Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 39, 27 September 1918 — KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA [ARTICLE]

KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA

[ ";i liookipaia mai lakou apau me ka haawiia aku i hale lakmi e noho ai. a pela me na ponō'e He wahi hale mku i noho ole ia e kanaka kahi hale i hoomakaukauia no i ,kou e noho ai, a mahope o ka hoomaha ana no elua po ..ine hookahi la, ua lawe ka malamamoku i kekahi mau ! :maka mai ka mokupuni aku, me ka haalele ana iho i kona ī.-.uii kanaka i Pkakaina. a hoi hou aku la 110 ka Mokuj uiii Oeno. 110 ke kii ana i ke koena aku o na kanaka o k;> < )regon. I ka īke ana o ke koena aku o na kanaka o ka Oregon ua , tl !a mai ka malamamoku nfe ka hoike ole aku ia lakou, ua i... »maka kokē ko lakou hoomakaukau ana i na meaai a iii.nkomo iloko o ka waapa a hoomaka mai la e holo. O kekahi o na luina Ailiki ko lakou kapena, eia nae ua ike oia i ke ku-e o na kanaka iaia me ka hoolohe ole i kana mau kauoha. He kanaka oia i maamaalea ole i ka hookele ana i ka moku, eia nae, malalo o ke alakai ana a na'lima ka Mea Mana Loa ua pae mai lakou me ka palekana. a nia ka la mahope iho o ka haalele ana mai o ka malamaninku no ka holo hou ana no Oeno, ua hauoli na mea apau i ka ike ana mai i ka mokupuni, ua hele nae a maluhiluhi mamuli o ka hoe mau iloko o kela loa o ka holo ana mai. O ka wahine ohua hookahi me kana mau keiki ka oi ;iku o ka nawaliwali mamuli o ka maluhiluhi, ka maka'u :miē ke ake loa e pae koke i ka aina, a i ka pae ana mai f na haawiia aku ia lakou na kokua apau elike me ka mea i * ii.aa i na kamaaina. He haawina pakalaki loa ko keia wahine. He kahunapule kana kane no kekahi kihapai ma Kiii, a oiai oia e holo ana no Amerika me kona ohana no ka hoolana ma'i a 110 ka ike aku hoi i kona makuahine maluna o ka Oreg(»n. he mau la kakaikahi wale 110 ko lakou ma ka moana ua loli ano e koke ae la kona ma'i, a me ka manao ole ia e hnalele koke mai ana oia ua hooikaika loa iho la nae kona. ma'i a ua make koke oia mahope iho, me ka waiho ole iho i kekahi mau huaolelo hoolana i kā manao o kana wahine Mopluuluu loa ia. lJa kanuia aku ke kane iloko o ka. opu o ka mqanā no :.i mea he loihi loa ke alahele e hiki ole ai e malama. i ke kiuo a hoea aku i Oregona, kona one hanau, ame ke ano o 'kh wahinekanemake i hoea aku ai ka wahine i Oregona. Ma keia huaka'i e hoi ana oia no ka home o kona makuakane ma Lola, Kili, a halawai iho la me keia poino i •naopopo mua ole e hooneleia ai oia i ka manaolanā no ka !..ea aku i ka home.o kona, ame ka nui o kona mau makamaka ame na hoaloha. Kia nae, he pokole no na la a lakou o ka.noho ana maluna o ka Mokupuni Pitakaina, 110 ka mea, mamua o ka huli iioi ana mai a ka Malamamoku Walker mai ,Ica Mokupuni « )eno mai. ua kau aku la keia poe maluna o.ka moku Pelekane Leicester Castle, malalo o ka hoomalU ana a ke Kapnea Boag, oiai oia ma kona alahele e holo ana no Kapaikiko. Ma kela hoea ana aku a ka Malamamoku Walker no ka Mokupuni Oeno a i ka