Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 1, 3 January 1919 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HE MOOLELO WALOHIA

No ka Imi Ana i ka Moku

"Ka Manaolana Poho"

Ka Hyli Ana a ka

MAKAIKIU KA - TA

_________

⁃ Aia mahai o ke alanui he k ualapa i uluia e ka mauu loloa ma kahi o ekolu a eha paha kapuai ke kiekie.  Me he mea la mahope o  kela mauu loloa kahi i pee ai na kanaka powa no ke kali ana iaia, a i ko laua wa i ike mai ai ia Hale i ka maalo ana ae, ia manawa laua i lele mai ai me ka palamimo maluna ona, elike me ka lele ana a ka popoki maluna o ka iole ame ke tiga hoi a mau hloholona e ae maluna o ka lakou mea e pepehi ai.

⁃ O ka mea mua ana i ike ai no kona powaia oia ka pa ana mai o kona poo i ka puupuu ame ka hoouhi kokeia ana iho o kekahi eke huluhulu i hoopihaia oloko me kekahi ano pauda ikaika loa o ka hohono a paa kona hanu.

         Ia manawa ua hukiia ae la ka waha o ke eke a paa loa ma kona a-i.  Mamuli o ia hukiia ana ae la ua paa loa ka pauda aole e puka 'ae iwaho, a aohe no hoi he ea e komo mai ai e loaa ai kekahi ea nona e hanu ai.

         Aohe hiki ia Hale ke kuhea ae no ka mea ua paa loa kona kania-i a e hooikaika ae ana oia e hanu ia manawa aohe nae he hiki pono, ua piha mai la kona waha ame ka pukaihu i ka pauda. He pilikia nui keia i loaa iho la ia Hale ua helelei iho la ka pauda maluna iho o kona poo, a oiai he aeae loa ka pauda ua paa loa kona mau maka ame na wahi a pau o kona helehelena i ka pauda, a pela me na pepeiao.

         O kona mau maka kona wahi pilikia loa, wewela ae la kona mau maka paa ae la ka hanu, piha na pukaiku i ka pauda, a ike iho la oia i kona ano nawilwali ia manawa, malia e make aku ana no paha oia iloko o kekahi mau minuke pokole loa ma ia hope iho.

         Ua kunu iho la oia me ke kuha ana, no ka mea ua piha kona mau akemama i ka pauda.  Iloko o keia manawa a pau ua hikaka ae la oia me ke kupaka ana i o a ianei me ka hiki pono ole, me ka hoao mau e hemo ae mai ka paa ana, aka he hana hiki a waiwai ole wale no ia ana, no ka mea ua paa na maka.

         Iloko nae o ia paa ua lilo i mea hookahaha i na kanaka nana oia i powa iho la no ka nui maoli o kona ikaika me ia paa no o kona mau maka a laua i manao iho ai ina aole i paa na lima o Hale i ka hauhoia he eha maoli ko kekahi o laua malaila ia manawa.

         I ko Hale ike ana he hana waiwai ole a hooluhi wale no iaia ke kupaka ana e hoopau wale ai no i kona wahi ikaiaka haawipio okoa mai la oia iaia iho iloko o ka mana o kona mau enemi.

         Eia nae, i ka manawa i paa aku ai o kekahi o na kanaka i kona lima ma ke apo o ka lolewawae hapaiia ae la ua kanaka la a pakiia iho la iluna o ka lepo.  Ua haule aku la ke kanaka ma kahi he elua a ekolu paha i-a`ka mamao me ka huli o ke alo ilalo ame ka pili o ka hanu no kekahi mau minuke.

         Ua lilo keia hana iho la a Hale i mea no ke kanaka e ku ana e piha ai i ka huhu, huki ino ae la oia i knna pu panapana mailoko ae o kona pakeke a hahau mai la i ke poo o Hale me ke kumu o ka pu panapana, a kui pu mai la i ke poo o ko kanaka opio i paa na maka i ka uhiia, a me ka leo o ka mea i eha, hina aku la o Hale a moe malie iluna o ke alanui.

         No ka makau`u o ke kanaka nana oia i ku`i a i hahau mai la me ke kumu o ka pu, kulou iho la oia e nana me ka hapai pu na ae ia Hale iluna.  Ia manawa wehe awiwi ae la oia i ke kaula i hoopaaia ai o ke eke a huki ae la i ke eke mai ke poo ae o Hale.

         Alaila huki ae la oia i kekahi apana lole mai kona pakeke ae a holoi iho la i ka pauda, elike me ka hiki iaia, mai na maka ae o Hale.

