Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 38, 20 September 1918 — KA OIAIO, A O KA OIAIO WALE NO! [ARTICLE]

KA OIAIO, A O KA OIAIO WALE NO!

Mr. 801. Hanohano, Lanahooponopono 0 ke Kuokoa, Aloha kaua:—E olnoiu mai hoi oe e hookomo iho maloko 0 kau j>epa e hoike aku i ko ke ao holookoa i keia manao elike me ka f u i hoike ae la f.':.'<lima e pili ana i ke poomanao. Owau 0 ka rnea noua ka inoa malalo iho nei i ike iho ai i kela hooiaha, a i.uii hoa maikai W. J. Ooelho, no na mea ana i "noike ae ai ma kana poomanao, *' Pololei o Makaa, Haule o Waianae i ke Alakai Lalaa," ma ka nupepa . Keokoa 0 ka Poalima, Aug. 30, 1918. Heaha la kona mea i hoike ole ai i ka oiaio? Ia oe e ka mea helahelu naa e kaana i ka pololei 0 keia manao i hoi- ' t-ia malaio iho j>enei: i I ka makahiki 1913, ua hoohuiia aku' •:a Ekak«ia o Waianae me ke aupuni, a j ia loaa he papa kahu waiwai uo lakou \ >■.;% inoa i hooinaopopoia penei: J. K. i Kupiu, pere*idena; L. Kupau, hope pe-1 r»*.-i'iena; M. K. Leleo, puuku; 8. B. Ka-,i ahaaina, kakauolelo; H. Ka[>ela, luna- j iiooia; 6eo. Maluna ame Oeo. Kahnla, u:j lala. O ka loihi o ka manawa e paa j :.i i keia inau kulana he eha makahiki.: Iloko o ke kowa o keia manawa i noho ; ,ū o keia papa, ua hana no lakou i ke- j kahi hana e pili ana no ua ekaleaia la,' aka o na mea a iakou i hana ai aole i holoj»ono loa. I ka makahiki 1914 ua i koho hou ia na lunanni o ka papa kaha waiwai, 119 lakou na inoa: H. Kapela, f,< resiileria; M. K. Leleo, hope •leua; S. B. Kaahaina, puuku; 8. K. Puie, kakauolelo, ma kahi o G. Kahula 1 haalele rnai; Geo. Maluna, lunahooia; .1. K. Kuj>au ame L. Kupau, na lala. I keia manawa i noho ai keia papa, ua hana no lakou i na hana i pau oie i ka hanaia me ka hoomauawanui, a ia manawa hookahi ao, ua haalele raaf he < kolu mau lala o ka papa- Ma keia loaa ana 0 keia hākahaka iloko o ka papa, :;a hoopihia aku ko lakou makalua e j Mi.«s Kmily Harper, Mrs. H. Kapela ame Mr.s. Augusta Keawekane. I ka makahiki 1915, ua hoomau no lakou i ka hana i na hana ahiki i ka hoiopono ana 0 na inea i kulike ai me ko ka ekalesia niakemake. Ma ka ana o na hoahanau o ua » kale.Hia la i ka holopono o keia mau hana, ua koi ikaika mai lakon ia'u e j>ono au e hana koke aku i ke kahua luakini ma Makua. Ma keia manao 0 na hoahanau, aole au i hooko koke aku. 1 keia hana, mamuli no ia o ka loaa ole ana 0 na hooia kupono ma ko ? u aoao. Ka komo aku au iwaena 0 ua hoahanau kahiko a hoakaka aku ia lakou no keia kahua hana a'u i makemake ai, ua hoike mai lakou ia'u i na mea e pili ana i keia kahua luakini, he mahele wale no 0 Makua no Waianae. Aole malaila wale no pau ka'u imi aua, aka ua imi aku au maloko o na molelo 0 ka aha inokupuni, a ua loiaa akli ia'u kekahi kakoo ikaika loa ma ko'u aoao e hana aku ai i keia hana, a eia na mea i hoikeia ma ua moolelo la. Ma ke kau 0 A,perila, 1911, i noho ai tOa Kalihi, i apono loa ia ai ke noi maloko 6 ka hoike a ke Kahu Kula Sahjlti Ntti J. H. S. Kaleo no ka hookaawale ia Makua ma na hana Kula Sabati mai ke Ku)a Babati aku o ka