ike ana aohe poe i koe mālaila, ua k< ihp koke oia ua haalele ke koena o na kanaka ia Oeno malu'ipe iho o ko lakou holo ana, \6. ka maopopo ana nae f iaia o ka lakou walii' o k'a-iiolo āohe hiki' iaia ke ike ia manawa. : 0 kana ha'na mua loa mahope o ko lakou pae ana aku i ( >euo, oia ka lawe ana mai' i. ka p'ahu mea gula, o Mrs. Colliger ka oliua wahine mālalo o'kana malama ana, a ia iakou i hoea mai ai i Pitakaana he hora hookahi ko lakou inhi mahope o ka haalele. ana mai a ka moku Leicester i astle ia Pitakaina, e hiki ole ai ke haawi aku i ua pahu mea gula la i ka lede noha ia waiwai. 1 ka moku Leicester ,£astle i liuliu ai no ka holo ua hooniahuahuaia aku kona wāihona ai ma o ka haawiia ana aku o kekahi mau meaai mai ka Mokupuni Pitākaina aku. no ka mea ua hoomahuahua hou ia aku na kanaka o ia moku ma • ke kau ana aku la o na olulo o ka Oregon. L'a ikeia aku ka waapa o ka malamamoku e hookokoke mai ana i ka Mokupuni Pitakaina ma ka manawa i hukiia ;u- ai ka heleuma ō ka Leicester Castle, ina no ka hoalu iki iho 110 hookahi hpra, ina ua pau loa na kanaka o ka moku 1 )regon i ke kau'malunā o ja moku. Mahope o ka hala ana o kekahi huaka'i moana loihi a ku ; ka uluhua, ua'ku aku la ka Leiiester Castle i ke awa u Kili a malaila i ; hooleleia aku ai na olulo apau o ka Oregon. L'a lioea kokt aku no o Mrs. Colliger i kona liome me ka ]>ak-kana i kā wa kupono. a he mahina mahope iho ua ii«.ea aku la kana pahu mea gula i kona home mahope o ke kaawale ana mai iaia mai no kekahi manawa loihi. • I ka hoeā ana o ke Kapena Boag i Enelani ua nui kona h< .1 ipilikia ia mamuli o ka nui loa o na kanaka o na moku ili ana o ka hoihoi pu ana me ia, aneane e pau ka ai oluna ' kona moku no ka lehulehu loa o na opu e hanai ai, a pela me na mea hemahema e aē o lakou ana e hoolako aku ai mailoko aku o ka waihkna ,i aneane e opaha loa ia ma:ia wa. aka, ua hoea nae hoi i ka aina kahi nana e hoolako , nai i kona mau mea hemahenjia apau. Ma ka la 6 o Novemaba o ka mamo hope loa a ka poe kipi ua haalele mai la i keia ola ana- Ua make o Elizabeth iana iloko o kona mau ia .fea|iikoo he 93 makahiki,"' o kana iui'u: nuia oia ke keikikane a-Kuinitala, kekahi o na kanaka ki|>i ka Bountv. MOKUNA XXH. Ka Moku Mikanele ka Pitakaina. Uoko o ka mahina o lantiari o ka IsB9 oia ka manawa i 'k-'ia ai kekahi ulia poino koikoi loa i ike ole ia maluna e i a Mokupuni>Pitakaina māniua aku. Ma kekahi la ua hele aku la kekahi o na kanaka opio 1 :• •īi.i na makahiki he iwakalua-kumamaha, e huli manu :".imia mawaena o na poopoo pohaku ma kaepali. Elua iiuiu keiki liilii i ukali pu aku mahope ona me kekahi kaula • ; i ka hiki nui ana ma kaepali ua hookuukuuia iho la ua 1 anaka opio la ma kekahi wahi nihinihi loa. r ( 1 ke kaikaina jho o keia kanaka opio ka mea koi ikaika " i aku iaia aole e iho. eia nae, iloko o ka hui o kana ko: 'ku e hoopau i'kona iho ana, āohe no he niea a hooloheia nai. a hoomakā aku la no oiā i ka iho ana. Ma ia iho afia aku ana ua !oaa no iaia kekahi mau manu •nniia. a