Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 49, 6 December 1918 — HE MAU OLELO IMI EPA IA LIKANA ELIWAI. [ARTICLE]

HE MAU OLELO IMI EPA IA LIKANA ELIWAI.

Hanohano, Esq., Alolia oe: — E oluolu oe e- hoike aku i na- mana kolio apau apuni keia Paeaina, o ko'u ola ana, e ola nei, aolfe loa ia i loaa mai mamuli o ka imi epa wale ana aku i kekahi mea, a oki loa aku hoi ia Likana Eliwai, aka ma na mea no apau a'u i hoike manao ai no Likana, he mau niea maoli no ia na Likana i hana ponoi ai, a t olelo ponoi ai, a ina e lawe mai ana na mana koho a hoomaopopo ia mau mea a'u i pane ku-e ai ia Likana, aole loa ia he mau manao \tini epa wale. Eia nae, o ka mea nana mai nei ka pane ia'u, e i ana aohe ka he oiaio o ia mau mea a'u i hoolaha aku ai, i ka olelo o Likana Eliwai i ka poe o Kakaako, i ka* like o na kanaka o Kakaako me ka puaa, a olelo iho la, aohe oiaio o ka'u, oiai Jie lohe wale no, a nfnau mai la. Owai la ia poe? Owai ko lakou mau inoa! He mau palapala ■- hoohiki no anei kekahi a ia poe i noteri ia imua o kekahi noteri o ka lehulehu?

Konu ole maoli keia ano manao a me keia mau ninau lalau! O keia ka makamua loa o ko'u ike ana, aia lea a noteri mua ia, kekahi maū manao hoolaha pepa, alaila, lilo iho la ka ia i mau manao pepa oiaio, a ina aole alaila, he imi epa wale no ka ia, kupaianaha no ka hoi keia ano lunahooponopono- pepa, he wahi hana ano hookamahao maoli keia i>>ike ole ia kona lua ma na makahiki apau i kaahope aku, i keia makahiki wale ae la no. O ka hoohiki noteri ana i lfekahi mea i manaoip. he oiaio a oiaio ole paha, he hana ia e hookupaa ana i ka manao i manao ia he oiaio ia mau manao, he'mea pololei loa ia, aka nae; mahope iho o ka liele laula ana o ke-1 kahi manao hoolaha maloka o kekahi j mau pepa liilii i pa'iia a haawiia aku | i ka lehuleliu, a me ka puka ana maloko o kekahi nupepa haole i hilinai nui ia o keia kulanakauhale, me ka loaa ole i ka mea nona kela mau manao i hoopuka ia ae ai, no ke kue ana aku i ka oiaio ole o ia mau manao, alaila, he manawa anei kekhi iho o ia wa, e hele aku ai' a hana r«oteri, a i ole kakau paha i mau inoa no ka hooiaio ana ae i ka'u mau hoike manao a lilo i mea oiiiio e hilinai ia ai? Malia o ka manao ia o ka mea i pane mai ai ia'u, he liunahuna wale iho no ia i wahi e nalo ai keia ino i hana ia e Likana. No ka mea o pili ana i ka olelo a ka mea pane, pehea la e hiki ai ia Likana ke olelo pela, oiai ua noho aloha ia e Likana mo na kanaka o Kakaako, a-olelo iho la na kela haole wale iho no ka ia m«au olelo, aole na Likana, oiai oia ka ka hoa hoopaapaa o Likana, malia paha he oiaio ia mau olelo ana a Likana ia oe e ka mea pane ia'u, elike ine kau i hoike mai nei i ka poe ma kahi a laua i hoopaapaa ai, o John Wilson, o John Cluuy, o loela Kiakahi, a me kekahi poe e au i ohikau mai nei, malia paha pela io kau hoopunipuni i loaa aku ai. ■Ma ka moolel<&a'u o paa nei a i loaa mai ai hoi ine kona mau mea f pilia ai, a'u ponoi i hoike aku ai he oiaio loa ia mau mea a'u i hoolaha ai, a penei. Hoopaapaa inua o Likana me ka haole malama hale misiona o Kakaako me ka uwaiiwa ia e na kanaka, pela ahiki i ka hu'e maoli ana ae o Likana he pepa mailoko ae o kona poli, a hoopuka ae la i na huaolelo e kaena ana iaia iho, i kona hookuu laelae ia ana mai e ka Aha Kiekie i ka hihia hoopipii uku auhau o ke eke laiki ana i hoopii ia ai, apau kona paio ana me kela haole a ia wa i komo* aku ai o Sam Leialoha a paio ma ka mea e pili ana i ka pepa ana e paa ana, e ka ana no hoi na lima o Likana me ke kaena ana, ma na ano apau ana i hauoli* ai, ia wa i ninau aku ai o »Sain Leialoha ia Likana.

