Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 2, 10 January 1919 — Page 3
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, IANUARI 10, 1919.
HOIKE HUI O NA KULA SABATI AME NA AHAHUI C.E. O MAUI HIKINA.
Mr. Solomon Hanohano, Aloha nui:-- Ina e loaa ana i kowa o kau hiwahiwa ke oluolu ia, e hookomo, iho i kela poomauao e kau ae la onaluna, a nau hoi ia e uwila aku apuni keia Teritore holookoa o Hawaii kuauli nei.
Ma ka la 22 o Dekemaba, 1918, i malamaia ai ka hoike hui o na Kula Sabati o Maui Hikina, ma ka luakini o Keanae. O na Kula Sabati. i hi mai ma keia hoike, o ia no o kaupo, wananalua, Hana, Nahiku, Wahinepee ame Keanae.
Ua koto pu mai ma keia hoike hui he elua mau Kula Sabati o Makawao Akau, oia no na Kula Sabaiti o Huelo, Haiku ame Peahi i huiia.
Ua hoomakaia na hana hoike ma ka hora 10 a. m., na ke K. K. S. Nui J. W. Kawaakoa i malama na hana hoike. Mamua o ka hooneeia ana o na hana, ua hoolaha mai ke K. K. S. Nui penei:
Ma ka hora 1:30 p.m. e malamaia ai na hana hoike Ahahui C. E. Eia hou, ke hookohu nei au (J.W. Kawaakoa) ia L.A. Kauae i kakauolelo no na hana o ka la.
Na ke kakauolelo--- Oiai ke hele loa nei imua keia moolelo, a ua haule hope ka mahele mua o na bana i pili i keia hoike Kula Sabati, o ia ka mea e pili aua i ka ahamele, nolaila, he mea pono i ke kakauolelo e hooloaa mua aku i na mea e pili ana i ka ahamele i malamaia ma ka po Poaono, Dek. 21, 1918.
Ma ka hora 7:30 p.m. i malamaia ai na hana ahamele o na Kula Sabati. He u 'i na himeni i meleia mai e na puukani like ole, mai ka ua Peepahoku mai me na puukani o Kawaikau o Keanae ame kekahi mau puukani e ae.
O na lau oliva a ke aloha i loaa no na hana ahamele he kanahiku-kuamama ono dala no ia.
E na makamaka heluhelu, e hoi hon ae ka kakou makaikai ana i na mea e pili ana i na hana hoike Kula Sabati.
Mahope iho o ka pau, ana o na olelo hoolaha mai ke K. K. S. Nui mai, ua hooneeia na hana imua, ma ke mele ia ana o ka himeni, aoao 17, H. A. N., me ka pule mai ka Rev. J. P., Kalohelani.
O ka papa K. S. o na opio ame na pokii o Keanae, ka papa mua nana i uniki ke kahua. He u 'i a he nani na mea i hanaia mai. Paapaau na haawina ame na himeni. He 19 ka nui o na haumana o keia papa; o ko lakou manawa i hoike ai, he ewalu minuke.
O ka papa K. S. mai o Wahinepee; he hookahi no haumana oiaio o keia kula, eia nae ua komo pu mai na humana o ke Kula Sabati o Huelo. O ka lakou haawina, ma Ka Hoaloha, o ia no ka haawina o ka mahina o Iulai, 1918.
Oiai aole mau haumana mai ke Kula Sabati mai o Kipahulu, oiai o ia kekahi Kula Sabati o keia mahele o Maui Hikiua; ua kahea ia ke Kula Sabati o Nahiku, elike me ka nee ana o ka papakuhikuhi hana.
O keia kekahi o ke Kula Sabati ku i ka nani. He paa naau na haawina i ka nani. He paanaau na haawina kau kekahi mea e hauoli ai ma o na haawina la a na pokii i ka wa e ninau ai ke kumu i kekahi okii kane a pokii wahine paha, penei: Heaha kou pili ia Jesu? He kaikuaana ia no 'u. Ka pokii wahine, He kaikunane ia no 'u. He 12 haumana o keia kula: o ko lakou manawa i hoike ai, he 12 minuke.
O ke K.S. mai o liuelo mahope mai o keia kula o Nahika; he 2 mau haumana. Aia iloko o keia kula he hookahi wahi kaikamahine uuku, ua heluhelu paanaau mai oia i na kumuhana, na pauku gula, na manao nui ame na mahele o na haawina o na mahina o Ianuari, Feberuari ame Maraki o keia makahiki, ma ka Buke hoaloha. He ku i ka eehia kee ano o ke a@ina i ka wa a keia wahi kaikamahine uuku e ha 'i paanaau ai i ua haawina. Aole ka hamumu, aole ka nakeke, aole ka hauwalaau o ke anaina: nolaila e ke alakai o keia Kula Sabati. Hoon@aia aku keia haawina maikai i kumu a 'o mmaikai no na keiki liilii e ae.
Mahope o keia Kula Sabati ua kaheaia ka papa K. S. o na Makua o Keanae, no lakou ka @uina haumana be 17. Aole no paha i poina na makemake he luhelu o ke Kuokoa nei, i ka mooleo e pili ana i keia K. S., oiai ke kau i malamaia ai ka hoike hui o na Kula Sabati, ma Kaupo, i ka mahina o Augate i hala. O ia kulana no o na hana o ia kau i hala, o ia no keia: He nani na himeni i meleia mai. Lealea ka pepeiao ke hoolohi aka i na mele maikai. Na haawina he ku i ka miomio e hoopau manawa ole ai. Oka loaa aua o na alakai maikai iloko o na Kula Sabati, o ie no ka lanakila ame ke holomua.