iaia'-i hoao ai e pii hou ae no kekahi anuu, he '■ au manu'punua kana o ka ike ana mai iloko o ka mowae. ■ kona pakika iho la no ia me ka pahemo pu ana o ke kaula : iioopaaia ai oia mai kona kino ae. a haule āku la i ka pali < mau haneri kapuai ke kiekie iloko o ke kai. Me ka nui o ka hanu ame ka haikea o na helehelena nā k keikikāne e ae i hoea ae ai laua i ka hale a hoike ae la i ka I r n..0!e10 weliweli a laua o ka ikemaka ana. F L a nui ke kaumaha o na meā apāu i ka manawa i lohe ai,

a ua wawalo, ae la ka lewa i na leo uwe kapalili o ka makiuihiue ame -ka wahine, a ka mea i poino. oiai laua e holokiki ana no kahi i haule ai o ke kanaka opio; na laua ka holo hookahi ka holo like ana o na mea apau, o ke nui, 0 ka liilii, mahope aku o laua a ku ana i kaepali. He manawa pokole mahope iho ua lana aku la ka waapa 1 ke kai a hoe aku la kekahi mau kanaka me ko lakou ikaika apau no kahi o ke kanaka opio i haule ai. No ka la okoa ka huliia ana ma ia wahi a puni aohe nae he loaa o ke kino, o ka mea wale no i loaa aku oia kona papale e lana mai ana iluna o ka ilikai, aole nae ma kahi kokoke mai i kahi o ke kanaka opio i haule ai_. aka ma kahi mainao loa mailaila aku. E hookokoke aku ana i ka hapalua like o ia makahiki he poino hou no ka i ikeia he ano like ole nae me ko keia ae la. I ka manawa i kipa mai ai ka moku Pelekane Cormorant i ka mokupuni i ka 1887, oia ka makahiki iubile o ka Moiwahine Vitoria o Enelani, ua ninau mai la ke kapena ame na aliimoku i na kanaka o ka mokupuni ina paha ua lulu lakou i kekahi mau makana no ka hookupu ana aku i ka moiwahine, a no ka hana ana hoi i kekahi mau hanā hoohauoli ia lakou iho no ke kulaia ana ia la ano nui. I ka wa i hooleia aku ai oia ka manawa a ke kapena i pane mai ai, ina no he liilii loa na mea a lakou e lulu ai e lawe ana no ka moiwahine ia mau mea ma ke ano he mau makana kiekie loa i kona manao, no ka mea, ua ike no )i'a he' poe Hihune ko ka mokupuni. No keia hoakaka a ke kapena ua hoolalelaleia na manao o na kanaka o ka Pitakaina a hoomaka koke lakou e lulu. He pahu i piha me na mea i hana lima ia e na wahine o ka mokupuni ka i hanaia a paa a kuniia mawaho, a hoounaia :iku ma ke ano he makana i ka moivyahine me na olelo t noakaka ana "Na na makaainana o ka moiwahine e noho ana ma ka Mokupuni Pit|kaina." I ka manawā i loaa aku ai o keia mau makana i ka moiwahine ua piha loa'oia i ka hauoli no ka loaa ana aku o keia hoailona o ke kupaa ame ke aloha oiaio, a i mea hoike ma kona aoao no kona hauoli,-ua hoounaia mai la ma ke kauoha a moiwahine, kekahi mati makana lehulehu me kekahi heluna dala nui ma na peni a ma na kilina i kuniia ke kii o ka moiwahine maluna iho o ia mau apana dala. 0 keia mau apana dala liilii i hoounaia mai ai na na wahine ame na kaikamahine o ka mokupuni, a ua mahelehele like ia aku ia mau apana dala mawaena o lakou e ke Kapena Nikola o ke Cormorant iāia i hoi hou mai ai no ka lua o ka manawa, lie mau makana i haaheo loa ai na wahine no ia loaa ana māi e lilo ai ia mau makani i mea hoomanao