Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 38, 20 September 1918 — NA FARIA I'O ANEI, AOLE NA KUHIO, A AOLE HOI NA ELIWAI? . [ARTICLE]

NA FARIA I'O ANEI, AOLE NA KUHIO, A AOLE HOI NA ELIWAI? .

Pane i ka Mea Kakau o Ee Ol» o Ha- j waii Mai ka Peni Mai a Dauiel K. Hoolāpa. Mn. Lunahooponopono o ke Ku6"koa, i Aloha'nui oe: —>K oluohi niai oe i kowa kaawale no koia kukulunianao i ole ai | e kauo wale ia ina o a īnaanei ko ka • lehulehu noonoo, a oiai o kekahi koia o i;a uinau ko'iko'i i huli uui ia kon-i i muu aoao no ka \va loihi e kou inoa kakau. , • : t . ?, i MamUli.o ke kaupj wale ia ena lionkaka a ka poe kakele inanao lehulehu, a ih) ka nioliala o'.p, pela i noii uui ia ai, a"ke paneeia.aku uei uo ka pono o • ka lehulehu o ke*ia Teritore. He pane keia no ke kukulu manao o ka mea kakau o " Ke Oln o Hawaii," 0 $ept. 12, 1918, malalo o k.e poo nui, "Na Faria, Aolo na Kuhio"; a.mala'o hoi o ke poo liilii, " Xa Kiaaiua Faria keia 25 "liipa Noi Aina, e weheia na iiiia .kā,hokpom>oiio ana, aole na ka Eleli? Kuhio anie Eliwai." I O keia mau inoa e oleloia nei, o lakou nei ka iwikuamoo o ka ninau aina aupuni hookuonoono home; a o ka mana kaphi hoi uo ka haawi kou aua aku i wa n'o na aina aupuni e komo hou aku ni iloko o ka hoolimnlima hou, a o ka nianao lioi e hiki ai ke kaohiia ua aina la "i pau ka wn o kt« hoolimaiiuin an», uo ka maheleheleia nkn no ka iiook.uonoo.noia anii. , He oiaio ka ka mea kaleau manao o Ke Ola o Tīawsūi e olelo nei, he ahaoleU) ka i knlieaia i ka 1909, a o ke au hoi i:i e noho. ana o Faria ina ke kulana kiaaina. no Il?nvaii nei. Ke pololei {a o : -i ma ia mahele; eia uae, paewa aku 'a o.i.a ma kahi e olelenana, o ka. hana ano i nui a ua ahaolelo la no ka hookoino aua 1 ī'a mau inoa la e olelo ia noi, lie 2."i iloko o ke ka/iawai e o!elrf ia uei. I'ela i 'o naha 1 ? Penei nae. hoi ka mea i loaa ijia ka'u huJi aua: ,0. ka. hana uui a ua ahaolelo la, aoif no ka, noQ)\qo on.a e hookpmoia ua. niau i»oa Ja hē- 25 e olelo i.e nei, a aoip iio he kauoha mappppo ma ua kana\Vai la o .2$ iupa, e .iuahe!ehe.]ei;j. ai iia aina au • puni uo ka hookuonoono ana a, ano e a' 4 , I a aole uo ho 2f> in ia a pu.u Jiuuhe!u e i'ee i ju'i : maopopo ia nia ua kai.ia,wai la mawaho ae o kr .K iaaiua nnio k.e konii«ina o na aiua aupuni. I oke kpnawai aina e oleloia uei, o ia ka Bila Holu i:M,2n. o k'j\.,'H.nle.ip na • 1 .'iiiamakaainana, a o ka Bila Helu |o ka līale o na Senatoa, a o ke kau j eiua hoi ia o ka ah&olelo lahui 01 o i 1909; a o ua bila kaimwai la, na*Faria j ponoi i vyaiho aku imua .o ,ke kpmile j te.riJore o ka Ilale;- a na ka Elele Alii |-4. K. Kalanianaole pouoi i hookomo l aku:i ua hila la iloko o ka Hale o na Lunainakaainana i ka la 7 o Di'kemab:t, 1909, he l'oalua ua la la. He elua la maho]ie mai. o ke komo . aua aku o ua bila la iloko o ka llale 0 na Lunauiakaainaua ma a ka elelo alii j la, i ku ak'u ai o T/niekona L. MeOaiulless imua o ke komiie teritore o ua liale īa, iinua ponoi o, ke alo o ke komite anie Kiaaina Faria; a o ua kanawai la, " He leanawai e hoonolio ana i kulana lu>o])o nopouo aupuui no ke