Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 42, 18 October 1918 — HE PONO ANEI E HOOHEMAHEMAIA KA OLELO MAKUAHINE? [ARTICLE]

HE PONO ANEI E HOOHEMAHEMAIA KA OLELO MAKUAHINE?

• I ka Lunahoopouopono o ka \upepa Kuokoa; Aloha pe:—E nouoi aku 'aua au v kou oluolu e ae mai ia 'u e hoakaaku i ko'u manao maluna o ke poo- ' e kau ae ia maluna, me ka manaoio, e lilo keia poomanao i mea e koI noia aku ai kekahi poe o kakou, e'-wai-ho pu mai i ko lakou mau manao i ke, akea maluna o keia kumuhana; o ia hoi -"He pono ftnei e hoohemahemaia ka olelo makuahine?" Ke hoala nei- au i keia ninau no ka olelo Hawaii, ka olelo makuahine a keia lahui kanāka, mamuli o ka ike aoa aku iloko o keia mnnawa e neenaei me he mea la, o ka mea oiaio maoli, aole J he makee a he iini iloko o kakou, e hoo- • mauia aku ka kakou olelo ahiki i ka hanauiia hope loa o na kanak'a ; Hawaii;_ Ua hana mai ke Akua i k'ela ame keia lahui kanāha ma ka honua-nei, me ka haawi pu mai i kekahi makaila hiwa- • hiwa loa, a ia no ka lakou olelo makua*hine, a ma ka moolelo o ka honua uei, ke hiipoi nei kela ame keia lahui i keiā' makana kilakila, me lia pulama, e kau aku ia mai kekalii hanauna aku a i kekahi, ahiki ika hopena-o ka honua nei. 1 Ke ike nei kakou ika laliui Kepani, | na Pake, na Kelemania ame kekahi mau lāhui e ae e noho pu nei me kakou, aole loa lakou i makemake e hoo- ' hemahemaia ka lakou olelo makuahine, j aka ke a'o mau ia nei na keiki ma ka --lakdu olelo ponoi malolio o na lialekula i i- kukuluia, a maloko o na luakini, a kelaimau la-hui kanaka e hoomana ai i ke Akua. Me keia īnau mea oiaio loa a ko kakou inau maka e ike maoli aku nei, ame kekahi 4 mau mea e ae he hu. mai ai ko'u aloha no ka olelo Ha- ' waii, a konoia mai hoi ko'u nooiioo, ho mea pono ke hoakaka no lfa kakou olelo inakuahine, *ma ke ano ,aole loa ia e ' pono e hoohemahemaia e kakou na kanaka apau aia iloko o lakou ke holo la j ke koko o ka lahui Hāwaii, no ka meā o ko kakoai hana ana- pela, ua hoowaaku kakou i' ke Akua, ka mea : nana keia makana, kilakila i haawi mai ia kakou. j Ona keiki a kakou i keia manawa, o ' ka olela Beritania ka olelo ma ko lakou ' mau waha i na wa apau, lie mea ma 4 kai no ia, he inea nni ka loaa ana o kk ■ ike ole!o Beritania a mau ano olelo e ae paha ia lakou; aka nae iloko o ia manawa hookahi, e hiipoiia ka kakou olelo makuahine me na manao makee, e [ lilo na keiki a kakou i poe e kamailio . ' ana i ka lakou olelo ponoi me ka pololei. j Aole o kakou mau kula Hawaii i keia man'awa, im wahi e a'oia ai na keiki a . kak'ou i -ka olelei Hawaii, ma na home | wale no, imxia o ke alo o ko lakou mau | makua, e lohe ai lakou i na olelo HaI waii, me ka hiki pono ole no nae ia i lakou ke kamailio me> ka pololei, a o j ka mea oiaio, ma ka olelo Beritania J lakou e pane aku ai, me ke leu maoli o : ia hāna, i ka-hoowahawaha i na ma-, kua ā i na kupuna hoi, ka poe i nele maoli- ka lohe anā i ka olelo Beritania. la'u i au liele ,ae ai i ko'u noouoo, no kahi kupono e hoomahu'iia aku ai na keiki a kakou i ka olelo makuahine, hoomanao mai la au ,aole he mau halekula kupono e ae no lakou, oloko wale no o na luakini Hawaii, iloko o na anaina pule, ame na halawai hoeueu, o keia na wahi a kakou e pono ai e hoomaa i na hanauna hou, e noho mai a hoolohe, a 'e i ka lakou olelo makuahine. . \Ke ike nei au, maloko o kekahi oloko o na luakini Hawaii o kakou, Jte lawelaweia nei ha haiolelo ma

ka olelo Beritania, me keia manao i komo akii ai na olelo e kamailioia ana no ka olelo a ke Akua iloko o lakou, 110 ka ,mea o ka lakou olelo makaukau ] ia. Ma ko'u manaoio maoli, aole he po- j lolei o keia ano hana, a lie hana aloha i ole na kakou na na kanaka Hawaii, ka j ae wale ana aku e hoomaaia ka haiole- i lo ana aku ma ka olelo Beritania i nā ! v keiki"a kakou, oiai he lohe no lakou i j ka olelo Hawaii, he hiki no ke kamailio j i ka olelo Hawaii. Malia paha no ka j pono o na keiki Kepani, na Pake ame j kekahi maii lahui e ae, pela iho la i j ake ia aku ai e maopopo ia laleou ka mea e kamailioia ana, ma ia wahi, ua nui ryi luakini e hiki no i na keiki o ia mau lahui, e hookuuia aku ai e hele ma na luakini e hoike ia ana ka olelo a ke Akua ma ka lakou olelo niakuahine. Ua ili iho ke ko'iko'i maluna o ka-. kou na Hawaii,*ka pulama ana i ka kakou olelo makuahine, ma ka hooikaika ana e lilo ka 'olelo Hawaii i olelo e kamailioia mailuna mai o na awai o na luakini Hawaii, "a e loaa pu aku hoi ka hoomnopopo ana i na keiki a kakou, he mea ano nui loa ka lakou olelo kumU. Ma ke ano nui ke olelo ae, Ike ku-e j loa nei no ka hoohemahemaia oka kakou olel6Ttiakuahine, a ke ku-e nei hoi i ka hooiiiāa ia o na haiolelo ma ka 01010 Berifania mailuna mai o na awai 0 na Hawaii, no ka mea, ua nui na wahi i hookaawaleia no ka hoo,yia i ka olek) Beritania, aka, ua. kukuluia na luakini' Hawaii i wahi no na Hawaii iApau e hoomana ai, a e hoolohe ai i nā irtea e kaināilioia ana no ke ola nia ka olelo Hawaii. 0 ko'u manap pōnoi no keia a ke manaoio nei au, -e lokahi mai ana no kekahi mahele Btpi o na kanaka Hawaii 1 makee i. k&fkakou olelo makuahine, me a u ma keia mea.>* . Owavu iho noyme lea oiaio, CHARL.Iijs LAKE.