mau ila lakou i ko lakou moiwahine aloha--1 ka pau ana o keia hana ua haalele. mai la ka moku Cormorant, aka nae, mamua o ka hiki ana aku o ka'mokii i ka hapalua like o kona" alahele moana. ua loaa ke Kapena Nikola i ka ma'i piwa lenalena ma Rio Janeiro, a make oia malaila, a kanuia aku iloko o ka opu o ka moana. Ma ka la 23 mai o lanuari o ka 1890, oia ka piha ana o ke kenekulia mai ka manawa mai o ka Bounty i hoea mua ai i ka Mokupuni Pitakaina, ua malamaia ia la ma ke ano he la kulaia kiekie loa e na kanaka o ka mokupuni. O keia ka manawa like i ikemaka ai na lahui kanaka apau o ka honua i ka holomua o k,a naauao, eia nae maluna 0 keia wahi mokupuni liilii loa iwaena moana .he liilii loa na loli i ikeia e hiki ke oleloia ae he holomua ma na mea' ano hou o ke au malamalama. Eia nae, me ia mau pono liilii loa no i loaa f ja lakou ua loaa no ia l.nkou ka manao na ka mana no q ke Akua i alakai i ko lakou mau noonoo a i hooponopono no hoi i ke ano d ko lakou ola ana iloko o na manāwa apau i hala, nolaila. ua akoakoa ae la lakou a pau maloko o kahi hale halawai a lakou i kukulu ai ,a hoonani aku la i ke Akua no ka nui o kona lokomaikai -ame kona aloha i na manawa i kaahope me ke noi aku e hoplakoia mai lakou ma ia mua aku me na pomaikāi he nui. . ; . . Ma ka hapa mua o keia makahiki .1890, ua loaa mai la leekahi lono i na kanaka o ka mokupuni ua pāa i ke kapiliia ka*mokukaua mikanele i kamailio nui ia a e hooinaka koke mai ana kona holo ana ma kana misiona i na Mokupurr Pilakaina a no na mokupuni e ae o ka Pakipika ma kekah manawa kokoke loa ma ia hope iho. eia nae, aol.e i hoea koke mai ahiki i ka la 25 o Novemaba o ia makahiki, a o ka Mokupuni Pitakaina kona.awa mua loa o ke ku ana. O na kumu mikanele i hoea mai maluna o ka Mokukuna Pitakaina oia na Lunakahiko Gates ame Read me ka laua mau wahine ame Mr. ame Mrs. Tay, a ua hookipaia mai lakou me ka hauoli. Mahope o ka hala ana o leekaiu mau la o ko lakou hoomaha ana, me ka makaikai ana i na wahi ano nui o ka mo: kupuni, ua hoomaka iho la lākou e kukulu»ae i ka hana o ka ekalesia ame ko ke Kula Sabati. Ua lawelaweia na hana bapetizo i na kamalii ame na kanaka makua pu o ka mokupuni, a ua hookomoia lakou apau 1 mau hoahanau no ka ekalesia. O keia hana laahia oia ka bapetizo ana, o ka manawa mua loa i i ikemākaia e na ka ,iaka o Pitakaina, o ka lakou mea wale no i ike mamua aku oia'ke kapipi ana i ka wai nia na maka o na bebe. Ma ka manawa i haalele mai ai ka mokukuna mikanele pitakainā i ka mokupuni, ekolu mau kanaka o ka mokupuni i holo aku ma ia moku no ka hana ma kel(ahi mau wahi like ole. Ma ke ku hou ana mai o ka mokukuna Pitakaina i ka mokupuni ma ka mahina o lulai o ka 1892, elua ) na mikanele i hoea mua mai ai oia o Mr. Tay ame kt Kapena Marsh a6le laua me ka nui o lakou, ua make o Mr. Tay ma Suva, Fiji. a no ke Kapena Marsh hoi ua loaa oia i ka ma'i piva a make ma Aukalana, Nu Kilanii. Ma keia hoea hou ana mai ua noho ka Lunakahiko Gates me kana wahine ma Pitakaina ahiki i ka hoi ana mai