Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 40, 4 October 1918 — KU I KA HOHONO KE KAHUA MA'I MAUKA O KALIHI Makemake o Mrs. Macfarlane e Huliia na Epa ma Kela Wahi Hoomalu Ma'i KUPONO OLE KA HOOKOIA ANA O NA RULA HOOMALU Nui Kana Mau Kumu Hoohalahala i Waiho ae ai i ka Papa Ola no ka Huli Aku [ARTICLE]

KU I KA HOHONO KE KAHUA MA'I MAUKA O KALIHI

Makemake o Mrs. Macfarlane e Huliia na Epa ma Kela Wahi Hoomalu Ma'i

KUPONO OLE KA HOOKOIA ANA O NA RULA HOOMALU

Nui Kana Mau Kumu Hoohalahala i Waiho ae ai i ka Papa Ola no ka Huli Aku

Mamuli o ka manaoio ana, aia kekahi mau hoohemahema i hanaia no ke qno o ka malamaia ana o na ma'i lepora mauka ao nei o Kalihi, e lololii ai ko lakou hoolaia mai kela ano ma'i mai, a pela hoi kekahi niau mea i hanaia o loohia, aku ai ka lehulehu i ka ma'i, ua oili mai uei o Mrs. Walter F. lane, a uwalo aku imua o ka lehulehu, no ka huli ame ka noii pono. ana aku i na mea oiaio, a e lioololiii ae hoi ke ano oka malama ana aku i kela home.

Ua waiho aku oia i J<ona manao imua 0 ka papa ola, no ka iawelaweia mai o na hana ana i ai, eia nae aole 1 hookoia mai elike me kana i manaoio ai, he mea pono i na luna oihana o ka papa ola ke lawe ae a noonoo, a no ia kumu, i hoohuli okoa ae ai oia l kona noonoo, a uwAlo aku imua o ka lehulehu. īwaena o kekahi omu kumn hoohalahala ana i ikeia, ua olelo ae oia he hoopalaleha maoli no ke ano o ka malamaia ana o kahi hoopaa o na ma'i lepera ma Kalihi, no ka mea tiā aeia aku kekahi koa kiai oloko o ka pualikoa kiai lahui, e noho no kekahi manawa maloko o na rumi o kekahi mau ma'i lepera, a huli hoi aku no kona wahi hoolulu, me ka hoao ole ia e puhi kukaepele i kona lole koa, a i kona mau lima paha. Kuai 1 na Puaa i ka Lehulrtiu Ua olelo ae oia, o na puaa e hanaiia ana maloko o ka pa puaa o kela wahi o na ma'i, e hanaiia ana hoi, me na koena meaai mai na pakaukau aku a na ma'i, ua kuai hooliloia aku ma na wahi o keia kulanakauhale, oiai nae o ka manao i hanaiia ai na puaa malaila, no ka aiia no ia e na ma'i. Ua kuai hooliloia aku na puaa ma keia kulanakauhale, me ka loaa ole o ka mana e hana pela, a o na dala i loāa mai, aole ia i lilo he waiwai no ke aupuni. Ua olelo hou ae oia, o na ukulele ame na gita e hanaia ana e ka poe o kela kahua ina'i, me ka papa ole ia aku o na ma'i mai ka lawelawe ana mai ia mau mea, ua kuai hooliloia aku ia maloko o keia kulanakauhale. Ua olelo hou ae no oia ua aeia aku na keiki lawe ukana māi na halekuai aku o Honolulu nei e lawe mai l na dala a na ma'i, me ka hoomaema« mua ole ia, ua komo aku keia mau dala iloko'o na pahu waiho dala o keia kulanakauhale, a ua huikau pu, iloko o ka wa e lawelawe oihana ana. Mahope ibo o ka lawe ana mai i na dala a na ma'i lepera, ua hoomau aku la fceia mau keiki halihali ukana i ka hele ana ma na wahi e ae, e lawe ana i na mefiai ame i'o holoholona i ka lakon poe kuai maamau. Wahi hou ana, i ka manawa ka a kekahi poe i loaa ka hoonaauao maikai ia iwaena p na' ma'i, e ku-e aku ai i ka nana ole ia o ke o!a o ka lehuleha ma ke ano laula, a i ole ku e aku paha m:> kekahi mau'mea e ae e ikeia ana, o hooweliweli aku ana lakou e ka n\ea nana e malama ana i kela wahi kona mau kokua, me ka olelo okoa i aku, e hoounaia ana lakou i Kalaupapu ma ka m.okuahi mua loa, ioa e ikeia aii ' kekahi mau kumu hoohalahala. A-ohe Hooloheia o ke Kauoha Ua olelo hou ae o Mrs. Macfarlane, ua mea malaina aue kona man hope i ka hooko ana aku i na kauoha a ka mea malama ma'i malaila, ma na mea e pili ana i kekahi mau meaai kaokoa na na ma'i e lapaauia ana, ma ia ano ua hookaulua loa ia ka holomua <> ka hana a ke kauka, a e ake'ake'a ana hoi i ka loaa koke ana mai o ka hoolaia. Mamuli o ka hiki ole 'e loaa mii ■ < na kokua e holopono ai kana hana, l o manao nei ka mea malama ma'i e iho aku i ka hana.