         Ma keia manawa ua ala mai la ke kanaka a Hale i hapai ae ai a kiola aku iluna o ka lepo mai ke alanui ae, a hele mai la ma kahi o ke kokoolua ona e kukuli iho ana ma ka aoao o Hale.

         "Kanaka ino lapuwale maoli kena o ka paki ana ae nei ia`u a mai make au," wahi ana iaia i hele mai ai a ku ma ka aoao o ke kanaka e kulou iho ana ilalo.  "Aole au i manao e hana mai ana oia ia`u elike me kela, no ko`u ike no hoi ua ano ona oia a hikakak me he kanaka la iluna o ka moku, pela au i  hookokoke mai ai, eia ka e hopuia mai ana au a kiolaia aku me he wahi bebe la.

         "Ke makemake nei au e lawe koke kaua i kona ola i nei manawa, akahi ko`u eha maoli iho la i na kanaka.  E pono kaua e hana koke ia hana i ne manawa, oiai ka manawa kupono loa ua loaa iho la ia kaua.  Aole kena o ke kanaka e hana hemahema iho ai, a e waiho wale ai me ka hoopaa ole ia o kona mau lima.

         'Liookahi wale no paha mea e hiki ole ai ia kaua ke pepehi iaia nei a make o ke kauoha a ka Haku o kakou hookeoe i kona oia, a nana e hana mai ko i nei mea e make ai, no ia kumu aohe a kaua mea hiki ke hana iho i nei manawa maluna o keia kanaka ino, ina he makemake ko kaua e loaa mai kela mau dala nui ia kaua ea, alaila e pono kaua e hoolohe i ke kauoha a ka boki."

         "A, ua noonoo iho la ka oe, ea?"  i ninau aku ai kekahi o laua iaia i ku ae ai iluna: "ea nae, i hoike aku au ia oe he manawa loihi no kela e kali aku ai mamua o ka loaa ana mai o kela uku.

         "Owau pu no kekahi e loaa iho ana kena manao ina no e hanaia mai anu au elike me ia i hanaia aku la ia oe, aka aole keia he wahi kupono no ke kamailia ana i kena mau ano olelo.

         "O ka hana he hana ia, a eia ua hana la imua o ko kaua mau maka, nolaila e hookaawale koke aku kaua iaia nei ma kahi i kauohaia mai nei ia kaua, aohe mea kokua ma ia kaua ma ke ku ana maanei a kamailio i ko kaua mau pilikia.

         "He wahi hoomaopopo ole ia mai keia, aka ua ikeia aku ka hele ana mai o kekahi mea a ike ia kaua me keia kanaka maanei ma ke ano ulia. Ina no ko kaua loaa pono mai, ala ila heahe iho la ko kaua hopena? Nolaila haawi mai kou mau lima a hapai aku kaua iaia nei no kela hala kanaka ole."

         "Me ia paa ole no o kona mau lima kaua e hapai aku ai@. He kanaka opio ikaika maoli keia la, a ina no kona pohala loa ae a hoi mai kona noonoo maikai me ia aole anei oia e`haawi hou mai ana i hana nui na kaua, koe wale no ina ua ikaika loa kau hahau ana iho nei iaia me ke kumu o ko pu panapana."

         "E manaoio mai oe maluna o'u no kela.  Ua ike au i ka manawa kupono a'u e hahau ai ame ka manawa a'u e hahau ole ai Aole e hala ana kekahi mau minuke loihi loa ma@ nei hope aku e pohala hou ae ana no oia, aka ua hiki ia'u  ke hoohiki aku imua ou i nei manawa, ina ua maka'u oe no ko ili makamae loa, e hana aku ana au i ka mea e onioni ole mai ai, oia a hala kekahi manawa loihi mahope aku.  Ua maopopo ia oe o kela pauda i komo aku la iloko ona o kona mea ia nana e hoololo a e pau ai ka manao hekaka iloko o, keia kanaka opio."

         "Aohe o'u maka'u i ko'u eha e like me oe, ua ike oe ia @ea, `e kena lapuwale," wahi a ke kanaka a Hale i hapai ae ai a i kiola aku ai iluna o ke alanui."

         "Aia paha ia i kau noonoo ana.  Lalau mai ka lima maanei.  Hopu mai i na wawae a na'u e hapai ae ma ke poo.  Pehea, ua makaukau oe la?  Ina pela hapai ae a hele aku kaua maloko aku o kela pa e waiho wale mai la, aohe hoapaapa ana iho maanei, aole i ikeia aku ka hele ana mai o kekahi poe maanei o ko kaua loaa pono mai no ia me keia pio a kaua."