o ka mokukuna Pitakaina mai Kaleponi māi- Ua nui ka maika i hanaia no na kanaka o ka Pitakaina mi kela noho ana iho a Mr. Gates ame kana wahine. Plē ano nawali no ke kino o ka lunakahiko, eia nae, iloko no o ia nawaliwali ona ua nui kana hana hoonaauāo i na kanaka, no ka mea, oia: ka mokupuni he mamao loa ;Yiai na wahi e mai o ke ao, ma ia ano ua liilii loa na hoōnaauao ana i loaa ia lakou ma na mea e pili ana i na ike hohonu o ke au holomua. Ua kukuluia ae eia kekahi papa kula no na kanaka opio he kanaha ka nui, a ua hoohuiia ae ma ke ano he ahahui a ua nui ka hauoli o na opio apa* ma ia hana elike me ka lojhi o kona malamaia ana. Eha mahina ma'hope iho o keia hoea ana mai ana ua hoomaka iho la oia e hana i kekahi nupepa puka mahina, a kapa iho la i ka inoa. o ia nupepā ka Monthly Pitcairnian, he nupepa i noiia aku ai na kanaka apau o ka mokupuni e ! ulu dala i hiki ai e loaa na materia no ia nupepa. Ua hookohuia kekahi mau lala eono ka nui i poe kakau meahou no ka pepa, eia nae aohe mau nuhou i loaa ina' '<eia poe hanu meahou mai,. he piha mau no nae ka pepa i na meahou e ae mai na aina e maii Ma ka ia 19 mai o Feberuari o ka 1893, ua hoea hou mai la ka mokukuna Pitakaina no ka lua o ka manawa mai Kapalakiko mai, a maluna mai ona kekahi meiu knmu mikanele hou. he mau mikanele e hoonohpia aku ana ma na mokupuni like ole. • He kumukula wahine mai Amerika mai, o Miss Hattie Andre ka inoa. o kona puka koke ana mai no ia mai kekahi kula kiekie mai ma Amerika, kekahi i lawe pu ia mai no ka noho ana e a'o kula maluna o ka Mokupuni Pitakaiira. Mahope iho o kona hoomaha iki ana no kekahi mau la, i pau ae ka ma'i' o ia holo ana mai ma ka moku, ua hoolala kokeia ka hana no ka hoomaka ana'aku o ke kula. Ua hanaia keia iloko o na la mua o Aperila, a oiai na opio ua maopopo ia lakou ko lakou rtele i na hoonaauao maikai

ia ana. noiaila aole lakou i houlolohi iho i ka haawi ana ae ia lakou malalo o ke alakai ana a ka lakou kumukula hou i maopopo kona ikeia i ka makaukau ame ka naauao no ka hana. He kanaha-kumamalua mau kanaka opio i komo ae i ke kula no lakou na makahiki like ole e hoomaka ana mai ka umikumamaha a i ke kanakolu-kumainaiwa makahiki, hookahi o keia inau haumana he kaikamahine mai Managareva mai. a he mau kaikaina pu leona i hookomo pu ia ae no laua na makahiki mai ka ehiku a i ka umi-kumamakolu. No keia mau kamalii liilii hou loa i hookomoia aku ai i ke kula na kekahi o na wahine opio o ka mokupuni i a'o aku ia lakou, he iwakalua ko lakou nui. • Ua wehe pu ia e Mrs. Gates ia, manawa like kekahi kula no na pokii, na kamalii liilii, a he papa kula ko lakou no ka hoomaka ana o umi-kumamaha haumana. Mawaho ae o keia ua kukulu.pu ia eia kekahi halawai haipule no na makuahine, a he etua manawa o ka mahina e malamaia ai kekahi papakula no lakou; o ka hana a keia mau wahine oia ko lakou hoomakaukau ia lakou iho, e lilo i poe kahuma'i, a pela pu m(Tka hoomakaukau ana ia lakou iho e loaa ai ia lakou ka ike no ka hooponopono hale ana ame ke kuke ana. Mawaho