Teritore o Hawaii nei, f aponoia ma Aperila Kl, 1900." Ma ua kauawiu la aole lie walii i hoikeia ai he - helnua i'noa, a i ole a ha'i j maopopoia iho la hoi ua .25 iuoa ne.i e oleloia nei mai. ke poo a ka hi 'u o ua I kanawai la. i ha 'iia ae nei; a o ke ka j liua Jioi i'komō ai o ua kanawai aina la. J Ina palia i liana o Senatoa li. H.'Mai kekau ma i ua kanawai la elike me ka ! m/ikemake o ka nieal<ukulu manao o ke Ola o Īlawaii, a hookomo ilo.ko o ka lakou kanawai ma.ke kauoha a Kiaaina Faria, j 25 inoa elike īne ke a'o a ka j mea kukulu manao o Ke Ola.o Hawaii; •" a ina ua koino i'o ua mau inoa la he 25 e kaao ia nei; alaila, aole oia ke kana'wai a Kiaaina Failfl i'waiīio aku ai ' imua o.ko komite i ha'iia ae nei i Wa- | kinekona; a aole no o ia ke kanawai a I ka elele alii i hookomo ai i ko Amerika • mau hale kau kanawai; no laua. na helu i 1 ha'i ia ae. nei, a i 'laweia a noonoo e! ua muu hale kāu khnawai la, a e paa la i ke kahakahaia ka moolelo o ka liooponojionoia aua, ame kalii ame ka mea nana i hoololi, •hoopouopouo a hoaiio-p i ua kauawai la; a q, hoi i koipo ai p ua mau inoa la e kaao mau ia nei ina na paia o ua n'iau hale kaukanawa,i la o ke aupuni makua. Ina pela ilio ia ka mea oiaio, alaila ua kiloiia aku uo e Kiaaina Faria ame

ka elele alii a kakou, ua mau bila kana- ! wai la a Se»toa B. TI. Makekau mh i ' apono ai ma ke a'o a Kiaaina Faria, me «a inoa he 25 a ko.Hawaii nei ahaolelo ku!oko i apono ai, i kahi o kela boe apiki i ka nuku ae. nei o Maniala; a he.niau bila e no ke!a a laua' nei i lawe ai, a e waiho mai la na moolelo ma ko Amerika mau hale kaukanawai. " Aliu no lioi kupanaha a ka la i* Mana." O aliaina ai uo hoi ke huli i ka moolelo a maopopo, alaila kula aku i ka le)iulehu i ka oiaio b na oiaio. Ke hoomauao uei kou niea kakau he ■hanohano nui no kekahi inolio i alualu i kekahi "kulana a hnule, ina o kana i a'o aku ai a. he oiaio wale no; a ina, hoi nia ia oiaio i ia aku a i lanakila, he haitolia.no nui* loa ia. Pda oukou e ka lehulehu e ike inai ai, eia oukou ke'kula mau ia aku nei e-keia mau paalalo o ke kauka a kou niea kakau e ijie aku nei ia ano liana a no ko oukou pono, pela i kouo ia mai ai ne'i peni p huli i kahi e hiki ai e kinaiia nei hana i ka wa pono. feu ke Kat?,awai Aina o Hawaii—Ku a Paio no Hawaii. Poaha, 9, 1910. kuka'i olelo a Eliwai me ke koinite. Lunahoomalu —lle hookahi inea e ae i komo mai iloko o ko'u noonoo ma ke ano he'kumu ano-nui no ia. Olelo mai nei oe, o ka haawi ana o na koinisina i na aina hookuonoono i ka-poe hookuonoono, e pono ia ma. ke auo kauoha paa (jnaii(latory) e lianaia ai; aole anei ke k.u hei ke kanawai iha ia ano i keia Wā ? Mr. MeCani]less —Mai mua a hope o keia kanawai ke olelo nei '' may,'' o ia ka, ... Lunahoomalu —Ina ua oleloia may (e hiki no) manao au aale ia lie (mandatory) kauoha paa. Mr. McCandless —Mai mna a liope o ko makou kanav;ai aina e paa nei i keia wa, ua komo ka huaolelo"may',' (e liiki no) e hiki no i ke kaiiawai, a i ole "e hiki no" i ke komisina o ua aina aupuni, o ia ka pilikia; e pono e hanaia keia ma ke ano lie kauohā'paa maoli o ke kapawai. E hoike maopopo iho i na kumuhaua ma ka hooko ana i ke kanawai; a ēolelo -penei, a penei'q hana aku ai. I huaolelo "shall" ma ia,'