Xo kekahi man mahina ae nei i hala ua komo aku o Mrs. Macfarlnne iloko o kahi ioomalu o na ma'i matika ae nei o Kalihi, a huli me ka noiipono ana i ke ano o ka malamaia ana o na 'i malaila, me kona warh(/ aha aku i na hoohalahala ana imua o ka ~papa ola, eia nae ua hoolauwili wale ia mai no mc ka haua ole ia elike me kana i makemake ai, a o ka poe hoi e Aoho hana ena, ana i manao ai, ma o lakou la e "hiki ai iaia ke hooinio aku i ka pololei o kana mau kumu hoohalahala, ua hoopauia aku la inai ka hana mai. 0 kekahi mau mea i loaa aku ma ka liuli me ka noii pono aoa a Mts. Maefarlane, ua waihoia aku imua o ke Kiaaina, a aa ol«Vo ae o Mrs. Maofarlane, ua makee i'o ke kkiaina e ik« i ka oiaio, a « hoea mai hoi he ūianawa e huliiaaku ai ka oiaio. i Halawsi Aiea M» ka leka a Mr?. Maefarlane i lioonna ae ai i ka "Nupepa "Xdveitiser o T?a Poaha o ka pole nku nei i hala, a i loaa mai hoi ke kauoha i keia popa, e hooj>uka aku i aa leka noi, i 'wahi e ike mai ai tea fehulehu o ua 'l&waii ike ole i ka olelo Brritania, ke hookoia aku ■»ei ik noi, me na manao hauoli. Penei iho kana leka: 1 ka lnmahooponopōno o ka Advertiaer: —Oiai'&ole au he' Repubalikn, aole hoi he D«m«karata ,aole he mea koho baloka, na manao iho au, ua hiki ia'u ke kamiilie akea me ka -maka'u ole