Ekalesia o Waianae. T ka makahiki 1916 ma Wa mahina o Aperila, ua noho ka papa kahu waiwai a noonoo maluna o ke kumuhana e pili ana i ke kahua luakini ma Maku/. Ma keia halawai ua hooholo lakou e waihoia keia liana maloko 0 ka lima 0 kekahi komite, a o ua komite la, oia no ka per<ssidena 0 ka papa kahu waiwai. Ma keia hana a ka papa i hookau mai ai maluna o'u, ua hiki kino aku au imuao ke komisina aina, B. G. Eivenburgh. Ua ninau mai oia ia'u i ko.'u manao o ka hiki ana aku a ua hoike aku au iaia, "I hele mai nei au e nonoi ia oe i aila no ke kahua luakini ma Makua." XJa nana mai la oia ia 'u a hoopuka mai la 1 keia mau olelo: "O oe ke kolu o ke kanaka i hiki mai imua o'u no keia kumuhana a'u i hoike ae la T!a ninau mai ke komiwna aina ia'u i ko'u kuleana, a ua hoike aku au iaia, owau ka peresidena o ka paj)a kahu waiwai 0 ka Ekalesia 0 Waianae. Ua niiiau hou mai oia ia'u ,iua ua hoohuiia kou ekalesia me ke aupuni. Ua ae aku au. Ua olelo mai oia ia'u e hele aku au i ke keena aua aina no ka loaa ana 0 kekahi palapala aina no ke kahua luakini. Ia wa hookahi no ua noi aku au i ke komieina i ka aina e pili pu ana me ko ke kahua luakiui. Ua ninau mai oia ia'u, "Nowai keia aiaaV' Ua hoike aku au iaia no ka Papa Hoonaauao, a ua olelo inai oia ia'u, ina au e makemake i keia aina, e hele aku no au e noi i ke kahu kula nui. Ma ka loaa ana ia'u 0 keia niau kuhikuhi ame na •hoakaka naauao ana mai ke komiaina aiua mai, ua hooko aku la au i keia manao. L'a hiki aku la au ma ke keena aua aiua a hui pu aku la me ke chief nlerk, oia 0 Mr. King. Ua ninau mai oia i ko'u makemake, a ua hoike aku au iaia, ua makemake au i.palapala aina no ke kahua luakini ma Makua. Ua huli aku la oia maloko 0 ka puke, a loaa aku la ke kahua luakini, a ua hoike mal la oia ia'u, ina ua makemake oe e loaa ka palajiala aina, e hele aku no oe e ana hou i ka aiua o ke kahuā me kekahi anaaiua. No ka inaopopo ole ia 'u 0 kekahi aua aina kupono a'u.i ike ai 110 ka manawa a'u i makemake ai, ua nonōi aku au 1 kona oluolu ina e hiki iaia ke kokua ia'u no kekalii aiia aina. Ua waiho niai 1 oia i ka inoa 0 Thos. Evans. Ln hui pu aku au me ia a ua waiho aku i na haua apau ma kona lima. Ua hele aku au j ma ke keena 0 ka j>apa hoouaauao e hui ai "me Mr. Kinnev, aole nae i loaa oia ia'u. Ma ka pau ana o keia mau hana i hanaia ma keia la hookahi no, ua hoi hou aku a'u e hui hou me ke komiei' na aina, a hoike aku iaia no na mea i hanaia, a olelo mai la oia ia'u ua maikai. Ua olelo hou mai la oia ia''a i keia mau olelo: "ī ka manawa e hoihoi aku ai ke aua aina i ka palapala aina o ka aina i anaia, e hele hou mai no, oe e hui pu me a'u," a ua ae aku au. iaia. Ua hele ke ana aina e ana i ka aina 0 ke kahua luakini ma Makua aine ka aina o ka papa hoonaauao e pili pu ana. Ma ka la 13 'o Aperila 7 I9lfi, ua hiki kino aku au me kekahi mau lala 0 ka papa kahu waiwai -ma Makua no lakou na inoa 0 H. Kapela, E. Harper, Mrs. H. Knpela, S. Mapu, ma kahi o S. K. F J ule, aine ke kahu o ka ekaleaia 8. W,; : Kekuewa. Ua malamaia he Ealawai ma j ka home o Mrs. Nailieha nie na hoaha- ' nau i hiki ae malaila, Mr. ame Mrs. Puluole, Mr. Kaukini, Kamaka Nailieha, ' Maraea, ame Mr«. Palau. Ua vyaiho aku ka papa kahu waiwai i keia kumuhana imua 0 lakou no ka noonoo ana e noi i ke aupuni i sila no ka aina. Ma kēia noonoo ana i keia kumuhana, ua hoike mai kekahi hoahanau 4 kona manao imua o na lala 0 ka papa kahu waiwai, ma ke kumu hea la e hiki ai ia kakou ke hana i keia hanal Va hoike mai

