Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 52, 27 December 1918 — PIHA KA PAINA A KE KALAPU O NA KANAKA HAWAII Aneane e Loaa Ole Kahi e Noho ai ma ka Paina oka Poalima Aku Nei i Hala OHOHIAIA KA HAIOLELO A KA LUNAKANAWAI ROBERTSON Kamailio Nui Oia Maluna o ke Kumu Holomoku ona Kanaka Hawaii i ka Make [ARTICLE]

PIHA KA PAINA A KE KALAPU O NA KANAKA HAWAII

Aneane e Loaa Ole Kahi e Noho ai ma ka Paina oka Poalima Aku Nei i Hala

OHOHIAIA KA HAIOLELO A KA LUNAKANAWAI ROBERTSON Kamailio Nui Oia Maluna o ke Kumu Holomoku ona Kanaka Hawaii i ka Make

: -M:i Ua (>«i >ti ;i. ;i k;> lluwaiiuii ('luli i ut:ilam!i :it> :ii ma i<»* awuUfa o li.i l'oaliina iiku iui i ua lie o mauli a |>ilia a:i j»nkaukau iiu> ku ;iiu':iin' o liiki o)f o loan ln' wahi »> noho • ui. iiia lu> |nif hmi nlui keknlii i ho»>u iif. 1.0 lioiko ami mai keia i kc oliohia " n:i llawaii no keia kula)>u, a un hoohaiM'.liia :iUn ao hoi na nn'a ii|>au, me ii.-i niaiiao oho)ii:i no na niaiiao lioa Kaka :1111e na hniolelo ii)H kohi Ih. \<i ka liouik'(> ana i nti luuia iiuua ua hoakaka uiai ka l\'i«>si<lcii!i Hpi-ii n kf kaki|>u, iio kouu iiiauao nnn, o k»»j kaiii luiiiīi. (ioiio :i kela kalapu <• lawe 1 l.'iue ai, o iu no ki> komo like nnu uku nif na nhaliui Hawaii n]mu, m:i k<> koku :4 j aiiii i n:i hiina hoouiauao o ka ]iihn anu ' o K:i hookalii haneii maknhiki o ka nia kf aiia o Kume'liaun'ha, ka Nu'i Anpmii, lu' inanao lioi i koknuin ino ka j.iliH ohoiiin. I lUiakaka |>u niai oin. oka liU'a i hoo I lioloin ma ka I'ouliinu aku i h«t&, : hookahi <jala Uo auhnu mnknhiki o k:i ' lala, iika n:te ma knna niea i liuomn» j.opo, ho okolu ilnla ka auh.ui mukuhil i o ka lala o ko kala|»u a na hiuill»: no- ; laila. ua inanao oia, i ehwi <\atu ku | nuhan ku])Ouo ma kahi o ka liooknhi ilala, ua liooho'oia pela. E Hoouaauao i ua Kelki j l'a hoolauna nini Pen'niAeoa Hoi>n, ia Mr. Farnn<jion, ka i'erosi<tcutt o Kalapn Hoolnlia o nn hnolo, ka mea nana i hoala uiun i koin nno Kaliipu in.'i Ilonolulu noi, iloko o na iiianao

olioliia o na uiea apuu. U'.:ilii aua ua m.'iiiao oia, o ke jiu Iloolaha ka Ad«l Chih o Houoiulu in'i. k<> ka'a]iu hookahi wulo tio u nu niea- apau <■ komo ai i ruati lalu, aku nae, ua iko oia i I:o knhibt»\v:i o kela inanao iaia i ike «ani ai i uuioll 0 na Hawaii, a ina pnha n«> he ki»inft like iloko o ke Kala;'U hookahi e la\v:l ole aua kela koena e h .j'ii]>» : nn niea l'a liauoli loa oia i koua kouoia Hit:v aku I' liele ;><;ii :n v '-'lii i'uiun, lio U»* kamailio ai'.a, ii v '. i kan : i U"<ke inaa ai i konn manao, mahope o ka lolie uuu 1 ua hoakaka e pity ana i ka hooiiiiiuao | ana i ka la o Kamehamehn, he m«*»i pono i ke Kalapu o na Hawaii, ko hana aku i kekahi moa c pili ann i kahi i kuahoua mua loa ia ai ki' kumuknunwai o Hawaii »ei ma ke knkuln ann i kiahoomauao. 1 Ua kalele uui nae knua knmailio iiiia maluna o ka hoonaauao ana i na koiki, e hoeueu ana i na laln o kela kalapu J ka wniwai nui o ka oanuao; ho men kokua nui aku ka naauuo i ka holopouo 0 na hana apau a na keiki e lilwela*'« aku ai, me ka nana 010, \ na pijba he inHU hana lima ko'iko'i ia, U umiii huna mama paha. l'a Uuhikuhi mai oia i ke Kula Nui Hawaii (College of Hawaii),, o hoouna 1 na 'keiki ilaila, mai na ki>ikikano, a. na kaikamahine, mailoko mai aunnei » ! kela kula, e puka mai ai, na kauaka opio me na wahine opio, nh lakou e alakai aku i ka lahui ma keia mua aku. Kamailio mai oia no kekahi keiki Hawaii opio, i puka poao mai kela ku'a mai i ka makahiki aku nei i hala, jne ka inoa hoohnnohano, ke kauka <» ke Kopaa; oiai nae, un komo aku kela keiki i ka oihana koa; e lilo aku ana oia i kanaka aiw nui ma keia mua aku, iloko o ka oihinin kanu ko ma Hawaii rrei, i kona wa e hookuuia mai ai mai ke koa mai. O ka manaolana o ka lahui Hawoii ma keia mua aku, aia no ia maluna o | na keikiknue ame na kaikamahine opio; me kona hoeueu ikaika ana mai.i kela I kalapu, e ku iluna a maloeloe, ft e hoo--1 ikaika i na keiki opio e iini nui i ka jiaauao, a e hoolilo hoi i ka Kula Nuī n Hawaii, i ku'a Kiekie ma kēiH hnf>£ aku.