         Namunamu wale mai la no kekahi o laua, eia nae, lalau iho la i na wawae o Hale a hapai ae la a hoomaka aku la ko laua hele malie ana me ka waiaau ole mai ke alanui aku noloko o ka pa waiho wale he mau haneri i-a ka mamao ihope.

         Aole o Hale he kanaka opio kino mama e hikiwawe ai ko laula hele ana, nolaila, he hana nui na laua ka hapai ana aku iaia oiai ka nahelehele e hihi ana ma ko laua alanui e hele aku ai, aole no hoi he iliwai, aka he halualua kekahi wahi a he ahu ma kekahi wahi o ke kahua.

         Mamuli o ia mau kumu akeakea ua lolohi loa ia hele ana aku a laua, a no hookahi a elua paha manawa o ka hoopuka ana ae o kekahi o laua i kekahi mau huaolelo hailiili, ia laua i palaha iho ae ma kekahi wahi halua.

         Ia laua i hoea aku ai ma kekahi wahi alanui ololi loa mahope loa aku o ua pa waiho wale la, huli pokole ae la laua i ka akau a hele aku la mahope loa aku o ka apana aina o Enoka Toda ma ko laua alahele e hoea aku ai i ka hale noho oleia, aole no i mamao loa mailaila aku.

         Ma kela wahi aku he maalahi loa ka laua hele ana aku no ka mea he iliwai aku ke kahua ma ia wahi, a aohe no hoi he ulu nui loa o ka nahelehele, nolaila ua hikuwawe loa ko laua hoea ana aku i ka pukapa mahope o ka hale kanaka ole.

         Ia laua i hoea aku ai iloko o ia pa, waiho iho la i ka ukana kaumaha a laua iluna o ka lepo, a holoi ae la i na hou o laua e iho makawalu iho ana ma na lae o laua.  Ua palekana laua i keia manawa mai ka ikeia ana mai e na maka o na kanaka, ina he poe kekahi e hele ae ana ia manawa o ka po, a ua hiki no hoi ia laua ke apa iho elike me ko laua makemake.

         Ma keia manawa a laua i waiho iho ai ia Hale iluna o ka lepo aohe wahi hoailona a hoi mai o ko Hale noonoo me a, he oia mau kona waiho lolo ana o ke ano o ka mea e make aku ana; aka nae i ka wa o kekahi o laua e hoomaka ae ai e kamailio, oia ke kanaka ano maka`u wale o laua, e papa aku ana kekahi me ka olelo aku.

         "No ho malie oe, e kena hupo!  Mahope oia lohe mai i kau kamailio, aole o kaua makemake e ike oia i kona wahi e waiho nei i keia manawa, ina no he liilii loa kona wahi noonoo maikai i keia manawa e hiki ai iaia ke hoomaopopo a e hiki ai paha iaia ke pakele mai a kaua aku.  Ina he mea kau i makemake ai e kamailio ea, e pono oe e hele mai maanei i mea e hiki ai e puka mai kou manao ma ka hawana wana ana mai aole me ka kamailio nui ae.

         No ia manna haele like aku la ua mau kanaka la a ma kekahi wahi mamao iki aku a malaila i hawanawana ai, a a pau ana o ka laua mau mea i makemake ai e kamailio, hoi hou mai la ma kahi o ka paahao a laua e waiho lolo ana a hapai ae la iaia.

         Ma kahi o ko laua lawe pololei aku iaia noloko o ka hale, kaapuni ae la laua no ekolu manawa ia loko o ka pa, he hana hoi a kekahi o laua i namunamu iho ai i ka naaupo @ ka manao o keia hana a laua o ke kaapuni ana i ka hale i ole e hiki ia Hale ke hoomanao no kona wahi i laweia a na he wahi noonoo maikai iki kekahi oloko ona ia manawa.

         Ma ka hopena loa o nei hana ana a laua me ka hooluhi a hoopau manawa wale, hapai pololei aku la ia Hale ma ke alapii no ka hale maluna, a malaila i loaa aku ai ia laua elua mau kanaka okoa aku e kakali mai ana ia laua no ka lawe aku ia Hale.

 

MOKUNA XXII.

 

Ko Ka-ta Paa Ana i ka Hopuia.

 

         Ua haalele aku ka kakou kamailio ana no Ka-ta ua pae mai oia ma kahi o ka uwapo kahiko.  Iaia i pii mai ai mai ke kai mai a hoomaopoppo iho la i kona wahi o ka pae ana mai, hooholo koke iho la oia i kana mea e hana ai.

