Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 2, 10 January 1919 — KAKOO I KA MANAO O KE KUOKOA NO KA MA'I LEPERA. [ARTICLE]

KAKOO I KA MANAO O KE KUOKOA NO KA MA'I LEPERA.

E Mr. Lunahooponopono, welina wale , lt! am e kou inau b°ahana o ka papapa'i: l _£ oluolu mai oe i wahi kaawale ma 0 na kolan >u o ke kilohana, i ii i a U ke hoike aku imua o na ki_ jī ] e ;iulehu o kaua i ko'u kakoo ana i <( ju manao pepa o ka la 27 o Dec. f • LOIH.I' pili ana i "Ka Ma'i Lepēra āme ; :e jupvai Federala." I* jj e kuinu manao ano nui a ko'iko'i : leeia a n i kamakamailio ae nei, o ia hoi, a :o nui a ko'iko'i loa ia makou i ka !^ oe { noho a-ku nei maloko o ke kahua "ma'inei, ma % ke ano he poe i kau mai jia palapii a ka ma'i lepera ame ua kokua ia no 0 *- O manao nui~"no ;ma l'-ia kakau ana, o ia no ka hoike j ame ia hooiaio ana aku iinua o ka lahui I Hawi ; i> na niana aupuni Teritore ame ' ka kaukanawai, i koho koke ia iho ' loa e kakoo na ma'i lepera o Kala-! ia pa ne i 1 manao o ke komite 0 ka i'apa kauka o Honolulu, e hoihoi a ku ika malama ana arne ka hooponopono ma o na ma'i lepora o Hawaii nei maia]' o ke aupuni federala, mamuli o na a lakou i hoi : ke ae ai, o ia hoi, kumu(l), he mea ia e hoemi mai ai i ka Ja::i ana o ka ma'i lepera; a (2), i ae ke aupuni Teritore mai ka holilo ana aku i na dala mahuahua 1 ksa ame keia elua makahiki no ka malai» ana i na ma'i. Malnia o ke kumu (1), he ninau iiiaika kau e Mr. Lunahooponopono, līe mei i 'o anei keia e hapa mai ai ka j laha eai ana o keia ma'i inaanei nei?" Ke paie aku nei no 'hoi au, " Aole, "| elike :o hoi me kau e'hoakaka. pololei nei. A:i i'o iio he heluna nui o na kanaka nuika aina nui o Amerika i loaa i keia m'i* He mea oiaio keia, a o keia I heluna. aole ia ma kalii o na haneri ame na tau:ini wale no, aka, aia jna kahi o na u'ln:tausani ame na haneri tusani, e hookofeke aku ana i na miliona, a ua hiki aiu no paha ilaila. He, uau mahina i hala ae -nei, oiai au e kuki'i olelo ana me kekahi lede, ua hiki aiu la ka maua kamailio ana, maluna'o^ 1 ltumu manao o ka ma'i lepera: Ua Aiiuu mai ka lede i kou mea kakau nei, "l'a maopopo anei ia oe ka heluna 0 na īm'i lepera ma Kalaupapa?" Ua pane al" au, ua lohe wale no au aia ma kahi o a ewalu haneri paha. "He oiaio a:ei kena? Auwe no hoi e! Ke manao nei au la aia he mau tausani lehulehs ma Kalaupapa. Ma ka aina o Ameriki aia he mau haneri tausani o na kanaka i loaa i keia ma'i Aia lakou maloko o na haukipila nunui i kukuluia e ke iKipuni. Ua hooikaika ke aupunnā hoemi mai i ka laha ana o keia ma 'i, aka ahilii mai i keia la, aole i ikeia ka emi ana. Aole nae i.maopopo keia ano 1 ka Jehulehu o na kanaka ma ka aina 0 Amenka. He wahi bebe'wale no ka heluna o ko oukou poe ma 'i ke hoohalikeia me ko ka aina nui.' Ke Diandoio nei au he oiaio ka mea a keia leie i hoike mai ai ia'u, oiai he kulanā hoopono kona, a he oiaio kana mau hana, a ua kamaaina oia me kekahi mau kauka e lawelawe,.liana ana maloko o kekahi o keia mau haukipila. A ina he oiaio keia, alaila mahea iho la ka hooiaio ma )co lakou aoao e olelo inai: 'aia keia kumu (1), o ka hoilioi ana aku i na ma'i lepera o Hawaii nei miiialo o ka malt o ke aupuni federala, he mea/ia. e hapa mai ai o ka laha ana? ae la ka hoi ia lakou ke hoemi i i ka l aha ana o ka ina'i lepera ma ko lalīoil wahi ponoi, me ka lako i na mea pili (ihana, me na kauka noeau ame na milio la dala lehulehu e hoolawa ai i ko laliou mau lilo, hiki āe la ka hoi ke hoemi ma! i ko Hawaii nei! Ua ha 'iia nai ia 'u, i kekahi mana_ wa pokole, i hala ae n&i, e lapaau ana no na k'auka' cederala ma ka pa hoomaln ma Kalihi aka, mamuli no o ke ola ole. no o ka ' na'i ia lakou, ua huli no ka poe ma'i; nahope o Kaiika Wayson, a ua lilo ia \ inea e lili makawelawela' ia ai o Kau: :a Wayson, ahiki wale i kona haalele maoli ana i ka lawelawe ana ma Kalih|. A wahi a ka poe i lawena kauka federala ia wa, he ku maoli no 5 ka ehaeha ame ka manaonao na haiia i lawelaweia maluna o l;a poo ma'i | aa e kaa aku malalo o na lima o 'ua poe kauka federala la, mo ka inanao.