ame ke kuhihev»*a ole ia o maoK. keia maiiawa iupilikii o na hana kalaiahia. e lilo ana ua rae« « mhi aku nei mahope &e~nei i niau kuauhana maikai nn ka poe "kalainina npau, i loaft ka iitii *e hatf'a aku i k« mea maīkni loa i ko lakou aina auie ko iakou mau hoa kaoaka, ma ka l&we aua «e i ka haua noii a hwlipono i ka oiaio, m* ke koi ana e malaihaia i halawai akea o ka papa ola tna ka Hale Hoomalu ma Kalihi uo.na lepera. No na mea a'u i makemake »i e kamailio e pili ana i ka lehulehn ,e lilo kela halawai i halaWni akea. O ka uoho mehameha ana o na ma'i nni Kalihi «me na kahun ma'i m« Molokai, auie na rula ne aa boo{>ohopono' aaa i kauia -eku maluna o lakou, lie k*kau<-] ia aaaoli, ua ala ihāi ka hooko, a«a aku i ka mana ma Icc ano ino, a o na hoao ana e hooponopoi» ao i ieia mau hana ino, o na kumu iho la ia o ka hoeunaia nna aku o ka poe kii-e ■aai Honolulu aku nei a i Kalanpapa. 0 lwia ka iwea uana i kouo mni ia'u e !awe ae i k€ia keehina i wahi no ka. lehulehu e ike mai ai, ma ka aoao o ka poe no laktrn -rrtt > iew , T fra?nMiu, mannili o. ke kauoha a ka poe na lakou e kiai j ana. Fa irai i»a liaim vno i lawelaw«ia, a I wiku loa- na hoeponopono i haivaia uo k*ltahi jb«u iiemahema, oiai hoi ua. lehulehn ua mnnawa i 'hoaoia ai e loaa he iiooponopono ana me ka poe na lakou e malama nei i ke o/la o ka poe i loohia ī k* -ma 'i, m& ka ik-e i lo»a '4ā 'a, ua *«ke 'a tnai ka holepouo, me ka hoopauia ana -aku e ka papa o-la o keleahi man hope luna oihana, e hiki ai ke hooiaioia mai ka pololei o keia mau, : lnnno kti-e. He elua inau kumu lioohakiiala, aole ; uae ia o ke kumu auo nui loa i hbea>, raai imua o'u i keia manawa koke iho rei, o ka mua. o ia n=o ka aoia ana akli,. o kekahi koa o ka puali kiai 'lahni Ha-. waii, (he K«pani ma ka iiioa o TAka"hasfci)T « ktmio Hoko t> kahi i hoopaaia ai na. wa'i, a hele aku e ike i na nia'i maloko o ko lakou mau 'a mailaila akn e hu!i hoi ai i kona kahua hoolulu,, n imua hoi o kotia mau hoa koa, nte ke ; puhi kukaepele ole ia. E noonoo nona, mālia paha na halihali pu aku oiā i kela mn'i i*kflmia kn weli i na kaukani o na keiki ma ke kahna hoomoana hiaanoi nifi, a ina paha « kauoh&ia mai ana e lrel<e aku i ke kana m'a Palani, malia e 4atce pu aku ana i ka ma 'i i ua koa Ampiika mahiila.

O ka lua, o ka haawiia ana o ke ilala, mai na xmi*i aku i tia kalaiwa o nā l»alihßfi ukana, o na mau <lala nei no ka i hookomoia aku iloko o «ia utne■waHio dala. « /tia hwi, e komo aku ai r)oin» o na lmra b ka lehulehu mo ka j hoomaemae nma ole ia. Iloko o keia. man la i hoohaua ivui ia ai na ilola |>«pa,; i ka manawa i lilo ai he hana paāleiki ka hoomaemae aua, elike la me <ēteia , nmoli, e liio ana oa dala pppa i mea, nmalahi loa o ka la"we hele ana i ka :aa'i. He mea pono e hoopau koke ia keia ano hana. "Ua kuai hooliloia aku im pnaa i ka, lehulehu i haA&ia me na koeiA >neaai -a na nm'i mai ka lakou iuhu pakaukau msL Aōle anei he msu mea keia aa ka, lehulehu i© lawe ae ai a boli j>oho aku i ka omio? O keia ae*la ke a"no irtii o ka lek&ia Mr.". Maofarlane « hoakaka ana i leana mau mea i ike maloko o kahi hooiu&lo o na ma'i maākn a« aei o KaliW, » a»a 1 ke ano o ka lawelaweia ama o kekahi hian htina e lia poe & ka papa ola i hoonoho *aku ai no ka malam ana i na ma'i. 2ZoopxnlM. t> IL. KM» Ma Paxo ka. -pajrtl *»«> a liw. Mfc«&rla<lfc, & fcrroprm\& aku hoi o£. Ita ftiea. nana e ana i lioOMalu ma 'i ma Kalihi me kon* hōpe, a aa la.vre ae hoi ka papa i kekahi mau keehioa e hoopauia ai na pilikia i ikeia, Mamuli nae o kela hoopauia ana aku

0 Mr. Ka-ne ame kona hope, e ka papa ola, ua olelo ae o Mrs. Macfarl'ane, ua 01 aku ka maalahi o ka ninaninau'ame ka huli pono ana, ahiki i ka oili ana ae o na mea oiaio, e pili ana i ke ano o ka malamaia ana o kela kahua m'a'i.