         "Manao au ua haawi aku la au i kela mau kanaka lapuwale i kekahi hana hoomakaʻukaʻu ia lakou e hoomaka koke ole mai ai lakou i ka lakou hana no kekahi mau hora kakaikahi ahiki i ko lakou ike ana i ka mea e hanaia aku @na no lakou.

         "Manao au aole lakou e aa ana e hele ae no kela hale a ʻakou i huna ai ia Hale a hala kekahi manawa loihi, no ko lakou makaʻu ua pae mai nei au i ka aina maloo nei me ka palekana, a ke kakali aku nei au no lakou me na makai no ko lakou pae mai a paa aku laokou i ka hopuia.

         "Ina hoi e hiki ana e loaa kahi o kela hale i ku ai ia Kita, pono loa.  Ina ua loaa alaila ua hookuuia o Hale i keia manawa.  Makemake maoli iho la au ina o Kita kekeahi me aʻu i nei manawa. 

         "Aole o`u manao  ua hoea mua mai nei kela poe iuka nei mamua o`u, eia nae, he waapa ko lakou la.  Naaupo maoli no paha au i ka hookuu ole ana i ka waapa, ina la ua hoaa lakou aohe alanui e hiki ai ke holo mai iuka nei a lawe aku ia Hale iluna o ka moku.

         "Malia paha eia lakou iuka nei i nei manawa a ke kali nui mai la o ko`u hoea aku no ke komo aku iloko o ka umii a lakou i hoomakaukau ai nou?"  ka i no a hala, eia ka, e paa @o ana no oia elike me ia ana e noonoo ana.

         "Aohe waiwai o ka`u wahi pu panapana ea i nei manawa mahope o ka pulu mau ana i ke kai, nonlaila aohe a`u mea make me a`u e hele pu aku ai, aka nae, aohe a`u hana e ae o ka hele koke wale aku no i kela hale i ne manawa, me ke kauka`i aku maluna o ka haawina laki."

         Mahope o kona uwi ana iho i kona mau lole i pulu i ke kai a pau, elike me ka maloo kupono e hiki ana iaia ke komo hou iho, a mahope hoi o kona hoomaha iki ana no kekahi manawa i loaa ka maha maikai iaia, hoomaka aku la oia e hele no kahi o ka hale ana i lohe mai ai aia o Hale malaila kahi i hunaia ai, iloko o ka noe e halii ana me ka manoanoa @oa ma ia hapa o ka aina.

         He meha wale no ia wahi ia manawa, elike no me kana @ manao mua ai; ua pio na kukui o na kauhale kokoke mai.  @a paa na puka o na halekuai ma kela a ma keia aoao o @e alanui, a oia hookahi wale no ia e kueo nei iloko o ka @aki a ka pouli.

         Hoomau aku la oia i ka pii ana iuka, ma ke alanui pouli @ i ka hala ana iaia ekolu a eha paha haneri i-a. a he aneane @o hoi elike me ia ka mamao mai ka hale mai o Enoka Toda.  @e kanaka lawai`a, huli ae la oia a nana pono aku la i ka @ale ana e hooomaopopo ana aia maliala kana mea e huli ku ana.

         Aia ma kona hema, a e ku mai ana ma kahi mamao loa hope mai ke alanui aku, kekahi hale o ke ano paikini ka@iko i hoomaopopoia kona noho ole ia e ke kanaka no ke@ahi mau makhiki lehulehu i kaahope.

         He papa hoolaha ke kau ana a i hoopaaia i ka palaau me @a huapalapala nunui "No ke Kuai." ma kekahi aoao o ka @ukapa, a o loko aku o ka pa.  no ka noho kanaka ole ia ana @o hoi paha o ia wahi no ka manawa loihi, ua uku kaioio @@ ulu nahele wale no o na ano like ole ke ulu mai ana.

         "Me he mea la o kela ka hale, elike me ka`u o ka lohe na aku i ke kamailio a kela poe, no ka mea he hale kahiko @o @o kela a ke kau nei no hoi ka hoailona ʻNo ka Kuai.`

         "He hale kahiko no kela e ku mai la ma kela aoao, eia @ae, aohe kau mai o ka hoailona, a he ano hale maemae no hoi ia i ka nana aku, me he mea la ua pahonohono hou ia ae kekahi mau wahi ona, a me he mea la o kona haalele koke ia ana aku nei no paha ia.  Aole kela o ke ano o ka ha@e a`u i lohe aku ai i kela poe e kamailio ana.  O keia ka hale pololei ma keia aoao," wahi ana i noonoo iho ai.

