Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 48, 29 November 1918 — KUU KANE ALOHA J. K. PALI UA HALA. [ARTICLE]

KUU KANE ALOHA J. K. PALI UA HALA.

Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Solomon Hanohano, Aloha kaua:—E ae oluolu mai hoi kou ahonui ame kou lokomaikai ia'u, 0 hookomo iho ma kekahi wahi kaawale o ka kaua hiwahiwa, a na kona mau hao mageneti hoi ia e lawe aku i ka ukana luuluu aka puuwai, ika 'u ptīolo waimaka o ke (\loha kane, i kela poomanao e kau ae la maluna, i ike mai ai na kini makamaka ame na hoaloha ame ka ohana apau o kuu kane aloha i hala, inai ka pukana hoi a ka la ma Ha'eha'e i Kumukahi, a ka welona a ka la i ka mole ole o Lehua, a e ha'i pu iho hoi oe i kona mau kupuna, na makua, na kaikpaana, na kaikuahine, na pokii ame ka ohana apau, mai ka wai kaulana o Moaula ma Halawa aku i ka Lae o Kalaau, o ko oukou i'o, ko oukou koko. ua hala i ke ala hoi ole mai. Ua oluolii i ka Makua mana loa, ke kii ana mai i ka hanu ola o kuu kane aloha maloko o ka Halema'i Malulani, ma Wailuku, i ka hapalua hora 6 0 ke kakahiaka o ka la 14 o keia maliina, Nov, 1918, a niau palanehe akn la i ke ala polikua a Kane, ua imi aku la ia Papālauahi e hoonipo ana me Niolopua 1 ka aina moeuhane. Ma kona moe make e ku kiai ana au me ka maua kēiki hiapo, Solomon P«li, kona makuakane hanauna, John Moi, ame ko maua aunty Mrs. W. Keahe, a kaa aku la ka lawelawe ana p kona kino malaW o na hooponopono ana a na Yirigina, ame ka poe lawelawe iloko o ka haukipila ame ka maua keiki aloha. Ma ka wawae ka hoomaka ana o kona pilikia, hele i Lahaina i ke kauka, okiia, hoi mai no ma ko maua home ma Honokohau, noho. no maiia he mau la, hele hou no i,ke kauka, oki hou ia 119, ia hoi afta mai, noho i Kekaa, he wa iho la ia e hookaheia ai na waimaka 0 ke aloha mawaena o ka makaa ame ke keiki, a no ka mea ua loli ano e ae la ka pilikia maluna o kona kino. Ia hoi ana mai 0 ka maua kaikamahine, kauoha mai la kuu kane aloha e hoi oe a olelo akn ia mama e hoi mai maua i ka haukipila nei, hoi mai ke kaikamahine ahiki i Kekaa, ha'i aku la i kona mau kaikuaana no ke kulana nawāliwali 0 ko lakou papa aloha, ua hookaumaha ia ko laua noonoo, haalīele aku la i na kaikuana, hoi mai ma ko makou home ma Honokohau, e noho ana no au ko lakou mama aloha, me 'ka hoomanao mau no kuu makua, me iā mau keiki me ko lakou wahi pokii āme na moopuna, a hui iho la me ke kaikuahine iloko o ke aloha.