oia i keia manao, o ke kahua o ka lua- , kiui e ku nei i keia la, he kuleana keia . i haawiia mai e kekahi hoahanau o ua ekaleaia la no ka ekalesia o Makua, malalo o na kumu aua i hoike ae ai, mamuli no ia o ka pau ana o ke dala o ka ekalesia i ua hoahanau la. Ua ninau aku ka peresidena o ka papa iaia. '*Ua hana anei keia hoahanau i ka palapala e hoolilo ana i keia kuieana no ka ekalesiaf" Ua hoole mai oia. Ua ninau hou aku ka pere«idena iaia, '' Owai keia hoahanau?" Ua hoike mai oia o Kalama. ila keia halawai ua noi mai lakou e hoopaneeia ka noonoo ana i keia kumuhana a. ka la Babati mai me ke noi pu mai ia'u e hiki aku ma ua halawai la. Aperila 16, 1916, ua kai lawai la. Na hoahanau i akoakoa m'ai 1 i£r. ame Mrs. PaiaiT, Harry G. Poe, Jim . Kaiama, Mt. ame Mra. Kauwa, Mr. ame Mr». Puluole, Maraea, Kaukini, Mukini < ame J: K. Kupau. Ua heluheluia ka l' moolelo 0 ka halawai i hala, a maloko ! o ua moolelo nei e hoike ana i kekahi I hana a lakou i haawi ai ma ka lima o i Mossman. Ua ninau mai ka iunahooma|ln, 8. W. Kekuewa, "Pehea la ka ma--1 nao oka hale i ka moolelo oka haiawai l i hala?'.',Ua hamauka ha.le no kekahi | mau miniike. Mamuli o ko'u ike ima i | keia hamou, ua ku ae au ilunā a ninau { aku, "Heaha la ka hana i waihoia iloko o ka lima o Mossman?" Ua ninau aku ka lunahoomalu i ke kakauolelo, J. P. Kaukini, l 'E oJuolu oe e hoike ae j ka haina," a ua pane mai oia. no ka hooponopono ana i ke kahua luakini 00 ke noi ana i ke aupuni i sila. Ua ninau aku np ia ,1. P. Kaukini, "Heaha la kona mea i hookomo ole ai i keia rqauao iloko o ka moolelo?" Ua kulon ko□a poo ilalo oo kekalii man minuke, aole oia i hoike mai i ka pane o ka ninau. Ua nonoi aku au e apono ia ka moolelo o ka halawai i hala me keia mau hooponopono. Ua ninau aku au ia lakou, "Heaha la ka loihi o keia hana i waihoia ai maloko o ka lima o Mossmani" Ua hoike mai lakou~ he mau makahiki ae nei i hala. Ua lioike pu mai lakou ia'u, ua hoakakaia akp ia Mossmao he $28.10. '' He likiki anei, ka oukou e paa nei e hoike ana no keia mau dala i ukuia?" Aia ma ka lima o ka puuku, Kamaka Nailieha. Ua hui aku au me ka puuku a nināu aku ina e hiki iaia ke hoike mai i ka likiki, ua hoole mai oia ia'u, ua pau na likiki i ke puhiia i ke ahi. Ua ninau aku au iaia i ke kumu o kona hana ana i keia hana, ua hoike mai oia, nlamuli 0 kona a'oia ana aku'e kekahi hoahanau e hana i keia hana. Mahope o keia mau hana i hanaia, ua koho mai na hoahanau ia'u i komite no ka hana ana 1 na mea apau e pili ana i ke kahue luakini ame ko lakou hoomaopopo ana mai ia'u i na hoolilo apau e pili ana no keia hana. Ma keia halawai no