         Me kona kali hou ole iho, o kona pale aku la no ia i ka pukapa me ke akahele loa, i ole e u-i a loheia mai, elike me ka malie loa e hiki ana iaia,  a mahope o kona komo ana aku @ pani hou mai la i ka pukapa a paa, o kona hele aku la no @a me ka mama loa maluna aku o ka moali alanui i uluia a hihia e ka nahelehele.

         Iaia i kokoke aku ai i ka puka mamua o ka hale, ike koke aku la no oia i ka popopo o ke alapii ma kekahi mau wahi.  @ o ka mea, ua pau ka pilina o ka papa, e hamama mai ana ma kekahi wahi, a ua lehulehu wale na puka aniani i nahaha @ e hamama mai ana.

         Hookokoke loa aku la oia me ka makaala mau, a ia manawa hookahi ke hoolonolono pu la oia no kona lohe aku i kekahi mau leo kanaka i mea e maopopo ai iaia aia maloko olaila kona mau enemi ia manawa a aole paha.

         Aohe ana mea i lohe aku e hoalaia ae ai kekahi mau manao hoohuoi iloko ona he mano koloko o ka lua, a no kekahi mau puni kona hele ana ae mawaho o ka hale no ka nana ana ina he hailona kanaka oloka.  Aohe ana mea i @ohe a i hoohuoi, he meha wale no, nolaila noonoo iho la @ia oia wale no ke kanaka malaila ia manawa, a e pono oia e komo koke aku.

         No ia meha loa kokolo aku la oia a ma kahi o ka puka aniani, alaila ku iho la hoolono, a no kona lohe leo kanaka a kamumu ole mai maluna iho, kiei aku la oia iloko he poul@ wale no me ka holo mai o ke ea polopolona, ke ano ea o na hale noho ole ia no ka manawa loihi.

         No kona lohe leo a hamumu ole mai ka hale mai ma@una. no ka mea, he elua papahele o keia hale manao iho la @ Kata aole o Hale i hunaia maloko olaila.  Malia ua hoea mua mai o Kita ilaila a ua lawe aku ia Hale, ka paahao no kahi e.

         Aka nae, i mea e pau ai kona kanalua hookahi wale no @ana hana pono o ke komo aku iloko o ka hale e huli ai.  I @a holo ana o kona manao, o kona hoi hou ae la no ia a ma @ka puka mamua o ka hale a nana mua aku la iwaho i ke @lanui, a i kona ike ana aohe lele pueo, o kona pii aku la no @a ma ke alanuipii popopo e uiui ana a hoao aku la e wehe @@ai i ka puka.

         Ua hemo wale mai la no ka puka ia wehe ana mai ana, me he mea la ua wehe mua ia no, a oiai ua pulu kana ipukukui i ke kai, he mea waiwai ole iaia ia manawa, komo oa aku la oia iloko.

         I ka puka i pani mai ai mahope ona ua puiwa ae la oia no ka u-i ana ae, a iloko o kona nanea ua paa mai la oia @ ka hopuia e kekahi mau kanaka elua, hookahi ma kela a ma keia aoao o ka puka.  O kekahi o laua ka mea i hahau mai ia Ka-ta me kekahi pauku hao mahope o kona poo manua o ka hiki ana ia Ka-ta ke kupale nona iho.

         Mai ka manawa mai manawa mai a ka Makaikiu Ka-ta i komo mai ai iloko o ka pa, mai ia manawa mai ka hakilo loa ana o na kanaka nona, me ke ku makaukau ma kela ame keia aoao o ka puku, mamuli o ko laua maopopo mua ua lohe o Ka-ta i na mea apau, a oiai, ua pakele mai oia mai na kanaka mai eha, aole no e nele ana kona hiki aku ia hale ma kekahi manawa o ia po.

         Mamuli o kela pa ana mai la o kona poo i ka paukuhao @kaka aku la oia a hina iho la ilalo, elike me ka aluhee ana @ho a hina naio o kekahi eke palaoa, a wailo lolo iho la iluna o ka papaphele.

         Ma ka manawa i hoi hou mai ai kona noonoo maikai me @a ike iho la e moe loihi ana oia iluna o ka papahele me he @auku laau la, ua paa na lima i ka hauhoaia i kekahi kaula hou loa a pela me na wawae, he pouli wale no ma na wahi apau oloko o ka rumi.

         Ua nakiiia na pulima ame na opuupuu wawae a paa i kahi hookahi, ua nakiiia na kuekuelima, a pela me na kuli, me kekahi hainaka lepo i hoopiha ia iho i kona waha, a oiai oia e moe ana ke ike la oia i ka maeele me he mea la e akiaki iho ana ke kaula i kona mau lima ame na wawae.