Ha'i mai la ke kaikāmahiiie. i na mea apau e piii ana i ka pilikia .o ko lakou papa aloha. Auwe, he inea e ka ehaeha o ka naau me ka maiia niati keiki, no ka mea, eia i Kekaa ka maua mau keiki kahi i noho ai no ka imi ana i pono no keia no.ho honua ana. Ilookahi pule o ka noho ana me na keiki, kauoha ae ia'u e hoi mai ilaila; hoi mai no- hoi au me kahi kaiiiamahine uuku a maua, a me n«, lei moopuna a maua, noho 'pu me na keiki ame na moopuna, he mau pule, lawe hou ia e ke keiki i ke kauka i Lahaina, a noho i lea haukipila maialo o na lawelawe ana & Dr. Burt, noho maiaila. hookahi pule a oi, hoihoiia 1 ka haukipila -Malulani ma Wailuku, malalo o na lawelawe ana a Dr. Osmer, a malaila oia i noho.ai a hookahi pule a oi, hoi ipai ka maua kaikamahine mai ka haukipila mai o Kula, no ka mea ua hookuuia mai oia e ke kauka, ia hoi anU'mai ahiki i Wailuku, komo ē ike i kona papa, e moe āna no iluna o ka moe iloko o ke kulana kupilikii āme ke kupouli o ka noonoo. Ma ke kakahiaka nui Sabati ae, ua hoomakaukau iho la ko makou hele ana no Wailuku, no ka mea, hora 7 a oi hoea ae la o John Haili i kli ne ia makou, hoomaha liilii, hora 8 haalele i ka home, kau ma ka otomobile, no ka Haukipila Malulani ka pahu hopu, hora 11 a oi hoea makou ilaila, ia komo ana aku, ike i'o aku la no i kuu kane aloha e noho ana no iluna o ka moe me ke kulana nawaliwali no, he wa iho la ia e hookaheia ai na waimaka me ka ehaeha o ka noau. He mau hora ia a makou i uoho pu ai, a pau mai na keiki i ka hoi, a noho aku hoi au e kiai i ko lakou papa, a no ka mea ua noi no oia i na poo o ka haukipila e oluolu mai lakou e ni>ho pu aku no au me iA, a e nana aku i ka hopena e kau mai ana maluna ona, ina no. ka pono a pono ole paha. He oiaio, ua loihi no na la o ko maua noho pu ana, me ke kulana nawaliwali no mft kona Mno, a ma ka auwila Poalua, la 12 o keia mahina, ua •loli ano e ae la ka pilikia maluna ona, mai ia inanawa mai a.ao ae Poakolu, ike aku la au aohe pono i koe, kahea iho la au; e papa, pehea mai oe, pane ae la no kela i ka liua o ke aloha, aohe o'u pono i koe, e haalele ana au ia oe me. na keiki a kaua, a me ka ohanā hp'āu, ā pili iho la kona mau maka, iloko iho la o ia manawa, me he mea la he pohaku i hekau ia iho maluna o'u, aohe mea hiki. ke hana ae, a li'uli'u kahea hou iho la āu, e papa, e hele ae pahā au e kahea i ke keiki e hele mai, kāna i pāne mai ai, aia wale aku.no ia ia oe, a pili iho la kona mau maka no ka manawa pau ole, pau ka ike, pau ka lohe, pau ka oni ana o ke kino, aka, e kamau anā no nae ka hānu iloko onā. Ia manawa olelo aku la au i kekahi o na kanaka lawelawe oloko o ka haukipila e kelepona i ke keiki i Kekaa, he oiaio, ua loaa aku no ke keiki, a hiki ae no ia auwina la i ka haukipila, lele iho la maluna o kona me ke kahea ana, e papa, e papa, aohe wahi pane leo ae, a no ka mea, ua hala ka wa pon.o, mai ia manawa mai ko maua kukiai ana iaia, a po ia la, a ao ia po, me ko maua unele ame ko inaua aunty; kakahiaka nui Poaha, hooku'u mai la oia i kona aho hope loa. Auwe, he mea e ke kupilikii o ka noonoo ame ka ehaeha o ka naau, lele iho la au maluna oria a puili mai la iaiā me .ko 'u hom ana iho iaia, no ka manava pau ole. Auwe, lihliha wale au i kuu kane hele lo<l 6' Nolaila, ke haawi nei au ame ka'u poe keiki i ko kakou Makainui C. Crowell i ka makou hoomaikai nui, no kona kokua ana mai me kona puuwai hamama i hale no kuu kane aloha e ho'iho'i mai ai iaia, ahiki ma ko maua home aloha ma Honokohau, a haawi hou nei makou i ka hoomāikai i,ko maua mau makua, ame kona mau kaikuahine, i ko lakou ukali pu ana mai me maua mahope o ke alahele huli hoi a kuu kane aloha, no ko mema home, e kali mai ana na keiki, na moopuna,. ko maua mau pokii, ame ka ohana apau, e piha ana i ka kiai mtti āria lākou me na manao aloha, me ka naau ehaeha a mokumokuahua, no ka lakou mea alo-