wahi. Ke olelo penei, hia kein walii:: Ua iiiki no i ke K©i|u3inft oie ka ae oke kianina e.kuai; akt)f ; i jali aina o ka le}pilehu.i hooHuiaiiina ole ia, ma na apnna i oi olē ākn mamiia ō hookahi tausani eku. . Aiā la, ke j ike mai la ou-1 kou i ka huaolelo <4 may(ua (e) hiki ' no). A, o ia anp hookahi no ia a'u e ike nei ma kekahi wahi o keia J>iJu . kanawai hoji. | i Lunahoonialu—JJe m.akeniake loa au e moakaka ppnO ia mahele. v Mr. M«»CHn<UesH—O ka loiO paha ka niea hiki ke hookaka {ikii ifliua o ke ! koiyite ma ke ano ( i oi aku mamiia o ( ka 'u. j Lunahoomalu —ITa pololei no kau e ' liana mai nei,'ke waiho niai nei oe i kau ; kumu ku e, a ke hoakaka jm mai jiei j oe i kou mau manao.. Mr. MfCaii(liea»—Maloko nei o keia . { bila kanawsi.a ke kiaai'na (o ia nawai īa..a Varia imua o kē komite, a i liookomoia hoi e ka elele alii i na hale I kāukaiiawai, he kope i oleloia ae nei ( Bila ilelu 13426. Haie olal.o, 336 o ko. na f?euptoa,) aole loa wahi olelo iki e piii aua i ka loaa apa o ke kuleana i j kekahi mea hookahi e konio a'ku maluna o kekahi'aina aupuni a lawe ae i apana aina nona ,aole i hookahi eka. I Ua nele. pu i k.a paaku e kauoha mao- | j)opo a,na e hauuia he hana o ia ano, o ia iho la ka pilikia o kē kanawai aina ' | o keia ano. Makemake makou i pono o > )<eia ano. Makemake i paului - kanawai e hoakaka pna, e la.weiawe ak" ke .koinisin,i aina a i ole © ke kiaaina paha i ke ana ana i kekahi miu ai£a, no ka noh.o home hookuonoonoia ana, ma- ! liope iho o ka pau ana i 'ke ana, e iopa ' ke kuleann i na kanaka e koino aku .ai malm.ia o ua mau aijia )a, a e oohio hoi ma ua mau ainā la, o la hoi penei: i O ka pono o ke koi ana aku, ao\e e 1 hoolimalima liou ia aku kekahi ina'i i apana aina nunui, akā ,e pāaia u"o, e j aua in, a haawiia aku l ināu home hoo-

kuonooao me kahoaJtedta.ji,U i£ ana hoi ipa ke kanawai, (ka, e Ih)ki ke hookoia ua koi la iloka 9 oā aha hookolokolo #e ala mai he manko o la ano, elike 'mp keia, ina lia walho .ana aku i ke uoi i kakauiōoaia e ua kupa makaaiuana i»e 50- a he 100 paha oJ9kp 0 kahi i waiho ii ka iiiia aUpuui; a e kauoha aku ke kiaaiiīa ina o lia olfelo kuahaua, e unuhiia. ua aina la no ka haawi ana i hook\idhQ9no, aole no kekahi ano e a£, a jlo!jco 0 hookahl makahiki ma ia hope ibō,. e aiiaia jai ua aina ia a liaawiia aku no ka hoo"kuouoōnoia ana, a ]>ēlā a i ole i'a i pau-kn.9likfi-.ole i*, j iiki ai i na ku#a Aiperika o Hawaii ke hoonee ,i na ha'na pili \ na aina aupuni a hooholo mua | altu hoi. (E naha mai ka aoao 18 a 49 0 ka. buke ioakaka. a Linekona Eliwai i pa'iia bia e jke*Kojpii.tē Terijtofe o ka Hale o i»a Lunaniakaainana o (flled Peb. 28, 1910), ka biike i WālKoia tfBu e Linekona Eliwai, roai fcku nei.) Me keia ji)fka i. Joa ai ,na, Ēliwai e k.oo(Lgia jbj.ai nei e Ke Ola 0 jamfe ka alii ua māu inoa la e kakoia lie'2s, aole na Paria ē paipupaheleia 'iiei,) a biai ua ha'i mao]>opo. in&oli ae no 0 Kiaaina Jfar/a, a ua ae | im» ke ano he kuahaua pili anpiini, aolē nana ua mau inoa Ja he 26 e olēloU nei, aka