l.ealea paha oe la i ko hookuuia ana mai e ka aha kiekie? ma ka olelo haoli- keia, eia ka pane a Likana, pela no ka hoi paha! no ke aha ka ole? a pane 110 hoi o Sam Leialoha, pela io na ua lealea oe, aka, ehia ka hoi mea aloha o makou o ka poe ilihune, o makou ana ke pilikia mamuli o ka olelo hooholo a kela poe lunakanawai Demokalaka o oukou, i ka lioole ana mai la i ka mana o ke kanaka a ke aupuni a Ainerika i wae ae ai i mea uana e hooponopono ka pono pili laula o ka lehulohu, ma ke ana lcai}like i manao ia, a o oe wale 110 ke kānaka mua loa nana i ku-e kana hoomalu ana ahiki i ka puka ana mai la o kela olelo liooholo kapulu e kakoo ana ia oe, a eia 110 ka pane a Likana. Heaha ka'u nana i ka lakou mea e hana ai? O ko'u pono ko'u i hana aku ai a o ia keia, aole o'u nana i lea hai, oiai na'u no kfi'u laiki. A wa o Leialoha i pane aku ai imua o Likaua, xia alohā oe ia oe iho, a aloha ole ia makou, he hoopii mai koe o ka poe mea J>ipi," oiai no na lakou ka lakou pipi, na lakou no ka lakou pei, a pela wa'le aku he haole kupono ole maoli ka oe aple ka ou aloha i na kanaka ilihune a o ia ka wa a na kanaka i noke loa ae ai i ka hookina i ka uwauwa, hoopaapaa no laua, a uwauwa no na 4tanaka ahiki wale i ka puka a maka maolL ana ae o kela kuha male lenalena mai kona kileo ponoi ae, oia hoi "The Kakaako peopie like Hogs ' O keia ka 'u oiaio la i loaa mai ai au e hoole manawaino ae ai, aole ka <i na mana koho balota o Kakaako ko Likana poe hoa i hoopaapaa ai ma ia In, o Leialoha a me ? YVm Harbottle na mana koho na laua i noke o Likana i ka hoopaapaa ia la a puka ae ai kela mau olelo mai ko Likana waha ponoi ae, aole keia he mau mana mea i loaa mai, a ma leo'u aoao nao imi epa wale ae, aka, mamuli o ua makaukau me ka poe apau i lohe ia mau olelo a Likana he poe Demokalaka, ua mihi nae i kela la a mahope lohe ai i ka Likana olelo ana i ua mau olelo la. E ua hoa aloha nei hoi o'u; o keia poe au i hoike mai nei o John Wilson, o Jahn Cluny, ke kalaiwa kaa o Likana, a me Ioela Kiakahi, ke i mai nei #e ua hoole ae lakou aole lakou i lohe ia Likana e olelo _ana pela, a olelo iho la oo, ua hiki i kela poe ke koi i mau parapala hoohiki me ka noteri pu ia, a loaa ka oukou oiaio. A pehea e mauao ana anei hoi oe, o oukou wale no ka hiki ke hana pela, a nele iho la hoi makou no ka hana ana-pela, i mea e hookupono ia ai ka makou oiaio o pukn mau aku la? E ua hoaloha nei hoi e, iwaena o keia poe apau au'i lioike mai nei,-e manao ana anei oē he mea kekahi au i

manao ai iloko o-lakou e haliu kue aku i ko lakou poo, a mua hoi ma ka hana, a i niai oe e loaa ia'u kekahi o lakou ma ke kakoo ana nm leo'u aoao e kue aku ia Likana? oiai o lakou apau Ikpoe iloko o ka pohai hookahi? No keaha ka hoi i ]oaa ole ai kau hoike "iiepuhalika malaila e hooia mai ana aole o Likana i olelo pela, oiai ua piha kela wahi i ka poe o na aoao a elua poe Eepuhalika, & he poe Demokarata e hooia ana -\ia olelo o Likana pela, a loaa ole iho la ka hoi kau poe Repubalika e hoole ana aohe o Likana i olelo pela. Ua manao no anei oe, ina oe e makemake ana e kani maoli ae kekahi manu Ka-ka maiwaena ae o ka auna nlanu Ka-ka elike me ka ka Moa k«ni ana, e manao ana anei oe e hiki ana iaia k6 hana elike me kau i manao ai? Ke manao nei au aole loa e kani no .oia i kana kani maa mau.

