko o ko lakou mau la o ke ola ana. O kahi okana wale no o ia ano a kahi mokupuni e kaena ai he okana o ke ano kahiko i haawi makanaia mai e ke kauka o na mokukaua Peleleane Petrel i .kekahi Wahine opio, i ka manawa i ku mai ai ia moku i Pilakaina elua niahina mamua aku. No ka nawaiiwali a ])alale o ke kani ana ua weheweheia a hoomaemae hou ia. a me ia wahi okana na opio e hoomaamaa ai i ka paani āna, oiāi. ma keia manawa ua niaikai kona leani ana. he pono hookani wale iho no nae ka keia j)oe opio nohe huke a aohe no hoi he kumu nana e a'o ia lakou. • Ua nui ka hauoli o na mea apau no ka loaa ana mai o ka okana hou, a ua nui no hoi na manao mahalo i hoikeia ae no keia makana kiekie loa i haawiia mai e na hoaloha puu wai hamama, a ina paha e loaa aku aha ka ike i ka poe ; na iakou i haawi mai i keia makana i ka mahalo o ko Pitakaina 'poe e ike iho ana no lakou ua ukuia aku ka lakou mau dala o ka hooHlo ana mamuli o ka piha hauoli ame na leo mahalo j na kanaka o Pitakaina.

Mawaena o kekahi mau makana iehulehu i hoounaia ma' Kapalakiko mai oia kekahi hekma nui o na buke kula, na. huke hou ame na lmke kahiko, mai ka buke kumumna a ka buke heluhelu eono —aole \ hoopoinaia keia mau mea no 'ea pomaikai o na opio, he mau makana i pilia loa ai na keiki i ka hauoli. He mea oiaio keia, no ka mea, mamua aku o ke : .a o na heluhelu, na huke pe!a ame piliolelo ua kah.iko, ua nahaehae kekahi mau aoao; o na palapala aina ua pau pu i ka nahaehae. nolaila, e hoomaopopoia ma ka manawa i' oaa mai ai o keia mau buke hou aole e nele ana ka hauoli > na keiki, na makua aine ke kumukula pu. He mea hoopiha pepa wale no ka helupapa ana i na. wai ,vai apau i hoounaia mai. ma Va hoopokole ana ae o na mea apau i mana<3ia na keia poe ua loaa mai, me ka haawiia o .na nahalo kiekie loa i ka poe na lakou i lulu a i haawi mai ia nau makana. Aole i ka poe wale no ma Kapalakiko na mahalo i haiwiia aku ai.e.na kanaka o ka mokapuni niai kekahi ma īawa a i kekahi manawa. elike me ka loaa ana mai, aka ua hoike pu ae lakou i ko lakou ai'e nui i na makamaka.,atVie na hoaloha ma Va!aparai-so, ma.Honolulu a ma Enelani. ne ka mea. mailaila mai kekahi mau kokua i loaa mai ai ia 'akou. J]e nui'a lehulehu aku no ko lakou mau mea hemahenir ' k'oe. eia nae. ua noho no lakou me ka hpo.manawauui m< 'ea hoohaahaa ia lakou iho, aole i kauka'i wale aku a na ha ! haawi ma'i i na mea apau e pono ai lakou, aka. ua hoo 'kaika no lakou no lakou iho ma na niea apau e pono a akou. ' . He lehuleh'u na moku okohola ku mai i ka mokupuni i nr mākahiki mamua aku. a mai ia mau moku niai kekahi mav oono e loaa ai i na kanaka o ka mokupuni, 'i keia nae ua pu ka hoea nui hou ana mai o ia mau nioku okohola ■i ua nanaia aku ia ma ke.ano oia kekahi kumu hoemi ma : : na pomaikai. aka, ua nōho-no na kanaka me lea hoomana wanui; o ko 'lakou mamao loa mai na aupuni waiwai ma ime ka.hoea māu ole mai o na moku kekahi kumu hoo )ilikia loa ia'lakōu. % MOKUNA XIX. 4 Ke Kipa Ana Mai o ka Ria-Adimarala De Horsey. Ma ke kakahiaka poniponi o ke Sabati, la «S o Sepatemaba 1878, ua hoohauoli nui ia na kanaka o ka mokupuni mamul ) ka ike'ana aku i ka* manuwa Pelekane e kaalo ae ana ma waho aku o ka mokupuni ma ka aoao akau. 1 