Mahope o keia, ua kahenia ke Kula Sabati o Wananaluo, Hana. He elima no haumana o keia Kula Sabati, ekolu makuakane, hookahi makuahine a hookahi opio wahine. O ka lakou haawina ma Ka Hoaloha. O keia no ke kikowaena o na Kula Sabati o Maui Hikina nei. He mea minamina nui no ke hoike ae, o ke Kahu Kula Sabati Apana ame ka Rev. Geo. E Lake me hookahi hoaloha Pilipino e hoomauawanui ana e hele i na hana hoike Kula Sabati; aka, e hoomanawanui, na ke Akua ka hana, oia ko kakou kiaahi i ka po, a o ko kakou kiaao hoi i ke ao.
Mahope iho o keia, he himeni hui ma ka H. O. N., aoao 197; mele ia na pauku ekolu, mahope o ka au ana o ke meleia ana o keia himeni, ua hapaiia na hana lulu dala. Noi ke K. K. S. Nui i ka Rev. J. P. Inaina, e lilo oia i komiteno keia hana. Mamuli o ko Rev. Inaina maa a kamaaina i keia hana, o ia hoi ka mikimiki, ka eleu a hoopau manawa ole, ua loa na hua ohaha he $140. oiai o ka manawa lulu dala o na K.S. ua hoolaha pu mai ke K. K. S. N. Kawaakoa, a komite hoeueu hoi o na Ahahui C. E. o Maui Hikina, e komo pu ana ka lulu dala ame na kokua a na Ahahui C. E. ia manawa hookahi.
Mahop o ka pau ana o na hana lulu dala, ua hapaiia ka hoonee ana i ke koena o na paua Kula Sabati i koie.
Kaheaia ke Kula Sabati o Peahi ame Haiu i huiia. He elima haumana o keia K. S. He mau opio wale no, o ia hoi, he elua mau opio kane, ekolu opio wahine. Ua lohe mai kou mea kakau o na opio wahine he mau kumu kula lakou e a 'o ana i na kula aupuni o Peahi ame Haiku. O kekahi o keia mau opio wahiae kumukula, oia no ke kaikamahiue a ia hoaloha maikai Hon. Wm.Coelho, he inoa kaikamahine no hoi na kou mea kakau. O ka lakou mau haawina ame na himeni ma ka olelo Beritania. he mea hauoli nui ka ike ana i na opio kumukula e komo ana a hapai pu i na hana maikai a ko kakou Akua aloha, iloko o na Ekalesia.
Mahope o keia Kula Sabati, ua kahea ia ke Kula Sabati o Kaupo, a o keia no hoi ka panina hope o na hana o ka la. He 19 ka nui o na haumana o keia K. S., mailoko mai o keia huiua he 16 haumana hele wawae a he ekolu maluna o na lio. Ua hele wawaeia mai Kaupo a Kipahulu, on a ka loa o ewalu mile, kau maluna o na kaa otomobile elua ahiki i Kopiliula. Hele wawae hou aku mailaila ahiki i kai o Keanae. E hoomapopo ia o ka loa mai Kaupo ahiki i Keanae, aia no ia ma kahi o ke 30 mile a oi.
O na haumana o keia K. S. mai ka ewalu makahiki ka haahaa, he mau pokii wahine o elima ka lakou nui; aole lakou i hopohopo i ka hele wawae ana i keia loa, oiai hoi he aina na Koolau i kaulana i ka ua mau, aka nae, oiai na haumana i haalele iiho ai ia Kipahulu i ka Poalima mamua iho, ua wehe a kalae na lani, pela pu no ma ke ala huli hoi, aole hoi he mau pilikia i keia.
E hoihoi ae ko kakou makaikai ana i ua hana hoike o keia Kula Sabati. He miomio ka lakou mau. haawina; paa naau no hoi, pela pu no hoi na himeni. O ka lakou haawina ma Ka Hoaloha, ka haawina o ka mahina o Sepatemaba. I ka wa i ninauia ai, e pane pualu ana na haumana i ka lakou mau haawina. He elua mahele o na papa K. S., Makua, Opio ame na Pokii i huiia. O ka manawa o keia Kula Sabati i hoike ia ai 9 minuke.
I ka pau ana o keia K. S. ua hoolaha mai ke K. K. S. NuiL O na olelo paipai ame na olelo hoolaha e hoopaneeia no ia a mahope o ka pau ana o na hana hoike o na Ahahui C. E.; hoolaha mai ke komite ola ma o kona L. H. la, a hookuu keia anaina, e komo ae na mea e oluolu ai ke kino.
Hookuuia ke anaina hoike Kula Sabati, ma ke mele ana i ka himeni L. H. aoao 163, me ka pule mai ka Rev. Inaina mai.
Hora 1:30 p. m. noho mai ka oike hui o na C. E. o Maui Hikina, malalo o ke lakai ana a J. W. Kawaakoa.
Hoomakaia na hana ma ke mele ia ana o ka himani, L. H., aoao 171; pule mai ka Rev. J. P. Inaina.
O na Ahahui C. E. i hoikeia ma keia la, no lakou no na inoa i hoikeia ae nei mamua iloko o na Kula Sabati. O na kulana hana ame na lawelawe ana a na alakai o kela ame keia Ahahui C. E. pakahi, ke hoao nei lakou e hooneemua i na hana.
Ua ha 'i paanaau ia mai na kumuana, pela pu no hoi me na mane o kela ame keia la ame ko lakou mau wahi i kuhikuhiia iloko o ka Palapala Hemolele.
Mahope iho o ka pua ana o na Ahahui C. E. i ka hoikeia, ua hooolaha mai ke K. K. S. N. i ka nui o na haumana Kula Sabati i hoikeia he 81: na lala ame na hoa C. E., 62; na dala lulu, ahamele, $76, lulu hoike K. S. ame C. E., $140; loaa lulu huikau, $27; huina nui o na loaa apau loa, $243.