         "He manawa maalahi maoli keia i loaa iho nei i kela poe.  O keia hopena no ka`u i haili mua ai!" wahi a ua o Ka-ta i noonoo iho ai me ka elhaeha loa.  "Aohe hiki ke alo ae i keia.  Heaha ana la ka lakou hana hope e hana mai ai maluna o`u?  Ua hiki, o ka lakou hoi ia, na`u aku ka hana oluna, o ka noho uwila ko lakou wahi e make ai."

         Aohe ana kanalua ana ia manawa e hana mai ana kona mau enemi i kekahi hana e hiki ole ai iaia ke haalele iho @a hale me ke ola, koe wale no a he hiki koke mai no kona kokua e hoopakele iaia.

         Mamuli o ka ike ana o na kanaka eha iluna o ka moku ua lohe o Ka-ta i ka lakou mau mea apau i kamailio ai, a hakalia no a hala mai o Ka-ta, o ko lakou kau koke iho la no ia iluna o ka waapa, a holo mai la no kahi o ka uwapo kahiko mamua o ko Ka-ta pae ana mai, a ia lakou no a kau i ka aina o ka pii pololei nui mai la no ia no kahi o ka hale i hunaia ai o Hale, aole no ka manao e hooko wale ana no i ko lakou mau manao e pepehi ia Hale Toda, aka, no ka pepehi pu ana kekahi i ka makaikiu ia manawa hookahi, ina e hiki ana ia mea ke hanaia.

         Oiai o Ka-ta e hoomaopopo ana i keia mau mea, o kana mea mua loa i mihi iho ai oia no ka hiki ole ana iaia ke hoopakele ia Hale mai na lima mai o nei poe puuwai eleele a punikoko.  Ke noonoo la oia no kona pilikia ia manawa e hiki ole ai iaia ke hoopakele iaia iho, a malia, aole no paha oia e pakele iki ana mai kela paa mai on a i hauhoaia ai, a malia e make ana no paha oia moloko olaila, ke loaa ole kekahi kokua iaia.

         Mamuli o kona noonoo nui no kona poino, hoao ae la oia e hoonioni i kona kino holookoa me ka manao e ko-o ae ana ke kaula i hauhoaia ai oia, a i ole hemo ae paha, he ole nae ke ko-o ae o ke kaula, no ka mea, ua paa maoli no ka nakinakiia ana, mamuli o ia oni ana ona me ka hooikaika e hemo ae ua hele iho la kona mau lala a maeele loa.

         He hana hua ole nana ia manawa ka hooikaika ana e hemo ae kona mau lima, no ka mea, he kaula hou loa.  O ka mea wale no i loaa iaia ma ia hoao ana oia ka oolopu o kona mau lima me na wawae, me ke kahe o ke koko ame ka mokumoku o ka ili.

         Ua lilo kana mau hooikaika waiwai ole ana i mau mea hoonaenae a hoonawaliwali pu iaia, nolaila, no kekahi manawa kona moe malie ana me ka aneane e pau ke aho, ua nui kona hanu ia manawa, me ka piha o kona pukaihu ame ka puu i ka lepo puehu ana o ka noke ana iho la i ke kupaka mai ka papahele polopolona ae.

         Aole i liuliu loa ma ia hope iho lohe mai la oia i ke pahupahu mai o na kapuai wawae.  Mai ke koliuliu kona lohe ana aku ahiki i ka nui loa ana me he mea la ua kokoke `oa mai iaia.

         Mamuli o ka maamaama o ke kukui malalo o ke pani@uka e kokoke loa mai ana ma kekahi aoao ona.

         Ua komo mai na kanaka na lakou oia i hoopaahao iho la @loko o kekahi rumi aku e pili kokoke mai ana iaia, nolaila oiai lakou e kamailio nui mai ana, ua hiki iaia ke lohe aku @ ka hapanui o ka lakou mau olelo me ka maopopo loa.

         He ekolu mau kanaka e kamailio mai ana, pela kana hoomaopopo, ma ko lakou mau leo, a eia kekahi o kana mau olelo o ka lohe ana aku.

         "Aole anei he mea pono ia kakou ke hele koke aku i keia manawa?"  i ninau ae ai o Kaila Esekina i knoa mau hoa.

         "Ke manao nei au pela."  i pane ae ai kekahi kanaka a Ka-ta e hoomaopopo aku ana ma ka leo o Woka Betimana ia ka on a nona ka Manaolana Poho.  Aohe mea loaa mai ia kakou ma ke kali loihi hou ana aku.  Aia o Asa ke kiai mai la, aole e nele ana kona hoike mai ia kakou ina e ike ana oia he plikia kekahi ma ke alahele.