ae o keia ua a'o pu aku oia i kekahi poe opio i ke kakau pokole, eia uae aole i liuliu loa kona a'o ana ia iakou ia ike ua manaka koke na haumana a hoopau wale jia ia papa kula. Eha o na haumana aapo loa a i ikeia ka lolomua o ka ike i hoomau iki aku ahiki i ka haule wak ana e hiki ole ai ke hoomau aku. O na papa kula kaawale i a'oia e ka Lunakahiko (iates ma na mea e pili ana i ka ike pa'i nupepa ua hooliuiia ma iloko o ka manawa e malamaia ana o ke kula, a ua kaa akr iloko o na haumana ka hookeleia ana o ka pepa Pitcairt. Monthl\\ na lakou na haku manao ana, huli ana i na meahou, a pela aku, me ia nele no i na lako e pono ai 1a lakou ke lawelawe ia hana me ka holopono. Ma ka la 27 o Aperila, 1893, ua' hoea ae la i ka Moku puni Pitakaina ke ko-lu o ka moku ili Bowdon i nahaha a ma na kuaau o ka Mokupuni Oeno. Aole i liuliu loa ka noho ana iho o kekahi poe o lakou, e. ke kapena ame kekahi o na luina ua holo k/oke aku lakon maluna o kekahi moku Amerika no Enelahi, o ke koena ihu 0 lakou ua kali iki no kekahi manawa no ke ku mai < kekahi moku no ka hoi hou ana aku no Kapalakiko. Ua lehulehu na Kelepa a na kanaka o ka mokupuni o ka holo ana a hoi mai no ka Mokupuni Oeno kalii o ka Bo\v elon i ili ai, ma ka lakou kelepa hope loa o ka holo ana u; ukali pu na wahipe i ka lakou mau kane ame na kaikuna nialuna o na waapa hamama no ka Mokupuni OenoUa huli hoi mai lakon a pau loa me ka halawai ole nu na ulia ma ka moana, no ka malie maikai o ka moana. Ma keia holo ana a lakou īloko o ka maliina o lune, ka mahina hoomaha o na kula. Ma kekahi mahina mahope ma.i ke ku ana mai o ka mokuahi Hyacinth, a iloko o na la pokole ana o ke ku ana lehu lehu wale ka poe a ke kauka o ia moku o ka lapaau ana, he ma'i ana o ka hoike ana ae he piw*a ha'iha'i iwi. 0 kekahi poe i loohia ia ano mā'i ia mau la ua aneane t pau ka manaolana no ko lakou ola, eia nae, mamuli o ka nui hoomanawanui ame ka makaala o ke kauka ua lana kila lakou apau. Aole i lalia keia ano ma'i mamua aku maluna o ka moku puni a mamuli o ka hoea ana mai o ke ko-lū o ka moky nahaha Bowdon i ka mokupuni i laha ai keia ano ma'i pela ka manaoia. 1 ka manawa i haalele mai ai ka Mokuahi Hyacinth i ka mokupuni, o ka ma'i anu ke kumu, ka hanupaa ka i pahola ae maluna o na kanaka o ka mokupuni, he hoomahuahua hou ana mai i ka pilikia maluna o na kanaka o ka niokupuni Ua haawiia na kokua apau e hiki ana ke hanaia maluna j ka poe popilikia. Ma ka la 26 o Augate i haule aku ai k< kanaka'mua loa i loohia ai i keia ma'i piwa. he wehe ha mama ana i ka puka no kekahi poe e ae he lehulehu wale t hele aku ai ma ia. alahele. hookahi, a mamua o ka hook ina u ia ma'i i kana luku ana he umi-kumamaiua mau oh 1 lilo aku, o ka mea hope loa i make ai ma ka la 19 ia o Okatoba. No ka nui loa o na noi no ka haawi ana aku i ke kokua ito ka poe hiki ole ke kok'ua ia lakou iho, aohe loaa he manawa e hele aku ai e.uwe i ka poe make, o ka poe kakaikahi i loaa ole i ka ma'i a i ole ua lōaa lahilahi loa, o lakou ka poe makaala mau aku ia