He mau olelo paipai mai ka Rev. J. P. Inaina, J. P. Kalohelani, S. K. Kaailua, D. W. Napihaa, Mr. Ikoa o Wahine pee; a i ke K. K. S. Nui mai ka manao paipai hope, a penei kaua:I kuu mau Kula Sabati ame na Ahahui C. E. i akoakoa mai i keia la, ua hoike mai oukou i ko oukou imi nui e hapai a e hooneemua i ka hana a ko kaou Haku Iesu Kristo ame Kona Ekalesia. Ke a 'o pu aku nei hoi au ia oukou e o 'u mau Kula Sabati ame na Ahahui C. E. ma o na alakai la, mai hele mai lakou a ku aku imua o ke anaina a noi mai e kala aku i nah hemahema.
A oiai, i ka wa e ike ai na Kula Sabati ame na Ahahui i ka hoolaha, aole ia he hana hoomeamea, aka he wa ia no ke a 'o ana ame ka hoomakaukau, nolaila, e hoopau loa ia mau ano hana. Ua hooholo hou ia e hoike hui ana na K. S. ame na C. E. ma Keanae, iloko o Augate o keia makahiki ae; no Wahine pee nae ia hoike.
I ka hoopau ana ae i keia, ke haawi aku nei i ke aloha Happy New Year ia oe o Mr. Lunahooponopono ame na keiki oniu hua metala o kou papapa 'i. Aloha Happy New Year kakou.
L. AALONA KANAE,
Kakauolelo.
Kaupo, Dec 25, 1918.
KA HOOMAIKAI A NA KULA SABATI AME NA C. E. O MAUI HIKINA I KA EKALESIA O KEANAE
Mr. Solomon Hanohano, Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:- E olulolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui, i kela poomanao e kau ae la maluna, a nana hoi ia e uwila aku ma na kaiaulu aloha o Hawaii.
O makou o na Kula Sabati ame na C. E. o Maui Hikina, i akoakoa ma ka luakini o Keanae; no ka malama ana i na hana hoike, ma o ke kakauolelo la o na hana o ka la, ke komite hoi i hookohuia no ka haawi ana i ka hoomaikai i na hoahanau, na haumana Kula Sabati, na lala o ka Ahahui C. E. ame na hoaloha apau o ka Ekalesia o Keanae, ma keia, ke haawi aku nei i na hoomaikai he nui palena ole, no na mea maikai he nui a oukou i pahola, mai ai me ko oukou mau manao maikai, poipoi ole iho, i na mea e oluolu ai ke kino; pela pu no hoi ko oukou hookuu laelae ana mai i ko oukou mau home nani a maemae i wahi e hoomoeia ai, me he la no makou ponoi ia mau home.
No laila, oluolu okou pakahi, oukou huiia, e lawe aku i ka makou mau hoomaikai he nui, ka na Kula Sabati mai Kaupo ahiki aku i na Kula Sabati o Makawao Akau a komo mai e hapai pu i na hana hoike, a hoomau i ka hana maikai.
Oiai, o ka Makua ma ka lani ko kakou Akua, Nana no e haawi mai a ninini mai i na pomaikai he nui, ahoopiha pu mai hoi i ko oukou mau waihona pakahi a hu.
Ke haawi aku nei i na hoomaikai he nui ia oe e Mr. Lunahooponopono ame na keiki o kou papapa 'i ke aloha Happy New Year.
L. AALONA KANAE,
Komite.
Kaupo, Maui, Dec. 24 1918.
NEW YORK, Jan. 6- He elima mau moku lawekoa ame ka mokukaua ka North Carolina o hoea mai ianei i keia la mai Palani mai me 9000 koa Amerika maluna o lakou.
KAKOO I KA MANAO O KE KUOKOA O KA MA'I LEPERA.
E. Mr. Lunahooponopono, welina wale oe ame kou mau hoahana o ka papapa 'i:- E oluolu mai oe i wahi kaawale ma kekahi o na kolamu o ke kilohana, i hiki ai ia 'u ke hoike aku imua o na kini lehulehu o kaua i ko 'u kakoo ana i kou manao pepa o ka la 27 o Dec., 1918, e pili ana i " Ka Ma 'i LEpera ame ke Aupuni Federala."
He kumu manao ano nui a ko 'i ko' i keia au i kamakamailio ae nei, o ia hoi, he ano nui a ko 'i ko 'i loa ia makou i ka oe e noho aku nei maloko o ke kahua ma 'i nei, ma ke ano he poe i kau mai a palapu a ka ma 'i n hoi. O ka manao nui no ma keia kakau ana, o ia no ka hoike ame ia hooiaio ana aku imua o ka lahui Hawaii, na mana aupuni Teritore ame ka poe kaukanawai, i koho koke ia iho nei, aole loa e kakoo na ma 'i lepera o Kalaupapa nei i kamanao o ke komite o ka papa kauka o Honolulu, e hoihoi aku ika malama ana ame ka hooponopono ana o na ma 'i lepera o Hawaii nei mala@ o ke aupuni federala, mamuli o na kumu a lakou i hoike ae ai, o ia hoi, kumu (1), he mea ia e hoemi mai ai i la laea ana o ka ma 'i lepera; a (2), i hoopaoeleia ae ke aupuni Teritore mai ka ho@lilo ana aku i na dala mahuahua i kela ame keia elua makahiki no ka malama ana i na ma 'i.
Malina o ke kumu (1), he ninau maikai kau e Mr. Lunahooponopono, He me@ i 'o anei keia e hapa mai ai ka laha @ui ana o keia ma 'i maanei nei?" Ka pane aku nei no hoi au, "Aole," elike o hoi me kau e hoakaka pololei nei. A@a i 'o no he heluna nui o na kanaka maka aina nui o Amerika i loaa i keia ma 'i . He mea oiaio keia, a o keia heluna aole ia ma kahi o na anarei ame na @aunani wale no, aka, aia ma kahi o na utn@ tausani ame na haneri tusani, e hookoloke aku ana i na miliona, a ua hiki alu no paha ilaila.