,ua KlLwai. V. nana iui|H'pa puka j»uli* Blill*'t.in o Maraki 23. a malaloe^ ke poo "I.:nvc i ka Mana mai ke Kia aina Mai, a ina kahi o olelo uu.i ' penei: f r a hoike linnalnuia ole ne o Kiaainu Faria o ke konio ana he pauku e kauola maoli ana e hanaia kahi hana (tunu<ia ■ tory) iloko o ke kanawai kuiiiu, o kan | oha ana i ke auj>uni e wehe i ua uina aupuni manmli o ke noi ana a na kui»:i lie 25, ua liewa loa ia nia ko'u maoao (theorv). ! Nqlaila, ke ike niai la oukou ika I Kiaaina Faria e hoole maopopo nei, «oJp j uuua ua mau inoa la, aka, ke hooiaiu uei oia ina keia wahi, na Eliwai ponoi | ua mau inoa la he 2ō, a no ka niea, « i Kliwai ]»onoi no ka ua Kiaaina l'ani» la i lohe pono uku ai e hoohalahala aiia ! iinua o ke koiuile. 1 >1. E hookomoia iho iloko o ke k:i> nawai a.ina me ke ano maopo|to loa o I kg kulana (mau<latoiy) kauoha paa. 'ohe uiao])opo 110 ua Kiaaiim Pavia la ia wa like, ua hoomohala ak:i ; ° K'iwai i ka noouoo o ke komite «■ luaa | ke-kuleana kaohi i uu aina aupuui, a •' noi ai no ka hookuonoouo a.ua iloko <• ka lima o . r >o a 100 iuoa, elike nie in i i ha 'iia ae uei. I 3. Ua haawi pu aku o Kliwai i k>> ( k.nleana i ke komite ijia ma ia iiooikw ana a ke k°iuite, a u.a nui loa a lu«a ole ka huina a ke koniile i nianao ai i ke r.O, a 100 inon elike nie lea Kliwai i ha'i aku ai i ke komite no ka lioonin liuahua ana aku, a i ole hoemi mai j»h- . ha, aia ia kuleana i ke koniile, .-lik»* I me kn lakou i inanao ai he mii knpoii" I 4. Ua waiho pu aku o Eliwai ia ]'" no i ke komite ina ka |»aku'i maho|Jl iho, a i ole ia, i paliku elike me ia, | hiki ai i na kupa A.inerika o Ilawaii ke hooiioe aku i nn hann ]ii\i i na u'.uh i ?u|»yni a hooholomua aku hoi. [ 3'jia |iu ke j»aa ia uei e kou niea k« kau na hooia lehulehu o ka lilo ana na hliwai ka pono o ua mnu inoa ia p iooleia nei, aole na Kliwai, a ua ma kaukau inau e aku i na wa apa» l e leonoia mai ai; aole iio ka lawe mai i ninau kalaiaina, aka, i ]>au ai na pohi hihi o ka poe i maopopo ole, a e lil" ai x inea a 'o hewa, a e hoopaa)»aa bo<> pau manawa wale ai. In wa like. «m k.9'u noonoo arn me ke akahele i kii'u iuau wa i huli ai i kahi e hoopauia »i 0 keia pohihihi, aole no i nele ka'u haawi ana i ka elele alii i na hooini 1 kai aua he nui, oiai o ke konio ana " keia kanawai oelina iloko o ko Amcnka mau hale kaukanawai, ma o l»3 oluolu wale mai ho ia o ka elēle alii, a' u 1 manao ai, ina ao!e i paholo aku na kn nawai la inn o ka elele aku. hook&laia nnei ka noonoo o ka po» 1 ake kaulike? Pono e lawe a uoonoo nie ke akahele, a\i e inanao nei ua Jilo u a ka elele alii ame .Kliwai ka hanoLano ona man iiioa la he 25, aua nele Ke Ola o Hawaii me ka j)ono ma koua aow» na Faria. Me keia mau hoakaka, ke waiho aku nei na ka lehulehu e kaupaoua, me k p ole e liJo ia .i mea e nonohua ai f a kal&Jo o Katfka Ēayinoh<l; a ina " s inikiia aku la "kahi ma keia mau hom• kaka a na, malia aole iio boi i mii l"«. pipi wai ih.p uo, a ae. Ia oe e Mr. Lunahooponoppno welina, e. i na limahei o kou keena pa f ka anoai. E a<lieu. auanei!