Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 43, 25 October 1918 — PIHA OHOHIA NA MANA KOHO I NA MOHO HAIOLELO Malama na Moho Repubalika he Halawai Kalaiaina Nui ma ka Apana o Kakaako LOHEIA KE APONO O NA MANA KOHO NO NA HAIOLELO APAU Oni na Hawaii e Koho ma na Kanaka Kupono Iloko o ka Aoao Repubalika [ARTICLE]

PIHA OHOHIA NA MANA KOHO I NA MOHO HAIOLELO

Malama na Moho Repubalika he Halawai Kalaiaina Nui ma ka Apana o Kakaako

LOHEIA KE APONO O NA MANA KOHO NO NA HAIOLELO APAU

Oni na Hawaii e Koho ma na Kanaka Kupono Iloko o ka Aoao Repubalika

Ma ka po o ka Poakah) aku -ia i hala i malama ae ai na moho o ka aōao Repubalika e holo nei no ke acnate ame ka hale o na lunamakaainana, o ka -apana eha, i ka lakou halawai kalaiaina ma Kakaako, imua o kekahi anaina nui, i hoolohe aku i ka lakou mau haiolelo me na manao ohohia o ke apono i na m6a apau e kamailioia mai ana no ko lakou mau ponoV Ūa noho hoomaluia kela halawai e Albert Kauwe, kekahi o na kakoo ikaika o ka aoao Demokarata mamua, a i lilo uae i alakai Repubalika i keia manawa, nana i hoolauna pakahi mai i na inoho apau, me ka hoakaka ana i.ko lakou mau kulana pakahi, anie ka lakoa mau kulana e alualu $na. Aole i hoea ae ka Ele/e Ka)anianaol|ft ma kela halaWai, no ka mea ua hala aku oia no Maui, no ka hooikaika aq£ no kona kohoia, o ua mana koho cr ka moku o Kpma. O ka moho mua loa i hoolAunaia mii oia o A. L&wia J[f-> ® ha-. uohano nui ka 1 hookauia īku maluni ona e ua mana koho o ka apana o Kakaako, ma o ka heluna haloka Jiiekie i loaā iaia, ma ke kau wae moho aku nei i hala, v me kona hjtaWi anā mai i na hoomaikai i ko Kakaako mau mana koho, a he inanaolana kona e haaWi hou mai ana no lakou i na kakoo ana iaia ame kona mau hoa e holo pu nei ma ka paa tikiki hookahi. Ua hoohalike mai oia i na moho no ka hale o na lunaina'kaainana, ma ka paa baloka hookahi, me na paalio e huki like ana i ke kaa hookahi, ina ē kohoia ana kekahi poe o lakou, a halile kekahi poe, aole ana e li'ke ko lakou j huki like ana ma na hana iipau o ka ahaolelo. Ua hoeueu ikaika mai oia i ka manao o na mana koho, e haawi i ka lakou , kakoo ana i ka Elele Kalanianaole, pela boi i ua moho senatoa e'kolu, me ke ' ohohia ona kanaka i kana haiolelo. I Mahope mai ona i hoolauuaia mai ai o Castle, ua like 110 ke ano o kaua haiolelo me ka kona mua iho, a i pakela loa aku hoi ka pakika i ka unuhi ana a ka maheleolelo J. H. Hakuole. Mahope aku o Mr. Caātle i hoolauna; ia mai ai o Charles Chilingworth, ka })eresi<lena o ke Beuate, a o kekahi hoi o na moho senatoa e holo hou nei i keia kau. ' Wahi ana, ua mināniina Joa oia i ka hple o kekahi poe e kamailio i ka mea oiain ole, no kotia hooikaika ole 6 hoo' : kohuia mai kekahi Hawaii, ma kekahi o na oihana, i kaa aku ai ka mana hookohu iloko o>ka lima o ke itiaaina. Ua hoikeike mai bia i na tnea olāio, e ku nei i pili i na hookohu oihana, jīole loa he kuleana o kā petedidena o ke | «euaie, a o ka lunahooinalu paha o ka hale o na lunamakaainana ma kela nl-, nau, o ke kuleana wale no o ka aha . aenate, o ia ke apono, a apono ole aku paha i na hookohu oihana, eia nae he hana maalahi loa na ke kiaaina ka kohu ana mai i kana poe i raakemakej ai, mahope iho o Tta hookuu ana o ka ahaolelo. j Ua kupale mai oia iaia iho, no na olelo i pehiia aku iaia e ka poe e ku-e nei i kona kulana inoho, me ka hooiaio ana māi imua o kela anaina, aiā niau ke aloha iloko ona no kona lāhui kanaka, kahi i -kukuni paaia ai, a he ha-1 eohano nui hoi no ka lahui Hāwāii kbna lilo ana i peresidena no ka āhā senate. Ua haawi mai oia i kekahi. ihau olelo hoeueu i nā mana koho e koho ia Wiae, kekāhi o nā mātarfkau loa i ke kamailio, i kokua nona maioko o ka aha 9enattf, pelfe hoi ia Mr. Kingj kpkahi o na keiki fiawaii i loaa na hoo-