E ua hoaloha nei, owai keia poe naauao au i i 'iiiai nei' haawi lakou a nui ka alu i ko lakou mau eneini, alaila, huki ae a hihia ka opala a ka puahiohio e hoopakauwili 'ana? Pe-' hea ip ka hoi! Naauao io no, hoalu io no ua haole naauao nei a nui ka alu $8.00 dala o ke eke laiki a hihia ke kani a-i o ka enemi (poe ilihune) ia huki ana no a na-na i'o ana ke kania-i, i ka $12.00 dala o ke eke laiki; nui io no kela haauao, loaa ke kumu alakai! E ua hoaloha nei, i mai nei oe, no ka maa no paha o Kealoha i ka lawe mai i na olelo waha a kekahi poe i mau' kumu hooia nana, he moa oiaio i'o no ia, o ko'u ano ia, i ka olelo ana o kekahi mea i kekahi mea ano nui i hanaia a ku iwaho, he mea pono ia oe iho ke huli aku i ka oiaio o ia mau mea i lono ia ai, a i ka' loaa ana 0 na mea apau, alaila pane ae oe ua loaa na mea nfwia e kakoo mai. Ua hoike aku au ma ka'u hoolaha mua, ua lohe mai au ua olelo o Likana 1 ka poe o Kakaako i.ka puaa, a ua huli aku au a loaa ka mea oiaio, a pane 'ai au mamua, a ina paha au i manao ala i ka olelo pepeiao a i ole i ka olelo Pukaihu e loaa ai ka mea oiaio, a oia ka mea kupono e pāne pili laula ai, ina ua imi paha au ma ia alahele; a aole no paha, a no ka mea, ua maopopo ia'u ka Iesu olelo ana mai, iKka ae he ae ia, aole mai ka pepeiao mai, o ka hoole he hoole ia, aole mai ka pukaihu mai, a o ka mea mawaho o keia mau mea no lta ino mai no ia. E ua hoaloha nei hoi o'u e, olelo mai nei hoi oe ua hoole au i ka uku ole ia o ka poe luna hooikaika o ka aoao Repubalika, imi epa no hoi oe, aole au i maopopo o oe paha e Hanapi o ka mea mua no paha, no'u iho aole au he kanaka e hoole hmiiawaino aku ana imua o ke akea i ka uku ia o ia poe, apau "pu me a'u he $2.00 o ka la! aole nae i uku ia mai no ke kipe ia, aka; no ka hana a kela keia e hanj ana, a ukuia ai, aka nae, aia ma 'ka hoolaha iloko o ke Aloha Aina o ka Poalima la 15 o keia mahina iho nei i puka mai ai kekahi manao maliaoi o ke ano hilahila ole, i kupono ole oia e ola loihi hialiina o ka honua e hoolalia hoopunipuni wale ai no ma ka i ana ilio, ua ukuia ka poe luua hooikaika o na Bepubalika he $10.00 uo ia la koho bs1ota, a malaila koV hoole, aole au i ike ia mea. He mea anei-iia'u e hoole ai ina ua ukuia mai au a 'pakou ae he $8.00 dala hou ae a hui ine ulua (lala I'iha ka umi, alaila hoole manawaino iho anei au ia mea maikai ina ua loaa mai? aole loa, aka; no ka oiaio ole o kela Umi dala 'pohue a ke kanaka hoopunipuni hoole fli au aole au i ike i kekahi mea o ia ano.

E auhea wale ana oe, o ko maia au i mea mai nei aia a he la e hua mai ana, e, aohe kena he maia liua, me nei no ka lohe pa-ka iho a waiho ilalo, nana hou ia ua pohuli maia hou, elieli ka lua, a kanu, no kela maia mua, aohe wa e hua ai. No na mea au i olelo mai nei i ka noho aloha o na kanaka me Likana pela io paha; aole paha, aka; ua noho pouliuli loa ka lehulehu mamuli o na a'o maalea a na kauaka i ke kalii mau hoa kapaka o lakou, e hoohuli ana i na kanaka e lilo i poe Demokalaka e hoonuinui a:na i k$ ino o na Eepubalika i ke ino o na mahiko, i ke ino 0 ka poe waiwai, a h.e nui wale aku; me ke a'o pu aku i na kanaka elemakule ina e puka o Likana i elele, nui loa kana mau mea e loaa mai a 01 ae mamua o ka Kuhio, heaha auanei ka Kuhio mea i hana ai i keia mau kau loihi ana i noho ai ilaila? Aole ana wahi hana, o keia mau a'o ana apau he mau a'o ana e pepehi ana i ka lahui Hawaii, a e hoomau aiia i ka noho pouli ana o na kanaka iloko o ko lakou maopopo ole i ka pilileia nui e kau ana maluna iho o kela elemakule keia elemakule, kela mea ike ole_ ame keia mea ike ole i ke kakau ame ka heluhelu āna ma ka olelo Beritania, a me leela mea keia mea i hiki ke kakau pololei ole a i ole ma kona wahi inoa wale no paha ka hiki o keia poe apau aole lakou e koho balota hou ke puka o Likana i elele, a ina e maopopo i ua poe la lee ano nui o leeia mau mea, aole loa lakou e ae e puni hou mahope o Likana.