He nau mahina i hala ae neim oiai au e kukai olelo ana me kekahi lede, ua hiki alu la ka maua kamailio ana, maluna o ke kumu manao o ka ma 'i lepera: Ua nimu mai ka lede i kou mea kakau nei, "Ua mapopo a nei ia oe ka heluna o na ma 'i lepera ma Kalaupapa?" Ua pane alu au, ua lohe wale no au aia ma kahi o ehiku a ewalu haneri paha. "He oiaio a@ei kena? Auew no hoi e! Ke manao nei au la aia he mau tausani lehulehu ma Kalaupapa. Ma ka aina o Amerika aia he mau aneri tausani o na kanaka i loaa i keia ma 'i. Aia lakou maloko o na haukipila i kulukulia e ke aupuni. Ua hooikaika ke aupuni hoemi mai i ka laha ana o keia ma'i ke hoohalikeia me ko ka aina nui.'
Ke manaoio nei au he oiaio ka mea a keia leie i hoike mai ai ia'u, oiai he kulana hoopono kona, a he oiaio kana mau hana, a ua kamaaina oia me kekaihi mau kauka e lawelawe hana ana maloko o kekahi o keia, alaila mahea iho la ka hooiaio ma ko lakou aoao el olelo mai nei ma keia kumu (1), o ka hoihoi naa aku i na ma'i lepera o Hawaii nei malalo o ka mala o ke aupuni federala, he mea ia e hapa mai ai o ka laha ana? Ahiki ole ae la ka hoi ia lakou ke hoemi i ka laha ana o ka ma'i lepera ma ko lakou wahi ponoi, me ka lako i na mea pili @ihana, me na kauka noeau ame na milio@a dala lehulehu e hoolawa ai i ko lakou mau lilo, hiki ae la ka hoi ke hoemi mai i ko Hawaii nei!
Ua ha'ia mai ia'u, i kekahi manawa pokole i hala ae nei, e lapaau ana no na kauka federala ma ka pa hoomalu ma Kalihi aka, mamuli no o ke ola ole no o ka ma'i ia lakou, ua huli no ka poe ma'i mahope o Kauka Wayson, a ua lilo ia i mea e lili makawelawela ia ai o Kauka Wayson, ahiki wale i kona haalele maoli ana i ka lawelawe ana ma Kalihi. A wahi a ka poe i lawelaweia e na kauka federala ia wa, he ku maoli no i ka ehaeha ame ka manaonao na ha@a i lawelaweia maulna o ka poe ma'i i aa e kaa aku malalo o ua lima o ua poe kauka federala la, me ka manao e loaa i'o ke ola elike me ka mea i ha'i ia mai ia lakou O ke mea i keia, ma kahi o ka hoopii i ka ma'i, lalaila ko lakou noeau, aka ma kahi o ka hoemi ana, he hoaa a luliluli ke poo.
He oiaio no, aia kekahi poe i hookuuia e na kauka, me ka hele mau aku no nae e hoike ia lakou iho, imua o na kauka o ko lakou mau apana iho, no ko lakou kulana, i kela ame keia ekolu a cono mahina paha, a aole au i lohe ua hookuu piha ia kekahi mea ma'i mahope iho o ka noho lapaauia ana e na kauka federala. Ke ku wale mai nei na hale nunui o ka federala mauka ae nei o Kalawao. Aole o'u kanalua e loaa no ia lakou ke kuleana e noi ae i ka papa ola Teritore e lapaau lakou i kekahi mau ma'i malaila. AKa, eia ka mea apiki ma kekahi wa i hala ae nei, ua hoonohoia kekahi kauka federala malalila e lapaau i na ma'i lepera, aole nae on a ae e hookokoke mai i ka mea ma'i maloko mai o 25 kapuai. Aia ke ano o ke kauka federala la! O ka oihana lapaau kahea, o ia ka ike kauka kupono a keia kanaka e a'o ai i ka ma'i no hoi paha i Keamolewa he. ola wale ana no ka i Kahiki.
Eia he wahi moolelo pokole. He mau makahiki ekolu a eha paha i hala ae nei, ua hopuia kekahi keiki Hawaii, ma ke awa o Nu Ioka, mamuli o ka hoohuoiia ua loaa i ka ma'i lepera. He sela oia noluna o kekahi moku kaua Amerika. He wahi ano pepee ame ka linalina ma kekahi o kona mau manamanalima i palaheia i ka waiwela. Ua hoopaaia oia aole iloko o kekahi haukipila, aka ua kukuluia he wahi hale lole nona i kaawale mai na hale e ae apau.
Ua noho kiai mau ia oia e na koa, a i ka manawa paina, ua laweia mai kaua mau meaai a ma kahi he kanalima ka puai mai kona hale aku waihoia iho, a hoi aku la ke koa a ma kahi mamao alaila oia kii aku. I kona laweia ana mai kekahi wahi a kekahi no ka hoihoi ana mai i Hawaii nei, ua hanaia kona wahi hoopaa elike me ko na lio heihei, e laweia nei maluna o na moku. Ua hoihoiia mai oia a hoopaaia ma Kalihi, malaila oia i nanaia ai e na kauka o Hawaii nei a hookuu loa ia, no ka mea, aole i loaa he wahi hoailona o ka ma'i lepera maluna o kona kino. Eia ma Kalaupapa nei i keia la, he poe i ike maka i keia keiki, a nana ponoi no hoi i hoike mai i keia moolelo ia lakou, a mai ia lakou nei mai hoi a loaa i kou mea kakau. O hilo ke one hanau o keia keiki.