naauao kiekieia. Aole i pau na mauao ohohia o kela enaina i na olelo oiaio i kamailioia aku e Senatoa ChillingTvorth, ua hoolaunaia mai la o Mr. Andrews, a nana i hookaa;iaa pono aku i na pohihihi o kekahi poe ao ke kulana oiaio o ka aoao Repubalika, ame na mea a na moho e hana mai ai no na mana koho. Wahi nna, o kekahi o na ninau ano nui e pono ai e loaa he mau hooponoTiono ahaolelo anā i keia kau, o ia no ka ! ninau auhau, ka ninau e hiki ole ai i na ' ianaka ilihune ke alo ae, nolaila i mea o ili aku ai ke ko'iko'i o ka uku ana ; : ka auhnu ka 'ulele maluna o ka' poe j ■waiwai, ho mea pono e hoouna iaia i >ka ' ahaolelo, pela hoi me ka poe apau e holo pu nei me ia ma ka paa baloka lookahi. pa'ipa'i nui ia' kana halolelo maaiuli o kona hoike okoa ana mai i kona manao kuokoa, me ka nana ole i ka :<oe waiwai. O ka Lunakana-wai Andrārle k» 1 hoomnaia mai mahopo ona, me koha ka- \ Āailio ana ma ka olelp Hawaii e hoikeike ana hoi i na mea a'Kakaako i hana >ku ai nona, ma 'ka hooūna mua ana aia iloko o ka ahaolelo, a iua oia e hohoia ana a puka i koia kau, ua mal:aukau loa oia e hana mai i ua kanav.ai ka^liko. ~I ka pau ana o kana mau olelo hoakaka, ua hoolaunaia mai ia o C. E. King. kekahi o na moho senatoa, a oiai e kani ana ka pila, ua hoomaka ae la oia e himeni i kekahi mele ana i haku ponoi ai, o iu hoi na "Lei o Hawaii," :ne he mea la, iaia e himeni ana, jua hoopaia aku ka puuwai o kela j(me keia mea e lioolohe aku ana, i kau a mea,. Q ke ku i ka nani me ka ii o kana niele aaa. Elike i»e ke ano o.ka himeni ana i mele mai ai me na keiki hookani pila, pela no oia i koi mai ai i na mana koho 0 Kakaako, e hoolei aku ia John Wise 1 ka lei o ka mokiipuni o Hawaii, i ka lehna me ka maile, a i ka rose lani hoi, ia lei o ka Mokupuni o Maui, ia Chas. Chillingwocth, a o ka ilima ka lei o Oahu, nialuna ona, he mau wahi olelo ano ole waie no kela, eia uae, ua komo loa aku ia iloko o ka noonoo o na mea apan, me ho moa la aia maluna o ka heleheleua o kela ame keia mea, na hiona 0 ke apono ame ke kui'o, e hana mai •4113 lakou pela, ma ka la*<s ae nei o 1 Novemaba. . j l'a kupale mai oia no na olelo e ahewa «saJe ia nei maluna x> ka Elelo Kalanianaole no kona lilo ana i mea hoo- ! ikaika, i wahi e komo ai na keiki Ha- j waii i(oko 6 ka oihana koa, no ka mea mamuli o ka naaupo o ua kahihi wale ia aku na ahewa ana maluna o ka Elele Kalanianaole, a hooholo