|e loaa i'o ke elike me ka mea i ha'a ia mai ia la'kou O ka moa i ikeia, ma kahi o ka hoopii i ka īna'i, malaihuko lakou noeau, aka, ma kahi o ka hoeimi ana, he hoaa a luliluli ke poo. ; He aia kekahi poe i hookuuia e na kauka, me ka hele mau aku no nae e hoike ja lā-kou iho, imua o na kauka o ko lakou mau apana iho, no ko lakou kulana, i kela ame keia ekolu a eoao maliiaa paha, a aole au i lohe ua hookuu piha ia leekahi mea ma'i niahope iho o, ka noho lapaauia ana e na kauka fcderala. Ke ku wale mai n'ei na hale nu'nui o ka federala mauka ae nei o Kalawao. Aole o'u, kanalua e loaa no ia lakou ke kuleana e noi ao 1 ka papa ola Teri-tdre e lapaau la ; kou i kekahi mau ma'i malaila. Aka, eia ka mea apiki, ina kekahi wa i hala ae nei, ua hoonohoia kekalii kauka federala malaila e lapaau i na ma'i lepera, aole nao ona ae e hookokoke mai i 'ka mea ma 'i maloko mai o 25 kapuai. Aia ke ano o ke kauka federala la! O ka oi_ hana lapaau kahea, o ia ka ike kauka l<upono a keii kanaka e a'o ai i ka iua'i no hoi paha i Keamolewa he. ola wale ana 110 ka i Kaliiki. Tlia he wahi moolelo pokole. He mau niakahiki p'kolu a eha paha i hala .ae noi, hopuia- kekahi keiki Hawaii, ma ke awa 0 Nu loka, mamuli o ka hoohuoiia "i 1 ,oaa 1 ma 'i lepera. He «ola oia noluiia o kekahi moku kaua Ainerika. He;wahi ano pepee ame ka linalina ma o kona mau mananianalima i palaheia i ka waiwela. Ūa hoopaaia oia aole iloko o kekahi haukipiia, aka ua-"kukuluia he wahi hale lole uona i kaawalē mai na hale e ae apnu # i l'a noho kiai mau ia oia e na koa, a i manawa pain a ,..u.a laweia mai k.ana man me'aai 3 11151 he kanalima kapuni mai koua-hale aku waihoia iho, r ,a hoi aku la ke koa a ma kahi mamao alaila oia kii a^u - * laweia ana mni kekalii 3 * ll a uo ka ht>ihoi ana mai i Hawaii nei, ua hanaia koha wahi hoopa-' 1 elike me ko na; lio heihei, e laweia 11 p i ma ' una 0 na moku. Ua hoihoiia niai oia a hoopaaia ma Kalihi, nialaila oi3 ' n anaia ai e na kauka o Hawaii nei & hooltuu loa ia, no ka mea, aoie i loaa IIC h°ailona o ka ma'i lepera mfllu lia . ? kona kino. Eia ma Kalaupapa } keia la, he poe i ikemaka i •keia keiki, a nana ponoi no hoi i hoike niai i keia moolelo ia lakou, a mai ia lakou nei.mai hoi a loaa i "kou mea kaka'i- ® one lianau o keia kei'ki. I lea wa • k° mo ma i ai o na hoohala. liala a Mrs- 3lacfarlane, ekolu mahina i

hala ae nei, ua hooleleia ae maluna o ke kii onioni, na hana i iawelaweia maluua o kekahi kanaka.i hopuia e na koa no ka hoohūoiia he ma'i lepera. O ka mea oiaio nae, i okiia (drafted) ka ili o kona lima e kekahi kauka, i mea e hoopili ai ma ke kino o kekahi kaikamahine opio, i wela ike ahi. Ua manao ke kauka nana i nana ke kaikama hine, o keia wale no ke alahele e hoi ,hpu mai ai ke ola iloko o ke kaikama. hine opio. Ua loaa io ke ola i ke kaīkamahine, aka, ua'hopuia 'ke 'kanaka i haawi lokomāikai i kona ili mamuli o ka hoohuoiia he ma'i lepera. • I ka nana aku i na Juea a ke kii i ; hoike mai ai, he : ku maoli ika ehaeha ame <ka manaonao na mea i hauaia, maluna o,ke 'kanaka i hoohuoiia, a aolfi nae he ma'i 3epera. O keia ae la na mea a'u i lohe ai mai na waha lehulehu mai, a i ike pono ai hoi o ko'u mau maka. ,Ina ,i manao au aia he wahi kanalua iki lioko o'u, no ka