I ka wa i komo mai ai o na hoohalahal a Mrs. Maefarlane, ekolu mahina i hala ae nei, ua hooleleia ae maluna o ke kii onioni, na hana i lawelaweia maluna o kekahi kanaka i hopuia e na koa no ka hoouoiia he ma'i lepera. O ka mea oiaio nae, i okiia (drafted) ka ili o kona lima e kakhi kauka, i mea e hoopili ai ma ke kino o kekahi kaikamahine opio. Ua loaa io ke ola i ke kaikamahine, aka, ua hopuia ke kanaka i haawi lokomaikai i kona ili mamuli o ka hoohuoiia he ma'i lepera.
I ka nana aku i na mea a ke kii i hoike mai ai, he ku maoli i ka ehaeha ame ka manaonao na mea i hauaia, maluna o ke kanaka i hoohuoiia, a aole nae he ma'i lepera. O keia ae la na mea a'u i lohe ai mai na waha lehulehu mai, a i ike pono ai hoi o ko'u mau maka. Ina i manao au aia he wahi kanalua iki lioko o'u, no ka oiaio o keia mau olelo a'u i hoike ae la, aole au e ae e hooluhi wale aku ia oe e Mr. Lunahooponopono me ia mau mea. Aka, ka mauaoio nei au he oiaio keia mau mea, a nolaila ulu mai nei ka ninau"Ina pela, e hanaia mai ai ka poe i hoohuoi wale ia no, e na mana federala, pehea la lakou e hana mai i ka poe i loaa maoli i ka ma'i. Pono no paha i pahu aniani ko na kauka federala i ole e pili aku ka ma'i lepera. Kupanaha nae ke koi mai e haawi aku na lakou e lapaau.
No na ili keokeo i hana@ia i Hawaii nei, aole o'u kanalua a@ i'o no ke aloha oiaio no na Hawaii iloko o lakou, a no na kanaka ili ulaula a eleele hoi. Aia no hoi he poe hoaloha ilikea e ae no kekahi iwaena o na haole. Aka, ma ka hapanui aole loa he manawa e pau ai ka hookae o na ilikea i na ili ulaula a eleele paha, a aole no e nele ke kaniuhu ana o na Hawaii i loaa i ka ma'i lepera, ke kaa aku lakou malalo o ka hoomalu ana a ke aupuni federala. He ninau nui no hoi keia na na hoa o ka hale ahaolelo e noonoo mai ai, no ka pono o ko lakou mau hoakanaka e noho aku nei ma keia aina o ka ehaeha.
E pili ana i ke kumu elua, Ke hoomaopopo nei au aole loa he manawa a ka lahui Hawaii ma o kona poe kau kanawai la, mai ka wa mai o na Moi ahiki i keia au hou, i kunukunu ai, no ka haawi ana i na dala mahuahua, no ke ola o keia poe i loaa i na palapu a ka lepera. I ka wa opiopio a ilihune o ka aina, ua loaa no i ka poe ma'i na kokua elike no hoi paha me ka hiki, aka, i ka pii ana ae nei o ke kulana o Hawaii, aole loa i poina na Hawaiii oiaio (ulaula a keokeo paha) i ke kokua ana i na lepera. Aole loa i loheia he kaniuhu no ka luhi i ka malama ia Kalaupapa ame Kalwao; a i ka poe kolea kauahua ae nei ka hoi, (ahia la wahi kauna makahiki o ka noho ana ia Hawaii) minamina iho la ka i ka luia o ka kakou dala ia kakou iho no. Ina aole ka anunu o na holoholona o keia ano aole loa e ike o Hawaii i ka nele.
Ke kakoo loa nei au i kou mau manao e Mr. Lunahooponopono ame na manao no hoi i hoopukaia e kela lunakiaki opio o Honolulu, Mr. Ben Hollinger, ma ka la 23 iho nei, ma ka P. C. Advertiser, aia ke aloha oiaio iloko o keia opio Hawaii no kona mau hoa Hawaii iloko o na palapu. Ua hoomapopo no oia i ka mea e hanaia mai ana maluna o kona mau hoakanaka, ke kaa aku malalo o ka mana o ke aupuni federala, nolaila hoaiai e mai oia i kona manao.
Mamua o ko lakou puka ana iho nei iloko o Novemaba, ua hoohiki e mai na lunakaainana Repubalika i na mana koho o Kalaupapa nei, e haawi mai ana no lakou i na kokua ano nui ia Kalaupapa nei, a eia iho kekahi o na kokua ano nui la o ka paa iho no i na hoa kanaka, a na Hawaii no e malama.
O ka mea oi aku o ka manaonao no Hawaii, o ia no ka mea a Mr. Hollinger e olelo nei, in a e lilo o Kalaupapa malalo o ka malu o ke aupuni federala, he alahele ka hoi ia e lilo aku ai o Hawaii nei, i kahua hoahu no na ma'i lepera mai ka aina nui palahalaha mai o Amerika. O keia naie ka panina o ka wanana o Keopulupulu?
Ke ole au e kuhihewa, ua olelo ae kekahi o na komite noii, i hele mai ai i Kalaupapa nei, ua niele ka oia i kekahi poe ma'i lepera o ke kulana naauao maanei, a ua lokahi lakou ma ka hoike ana aku iaia, ua makemake ka hapanui o na ma'i , e kaa aku malalo o ka malu o ke aupuni federala. He manaoio ko'u in a e loaa he elima o ia ano poe o ke "kulana naauao," e makemake ana e hoi aku malalo o ka malu o ke aupuni federala, e loaa ana no auanei he elima hanarei a keu loa aku poe o ke "kulana naauao loa" e kupaa a hilinai ana malalo o ka malu o ke Teritore o Hawaii.
No ke Kilohana no ko'u hiaai ana a nou no hoi ame kou mau hoa paahana ka welina ana.
B.
Kalaupapa, Dec. 31 1918.
HOOKAHI NO LIMA LAWE KIANI I NA KAULA UWEA O UWEHONE.