ka ma o ana ae a ka noe anie ka ua liilii, na mea m 'aua i huna i ka ike pono ia aku, ua ike ponoia aki a ia e hookomo mai ana i ke awa. Ia manāwa ua holo koke aku la na kanaka no kahi o k iwa a panee aku la i kahi waapa hookahi wale no a n<<anaka o ka mokupuni e waiho ana ma ke awa. a holo ala a no kahi o ka moku e hookomo uiai ana. Mahope o ka pili ana aku ma ka aoao o ka moku no ke <ahi manawa pokole loa ua huli'hoi hou mai la ka waap; 'io ke awa me kekahi maii kanaka i kau pu mai o ka moku-k-aua Pelekane Shah, ka mokulawe hae o ka Aclimarak De Horsey nana e hoomalu ana i na awa hoolulu o na mokukaua Pelekane apau ma ka Moana Pakipika. j I ka pae ana mai i ke awa he heluna kanaka nui 'mai ks moku mai ka i pii mai la a hoea i kauhale, a oiai he manawa ia e malamaia ai o ka halawai haipule kakahiaka ua komo pu mai la lakou me tia kamaaina ma ka malama ana i na hana hoomana. .-• Ta manawa aohe i paa pono ae ka hale halawai i kukuluia ai, a i mea e loaa ai na noho no lakou e noho ai. o na papa e waiho ana ko lakou mau īioho o-ke kau ia aiia ae maluna o na lio laau ame na pahu. i mea e lawa ai na noho no lakou apau, no ka mea. ma ia manawa ua paluaia iho ka nui o na kauaka mamuli o ka hoea ana mai la l o keia poe hou. Ua komo pu mai ke kahunapule o ka mokukaua oia ka Rev. I. Reed ma ka malama aiia i ke aiiaina haipule ma ia kakaiiiaka. Ua nui ka liauoli o na kamaain<i o ka moku-

puni mumuli o ko ka Adimarala De Hōraey hoea ana mai a komo pu mai me kona mau aliinioku ame kona mau kanaka ma kela anaina haipule, a ma o ko lakou kipa ana mai hoi e ike ia lakou. a mai oi loa aku paha ko lakou hoohauoliia ina i noho loihi iho ka adimarala. Ma ia ahiahi iho no ka adimaraia i makemake ai e holo 110 kekahi mau mokupuni e aku, a ua hoike mai oia i kona manao pela, a ua hoao na kamaaina e kaua aku iaia a kahi la ae. Ua paa loa kona manao e haalele iho ia Pitalaiina ia ahiahi, eia nae, mamuii o ka ikaika o na kaua ana. aku a na kamaaina e hoaumoe iho ia po a nia kekahi la ae e holo aku ai, ī loua ona nian uieaai maKamaka hou na lakou, na huaai, na holohoiona ame na mea e ae. ua ae inai la oia i ke noha na kamaaina, a pela oia i haule iki iho ai a kekahi la ae, no ka niea, o na ai i manaoia e haawi aku na lakou aohe hiki ke hanaia ma ka ia Sahati. he kapu loa ia la i na kamaaina aohe hana. Ikaika ke kapu o ke Sahati maluna o keia mokupuni ia manawa. pehea mai nei la i nei*mau makahiki, ua like nc .->aha me Hawaii nei ka lilo o ke Sabati i la lealea ia a i la :ana no na mahiko, a aole paha. J ka holopono ana o ko ka Aclimarala manao e hoaumoe :na Pitakaina ma ia po ua kono inai : la oia i na kanaka apau ) ka mokupuni e holo aku noluna o ka moku manuwa ma va hora ewalu o kekrfhi kakahiaka ae a malaila e ai ai i i<o lakou aina kakahiaka. Ua hookoia aku keia kono ana e ka hapanui o na kanakii ka mokupuni. ka poe e hiki ana ke holo, ma ke kakahiaka nui ana ae o kekahi la me ka hauoli. He la nialie loa ia i 'ea makani. he kilihune ua liilii nae ma kekahi manawa. a ->iai ua kawa-u nt! na aahu, eia nae. oia mau 110 ka maloo laha o na puuwai o ka poe i holo e makaikai i ka manuwa. He pakaukau loihi ka i hoomakaukaiiia maloko o kekah rtimi akea o ka moku, a i ka