oiaio o keia mau olelo a'ū i hoike ag. la,, au e &e e hooluhi wale aku ia oe e Mr. Lunahooponopono me ia mau mea. Aka, ke manaoio _nei au he oiaio keia mau mea, a nolaila ulu mai nei kā ninau: ]jia pela, e hanaia iftai ai 'ka poe i hoo. huoi wale ia no, e na mana federala, pehea la lakou e hana mai i ka poe i loaa maoli i ka ma'i? Pono no paha i pahu aniaui ko iia kauka federalal ole ,e pili aku ka ma'i lepera # Kupanaha nae ke koi mai e haawi a'ku na lakou e lapaau. . No na ili keokeo i hanauia i Hawaii nei, aole o'u kanalua aift i'o no ke aloha oiaio no na. Hawaii. iloko o lakou, a no* na kanaka ili ulaula a eleele hoi. Aia no hoi he poe hoaloha ilikea e ae no kekahi na haole. Aka, ma ka hapanui aole loa he manaWa e pau ai ka hookae o na ilikea i na ili ulaula a eleele paha, a aole no e nele ke kaniuhu ana o na Hawaii i Toaa i ka ma 'i lepera, ke kaa aku lakou malalo o ka hoomalu ana ake aupuni federala. He ninau nui uo hoi keia na na hoa o ka hale ahaolelo e noonoo mai ai, no ka pono o ko lakou mau hoakana'ka e noho aku nei ma keia aina o ka ehaeha. E pili ana i ke kumu elua. Ke hoomaopopo nei au aole loa he manawa a ka lahui Hawaii ma o kona poe kau kanawai la, mai ka wa mai o na Moi ahiki i keia au hou, i iunukuqu ai, no ka haawi ana i na'dala mahuahua, no ke ola o keia poe i loaa i na palapu a ka lepe'ra. I ka wa opiopio a ilihune o ka aina, ua loaa no i ka poe ma'i na kokua elike no hoi paha me ka hiki, a'ka, i ka pii ana ae nei o ke kūlaua o Hawaii, aole loa i poina ua Hawaii oiaio (ulaula a keokeo paha) i ke ko_ kua ana i na lepera. Aole'loa i loheia lie kaniuhu no ka luhi i ka malama ia Kalaupapa aine Kalawao; a i ka poe kolea kauahua ae nei ka hoi, (ahia la wahi kauna makahiki o ka noho ana ia Hawaii) minamina iho la ka i ka luia oka kaikou dala ia kakou iho no. Ina aole ka anunu o na holoholona o keia ano aole loa e ike o Hawaii i ka n.ele. Ke 'kakoo loa nei au i kou mau manao e Mr. Lunahooponopono ame ,na maiiao no hoi i hoopukaia e kela lunakiai opio o Honolulu,. Mr. Ben Hollinger, ma ka la 23 iho nei, ma ka P. C. Advertiser, aia ke āloha oiaio iloko o keia opio Hawaii no -kona mau hoa Hawaii iloko ona palapu, Ua hoomaopopo no oia i ka mea e hanaia mai ana maluna o kona mau hoakanaka, ke kaa aku malalo o ka mana o ke aupuni federala, nplaila hoaiai e mai oia i kona manao. Mamua o ko lakou puka ana iho nei iloko o Novemaba, ua hoohiki e mai na lunamakaainana Eepubalika i na mana koho o Kalaupapa nei, e haawi mai ana no lakou i na. kok.ua ano nui ia Kalaupapa nei, a eia iho kekahi o na kokua ano nui la o ka paa iho no i na hoa kanaka, a na Hawaii no e malama. O ka mea oi aku o ka inanaonao 110 Hawaii, o ia no ka mea a Mr. Hollinger e olelo nei, ina e lilo o Kalaupapa malalo o ka malu o ke aupuni federala,, he alahele 'ka hoi ia e lilo a)ku ai o Ha_ waii nei, i kahua hoaliu no na ma'i lepera mai ka aina nui palahalalia mai o Amerika. O keia anei : ka pauina o ka wanana o Keopulupulu? Ke ole au e kuhihewa, ua olelo ae k(ekahi o na komite noii, i hele mai ai i Kalaupapa nei, ua niele ka oia i kekahi poe ma'i lepera o ke kulana naauao maanei, a ua lo'kahi lākou ma ka hoike ana aku iaia, ua makemake ka hapanui o na ma'i, e kaa aku malalo o ka malu o ke aupuni federala. He manaoio ko 'u ina e loaa he elima o ia ano poe o ke "ikulana naauao," e malkemake ana hoi aku malalo o ka malu o 'ke aupimi federala, e loaa ana no auanei he elima. haneri a keu loa aku.poe o ke "kulana naauao loa" e kupaa a hilinai ana malalo o ka malu o ke Teritore o Hawaii. No ke Kilohana no ko'u hiaai aua a nou no hoi ame kou mau hoa paahana !ca welina ana. B. Kalaupapa, Dec. 31, 191§.