Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 43, 25 October 1918 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU

BUKE LVI-HELU 43, NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POALIMA, OKATOBA 25, 1918, NA HELU APAU 6319

 

PIHA OHOHIA NA MANA KOHO I NA MOHO HAIOLELO

 

Malama na Moho Repubalika he Halawai Kalaiaina Nui ma ka Apana o Kakaako

 

LOHEIA KE APONO O NA MANA KOHO NO NA HAIOLELO APAU

 

Oni na Hawaii e Koho ma na Kanaka Kupono Iloko o ka Aoao Repubalika

 

Ma ka po o ka Poakahi aku ia la i hala i malama ae ai na moho o ka aoao Repubalika e holo nei no ke senate ame ka hale o na lunamakaainana, o ka apana eha, i ka lakou halawai kalaiana ma Kakaako, imua o kekahi anaina nui, i hoolohe aku i ka lakou mau haiolelo me na manao ohohia o ke apono i na mea apau e kamailioia mai ana no ko lakou mau pono.

 

Ua noho hoomaluia kela halawai e Albert Kauwe, kekahi o na kakoo ikaika o ka aoao Demokarata mamua, a i lilo nae i alakai Repubalika i keia manawa nena i hoolauna pakahi mai i na inoho apau, me ka hoakaka ana i ko lakou mau kulana pakahi, ame ka lakou mau kulana e alualu ana.

 

Aole i hoea ae ka Elele Kalanianaole ma kela halawai, no ka mea ua hala aku oia no Maui, no ka hooikaika ana no kona kohoia, iwaena o ua mana koho o ka moku o Kama.

 

O ka moho mua loa i hoolaunaia mai oia o A. Lewis Jr., a wahi ana, he hanohano nui ka i hookauia aku maluna ona e na mana koho o ka apana o Kakaako, ma o ka heluna baloka kiekie i loaa iaia, ma ke kau wae moho aku nei i hala, me kona haawi ana mai i na hoomaikai i ko Kakaako mau mana koho, a he manaolana kona e haawi hou mai ana no lakou i na kakoo ana iaia ame kona mau hoa e holo pu nei ma ka paa tikiki hookahi.

 

Ua hoohalike mai oia i na moho no ka hale o na lunamakaainana, ma ka paa baloka hookahi, me na paalio e huki like ana i ke kaa hookahi, ina e kohoia ana kekahi poe o lakou, a haule kekahi poe, aole ana e like ko lakou huki like ana ma na hana apau o ka ahaolelo.

 

Ua hoeueu ikaika mai oia i ka manao o na mana koho, e haawi i ka lakou kakoo ana i ka Elele Kalanianaole, pela hoi i na moho senatoa ekolu, me ke ohohia o na kanaka i kana haiolele.

 

Mahope mai ona i hoolaunaia mai ai o Casle, ua like no ke ano o kana haiolelo me ka kona mua iho, a i pakela loa aku hoi ka pakika i ka unuhi ana a ka maheleolelo J. H. Hakuole.

 

Mahope aku o Mr. Castle i hoolaunaia mai ai o Charles Chillingworth, ka peresidena o ke senate, a o kekahi hoi o na moho sentoa e holo hou nei i keia kau.

 

Wahi ana, ua minamina loa oia i ka hele o kekahi poe e kamailio i ka mea oiaio ole, no kona hooikaika ole e hookohuia mai kekahi Hawaii, ma kekahi o na oihana, i kaa aku ai ka mana hookohu iloko o ka lima o ke kiaaina.

 

Ua hoikeike mai oia i na mea oiaio, e ku nei i pili i na hookohu oihana, aole loa he kuleana o ka peresidena o ke sentate, a o ka lunahoomalu paha o ka hale o na lunamakaainana ma kela ninau, o ke kuleana wale no o ka aha senate, o ia ke apono, a apono ole aku paha i na hookohu oihana, eia nae he hana maalahi loa na ke kiaaina ka hookohu ana mai i kana poe i makemake ai, mahope iho o ka hookuu ana o ka ahaolelo.

 

Ua kupale mai oia iaia iho, no na olelo i pehiia aku iaia e ka poe e ku e nei i kona kulana moho, me ka hooiaio kona mai imua o kela anaina, aia mau ke aloha iloko ona no kona lahui kanaka, kahi i 'kukuni paaia ni, a he haaohano nui hoi no ka lahui Hawaii kona lilo ana i peresidena no ka aha senate.