ba i pauaho mai i keia ola ana, me ko' lakou ike ole i kona aho hope loa, he wa iho la ia no na inea apau e hookahe ana i na kulu waimaka o ka ehaeha, maluna o ke kino wailua o kuu kane aloha, e waiho oni ole ae ana iloko o kona holowaa m> ka manawa pau ole. Manaonao wale«au e! Ua hanauia kuu kane aloha J. Kaia Pali ma Honouliwai, Molokai, i Feb. 4, 3863, nial ka puhaka uiai o Kelii\iwekane opio ame Paliouweloa, koūa luaui makuakane/ nolaila ua piha iaia j na makahiki lie 55, me na mahina 9 o kona hauu ana i na ea hu'ihu'i o keia ola aua. I kona faiau la opio, ua hoonaauaoia no oia ma na kula apana, mahope-mai hookomoia nō e kana kumu i ke kula nui o Lahainaluna, noho ilaila he mau makahiki, i ka wa i haunaele ai ke kula haalele ,aole oia i puka ponafmai ke kula mai. Ua hoohuiia maua ma ka berita maemae o ka mare i ka makahiki 1886, i Mei 6, nolaila, ua piha ia maua na makahiki he 32 me na mahina 5, o ko- maua malama ana i ka maluhia o kā mare. Iloko o keia mau makahiki loihi o ko maua noho ana, ua hoopomāikai niai no ko maua Haku aloha iwaenA o ko maua mau puhaka i na hua māemaeL he eiwa, elima i hala mua mA. kela ao, eha e ola uei,. elua keikikane, elua kaikamahine, maiwaena mai o ka maua mau keiki na moopuna lehulehu he umi-ku-mamakahi, hfe eha i hala ma o a he ehiku e ola nei. I ko maua nolio ana, ua noho ia me ka oluolu ame ke aloha, he mea nui au iaia, aole i kau kona lima maluna o 'u a hala wale aku īa no ia, he mea nui no koi na keiki ame na moopuna,' a pela pu no hoi me ka ohana, he heahea, he lokomaikai, he puuwai hamama, he ipuka hale hamama kona i na mea apāu, e hookipa ana oia mai ka poe kiekie; a ka poē haahaa, aohe mea paa i kona lima, koe wale jio he mea i loaa ole iaia, nolaila au e hooinanao mau nei nona,aole au e poina i na hana maikai a kuu makiia hoomanawanni. . Auwe, aloha wale au e i ka nele i ka makua! Ua noho maKai oia no ko makou mau apana no kekahi inau makahiki, ahiki i ka wa i hookahuliia ai ke aupuni, waiho aku oia ia hana me ka manao maikai. la ka 1896 kii ia mai kuu kanfe e' hoi i Honolua i alii paniolo e B. C. Searle, a no ka mea e noho haku ana oia māluna o ia mau aiua, hoi maua a noho ilaila, elua makahiki a oi o ka noho ana, pau uo hoi mailaila. mai, hoi. no maua me ka mana mau neini ma ko maua home ma Honokol*au.

I ka 1899, kii hou ae no ka makua lokoinaikai R. C. Searle i laweleka mai Houokohau mai ahiki i Lahah/ā, ua ae no kuu kane me ka manao maikai;. nolaila, i ke koho ana lilo i'o 110 iaia, hoomaka no oia e lawelawe ia hana,- he mau makahiki, a pau ia koho mua, koho hou no ka elua 0 ka manawa, lilo ia David Kapaku ,a pau no hoi ia mau makahiki, koho hou no ka ekoltr -« ka manawa, lilo hou no iaia; mai ia_manawa mai kona paa i ka hana ahiki iho nei i ka makahiki 1914, pau iho la, ia koho hou ana lilo hou ia David Kapaku; ua malamaia ka hana e kuu kaue me ka maikai me ka loaa ole he mau kina'una'u, a piha na makahiki ho umi a oi 0 kona paa ana ia ha-na. I keia mau makahiki iho nei, hookahi no ana hana nui, ~o ia ka mahiai, he hana dala no, no ka manaw r a, ana ka nawaliwali o kona kino i waiho aku i ka hana mai' iaia aku. -