Mr. Sol., Hanohano, Lunahooponopono o ke Kuakoa, kuu milimili hoi; Aloha Karisimaka kaua:–E oluolu hoi i kahi rumi o ke kino lahilahi o kau nupepa no kela mau hua e kau ae la, a nana hoi ia e hoani ae, i ike mai na loea o na meakani, e noho ana ma na kaiaulu aloha o Hawaii.
Mai ko'u mau la kanikoo no hoi a opiopio, akahi no au a ike i keia hookalakupua, hookani pila, he hookahi no lima e lawe palanehe ai i na kaula uwea o eha ka manao; o J. K. Ohialau, ka inoa o keia hookalakupua, aole on a lima hema eia nae, e oeha mai ana i ko'u manao.
Hoomanao ae la i keia mau wahi lalani Mele:
Aohe lua e like ai,
Mahiehie launa ole,
Walohia wale kuu ike ana,
O Maui no la ka oi.
A i makemake e ike, e loaa no oia ia oe ma ka pa kaulana i ka malu o ke ao i Wailuku, Maui.
E hoomau aku i ka lawena malie a kou mau manamanalima punahele, a hoea mai i Mahealani, mala'ela'e ke ala no ua kanaka. O ke aloha no kou ala no ua kanaka. O ke aloha no kou e ka mea hanohano, ame kou mau keiki hoonoho hua pala ko'u Adieu.
Kou oiaio.
J.K. MAHELANI,
Kahului, Dec. 24, 1918
BASEL, Jan. 7–Ma ka hoakaka a kekahi o na nupepa o Berlin ua pau loa ke ku ana o ka pualikoa Kelemania. Hookahi haneri me kanalima mau pualikoa i hoopauia a ma ka oleloia ke hoopau awiwi loa ia mai la kekahi mau pualikoa e ae.
HE HOOMANAO MAKAHIKI HOU MA KAHALUU, KONA AKAU, HAWAII.
I kuu Kolihana Pookela, Aloha Hape Nuia kaua:–Ma ka la mua keia makahiki, i wehe hamama mai ai ia mau lede puuwai hamama o ka Wai Puaiki o Helani, Mrs. Franklin K. Lanai ame Mrs. Harriet K Macomber i kekahi papaaina i luuluu p@no i na meaai like ole o kela ame keia ano, a ka malihini kipa nei, i moni wale iho ai no i ka haae, a puana wale ae la no i keia mau wahi lalani mele: "Oluolu Halemano i ka lau lehua, kanu no i na pua i Kukaniloko. He aloha ka leo o ka wai i ka hea mai e anu maua. He anu hoi ma ke kua, he hu'i ma ke alo."
O kou meakakau nei mamuli o na leo kono lokomaikai mai ua mau lede nei o Makalapua, he leo kono hoi na ka uwila e hehi ana i ka houpo o ka iini, ua haawi aku la i ka ae o ka ulumahiehie. A ma ke kakahiaka o ka la i hoikeia maluna ae, a oiai hoi na kukuna olino malamalama o ka la e o oae ana ma kona alahele maamau, ua hiki aku la kou mea kakau nei i ka home nona ka papaaina e hoomakaukau ia ana, he puiwa ame ka hikilele, e welo haaheo mai aua ka have aloha o Hawaii i ka welelau o ka makani kakehau o ia kakahiaka, wehe ae la i ka papale a haawi ae la i ke salute hoomaikai a oiai hoi ka puuwai e haku'ikui'i ae ana i ke aloha a puana malie ae la penei: "Kuu have alone," pa ana kahea a kamaina, "He mai–Hape Nuia!" a ikaika aku la ha wawao a lulu lima iho la a ia Anoipua ma no hoi na hooko o ana a na lihilihi o ka lehua, a hoonanea iho la me na kamaaina oiai ua mau u'i waipahe la o ka lokomaikai e unu ana na lima iluna a ilalo, e ka ana i o a ianei, a he kulana mikiala hana a i piha me ka eleu.
I ka hiki ana o ka manawa i ka hora I o ka auwina la i pa mai ai kahea a ua mau u'i la o Hoonaueueihe, "All aboard no ka papaaina,' malalo o kekahi lanai launiu i hoomakaukauia no ke pale ana ae i na kukuna wela o ka la, a e pa ahe mai ana hoi ka "Eka" ka makani kaulana o kuu aina i ka maka o ka opua, a i ke kuene pono ana iho o na mea apau, i haawi ae ai ka makuahine o ka home, Mrs. Elizabeth Lanai i na kahoahoa ana i na lani, e kalokalo ana kaua leo pule hoohaahaa no na mea apau i hoomakaukauia no ka pono kino ame ko ka uhane, ame ke ola hauoli ana o ka nee ana o keia makahiki hou, a i ka amama ana o ka iho iho la no ia o na manamanalima he elua a ka lio e wala ana i ka poi ulu, e miki ana i ka poe kalo, e puua ana i ka uala, e pahu ana i ka wai niu, e hoonuu ana i ka meaono, e kaomi iho ana ke strawberry ame ka meaono, aohe lua o na ano like ole, mai ka meaono hua huamoa, huakaka, huapelehu, ahiki aku i ka meaono paiulu (corn bread), a o keia mau ano apau, ua luma'iia iho ia e ka ono kuhikuhinia o ke kulolo i hana maiau ia hoi e na lima a ke aloha. E nahu pu ana i na pakolekole o Laauakaleikini, e lomi ana i na poke weke o Kalaheo; e kunu ana i na umaumalei ame na naenae o Kapukawaa, e lawalu i na laui'a ame na opule o Aiwawae; e hoala ana i na manini noho ko'a o Haleuli, a e pahee ana i ka welowelo na poke opihi makaiauli o ke kawa lele o Paniau, a he nui wale aku na ono i pau ole aku la i ka helu ia, a o ka hopena o ekia mau mea apau i loaa mai ai, he loha he malule a he hookaakaa.