kekahi poe o Laie, aole e koho ia Kuhio, no ka mea ua hoopilikiaia mai kekahi. mau makua mamuli o ke- komo ana o na keiki i ke koa, aole lie poe na lakou e kokua mai i kekahi mau mea e pono ai ko laua noho ana. Iloko nae o ka nanea ame ka palaka, aiq hoi, ua hooa mai la kekahi pālapala loihi mai ke aupuni mai olfcA.merika inehookahi haneii me kanawulu dala māloko. he kokua ola mai ke aupuni mai o Amerika, ka mahele o ka laua mau kejkā i komo aku iloko o ke koa ; no ]fela kokua, ue hiki ole ke paa iho ko iaua mau a mihi iho la mo ka walania, uo na hoinoino kuhihewa i hookauia aku maluna o Kuhio, a hoopaa iho la laua e hooikaika ana laua e hoohulihuli aku i na Hawaii i uoho naaupo apau, e haawi i na ana no ka Elele Kalanianaole. T*a koi ikaika pu mai no hoi oia i na maiia koho apau, e koho i ka paa tikiki Ropubalika mai ke poo ahiki i ka hi'u. O ka Lunamakaainana Jarrett ka i hoolaunaia mai mahope ona, a me na oli'lo pokole, ua haawi mai la oia i na hnomaikai ana i ko Kakaako poe, no" k.i lakou wae ana ae iaia i nvbho, a hē. nniuaolana kona, elike no me ia a kela mahele koho, i hana aku ai nona, ma ke kau akn uei i hala, ka hoouna ana 1 ka ahaolelo, pela no lakou e hoilioi hou aku ai inia no kela liale, ma ke ano he kauwa na ka lehulehu. O ka moho hope o na lnnamakaainana i hoolaunaia mai, oia o Mr. Rawlins r n nana i haawi mai i kekahi haiolelo i ohohia nui irf, me ka hiki ole i kekahi kauaka Hawaii, i aloha i kona lahui, ke kumakaia iaia iho ma ka haawi ana i.na kakoo i ka mea i kaokoa ae ke nno mai kona aku. Wahi ana, iaia i kupale mai ai no ka Elele Kalanianaole, ua hoopihaia aku oia nie na manao niaikai ole, iaia i hele aku ai ma Aala Paka, ma ka po 0 ka Poaono akn nei i hala,. ai i ua haiolelo a na Demokarata, i ka manawa a ka Lunakanawai Watson, ke komite Den;okarata, i a'o mai ni i na-Hawaii e hoopau ka noonOo ana no ko alii, he alii w-ile no p na mea apau. 0 kela n*iu olelo a Mr. Watsqn, ua hoopina m«i ka manao wela iloko ona, 1 ke kīileana ole o kekahi haole e hele mai ai a olelo i us: kanaka Hawaii e kapae ae i ka uoonoo ana uo ke alii, ka mea i kukuni paa ia aku iloko, o keia lahui kanaka, 8 oiai aia ■ ke koko o ke kanaka Hawaii ke holo Ja iloko ona, he nui kona e welawela ai no kela olelp. Ua hele Qia ina Amerika ma. kā Moknaina o Misouri, kahi a na kanaka Paele i kapa ai ia lakou iho he mau alii, malaila \fahi ana, he keu aku a