Makamake e Huliia ka I kulike ai me na ike i loaa aku ia 3lrs. Macfarlane, ua oi ae ke ino o ke"kahi mau mea i ik'eia, a i hua'i ole ia *ae nae i ke akea, mamua o kekahi mau wiea i hoi'keia ae, o keia mau mea kana i olelo ae ai sr.a he mau ihea oiaio ia, alaiia e komohia aku ana ua maiiao meniemeiie iloko o ka lehulehu, a i wahi ikeia ai k?i oiaio, ua koi ae oia e inalamaia he halawai akea, a e noli po"ho ia aku htfi na mea apau'i kaiia mau kuinu hdohalahala. O kek&hi o nia kumu hoōhalahala i laaa" nde ia o na mea aiio nui i hoortiaopO])oia, ō ia iio ka Mwe pololeiia 'ana "&'ku o nii bebe i hahauia e un wakun nm'i ma Molokai ,'e ua ohana uo ko lakon hhmo, aotc lioi ina ua home i ho»nrokauksiuia e k"e aūpuni.

O kela rrrau beT)e a Ha makim ma'i »! 'han'au mai ni, h i lrsfa afcu nmialo o ka; iimloma āua nwii a n«t ohaoa, aoie ho uan?>.ia ak'n e "ke nupuni, i hiki ai ke mnopopo, ua loohia pah'a lakou i ka maM, ablc pa'ha, n<>!aila tlia kona ma-1 n'io ua honpilikinia a'ku ke olā 'o ka i lehnlolui, ,ma ka hoohemahema anu ■ i kī'ia mea nno ntii. ' - j Oi Aku fce Ifie o Belegittma Ua hoakaka fte o Mrs. Macfarlane, onn malia'o ku-0 iMioli i 'ka ī'ei'esideiia Paxson, a i ka papa ola paha, ma 'keia *»au niea ana e hana nei, aka, he makee koha, u hoopauia t>c na kulaha maikai ole opati e lawelawoia hei, na kulana Voi ana i ike ai, ua oi aku ke Ino inamua o na tnea : a Kelemania i lianU akn lai i li'a Belegitwnas na mea hoi i hooinaiitrahuaia aim ai ka "noho

lttranfraka ana o ka pōe ma ke kahua wa'i * !aa na mea \e Hke'ake'a ana i īia apau, kiifni aku ai i ka" ma'i lcpera ma Hawaii nei. ha mēa i hbikwa'aku ia li£r.s. Maefarlane mai na m;ikuah'uie aku itfaeha o Tia ma'i lep<fta, i hapa mai na rtiea i ikeiā ke ino ma Belegmina, a no kia polblei, ka piaio amo k& oiaio ole o ia hiau mea, pela iho la bia i maikemake loa ai e ae na keehiha noii me ke *kahel« loa. TJa ae dkoa ae ka. FeresMfcna Pax«ōn'hiAo ka Luhanui McVeigh i ka oiaio o na kttmti hoohalahala ā Mrs. Macfarlane, pela i hoikeia akn ai kauoha īk -Mr. Kn-ne, ua hOopauih via mai kona hoho aha e malahia i ke kahiia hoonialu

Kalihi, aka nae ma ka maaao o Mra. | Macfaflatie ;«ole ia o ka nw»ā pono e liaI hkia, b haawiia aku i maiiawa nojna e ninaninau poiio ai, o Mr. Ka- | hfe lia, aihe Tcbna kokna, ēia nae, I abte i r«aHoi«. īiku kona manāo, no iā kxifati t "i vritrha hd ki ola ī keia > »j> > ī \ ka. feh.aleU.u lk« w&i e l<iaa mai paha fca houkaWa . Aia 'no ka Elele Kahio ms ka Mokupuni o Hawaii 'kahi i n«»ho ai, me makemake ole e komo mdnT iloko o na paio kalaiaina ana ma OahU nei nia keia *au koho baloka wae moho.