Ma keia papaaina i ai hoonuu ia iho la i hiki kino ae ai ka lunamakaainana o na Kona Henry L. Kawewehi ame kona kaikuahine JUlia, Mr. ame Mrs. W. K. Nahale, Mr. ame Mrs. W. K. Kalaiwaa, Mr. ame Mrs. E. Lanai, Mrs. Lily M. Kaiaiki, Miss Christina Robert, Miss Nora Kauwale, a i hooheno loa ia mai hoi e ke kaikamahine o Maui no ka oi, Mrs. Kapela M. Lanai, kuahiwi o Haleakala, Jno, R. Kahulamu, Thomas Robert, Dabid K. Lanai, Henry A. Kawewehi, Dabid Ioela, na keiki ame na moopuna he nui.
O ka panina o na hana ma ia la o ia ka malamaia ana he heihei waa mawaena o "Kikahakaiwa" Kapena David Ioela ame David Lanai Kaohi; "Poo o Hawaii" Kapena W. K. Nahale ame Thos. Robert Kaohi, a ke hooholo nei ka meakakau ua kaa ka lanakila ia Kikhakaiwa, a mamuli o ke kani ana mai o ka leo hoolellehauli o ka otomobile o Kamakura, ua haalele aku kou meakakau nei i ke kahua lealea no ke kahua o ka hana.
Hauoli aku hauoli mai, pili na papalina, hooku'i na pou ihu, haawi ke aloha goodbye, hao ka mana o Kauahaao no ke kahua poo o ka hana i Keauhou Landing me kahi kini meaono paiulu.
I kuu hoki ana i keia, e ae mai ia'u e na lede puuwai hamama a i piha i ke aloha, e lawe aku i ka'u mau hoomaikai ana he nui, no ka oluolu, ka heahea, ka lokomaikai ame ka waipahi pu no o ka olua mau minoaka ana o na mea maikai no apau a olua i hana mai ai no'u a ia makou no apau, a ke pule nei au i na lani e hookau iho i na hoopomaikai ana maluna iho o olua mae ka nohona home ana ia oukou apau, i lakou, i pomaikai a i ola kino ikaika.
Me oe e kuu Solomon kuu mau leo hoomaikai o ke aloha Hape Nuia, a i na keiki punahele a kaua o ka papapa'i.
Adieu a hui hou i ka wa pono.
Owau iho no,
KUU HOME ALOHA I MANA.
Keauhou Landing, Ianuari 1, 1919.
NA HUAALE A CHAMBERLAIN.
Ua manaoia keia mau huaale ma na pilikia pili loa aku i ka opu, ke akepaa ame ka opu hoowali ai, Ina ua hoopilikiaia oe me ka wela o ka umauma, ka wali ole o ka ai, a lepo paa paha e lolo ana keia mau huaale i mea hou e maikai ai. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau lapaau epau, o Benson Smith & Co., Ltd., na akena no Hawaii.–Hoolaha.
E HOOLILOIA AKU ANA NA LOAA NO KE KUKULU ANA I HOME HOU
Ke hoolala mai nei na luna o ka Home Kapiolani o ka Ahahui Hooulu a Hoola lahui no ka haawi ana i ahaaina ma ka la 22 o Feberuari, a aia ia hana ke nee mua nei no ka hookoia aku ma ia la. Iloko o na makahiki loihi i hala he hana malama mau ia ia i na makahiki apau, a ua nanaia aku ia hana me na manao ohohia. O ka manao nui o kela ahaaina e haawi ia ana, oia no ka huli ana i mea e loaa ai kekahi huina dala mahuahua no ke kukulu ana ae i Home Kapiolani hou.
O na Ahahui HOoulu a HOola Lahui maloko o ka halepule o Kawaiahao i kukulu mua ia ai e ka Moi Kalakaua i ka la 19 o Feberuari, 1874. O ka hana ame ka manao o keia ahahui oia no ka imi ana ma na auo apau i mea e ulu hou ai ka lahui, a ua laweia ae nae a kukalaia ae e ka Moi Kalakaua oia ka makia o koua aupuni.
Ma ka manawa i kukulia ae ai keia ahahui o ka Moiwahine Kapiolani ka peresidena, o ka Moi Kalakaua ke kakauolelo, a o ke Kamaliiwahine Pauahi ka puuku.
Ma ka makahiki 1887 ua kaahele kino aku ka Moiwahine Kapiolani i ka Mokupuni o Hawaii no ke kukulu ana aku i Ahahui HOoulu a Hoola Laui lala ma kekahi mau wahi o ia mokupuni. O ka ahahui lala mua i kukuluia ma ka Mokupuni o Hawaii ma Kailua no ia, a mailaila i holo ae ai ka moiwahine no Maui a kukuluia he ahahui lala ma Wailuku.
Ua holo pu aku ka moiwahine no Molokai ame Kauai, a ua kukuluia aku he mau ahahui lala ma ia mau mokupuni.Ma ka manawa i kukuluia aku ai na ahahui lala ma kela mokupuni ua auhauia na lala he umi keneka no ka mahina, a ua hoiia mai e ka moiwahine a hoahuia aku maloko o ka @anako, a ma ka makahiki 1888 ua pehu ae keia waihona ahiki i ka loaa ana o ka huina o $6000.
Ia manawa i noonoo ai ka moiwahine e hoomaka i ke kukulu ana i home hoohanau no na wahine hawaii i mea e hiki ai e loaa ia lakou ka malama maikai ia ana. Ma la manawa i kukuluia ai ka Home Kapiolani. O ka home mua kahi i ku ai oia ka halenoho o ke Kamaliiwahine Kekaulike, ka makuahine o na Keikialii David Kawananakoa i make ame JOnah K. Kalanianaole, ka @lele i ka ahaolelo lahui.