hiki pono ana ae i ka manawL 2 ai ai, ua haule like iho la na mea a-pau maluna o na noho. .ne ka adimarala ma ke poo o ke pakaukau. no ka ai pi ana i na meaai he nui wale i hoomakaukauia me na hoalohi: mai ka Mokupuni PUakaina aku. He hora a oi i hoohalaia maluna o ke pakaukau, i nui keia manawa i pau wale mamuli o ka hoakaka aku o na kanaka (. ka mokupuni i ke ano o ko lakou noho ana, a pela aku, oia: . ka adimarala e ninau mai ana me ka noii pono i na mea ! apau. i hiki ai iaia ke hoike aku i ke aupuni i ko lakou mau ''mea hemahema ma na mea apau, a i hiki ai hoi i ke aupuni ke noonoo a hana mai i kekahi mea 110 lakou e pono ai. Mahope iho o keia ai ana ua laweia aku la na mea apai 2 hoomaka'ika'i nia na wahi apau o ka moku ahiki i m\ nimi enekini, ir rumi j)aoahi ame na rumi hoahu paiula ame poka, a pela hm me na wahi e kau <in-a o na pu, I ka pau ana o ka lakou makaikai ana, hoi nui. ae la a luna 0 ka oneki, a ia manawa i hoomaka mai ai ka <bāna o ika moku e paani, a ma ia manawa hookahi ua :noho iho la kekahi o na aliimoku ma ka piano a hoomaka iho la e paani 1 kekahi mau mele. Ua hiki ole i na kanaka o ka mokupuni ke koho i ka lakou mau meakani i niakemake loa ai, o ka poe makemake no i ka 'ioolohe i ka bana hele no lakou nia kahi e paaniia inai ana > ka 1-ana, a o ka poe makemake 110 hoi i ka piano, o na \var hine opio ka oi aku. noho no lakou ma kahi e paaniia ana ~) ka pia'no. , ; Maloko o ka rumi pu i hoakoakoaia aku ai na kamalii e na aliikoa ki f pu opio no ke kuhikuhi ana ina mea apau e rili ana i na pu, lee ano o ka hoopiha ana, ke ano o ke ki .ana ame ka hoohuli aMioonee ana i na pu mai kekahi wah a i kekahi; a oi?\i na kamalii malaila ua noiia mai lakou e himēni aku i kekahi mau himeni i paanaau i;v lakou, a ua hookoia aku ia. noi. ... Ua lilo loa na noonoo o na mea apau i ka hoolohe i keia mau meakani, nolaila, aole lakou i hooniaopopo i ka nui < ka manawa i hoohalaia a ia alawa ana ae nae a lakou i ka 'a ua aui ia mahawa. a oiai oia ka manawa a ka adimarala i hoike mai ai e haalele iho ai oia ia Pitakaina, ua kauohaia ■nai la na mea apau e kau aku iluna o na waapa no ka ho nna iuka o kā aina. ' 1 Mahope o na lululima ana. ua kau aku la na mea apai l na'iuna o na waapa elua a hoe ia aku la no uka o ka aina a he hapalua, hora mahope iho ua hukiia ae la ka heleuma i ka moku a holo-.aku la nia kona alahele moana no kekah'" mau mokupuni e aku, a he manawa pokole loa mahope iho •ia nalowale aku la ia mai ka ike ana aku ana maka. ( ; O keia malaio nei ka hoike a ka Adimaraja De Horse\\ i i'oaa aku i ka Ha]<u p ka Aha Hookolokolo Moana: [ "Sepatemaba 1878: "K-noi aku ana au ia oe e launs aku me na Haku Komisina o ka Aha Hookolokolo Moain? | i e hoike aku ia lakou i keia. oiai-ka'Mokupuni Pitakaina ( 1 'eu ana ma ko'u alaliele e hoea aku ai i \ alaparaiso mai T£siuimalt akn. a he malie nfaikai no hoi ka-moana e kokur I mi ana i ko'u kipa ana aku ia mokupuni. ua kipa aku ar 'aiia no ka noii pono ana ke kulana oka noho ana ouo ! <anaka e noho nei malaila, a no ka loaa pu mai hoi i niai: neaai makamaka houloa na makou, a no ka hoomaha ik i ina aku no hoi kekahi maluna o ka aina no kekahi manawa 1 )okole mahope o ka hala ana o kekahi mau la loihi ma ka noana. ' '