l r a nui ku pa'ipa'iia o knha haiolēlo r me na mauao apono o' pa mea ap'au i loho i kana mau olelo iiaauao. I Home no na Kelki ; Mah6pe o ka haiolelo aiiA'a Mf. Farriiigfpn, 'ua hoolauna mai la ka Pcresi(]jena Hoen ia Āi;r.' Huttou, k'e Uiip&ha o ka puali o na keiki a'o koa, a wahi ana, ma kona v hoomaopopo, o kekahi o na mea atiō nui -loa 'e nooiihoia o ia na ke akir i*home no na keiki e noho ai.'

O na 'keiki"ē helē atm ma ka lakou maii. āole i loaa lie mau liome kupotio f i kekWii jpt>e <0" lakou, <a ina e ku ann kekahi 'home kupono: alailā,' & palekana aiin ; kela mau keiki, a e loaa aria hoi hoine 'kupono uo lakou e noho ai. Uii hodhalaha}a mai oia no ka loaa ole o na monao makemake iloko o na keiki Hawaii e komo iioko o ka puali o na keiki p'o koa (boy seoutB); o ka pomaikai' nui ma ke komo ana iloko o j na puali o lieia ano, o ia no ka loaa ana o ka ike ame ka naauao no ka (hoopakele ana i ke ola ame 'ka waiwai, iloko o ka wa o 'ka poino. 'He eiki opio kekahi- no ka puali a'o koa o na keiki i kamailio mai, maluna 0 ke poo kaua, e hoeueu ana i ka manao o na mea apau e kuai nui i na poo. Holomoku na Hawaii i ka Make O ka Lunakanawai Kiekie Rol>ertson 1 pau ka haiolelo ano nui o ka la, ua hoolauna mai ka Pereaidena Heen iaia, ma ke ano, oia kekakahi o'na kanaka i loaa īia manao makee no na kanaka Hawnii. O kn lahui Hawaii, wahi ana, ke ho'omoku nei ia i ka make i kela ame keia makahiki, a o ka hoopakele ana ae i ka lahui mai keia kulana mai o ka hana ano nui ia a ke Kalapu Hawaii e nana ai ma keia mua aku. TJa kakau no oia i| kekahi mau manao maluna o keia kumuhana, he mau makahiki ae nei i hala, ua haiolelo no hoi ma Aala Paka, aole nae i maopopo iaia ina p'aha he mau mea kekahi i hanaia aku, maluna o ka ninau, no ka holomoku ana o keia lahui i ka make. ( .'!..Ua ili i,ho ke ko'iko'i malupa 0 ke Kalāpu o h'a Hawaii, ka huli ponb ank aku i ke kumu o ka make iwaena 'o keia lahui," wahi ana. "Ua hookahaha nui ia mai ko'u manao no ka ike ana iho ma na hoike o na make o ka lahūi Hawaii ka hapanui aia kekahi kumu 0 make nui ana, no ka mfea, ke nohn pu nei no na Hawaii me na lahui e ae> eia hiae»aole o lakou holomoku Ika makp. * '' E liull pono ia aku ke kulana o na hale loloa, kahi a ka hapanui o na Hawaii e noho mai nei, a ina mamuli mai o ka noho huikau, ke kulana pe'.apela, a mau ano e ae paha, pela iho la i nui ai ka make o na Hawaii, alaila he mea j)ono e Jioopauia na hale lioolimalima loloa, kahi i noho huikau ai na kanaka, a imi i mau wahi kupono ina ia he mea e kaohiia mai ai ka holomoku ana i ka make.

"E kohoia i mau komite, no ka huli ame ka noii pono ana aku, i keia kumu e make nui nei jia kanaka Hawaii, o ka oi loa aku nae, iwaena o ka poe liilii,

aia malaila ka nui o ua mako o k<-J ]abui kanaka. "K. hoonaauao aku i na kanuka Ui waii inaloko o na nupepa Haneii, # keia kulana maopopo loa iikeia no lahui kanaka, a e hoeueu aku h«i n* s loko o ia mau nupepa, i na nifn I,l>T|t--0 hoopakeleia ae ai ka lahui m:>' make mai. "E hooikaikft oukou, mn 1;:'» ha»» kino maoli ana aku, maluna '• ka«* kumuhana ano nui Joa, no ke ol;i " ** lahui Hawaii, a ke manao nei o«, 0 kekahi hana kupono loa a kei;i kaiap* e hooko aku ai, me ka hoopalah ha oleUa nui ke ohohiaia o kela 1 1,1 4 a ka Lunakanawai Robertson. i» 1 ' hiki ole i kekahi Hawaii i ak ,l^, :4 :! ma kela paina awakea, ke kai 1 ka oiaio ame ka |)o!olei, o k. ;1 " mea apau i kamailio mai ai, "' 1 J lahui kanaka. , , 1 M