         "Eia hou, ma keia manawa o ka po, aohe kanaka hele ma kahi o n@ uwapo e hopohopo iho ai no ka ikeia mai, a o kekahi no hoi aole @u manao he kanaka kekahi e hele mai ana maluna o na alanui, ua aumoe hoi keia manawa."

         "A pehea ana kela makaikiu hoouluhua?"  i ninau mai ai kekahi kanaka a Ka-ta e hoomaopopo aku ana ma ka leo o Kalauka oia.  "Ua pau kekahi mau niho oʻu i ka hakihaki iaia, a ua aneane no hoi e haki koʻu papa auwae, nolaila, ke manao nei au e pono e hanaia aku kekahi mea @ona e ike hou ole ai i ka malamalama o ka la.  Makemake au e panai aku i kekahi hana ino malauna ona elike me kana o ka hana ana mai maluna o`u."

         "E loaa aku ana ia ukupanai iaia elike me kau i makemake ai, e Mr. Kalauka, "i pane aku ai o Kaila Esekina.  "Aohe no ka hoi ou ike aku ua paa oia i ka hauhoaia e hiki ole ai iaia ke wehe iaia iho, koe wale no a he hoea mai no kekahi kanaka maanei i ka wa pono e hoopakele ia ae ai kona ola.  E haalele iho ana hoi kakou iaia maanei me kela paa no o kona kino i ka hauhoaia, nolaila heaha auanei kau mea e manao iho ai e hana hou aku i kekahi mea e hoonui ia aku ai kona poino."

         "E haalele iho iaia maanei?  Kahaha!  Mahope oia pakele, a i ole hoea mai kekahi mea maanei a loaa oia a hoopakele ae iaia.  Aohe o`u makemake e hookoe i kona ola.  He hana pono i`o no paha ka haalele ana iho i ka Makaikiu Ka-ta maanei a make iho oia i ka pololi, aka he hana palekana ole no kakou, eia ka auanei e hoea mai ana kekahi mea a kakou i ike ole aku ai ianei, a o ko ia nei pakele no ia, a chia ka hoi mea aloha o ko kakou pau loa ia ka paa ma keia mua koke iho.

         "Auhea oe, e Kaila Esekina, in a e haalele ana kakou iaia ianei me ke koe o kona ola iloko ona, aole loa e hiki ana e loaa ia kakou ka hiamoe lealea ahiki i ko kakou ike ana aku iaia iloko o ke aupuni e hiki mai ana ma o aku o ka Muliwai Eleele.  Lohe oe?"

         "E Kalauka, e hoopau loa oe i kou mau manao hopohopo apau, no ka mea, ke ike aku nei au ua hele oe a piha loa i ka maka`u.  Owai ke akua nana oia e hoopakele ae mai kela paa ona e waiho mai la?  Hele paha oia a hemo ua mamao loa kakou i kahi e hiki ole ai iaia ke hahai ae, a e hiki ole ai no hoi iaia ke hoopakele i ka hoaloha opio ona e paa mai nei."

         "O, e pono oe e ae mai ia`u e hahau hou aku i kona poo me ka pauku hao o hookahi manawa i koe, i maopopo kona make,"  wahi hou a Kalauka me ka leao o ka mea i piha loa i ka inaina ame ka makemake hoi e hooko kokeia aku kona manao ia manawa.

         "Aohe waiwai o kou hana hou ana aku i kekahi hana hoo@nainoino maluna ona ua make oia.  Aole hiki iaia ke pa@@ele mai nei aku, e Kalauka, a he mea maopopo loa no hoi aole e manao iho ana kekahi kanaka e hele mai e nana iaia maloko o keia hale.

         "Malia paha, e loaa mai ana no oia i kekahi mea i kekahi la, aka nae aole e loaa ana ahiki i ka hala ana o kekahi manawa loihi mahope aku o kona make ana i ka pololi."

         "Oia paha kau e manao la, aka, e noonoo iho oe i kahi kokua ona."  i komo mai ai o Woka Betimana e kamailio ma keia wahi.  "Manao anei oe e noho malie wale ana no oia me ka hanu ole mai i kona poo ma ka oihana mahope o kona ike ana i kona nalowale no kekahi manawa?"

         Aohe o`u manao pela, e Betimana.  Heaha ka Kita wahi mea hiki ke hana mai?  Aole oia he makaikiu i he@@@@ ma ka papa ekahi elike me ko Ka-ta ano.  No ka Makaikiu Ka-ta ma kona moolelo, pehea la ka loihi o kona manawa e huli ai no kekahi hihia, ina no he kakini makahiki ia, aole oia e hoopau wale ana i ka huli ana ahiki i ka loaa pono ana o ka mea hana kaima.