"Mahope iho o ka ikeia ana "aku o ka Mokupuni Pita .laina nia ke kakahiaka o ka 1a 8 o keia mahina, tta koine iku la makou i ke awa ma ke kaikuono Bountv ma ka hora } a'. m.. a ua ku iki ka tnoku mahiila no hookaWi po. a ma a auwina la o 'kekahi la mai i haalele aku ai ialaila, a hoo •'iau aku la i ka holo ana 110 Valaparaiso. Aole paha e lilo ana ka'u hoakaka no ke ano o keia wah' nokupuni uuku mamao, kahi panalaUu hookahi -:in i Pelekane e ku ana iloko o ka Moana Paki'pika. a i mama( nai na wahi e mai i mea koikoi i ka noonoo p na Haku Ko nisina, aka oia nae ke kumumanao o keia leka a'u e kakav iku nei. O ka .heluna kanaka o fca mokupuni ma ka ma iawa a'u i kipa aku ai he kanaiwa. no lakou na makahiki ike ole. he kan-aha-kumamakahi kane a he kanaha-kumama wa mau wahine. Hookahi wale no mamo pi)j kokoke lo« iku i ka poe kipi i koe o ka Bount3' oia o Elizabeth lana īona na makahiki aneane i ke kanawalu-Kumamawalu. ki eaikamahine a Keoni Mila, ke alii ki pu o ka Bounty, nu :ekahi wahine Tahiti. O'ke kanaka elemakule loa o ka mokupuni oia o Poali? )katoba Kristiana. ka malamamoku o ka Bounty. . He umi<umamaono mau makuakane. he umi-kumamaiwa mau ma :uahine, he iwakalua-kumamalima mau keikikane a he ka lakolu mau kaikamahine. Iloko o na makahiki he umi mmamaiwa i hala he umi-kumamalua w'ale no make. o ki 'eumu o keia uuku' loa ana o na make a(hhe mau ma'ilele keia malua ō ka mokupuni. "O na omole laau kakaikahi i hoounaia mai ai mai \ r 'r< 'aparaiso mai maluna o ka mokukaua Reindeer i ka 188 >ia wale np na omole laau i loaa aku, elike me ia i noiia ae a ; ke kahunapule. ' ■ "He lunakanawai ka mea nana e hoomalu niai la i Mokupuni Pitakaina i nei manawa malaīo o ka Moiwahin( »*Beritania Nui. aoie o kona naho hoomalu wale ana 110 aka. ua hooko pu aku oia i ka manao o ke kanawai. 11e elu«'j mau hoakuka a mau kakaolelo kokua i ka īunakanawai. a me lakou wale no na poo ohana e hooponopono ai ma na hihia apau e ulu ae.ana mawaena iho o lakou. "Ma kela a ma keia la makahiki hou o na makahiki apau e.kohoia ai ka iurakanaw r ai. O ka poe i loaa na makahiki maluna aku o ka umi-kumamahiku ka i loaa. ka mana koho. Ma keia manawa o Mr. Kimo Ru«ela Makoe ka lunakanawai i kohoia. a oia hookahi no hoi ke kanaka kuhoe a kianoa o kahi waapa hookahi o ka mokupuni. "Ua malama mau ia na anaina haipule ma kela ame keiaSabati ma ka hora 10:30 a.m. a ma ka hora 7 p.m.; o na

hana hooma'na apau, i lawelaweia ua kulike loa mc ia i hanaia e ka ekalesia home ma Eo,elani e Simona iana. k«, lakou kahunapule i kohoia no.ia hana. he kanaka i mahal». nui ia e ko Pitakaina poe kanaka no ka oluolu. ka maua,»i,i hana. ke akahai ame ke ano hoopōno a kanaka makua. 1 "He papa Kula Sabati ke ipalama mau ia mai la ma na ! Poakolu apau, a ma ia manawa ka poe hiki apau ke akoaI koa ae. e akoakoa mau ai. He halawai Poalima pu kekahi 1 malamaia ma.ka Poalima nma o ka mahina. "Ma ka olelo mai a lakou ia'u he maiama mau lak«>u i ua anaina • luupuie ohana ma na kakahiaka a ma na ahialn al'au mamua'o ka hoi ana e hooluolu. oia na hana pa.i .nau, a o k_*ka!ii ao!e lakou e ai mua ana ke ole e pule nma ia. "Ma ka noho ana o kela poe he oluolu a lokahi laknu. lole mau hoopaapaa a mau mokuahana i ikeia mawaeua .. akou. a he aloha ko lakou noho ana kekahi i kekahi. a .. .