O ke kanawai o Amerika ke kau hei ia maluna o na Elemakule ike ole aole no na elemakule ike, aka; no na elemakule ike ole i ka lieluhelu a kakau ma ka olelo haole, me ka mana nui e kaili mai ana i lea mana ku kaokoa a ke Akua i haawi mai ai ia oe e ke kanaka, a mamuli o kou hemahema ana i na mea e pili ana i ka pono 0 ke kanawai, i hookumu ia ai, mal.aila iho la pau oe, oiai he pono keia a kakou i ike like ai ua loaa mai' keia ia kakou> mamuli o ke koho ana a Wilikoki e loaa ia kakou lea mana koho riia ke ana naauao, aol? ma ke ana waiwai, a i kou nele ana 1 ka naauao, elike me ia mā ke kanawai, i mea i ka heluh'elu a me ke kakau haole o kou pau £na ia, a mamuli o ia ano au i moe poo ai mahope o ka elele Kuhio, oiai owau ponoi nei no o C. K'. Kealoha kekahi i nele ia mau mea i hoike ia ae la, a no ko'u ike owau mai ana no ka iuahi o keia pilikia e ili. mai ana, o ia ko'u'kumu hooikaika mau *i a Kuhio, no ko'u ike a maopopo ia mau poino. Owau ponoi maoii no ka i kii ia ae a loaa i ka makeke oi-ai au e hana ana ilaila, na ka poe x kuonoono o ka aina mamuli o ka lohe a'na ua kapae ia mai au mai ka lilo ānā i luna hooikaika no ka aoao ia kau, a kii mai ai lakou ia'u ahiki imua o ka mea i manaoia, oia ko'u lioa e kamailio pu ai, me ka manaoia e loaa ana au ia lakou, a ku imua ona, ninau kela, ua lohe mai

au ua kapae ia ka» oe mai ka luna hooikaika ae? Pehea la lakou i kapae ai, he kanaka kahiko oe ma ka hana, a ua kamaaina, eia ka e kapae ia ana oe? Eia no hoi ku'u pane, pela no, aka; kuka no lioi mako\i e noho no hoi au mawaho a kakoo i ka aoao, a e haawi ia ka hana na ka poe hana ole, a pane no hoi kela ia'u. Pehea; ae 110 oe e hele e hana i ka makou hana, a e uku aku no hoi makou ia oe, elike nie kau i mauao ai e kaki mai, iia makaukau makou e u'ku aku ia^oe?

Heaha ka hana i manaoia na'u e hana ai? E hele no hoi oe e hana a e hooikaika ia Likana, a na makou e yku ia oe. O ko'u pane koke aku la no ia me ka lohi ole, aole loa e hiki kela hana ia'u, pii koke mai la iloko iho o 'u ke aloha ia'u iho no kai lilo aku ,o ko'u mana koho ponoi no keia mau wahi dala i lawa ole e loaa hou aku ai ka mana koho, paakiki mai la kela ia'u, aolie 0 'u ae mea mai la kela ia 'u i ka naaupo, a kamailio nlaoli akū au i ko'u •mau ma»iao apau imua ona, o ko'u hoi'' mai no ia, a hele loa ana au e hoike ia Kuhio, a ia ke kau o ka makahiki 1912, i puka ai no o Likana 1 Oahu nei lre 800 balota mamua o Kuhio, nolaila; e pono no e loaa i ka elemakule ike ole i ka heluhelu a me ke kakau haole ke aloha iaia iho a koho ia Kuhio i elele.

■ Ua pau na makahiki he 10 a Kuhio i nonoi aku ai a ke hele nei i ka 1.5 mākahiki, a i hoomalolo wale ia iho no keiia mamuli o ko lakou noho hoaloha ana me ka nana ole i ka aoao Kalaiaina, a ke waiho pu ia mai nei, a ina iho la o ia ka kakou hana o ke ohi'uhi'u a puka kahi manu Aloha a lakou ma, o ka hoohuli koke ia mai no ia o -ua Kanawai la imua'ona, a o ka hoka no ia. Ehia ka hoi mea aloha o ka poe apau e noho ana apuni keia Teritore, aia he mau Kaukani 4 a i ole 5 paha. e koho baloka ole ana. Me lea mahalo a nui ia oe e ka hoaloha; he hoaloha io oe no'u ke ae mai oe ma 'ke kamana. kaua, ma ke pahonohono ana a paa ka Aale o ka oiaio, a ina e hoaloha kaua a aa ka hamo puna o ia ka kaua hana, aole au e ae ē hamo i ka hale kupapau e hoonani mawaho a he kino ua polopolona koloko. Me ka mahalo i ka lunahooponopono ame na keiki *lima hei ko'u welina. Owau mau no o C. K. KEALOHA.