lakou i ka po ame ke ao, i ka aneane ana e haalele mai ka ikaika i ko lakou mau kino no ka nui loa o ka hana a no ka loaa ole he manawa e hooluolu maikai ai. O kekahi o na paahana waiwai ame kekahi mau hoahanau koikoi o >ka ekalesia ame ke Kula Sabati, a pela pu me kekahi mau kanaka koikoi elua mawaena o na hoahanau, a me eha mau kanaka opio i nwnamina nui ia ua lilo lakou he mau pio na ka make mahope mai. O Simona lana, ke kahunapule o ka ekalesia, he kanaka v aloha a i mahalo nui ia, a he paahana hoi i hana mawaena iho o kona poe kanaka no.na makahiki lehulehu he iwa-kalua-kumamaiwa, oia pu kekahi i lilo i pio na ka ma'i, ua make oia oiai no e paa ana i kona kulana a e hana ana no hoi me ka pauaho ole. O kana kaikamahine oia o Mrs. J. R. Makoe. ka mea i make mua, ame elua mau keikikane, oia o Eduada ame Keoni lana, o ke keikikane mua he wahinekanemake kana o ka haalele ana iho m% eha mau keikikane liilii, ua pau loa lakou i ka make i ka ma'i ahulau mahope mai. O Ella Makoe, he kaikamahine i mahalo nui ia ua make oia he pule wale no mahope aku o ka make ana o ka makuahine, iloko o kona mau la opio. No ka poe i make, elima mau haumana o ke kula, a mai ke kula aku o na pokii hookahi i make. Mawaho ae o keia ekolu poe e ae, hookahi bebe elua makahiki, hookahi kanaka makua a hookīahi keikikane umi-kumamawalu makahikiLehulehu keia poe i make i ka ma'i piwa; o ke kumu i •lehulehu loa ai ka poe i make «namuli no ia o ka nele i ke kauka. ' A.neane elua makahiki mamua aku o keia o ka moku manuwa Champion ka i kipa mai i ka mokupuni, a ma kekahi halawai i malamaia no ka ninaninau ana i ka manao o na kanaka no ka hoololi ana i ke ano o ka hoomana, o ke Kapena Rooke o ka manuwa ka i noho lunahoomalu no ia halawai. Mai ka manawa mai o ke komo ana mai o ka Hoomana Poaono iloko o ka Mokupuni Pitakaina, lehulehu wale na holo leka ana mawaena o na kanaka o ka Pitakaina ame ka Norfolk, aka nae, o ka loaa ana he moku e hui a e launa aku ai me na wahi e ae o ke ao he kakaikahi loa ka loaa. Lehulehu wale o na kanaka mawaena iho o ko Pjtakaina poe i holo i Tahiti ame Managareva no kekahi manawa pokole a hoi mai, a i ka 1891 elua mau kanaka opio o ka mokupuni i holo i Kalepōni ame Oregona, maluna o ka moku kalepa Pdekane Earl Dunraven, a na ke kapena o ia moku i lawe mai i kekahi mau makana he nui ma ka lole a ma kekaHi mau mea waiwai e ae mai na hoaloha mai ma na wahi mai apau ana o ke kipa ana aku. Ua lehulehu na makana i loaa mai i na kanaka o ka Mokupuni Pitakaina mai na wahi lehulehu like ole mai a na kanaka o ka mokupuni i ike iho ai i ko lakou aie nui loa no ko lakou lokomaikai i hiki ōle ke heluia. O ka lakou pule no ka poe apau i haawi mai i na makana a i hoolako mai hoi i ko lakou mau mea hemahema he nui e hoohaniniia mai maluna o lakou na hoopomaikai he nui ame ke ola. a e loaa mai hoi i uku nui no lakou mailuna -• mai.. Ua like ole ke kulana ame ka hooponoponoia ana o ke