         "E hoopaaia ana no paha oia ma kekahi wahi aka nae e hemo aku an no oia.  Manao anei oe e hoea mai ana o @@ ita i keia hale iloko o ka manawa kupono loa e hoopakele ae ai i nei kanaka mai ka make i ka pololi?"

         "Ina hoi ha pela, ua pau ae la. E hana aku oe elike me kou manao, e Kaila.  Aohe mea kuleana nui e kamailio ai maluna o keia kumuhana o oe wale no ko makou haku, ma kau mau mea e kamailio mai ai malaila aku makou, aka nae e hoomanao oe i keia, ina e hemo ana o Ka-ta, i hemo ia oe, me kou ike iho no he hana mauna maoli keia i ko kakou mau kania-i apau.

         Ke ike nei au ke hoopau manawa wale nei no kakiou ma @e kamailio ana.  E hapai koke aku kakoa iaia nei me ke kali hou ole iho maanei.  Oia, haawi mai lima o oukou apau.

         "Alia," wahi a Kaila Esekina.  "he makemake au e hele aku  e nana no ka manawa hope i ke pio a kakou, ua paa pono paha oia i ka hauhoaia a aole paha."

         Ua @@ ae la ke panipuka i ka manawa i weheia mai ai, a @a manawa i ike maopopo aku ai o Kata ia Betmana ame Kalauka e ku ana maluna iho o Hale, na hauhoiaia na limaame na wawae o Hale a paa elike me kona hauhoaia ana.  Alaila kiei mai la ka onamiliona opio me ka minoaka hoohenehene ma kona mau maka a pane iho la :

         "Ke manao nei au o kou manawa mua loa keia e hoohokaia ai, e Nike Ka-ta ka makaikiu kaulana o Nu loka.  Ua pau loa ia oe i ka loheia ka makou mau olelo maluna o ka mouku, a ke manao pu nei au ua pau pu ia oe i ka loheia ae nei ka makou mau olelo i kamailio mai nei e pili ana nou.

         "A, ke ike aku la au ma kou mau maka ua hoi mai la me @e kou mau noonoo maikai.  Oia paha ea?  He mea ehaeha no ka hopena e loaa ana ia oe, aka o ka hopena kupo no kena e loaa ia oe no kau mau hana hoohalua ia makou.

         "He wahi mehameha loa keia nou e noho ai, aka nae na oleiloia he mau hoaloa no ko na kanaka kokoi.  O ke aloha no kou, a ke manao nei au, aole paha oe e ku-e ana i na iole; e aho nae ia loaa kou mau hoa hoolaukanaka o nei hale.

         "He mau holoholona maalea no lakou la ina e kamaiana @a iho ana oe i ko lakou ano, elike me ka loihi o ka hanu ana ou pukaihu.  Hiamoe malie, e ka makaikiu kaulana."  wahi o na olelo hoohenehene a Kaila.

 

MOOKUNA XXIII.

 

Ko Ka-ta Hakaka Ana me na Iole.

 

         Ia pau ana no o ka Kaila kamailio ana, upa ino ia mai la ke panipuka, a ike hou iho la o Ka-ta oia wale no koloko o ka rumi pouli polopolona lepo.

         He mau leo liilii me ka halulu o na kapuai wawae kana o ka lohe ana aku i ka manawa a na kanaka i haalele mai ai i ka rumi, a ia manawa hookahi ua nalowale pu aku la me kahi malamalama uuku o ke kukui malalo o ke pani puka.

         Aole i liuliu loa mahope iho lohe aku la oia i ka weheia ana mai o kekahi puka ma ka hale malalo, a lohe pu aku la oia i ka lakaia ana mai mawaho.

         Ia manawa maopopo iho la iaia ua haalele mai la o Kaila ame no hoa ona i ka hale kahiko me ka paahao a lakou.  @ ike iho la oia iaia iho ia manawa oia hookahi wale no k@ kanaka i hoomaewaewaia iho la. e noho ana iloko o ia hale ia manawa.  Iloko o na minuke ma ia hope iho, ke lohe iho la no oia i ke pana ana a kona puuwai ia manawa.

         He haawina poino loa keia i halawai iho la me ka ma kaikiu, aka, heaha iho la la ia mea iaia ia manawa oiai aole iho la ia o ka makamua loa o kona komo kukonukonu ana iloko o ka enaena o ka pilikia.

(Aole i pau.)