<ekahi mea maikai loa 'he kakaikahi loā na hewa i hauaia e kekahi poe o lakou/ 1 apo ae la au i keia mau huaoK-!.. me ke komaluna no ka oiaio loa o ia mea ahiki i keia ia. i elike me ke ano maikai a hoopono o na makua ua h...,h a ike aku no ka lakou mau keiki ia mau ano maikai n k.» ;akou mau makua. iie mea nui a koikoi keia a na haku !vomisina e nana mai ai. "He anoano a ihiihi loa ko lakou malama ana i ka laa īia o ke Sabati, he kanawai ikaika loa ia i kauia aku n;;l una o lakou: aole hana a na mea apau ma ia la, ia mak..u A-ale no i haki ai keia ruia a lakou, no ka mea, ma ke S.i>ati makou i ku aku ai, a i mea e loaa aku ai i mau nieaai īa na kanaka oluna o ka moku, ua laweia aku kekalii uiau neaai maiuna o na waapa. "Mamuli nae kekahi o ka haawi ana mai o ka Lunakana A r ai oka Mokupuni ,i kona ae, no ka mea, wahi ana. he hana ,vu ia i ke aloha, hē hana kupono e hana ia ma ka la Salian. >iai ka moku aole e ku loihi iho ana. "Ile anoano eehia ka malama ana a kela j)oe i ko lak..;i (iiau anaina hoomāna, he kulana haipule oiaio kt) lakou a'u , ? nianao nei aolie waiwai o ka hoonoho ana aku i kekalu kahunapule no lakou. "() ku lakou kahunapule oia n& ka lakou kumukula. a .. <ekahi n na wahine opio oia o Rosalie Amelia lana k.ma <okua kumu. O na haawina e a'oia ai oia ka heluhelu. kc kakau. na mea helu no hoi, ka moolelo maloko o ka Iknjala ame ka palapala aina. "No na kaikamahine ua a'oia lakou i ka humuhuiuu. ne ke nala papale. a no ke a'o ana i ka himeni o na kanaka ipau anie na wahiue, a hui pu me na opio ka i hooknm.. j>u >.a mai. "No ke ku!a ana i na keiki maloko o ka halepule ia liana i a'oia ai, ma kekahi aoao o ka halepule malailā kn nimi waiho l)uke, a e hamama mau ana*ia i.na mea a])au e makemake ana i buke. Oka olelo Enelani wale no ka olelo kamailio ia nialaila a oia wale no ka olelo i ikeia mawaena ih.. 0 lakou. "No na mea e pono ai ka noho ana o kela poe ua kauka'i •jui lakou maluna o na meaulu a lakou o ke kanu ana ma'u īa o ka mokupuni. O ka lakou mau mea kanu hooulu mii )ia ka uala. ka uhi, ka maia ame ka ulu, eia nae no ka ulu meane e pau loa i ka make no ka maloo mai. "Mawaho' ae o keia oia na papapa, kaloke, kapiki, kuliua. 'ialakaluki, ka ohia, ka alani, ka lemi ame ka niu. No n t 'aahu mailuna wale mai no o na mgku e ku aku aua ilaila o oaa ai, na moku e ku aku ana no ka hoopiha ana i na moku me na īneaai hou makamaka loa. He hipa, kao, pnaa. m<ia. popoki a ilio no ka lakou. "Oiai hookahi wale no manawa maa mau ia ka hauli' mai o ka ua i ka mahina, ua nui a lawa loa no nae ka wai •10 lakou. aka nae ma na makahiki mamua aku, mamuli o ! <a ikaika loa oka papaala, ua.nui ko lakou pilikia ika wai ime ka maloo mai o na meakanu. "Aole .waiona aeia e hana a i ole e hooleleia aku iuka n Va aina mailuna aku o na-moku e'ku aku ana ilaila. k-.e A'ale no ka alekohola i makemake ia i mea laau lapaau, a. ■!