ka hookae loa o na haole i na Paele, a ina o Watson kekahi e kau pu ana me ka Paele maluna. o ke kaa 'uwila hookahi, aole loa oia e ae ana, e ,hookipa mai i ka Paele na kc kaa hookahi, ajia e kipaku aku ana ia lakou e hele ma ke kaa ,i hookaawaleia 110 na Paele, o keia ano, kana i olelo mai ai, aia pu no ia ano manao like no na Hawaii iloko 0 keia haole, aole nae e hihi i wabi e loaa ai ka baloka, he pono ke a'o mai 1 ka mea i kaokoa mai ka iini a ko lakou puuwai. Ua hoike piai oia i na mana koho o Kakaako, aia a puka na moho Repubalika no ka ahaolelo ma ka la 5 o Novemaba ae nei, mahope aku o kela manawa, he kuleana ko lakou' e kahea 'ai i kekahi 'halawai makaainana maloko o kela apana, a kauōha aku i na mioho e hele mai, a imua o lakou e kauoha aku ai e hanaia he mauiaaawai, no ka hoomaemae ana i. na alanui, ame kekahi mau pilikia e aife i ikeia ma kola apana, e kakau pu ia hoi h.e mau palapala howpii e na makaainana o Kakaako, a hoouna aku i ka ahaolelo, nja ia ano, ua makaukau na moho Eepuhalika apau e hana mai i na mea a ko'Kakaako i makemake ai. Oiai he nui okoa no kn manawa i koe ua haawiia i manawa no .lohn C. Lane, ka meia mua o ke Kulanakauhale a Ka- : lana. o Honolulu nei-.e hoakaka mai -ai i kona manao, a i kona ku ana mai imua o kela anaina, ua haawi mai oia i kona *mahalo,- no nff haiolelo a na mōho, me kona msfnaoio, aole kela mau moho. e kumakaia ana ia lakou ihf, ma. ka hooko ole ana i na olelo v a ko lakou mau waha. ' 1 Ua hoohalikelike mai oia ti' ka ,like ole o 'na hana a ka aoao Repubalika me ka na IJemokarata,, me kona law.e ; i ninau hookuonoono i na | aina-aupuni, i. kumu- hoohalike. Wahi | aua,. i. ka inanavfa i "a Repubalika ka 1 hoo£opopono aupuili ma Hawnii nei, ma kahi'wale nō o ke konalima flala ke kuniukuai o ka. aina hoōkuonoouo, . i keia manaWa, nia krlii o l<a haneri nie kanalima, a oi loa ak'u. | I keia manawa, ua konoig ka mea. ! hookuonoono, iloko o kanāiwa wale īio la oia e hoi akp ai a uoho maluua o ka aina hookuonoono, mniiope iho o. ka lilo ana mai iaia, a e uku aku hoi i ka uyiipakeneka o ke kumuknai, oiai nae i ka wa i ua Sepubalika, he elua makahiki i ka manawa i haawiia no ka hoi ana aku [ o kokahi mea o noho uialuua o ka aiua, j a'he 3vWale. np pakeneka o ke kuinukuai e uku mua ai i ke aupuni. Ua a'o mai oia i na Hawaii aole e koho ia. Likana Eliwai, me lee kukulu ana maj i kana mau liaua aloha I ole. i hookau akuai maiuna o kekahi poe, elike me ka; Moiwahine Liliuoka- . lani i ka wa i h<?puia ai no ke kipi, o Likana Eliwai ka mea i nel.e ke aloha no na Hawaii;a d kekaii wahine. ilihune nm Makua, Waianac, ihoikeaku ai imua.o Likana, no ka ae mai.<p hpo- ; kuu i kona wahi lio ,jna ka aina o Likana, ua kauohaia aku kela wahine .e lioopaa oia i koua.holoholona -ma ,ka puka ponoi o kona halo, e helems- - o ka aina i hookaokoaia 110 iia holoholona wale no a Likana. Ma ka nana ak.u i kf\ mea. haiolelo, ua hele oia n piha me na niauao makee e hanaia ka pololei ,aolo hoi o ka hele mai o na enemi ma na hana kstlaiaina, mo ī>tea oiaio ole, a kipehi wale mai i na moho, a i ko lakou ao&o kalaiaina paha, ma ka mea oiaio ole, no ke kauka 'i yale no e loaa aku na baloka o na kanaka Hawaii. Ua hoikeike mai'oia i ka leka a John Wiae i hoquna mai ai iaia, me k& heluhelu pu ana ae imua o kel% anaina, e haawi mai antl i na hoomaikai, no kona waeia ana ae i nioho, a e waiho mai an& na kona mau hoaloha e kokua uku iaia maanei, oiai aole i maopopo ka pau koke o kaua maii hana, e huli hoi mai ai oia i ka wa kupouo. Iloko o na manao ulumahiehie, o ka piha hauoli i hookuu ai kela halawai, me ka huli hoi ana aku o na kanaka no ko lakou mau honie, iloko o na inān'ao mahalo, no na mea i hoikeia aku ia l(v--kou e na moho ma kela po, a ua lohe okoa ia aku kekahi poe e hoike ana i ko lakou mauao, e koho i ud lnoho Repubalika. •?. • ' •