I ka makahiki 1894 ua haawi ua @@ikialii i ko laua mau pono ame ko laua kuleana iloko o kela h@le @ ka Moiwahine Kapiolani no ka hooliloa a@@ i home hoohanau, oia ka hale i ke ai ma ke kihi o na alanui Makiki ame Beritania, a oia no hoi ka home hookahi eia ano no na hawaii. Mamuli o ka ikeia ana ua ano apulu mai ka hale ka@ike e lilo ai paha i mea e poino ai ka pee o noho aku aua maloko olaila, uo wawehiia ia hale a hoolimalimaia ka hale o August Dreier e pile kokoke mai aua e na kahuwaiwai o ka home, a maloko o ia hale e lawelaweia mai nei na hana o ia home no ka manawa.
Mamua ua hawi ke aupuni he $500 o ka mahina no ka malama ana I na hana o ia home, ela nae ua pau ke kokua ana o ke aupuni a ke kaukaʻi mai nei ka hoomauia ana aku o na hana maloko olaila maluna o kona mau loaa ponoi a maluna o na kokua a kekahi poe makee i ka pono o ia hana maikai.
O ka manao o na kahuwaiwai o ia home i mea e loaa ai kekahi mau dala mahuahua no ka malama mau ana ia home a he haan hoi e hoolalaie mai nei, oia no ka haawi ana i fea me na mea kuai mawaho ae o ka haawi papa aha aina ana a e lilo ia i hana hooma@ia aku i kela ame keia makahiki.
COBLENCE, Dec. 29–Ua hoopakaia aku e na luna aupuni o ka oihana koa Amerika maanei na rula no ke alakaiia ana o na kanaka o na apane i noho ia e na koa Amerika. E lawe @@e na kanakka i mau pepa e hoike ana i ko lakou mau inoa me kekahi papainoa o ka poe e noho pu ana malko o kela ame keia hale a e kau aku ma kekahi wahi e ikeia ai. O na meakaua a pau ame na poka e haawipioia mai i na luna aupuni a e hookapuia na anaina a hoakoakoa ana a ka lehulehu ma na wahi akea, koe molokko o na hale hookolokolo, na hale kula, na anaina haipule ame na ahakukakuka. Ua hookahpu pu ia na koa Amerika aole a piepiele aku i na kikoko ame ke kuapo ana i na mea kuai liilii me @a Kelemania.
Hoike i kulike ai me ka Pauku 332 o na Kanawai Hooponopono HOa ia o Hawaii, o 1915, elike me ia i hoololiia o ke
The Bank of Bishop & Co., Ltd.
O ke Kumuwaiwai o ka Hui he $1,000,000 i maheleheleia iloko o 10,000 mahele o $100 pakahi.
O ka heluna o na mahele i hoopukaia, he $10,000.
Ua auhauia ka huina o $100 o ka mehle hookahi, malalo olaila i loaa mai ai ka huiua o $1,000,000/
Ma AIE O KA HUI ma ka la 1 o Ianuari, 1919, he…………….$9,317,937.89
Ma ka olelo hooholo, aole.
Ma na mea maa, aole.
Ma na nota a bila paha, aole.
Ma na aelike maopopo, aole.
Ma na hoahu………………..$9,108,895.21
Ma na aie i kohoia………….. 208, 941.88
Na PONO O KA HUI ma kela la:
Na Waiwai Hoopaa Aupuni–
$210,000 Bona Aupuni Amerika Hupiuia………………………..$208,826.25
1,000 Palapala Hooia Hoahu Kaua Amerika Huipuia……….…….. 836.00
320,000 Bona Teritore o Hawaii……………………………….…..318,628.00
29,500 Bona o na Hana Hou, Kulanakauhale a Kalana o Honolulu..29,500.00
9,350.80 Kikoo, Kulanakauhale a Kalana o Honolulu………………..9,359.80
__________
$567,150.05
Bila Kuapo, Nota Aie…………………………… 5,134,794.05
Dala Kuike ma ka lima………………………….. 1,067,698.61
Na Waiwai Hoopaa e ae………………………… 3,7@8,294.12
KUMUWAIWAI……………………………….. 1,000,000.00
OI WALE AKU………………………………… 250,000.00
$,10,567,937,09 $10,587,9@7.09
Teritore o Hawaii.
Kulanakakauhale a Kalana o Honolulu
O ALLEN W. T> BOTTOMLEY, o ke Kulanakauhale a K@iana o Honlulu, Teritore o Hawaii, mamua o kona hoohiki mau la ana ua olelo ae ole:
Oia ka Peresidena o ka The Bank of Bishop & Co., Limited, he h@i Hawaii, a o ka hoike mamua ae, he hoike oiaio ia o na hana o ka The Bank of Bishop & Co., Ltd., ma ka la 1 o Ianuari, 1919.
ALLEN W. T. BOTTOMLEY
Hanaia a hoohikiia imua oʻu i keia la 2 o Ianuari, A. D. 1919.
Bernice K. DWIGHT,
Noteri no ka Lehulehu APana Hookolokolo Kaapuni Ekahi.
6330–Ianuari 10, 17, 24.
He Moakaka Anei na Mea Apau ia Oe?
Ina aole a in a he NALULU kou, ULAULA paha ka maka, ehoopau i ka pilikia o pau auanei ka ike ma ke kukakuka koke ana mai me makou–Aole Uku.
NA MAKOU E nana pono a e kuekaa i na pilikia o kou maka.
NA MAKOU E HANA i na makaaniani maikai loa i hui pu ia me ke akamai, ke aniani oiaio loa no ka maka i hiki i kekahi mikini o keia la ke hana.
MA MAKOU E HANA A LOAA NA HOPENA MAIKAI LOA.
HE HOOPAA MAKOU i ka makou mau hana no ka makahiki hookahi, a o ka makou kumukuai E KU ANA I KAU EKE DALA.
THOMPSON OPTICAL INSTITUTE
KAUKA L. E. CAPPS, Lunanui
Kelepona 2576. 156-158 Alanui Hokele.