<* 'iookalii mea ona maluna o ia mokupuni, oia kekahi haawina maikai i loaa i kela poe. "No na iiale o lakou he nunui a akea kupono no ke'a une keia ohana e noho ai me ka'oliiolu maikai o ka noh-. ma. oiai nae, he haahaa loa ke ano o ka hanaia ana •> ko akou mau hale. he papa ke hoopuni ana i ke kino o ka vale ame ka papahele, a he pili mauū koluna iho o kaupoku. "O ka hana nui a na kane oia ka malri ana i ka aina, ha iai holoholona, kukulu hale, lawai'a maluna o na waa. a i *xekahi manawa he ki kao ma ka nahekhele, a o ka hana u • hoi a na wahine, oia ke kuku kapa, lea humuhumu. ke nai.i >apale, ke nala pohoie mawaho ae o na-hana maa mau >loko o ka home. •' "He poe hana maoli lakou i ka'u nana aku me ko !ak(.u nakenlake e lawe i na hana e pono ai ka lehulelui ke k..ua tku lakou pela. O ka lakou hana nui ma keia mnnau-a <e kukulu ana i halepule no lakou; ua ku ke kino o ka lia'e 1 ua malu kaupoku, koe na hooponopono ana ae e maeuuuii a e pau pono ai na i)ijea i makemakeia no ia hale. "O ka pilikia nui a'u i ike aku ai ma kela mokupuni oia a nele i na kumulaau kupono e hiki ai ke kukulu i na hal»* lani, no ka mea, mailoko mai o na kumulaau uani e hiki ai : loaa ka papa. na kua, ke piii, a pela aku, elike la me ko k t Mokupuni Norfolk noho ana. "O ke alahele wale no e hiki ai ia lakou ke hui nie na vahi e ae o ke ao oia no na moku e ku aku ana ilaila ma ka iverike ana hookahi mokn i kela ame keia mahina, a nau moku e ku aku aua ilaila oia na moku e holo ana inai ;a Hema mai no Kaleponi. . "Ma ka makou manawa i ku aku ai ua hanaia ke awapae i maikai. no ka malie no nae paha kekahi o ia mau la i ik«>le ai makou i ke iuo o ke awa; he kaikuono maikai 1.-a kela no na moku e ku aku.ai, a he wahi holoholo waaj..i mahu maikai no na po mahina. Aohe o lakou moku k:i nau aku e hiki ai ke hui me l"ahiti a i ole me ka Mokujuni Norfolk. a i ole ia Nu Kilani. . "O na mea hemahema nui loa o na kanaka o ka mokuim: i )ia na waiwai a ..niakoxi i panai aku ai no na waiwai a lak. . i > ka haawi ana mai ia makou, oia hoi na lole huluhulu kr.)ono no na kane a no na wahine, na lole kalakoa, na kaiua:i 'iapa buti. na.-kahi lauoho, paiaki lauoho, ka paka, ke k<.i»a. tme na pono hu«nuhumu. O na palapala aina! na papa pohaku, na peni pohaku am la pono kakau no me ku!a. a mawaho ae 0 keia mau mea •• ia mea hana mahiai a mau meahana kamana kekahi niau nea hemahema nui loa o lakou. "No ko'u ike i ko lakou nele'maoli ma ia mau mea ua 'aaw ia aku e a u mai ka moku aku kekahi mau mea han i upono ia lakon. mawaho ae o na waiwai a makou i pi' )ie!e ai. i ''O kekahi mau mea a'u i haa\vi aku ai oia ke ko-lu h0..I )ii hale (jack-scew). ame ka pahiolo oki ])uka poepoe. 1 ' l kekahi mau mea hana nele loa o' lakou. "Ke lana nei kuu manao e apono .mai ana no na liak ' komisina o ka-aha moana no keia mau mea a'u o ka !ia;nw , m na e o;ia ana ka ike i ka poe mea dala o Enek' i i no ka nele o ke'a poe i keia mau mea aole e nele ana k*lakou haawi mai i na kokua i makemakeia, a e hoolaha a oe no na kokua. Eia ka'u noi ia oe, ina he mau mea kekahi e haawiii mai ana no ka pono o kela poe kakaikahi e noho tnai 1 ; maluna o kahi panalaau uuku o Pelekane, e pono e hoouna' l mai ma kuu inoa, malalo o ka malama ana a ka aclimara ! .» o keia kahua. ma Coquimbo paha. a i ole ma ka Mokuinn.i \ anekouva paha. no ka mea. ina no ka hoounaia mai ma ka moku o na hui aole e hoea pono ana ikela mokupuni. (Aole i pauj. •