aupuni kahiko he mau. makahiki lehulehu i kaahupe aku nie ko ke aupuni hou i hooponopono hou ia. I ka manawa a ka moku manuwa Champion i kipa mni ai i ka mokupuni iloko o ka mahina o Okatoba,' 1802, a elike me ia i hoike muaia ae nei. o ke kapena o ia moku ka lunahoomalu ina kekahi halawai i malamaia no ka noonoo ana maluna o kekahi mau ninau e pili ana i ka hooponopono ana i ke aupuni honua ame ke aupuni lani, oia hoi ma ka hana pili hoomana. Ile hana keia a ke Kapena Kooke o ka hooko ana mai mahope o kona kuka ana me ke Pelekane ma Tahiti mamua o kona haalele ana aku ia Tahiti a holo mai no Pitakaina.. Mahope o ka pau ana o ka halawai o keia inau mea malalo nei na mea i hooholoia : Ka mua, ua hooholoia e kohoia e na kanaka mai na kane a na wahine kekahi mau kanaka ehiku a lakou e ike ana i ke kupono no ka ahaolelo. 2. O ia mau kanaka i kolioia ma ka paloka na lakou e koho mailoko ae o lakou i kekahi kanaka kupono i lunakanawai no lakou, a e lawelawe oia ia oihana no ka makahiki hookahi. 3. Ua hooholo pu ia o ke koranui no kekahi halawai a ia poe aole e emi iho malalo o ka elima, no ka noonoo a hooholo ana i kekahi kumuhana, a o lakou a])au ke akoakoa ma kekahi halawai ina he ninau koikoi loa ka i makemakeia e loaa ka olelo hoohōlo. He niau kumuhana e ae kekahi i hapaiia ae a noonooia no kekahi manawa loihi. o keia ae la no nae na inea ano nui i hooholoia. Ua hooholo lokahiia keia mau olelo hooholo. a ua ikeia ka holopono o na hana i hoolalaia ma ia hope mai. O na wahine elike me na kane ua loaa pu ka pono koho ia lakouMa na huakai aka mqku mikanele Pit.akaina ka holo īna no ka Mokupuni Nonolk ua nui ka hauoli o na kanaka ka Mokupuni Norfolk, oiai oia wale no ke alahele e hiki ii ke holo aku a ke holo mai na kanaka mai ia mokupuni tnai h i Pilakaina, a pela hoi ko Pitakaitia jx»e apau. n<» kā :nea. aia maluna o keia mau mokupuni a elua na ohana kahi i noho ai a lakou i aloha ai. O ka oi aku o ka poe hauoli loa no ka loaa ana o keia moku aia niawaena o na opio, no ko lakou makemake e 'ke i ko lakou mau makua ame na« hoahanau maluna o ke<ahi o keia niau niokupuni. O ke aloha o na makua no ka lakou mau keiki i hookaa,valeia no ka manawa loihi inamuli <• ke okiia ana e ke <ai a kaāwale aohe hiki ke hoopoinaia. Mamuli o ka loaa ana o keia moku n e holo mnu ana 'ioi mawaena o.na mokupuni i kela ame keia manawa ua hoopiha mau ia na naau o na makua na lakoii na keiki e noho ana ma Norfolk a i ole ma Pitakaina i ka hauoli. Ua hoea mai 1a i ka liopena o ka nioolelo o ka Mokunini Pitakaina, ka mokupuni i noho mua ia ai e na kanaka '<ipi o ka Boutity a laha ka lakou mau mamo. ame ka moi> 'elo o na hanauna hou aku. Na kekāhi o na kaikamahine i hanauia maluna o ka MoVuputii i haku i keia moolelo elike nk na mea ma i ikemaka a i lohe hoi mai ka pw knhiko mai i noho nua nialuna o ia mokupuni. O ka mea nana i kakau i keia moolelo he mamo oia la na kanaka kipi o ka inoku Bounty. a pela i maopopo ai .'aia na mea apau i }>ili i ka Pitakaina ame ka Norfolk, a iot]a hoi na makahiki he kanaiwa-kumamakolu nUi kona manawa i niake aiKA HOPENA. ' W. 8. S.