 

Ua haawi mai oia i kekahi mau olelo hoeueu i na mana koho e koho ia John Wise, kekahi o na kanaka makaukau loa i ke kamailio, i kokua nona maloko o ka aha senate, pela hoi ia Mr. King, kekahi o na keiki Hawaii i loaa na hoo-

(E nana ma ka Aoao 2)

 

KA MILIMILI AU E KA LAHUI HAWAII.

Ma na lono lehulehu i hoea mai i keia keena mai na wahi like ole mai o keia Teritore, aia no ka inoa o ka Elele Kalanianaole iloko o ka noonoo o na kanaka Hawaii, e lawe haaheo ae ai oia i ka lanakila ma ka la elima o Novemaba e hoea mai ana.

 

Maloko nei iho o keia kulanakauhale, ua hoike okoa ae kekahi poe kuokoa i ko lakou mau manao, o na baloka i kohoia no Kauka Raymond ma ke kau koho aku nei i hala, e pau ana kelamau baloka no ka Elele Kalanianaole; a o kekahi mahele nui hoi o na baloka i loaa ia Likana Eliwai, e lilo mai ana ia no Kalanianaole; a o ia ka lakou i manaoio ai, no Kalanianaole ka lanakila ma Oahu nei.

 

Mai Kauai mai i hoea mai ai ka lohe i keia keena, aia no ka inoa o ka Elele Kalanianaole i ka umauma o na kanaka, he hoike ano mai keia, o na baloka kiekie i loaa ia Kaua Raymond ma Kauai, e lilo ae ana ka hapanui i ka Elele Kalanianaole; e hiki ole ai  ia Li kana ke lanakila ma kela mokupini.

 

Ma Maui hoi ame Molokai, aohe hoohewahewa ana no ka hiipoiia mai o ka Elele Alii ma ia mau mokupini, haule aku hoi i ka Moku o Keawe, kahi nana i hapai mau mai'iaia i na kau koho baloka apau, lihi launa ole aku kona hoa paonioni, koe wale no ka paa ana aku mahope o ka'pahu baloka.

 

Ke olelo nei na Demokarata, o Likana Eliwai ka mea aloha i na kauaka Hawaii, a no ia kumu e hoouna iaia i Wakinekona i elele i keia kau, o kekahi hana aloha maopopo loa ana, i ka manawa a kekahi wahine Hawaii o Makua i hoike aku ai i ua o Likana, hewahi lio kona, a ua makemake e hele maluna o Makua, ua kauohaia aku oia e Likana e hoopaa mamua o ka puka o kona hale.  O keia ke aloha la!

 

He mau makua no Laie he mau keiki ka laua i ohiia i ke koa, me ke ahewa ana maluna o ka Elele Kalanianaole, mamuli o ka hala ana o ka laua mau keiki i ke koa, a hiki hou ole ke kokua ia aku laua me na dala a na keiki e haawi mau ana i kela ame keia mahina, me ka hoike okoa ana ae e koho ana laua ia Likana Eliwai; i ka manawa nae i loaa mai ai ka haawina kokua a ke aupuni o Amerika, i hiki aku ka huina ma kahi o ka hookahi hanerime kanawalu dala, ua hiki ole ia laua ke kaohi mai i ka hookahe ana aku i na waimaka o ke kaumana ame ka mihi walania no ka laua mea i hoahewa kuhihewa aku ai i ka Elele Kalanianaole, a hoike ae la i ko laua manao, aole wale no, e koho aku ana laua ia Kalanianaole, aka e kauoha pu aku ana laua i na kanaka e ae, i komohia na manao kuhihewa elike me ko laua, e koho i ka elele nana i paa mau i ka hanohano o na Hawaii i na kau apau.

 

Malalo o Aala Paka, ma ka manawa a ka Elele Kalanianaole e haiolelo mai ana imua o kekahi anaina kanaka nui, maluna o na ninau apau e hooiliia aku nei na ahewa ana maluna ona, kamailio okoa ae la kekahi Demokarata kahiko, mahope o ka lohe'ana i na mea oiaio i kamailioia mai;  "No ka manawa mua loa, e koho ana au i ka Elele Kalanianaole i keia kau."

 

Ma kela anaina pu no kekahi o na alakai Demokarata kahi i hoolohe ai i ka haiolelo a ka Elele Kalanianaole, a penei hoi kana olelo nona iho:  "Aole loa he mau kumu kupono ma ka aoao o na Demokarata e hiki ai ke pane aku imua o na mea oiaio i kamailioia mai e ke Keikialii, no ka mea ua hoakaka mai oia i na mea pololei wale no."