0 kuu kane i hala aku la, oia kekahi ! koo ikaika iloko o ka Ekalesia o Honoj kohau, he luna ekalesia oia, he Kahu [ Kula Sabati no kekahi mau makahiki, he pGresidena no ka Ahahui C. E. no kekahi mau makahiki, e hooikaika pu ana me na hoa-paahana i ka hana a ko ! kakou Haku aloha, e hele ana i Kaaj napali, i Lahaina, i na-hoike Kula Sabati, e uhaiaholo ana i ka pono o ka Uhane. Auwe ktfu aloha pau ole el j Ma ke ahiahi Poaha makou i hoi mai ! ai, mai Wailuku mai, ua hoea ae la ka I peresidena o ka Hui Hoolewa o ke Alo-; ha Lahui, Mrs. Peke Ihihi me na luna- : nui, a hui iho la me ke aloha, a 110 ka l~mea o kuu kane kekahi i komo ia hui. | E Molokai.Nui a Hina, ke one haI uau o kiiu,kane alOha, aole oukou e ike hou ana i.kona helehelena, aole no hdi e j lohe hou i kona leo, ua hala, ua nalo, ua huna na maka i ke aouli. j E Lahaina i ka Malu TJlu o Lele, ! kahi ā kuu kane i iioho ai. a kamaaina, j ua nalo oia no ka wa mau loa mai ia j oukou ina-i. E Kekaa i ka malumalu o ! ke kiawe, kahi a kuu kane i noho ai mei na keiki ia mau la o ka ehafeha; alo- ; ha wale! E Kaanapali i ka ua nahua, ua pau kou lioopulu ana i kou mau kilihune ua liilii ma koua mau papalina aloha. E Honokohua i ka ulu wehiwehi o ke paina, ua pau kona maaloalo hou ana imua o oukou, pela pu no hoi me Kahauiki a hoea i Honolua. E Punaluu e, ua pau kou ike hou ana iaia e holoholo hou i ana fha kou mau aeone, ame kou mau ' laekahakai, e hooikaika ana e huli i'po- ! no no kēia hoho kino ana me na keiki ame na lei moopuna a kaua. Auwe, minamina wale au i kuu hoapili e! E Honokohau i ka palipoikaohu, ka ainā ana i noho ai a kulaiwi, u«a hala kona nāni, Uft mae, aka, he mea nae nau e Honokohau e poina ole ai iaia, no kana mau hana maikai ame kana mau hana kokua-*aloha, ua pu'kona kiei a halo hou ana i kou mau luhiehu nani, ame kona mau kualono uliuli ame na pali hUlilua o ua aina aloha nei. Lihaliha wa-le! E Nakalele, ka hale kukuf ku kilakila, na olua hoi, na na pokii i noho ia wahi hookahi ko kakou noho pu ana, me na keiki ame na moopuna, e walea ana i ka pa mai o ka makani hu'ihu'i, me kona mau ehukai aloha, ua pau ko olua ike hou ana-eie o'u mau pokii aloha i ko olua hanaumua e maalo hou aku ana iinua o olua, a no ka mea, ua hala aku la oia i ke ala o na mea apau. Aloha wale .kuu hoapili, ua -pili wale ' ia no e maua na wahi apau me ke aloha. E Kahakuloa, na puu kinikini, eia ka milimili a oukou, ua hala, ua nalo, ua huna na maka i ke aouli. Nolaila, ke haawi aku nei au me ka'u poe keiki i ko in&kou hoomaikai nui i ka ohana apau i komo māi me makou e auamo pu i na ka\unaha ame na ehaeha i kau iho maluna o makou ame ko oukou ku kiai pu ana me makou ia po. Mawaena o ka hora 9 ame 10 i haawiia ai ka hoomaikāi mua maluna o kokilio a pau ia, ua hoomaka! aku la ka huaka'i hoolewa~e ka'i noloko o ka luakini, ka halepule no ana i noho hooi manawanui ai no na makahiki lehulehu, ma ke poo o, ka' huaka 'i' ka peresidena o ka Hui Hooiewa Aloha Lahui, I Mrs. Peke Ihihi, kona mau luna nui ame na lala, ka pahu kupapa'u aku, owau aku kana wahine aloha me ko'u pokii kaikunane, L. K. Kalama, na keiki, na

moopuna ame ka nui ame ka lehulehu ka ohaua, mahope o kana huakai hope loa; ia kaalo ana ae o ka huaka'i hoolewā mawaho. 0 ka halepule, e mele mai ana ka papa himeni i kekahi himeni i hoomakaukauia e ka puuwai i piha i ke aloha Mrs. R. C. Searle, Jr., a komo no hoi na mea apau iloko 0 ka halepule, a hoomaka ia iho la ka lawelawe ia ana o na hana haipule maluna pua, ame na haiolelo makou Makua Kafiu mai, Rev. S. P. Kaaia, i kokuaia mai e ko'u unele George Kauhi ame ko'u leaikunane ohana Dayid Kapaku, pau no hoi, himeni hou ka papā himeni ame ke anaina, ka pule hookuu no hoi mai ko makou makua kaliu mai.

Hoomaka hou ka huaka'i e ka'i no kona hale lua, a malaila i hoopau loa ia ai na hana hoomaikai maluna o kpna kino wailua, a nalo aku la oia no ka wa mau loa, a ko ae la 4ta olelo a ka Buke Nui, e hoi ka lepo i ka lepo, a-o ia uhane e hoi ia me ka mea nana i hana, a no ka mea, Naua no i haawi mai a Nana i lawe aku. E hoomaikaiia Oia ma na laui kiekie loa, he # malu ma ka honua, he aloha i na kanaka. Ampne. Nolaila, ke haawi hou ahu nei makou i ka makou hoomaikai nui ia oukou ka ohana apau i ka ōukou mau makana, 0 ia hoi na poke pua, ame na lei a oukou i howehiwehi iho ai maluna ona, a moo aku Ja oia i ka moe kau a i#oe hooilo. Ke haawi hou nei au i ka'u mau hoomaikai i ka' Lunahooponopono no kona hoomanawanui'. ana mai ia 'u me kou •puuwai hamama ame na keiki oniu hua •mekala ko'u anOai. Owau iho no me naau ehaeha, MRS. HATTIE L. PALI. Kekaa Landing, Nov. 22, 1918.