i ku ae ai o J. K. Kupau a hoakaka mai i kona manao, "Eia me kakou i keia la ka peresidena 0 ka papa kahu waiwai, a he mea p'ono e haawi aku kakou i ka hana apau ma kona lima." Ua ku ae o J. Palau a hoike ae i kona manao, o ke poo o ka ekaleaia aia ma Waianae, a he uiahele wale no hoi kakou. Mahope o keia mau hoakaka ana, uia ninau mai kekahi hoahanau ia'u o Puluole kona inoa, "Ma ka inoa la owai e hoopukaia mai ai k,e sila o ka aina?" Ua hoike aku au i kuu manao imua o lakou me ka manao maikai, ua makemake loa au e hoopukaia ma ka inoa o Makua." Mahope o ka pau ana o na hoike manao ana, ua hapaiia mai ka noonoo ana i na mea e pili ana i na hoolilo o ke komite. Ua noi mai kekahi hoahanau 6 pono e lulu na hoahanau no ua hoolilo o ke komite, hooholo ia. "Eia na hoahanau i lulu no na mea e pili apa no ke koraite: S. W. Kekuewa, $5; H« G. Poe, $5; Kaio, $1; Kaukini, $1; Jim Kaiama, $1; J. K. Kupau, $1; Malaea, $1; a mailoko mai o ka waihona o ka ekaleaia he $10, huina, $25. Ua makemake na hoahanau e haawi mai i keia mau dala ma kuu lima, aka, ua hoole aku au, ua olelo aku au e paa no lakou i keia dala a pau ka'u hana, me kuu hoihoi aku i ka'u hoike e plli ana uo na mea apau i hanaia. Ua hoopaneeia ka halawai. I ka pau ana o ka hana a ke ana • aina, ua hoihoi mai oia i ke kii o ka palapala aina, I ka loaa ana o keia mau mea, ua hiki aku au imua o H. W. Kinney me ka palapala aina a nonoi pu aku iaia no ke kahua aina o ke kula e pili pu ana me ke kahua luakini ma Makua, iita e hiki iaia ke hoolilo mai i keia k&hua no ka ekalesia. Ua nana iho oia 1 ka palapala aina elike me na mea i maheleheleia, a ua hoike mai oia 1 kona ae ia'n, a nana e hoike aku i na meaana i manao ai ua kupono i ke Komiaina Hivenburgh. Ua hoouna mai oia ia'u i-ke kope o keia palapala ana 1 i hoouna aku ai i ke komieina aina. I kuu ike ana i ka pono o keia mau mea i hauaia, Ua hiki aku au imua o ke koniiaina aina me ka palapala aina. Ua ninau mai pia ia'u aia la inahea ke kaliu aina o ke kula. Ua kuhikuhi aku .au iaia elike me na mea i hoike ia maloko o ua palapala la. Ma ka ike ana o ke komiaina i ka pololei o keia mau mea i hanaia, ua kauoha mai oia ia'u e liana aku i kekahi palapala noi no ka hoopuka ana mai i ke sila o ka aina. Ma keia wahi, ua hoike aku au i kuu manaō e hoopukaia ke silapia ka inoa o ka Ekaleaia o Makua. Ua hoole mai oia ia 'u, aole loa e hiki ia'u ke hoopuka aku i ke sila o ka aina e olelo nei md ka inoa o Makua, no ka mea aole ia i hoohuiia me ke aupuni, a e hoopuka mai no oia i ka palapala ma ka inoa o ka Ekalesia o \Vaia»ae. ' (Aole i pau.j W. 8. 8. Ma o kela lilo pio ana mai la o Chita ame ka loaa niau o ka lanakila i na fualikoa Cze<?ho-Bloyaks i weheia ae ai e alanui aū hamama mhi Irkutsk ahiki i Vladivostolc, ' Ma ka lono i hoikeia mai ai ka enemi ,ke emi hope īa a ke ninini la i ka laaumake iloko o na luawai ma na wahi apau a lakou e auhee la. Ua hoea aku la i Harbin, Manchnria, mai Valdivostok aku ke Kenerala Otani, ka alihikaua nui a na aupuni | Huiia maloko o Biberia, me kona mau ukali.