 

Penei hoi ka olelo a kekahi poe Demokarata ma keia keena:  "Ua hala na la o ke ku ana ma ka aoao kalaiaina, i keia la, ua naauao loa na ka-

(E nana ma ka Aoao 2.)

 

MAUNA 1 KONA OLA HALAWAI NAE ME KA MAKE

 

I Kuupau he Pukiki i ka Holo o ka Otomobile Hina e Nae ke Kumulaau

 

NO KE PALE I KE KAUOHA KE KUMU O KONA POINO

 

Halawai Oia me ka Make Hikiwawe Mamua o ka Hiki e Haawiia na Kokua

 

Ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala i halawai ae ai he Pukiki, o Joaquin S. Ramos ka inoa no Paauilo, Hamakua, Hawaii, me ka make, i kulike ai me ka hoike a ka nupepa Daily Post Herald o Hilo, mamuli o ka hina ana o kekahi kumulaau, a loaa pono ke kaa otomobile ana e holo ana me ka puahia, me ka manao, e oili ma kekahi aoao o ko alanui, mamua o ka hina ana mai o kela kumulaau.

 

I kulike ai me ka moolelo e pili ana no ka make ana o kela Pukiki, ua halawai oia me ka poino ma 'uwale, ma kahi he hookahi mile mauka aku o ka aina mahikope o Louisson ma ka apana o Paauilo, ma ka hapalua o ka hore ewalu o ke kakahiaka o kela Poaha.

 

Ma ke alanua a kela Pukiki e hele mai ana maluna o kona kaa otomobile, he poe Kepani e oki ana i kekahi kumulaau i maloo, a i kulike ai me ka hoakaka a na Kepani, i ka manawa ka i kokoke aku ai o J.S. Ramos, ua kahea mai la lakou iaia e ku aku kona kaa, oiai he manawa wale no e hina aku ai o ke kumulaau ilalo.

 

Ua hoopaa no o Ramos i ka holo o kona kaa no hookahi minuke paha ka loihi, a mamuli paha o ka hina koke ole iho o kela kumulaau, a hui pu me kona manao, ua hiki iaia ke kuupau i ka holo o'kona kaa, a oili ma kekahi aoao, mamua o ka hina ana mai o kela kumulaau, ua hoomaka mai la oia e hooholo i ke kaa, o ka mea apiki nae, iaia i kaalo pono ae ai ma kahi e ku pono ana i kela kumulaau, o ka hina mai la no ia, a kau pono ana mawaenakonu o ke kaa.

 

Ua loaa pono aku o Ramos i na lala o kela kumulaau, a kaomi pu ia a paa ilalo o ke kaa, me ka nui pu hoi o na poino i kau aku maluna o kona kaa.  I ka manawa i ike aku ai na Kepani i kela poino, ua hoomaka koke mai la lakou e holo, me ka manao e hoopakele ae i ke ola o kela Pukiki, ua hiki ole nae, no ka mea ua make loa oia, me he mea la, ma kela wa no i loaa aku ai i ke kumulaau.

 

Ua waiho malie no na Kepani i ka mea poino maluna o kona kaa, a hoike aku la i ka lohe no kela ulia i ka Hope Makai Nui Rickard o Hamakua, a i kona hoea ana mai, ua kaheaia i aha kiure koronelo no ka noii a huli pono ana aku i ke kumu i halawai ai o Ramos me kona hopena poino.

 

W.S.S.

 

O KALANIANAOLE KA ELELE

 

E ka Mokupuni nani a o Hina

Noho ana i ka uluwehiwehi,

Kau hooheno mau ia,

O Kalanianaole ka eleele.

 

Hui

 

E lokahi, kuikahi,

E koho like ia Kalanianaole,

Ka'u ia e iini nei,

O Kalanianaole ka elele.

 

Ua nani wale oe e Maui,

I ka Waikau o Keanae,

Haaheo na pali Koolau,

I ke kuahiwi o Haleakala.

 

Hanohano wale oe Hawaii,

Kalanianaole ka elele,

E imi ana i ka pono kaulike,

I ke kapikala i Wakinekona.

 

Ohuohu Oahu i ka ilima,

I lei no Kalanianaole,

Lei mamo leihulu melemele,

I wehi no Kalanianaole.

 

Ua nani Kauai i ka Mokihana,

Hookahi puuwai no ka elele,

Kohoia mai me ka lokahi,

O Kalanianaole ka Elele.