Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 4, 24 January 1919 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

FEA TERITORE

ELUA O HAWAII

HONOLULU, IUNE 9 A 14

KOKUA MAI MA KA HOOLILO ANA I KEIA FEA I MEA NUI AE ME KA OI O KA MAIKAI I KO KA MEA MUA

 

KA HAKOKO NO KE KINAI A HOOPIO LOA ANA I KE AKEPAU

            O ke akepau, he ma‘i ia i hoopilikia pinepine i ke akemama; a o kona kumu, he mau anoano makalii loa, i hiki ole i ka maka ke ike. Ua lana mai no hoi keia mau anoano ma na wahi e ae o ke kino, a lilo i kumu aai ma ia wahi aku, a ma ia wahi aku.

            Ina na laha keia mau anoano lawe ma‘i ma ke akemama o kekahi kane a wahine paha, laia e kunu ana, a e kihe ana paha, e lele ana ua mau anoano la a hui me ka lepo aeae o ke alanui, a o ka papahele paha; a malaila aku e lele hou auanei a komo pu me ka hanu iloko o ke akemama o kekahi mea e; a malaila e ulu ai a lilo i kumu ma‘i no ia kane, a wahine paha.

            Nolaila, ua maopopo: O ke kunu ana aku i keia mau anoano lawe ma‘i (ma ka olelo haole ua kapaia he bakili, ("@acillus") o ia no kekahi kumu nui i laha ai keia ma‘i o ke akepau.

            Ua hoolahaia keia e ka Hui Kula Nui, mamuli o ka Waihona KIa Hoomanao o Kauka Day, i make.

Pehea la e Kiaaiia Ai a Pio

Loa ka Ma‘i Akepau?

            He ma‘i luku ke akepau, a lehulehu ka poe make no ia kumu i kela ame keia makhiki ma ko Hawaii mau paemoku nei, Aka, ua hoike mai na kauka akamai, he mea hiki no ia kakou ke kinai a hoopio loa i keia ma‘i, o ke akepau, ke hahai kakou i kekahi mau rola kuhikuhi o ke ola kino.

            O ke akepau, aole ia he ma‘i kumu; a o kekahi poe i loaa i keia ma‘i ua ola no. O ke kumu nui i laha mai ai o ke akepau, mai ke mea, ua piha ia kuha me na anoano makalii, elike me ka mea i hoikeia maluna ae nei. Nolaila, aole he pono i ka mea ma‘i e moni i kona kuha iho; he pono e puhi i ke ahi. Ua hewa loa ke kuha ana o ka mea ma‘i ma ka papahele a ma ke alanui.

            Ina i kuha wale ia ma na wahi apau, maloo koke no ke kuha a lilo i lepo aeae, a na ka makani e hoopuehu i na anoano lawe ma‘i a komo pu me ka hanu iloko o ke akemama. Pela iho la e lilo ai ke kauwahi kuha i kumu e laha ai keia ma‘i luku iwaena o ka lehulehu.

Eia na Mea Ino a Kue i ka Pono o ka Poe i Loaa i ke Kunu ame ka nawaliwali o ke Akemama.

            1. Ka noho ana na wahi lepo kawau, na keena a rumi paha i hoomaemae ole ia; ka hanu i ka lepo aeae o ke alanui; ka noho paapu ana, a moe paapu ana paha me ka lehulehu o kanaka iloko o ke keena haiki. He mau mea ino keia a ku e loa i ke ola kino.

            2. O ka lawelawe ana i na hana lepo lele, elike me ke kalai pohaku, kahili elanui, a ia hana aku, a ia hana aku; o ka noho kulou ana i ka wa hana; o ka lawelawe ana ma na hale hana ukele a olepolepo, a me ka noho ana me ke anaina nui iloko o na hale i hoomaemae ole ia, a ia pulumi ole ia hoi. O keia mau hana apau loa, he mau mea ia e kokua ai i ka hoolaha ana i ka ma‘i akepau.

            3. O ka uhani; ka inu suaipa; ka hookuu wale i ke kino i kela makemake a i keia makemake. He mau mea ino loa keia a kokua ikaika i ka hoolaha hikiwawe loa ana i ka ma‘i akepau.

Eia na Mea Kokua \i ka Poe Akemama Nawaliwali

            1. Mai noho paa loa ma ka hale, aka, e hoohala i ka hapanui o ka manawa ma kahi akea malaelae, me ka hanu piha ana i na ea maikai. O ka malamalama o ka la ka mea nui e kinai ai i na anoano lawe ma‘i.

            2. Mai hele a noho ma kekahi keena a rumi hiki ole ke komo mai ka malamalama. He pono hoi e hoohamama na puka aniani, i mea e komo mai ai ke ea. E malama pono i ka maemae o ka hale. Ina ua noho kekahi mea i loaa i ka ma‘i akepau iloko o kekari rumi, aia a pau kona noho ana ma ia rumi, he pono e hoomaemaeia ua keena la e ka Papa Ola mamua o ka noho hou ana o kekahi kanaka malaila.

            3. He pono e hele nui mawaho ma ke akea e noho ai a e hana ai. Mai noho paa iloko o ka hale.

            4. I ka hana ana he pono e hanu akahele a hanu piha, i mea e piha loa ai na kowa liilii o ke akemama ma na wahi apau. Mai hanu me ka hamama o ka waha; ma ka ihu wale no e hanu ai.

            5. O na ai kupono no ka hooikaika kino, o ia na ai kupono no ka pale ana aku i keia ma‘i, oia hoi ka i‘a, ka i‘o pipi, hipa, moa, a pela aku; ka huamoa, ka laiki, ke kulina wali, ame na mea ano like; ka uala, ke kalo ame ka poi kalo; ka berena, ka waiu pipi a waiu kao; ka waiu baka, ka aila oliva, a pela aku; ka maia, ka hei, ka ulu, ka ohia haole, ame na hua pala o kela ano ame keia ano.

            Eia nae, mai hoolilo wale i ke dala ma ke kuai ana i na palaoa ono ame na mea ono o kela ame keia ano. He opala ia mau mea, a eia kekahi, mai inu suaipa. E haalele loa ia mea. Mai hilinai wale aku a kuai i na laau i hoolaha nuiia ma na nupepa no ka hoola ana i ka ma‘i akepau.  E hele a kuka me kekahi kauka i hilinaiia.

            6. E auau mau i maemae ke kino, a e kawele a maloo pono. E hooloihi kupono a lawa pono na hora hiamoe; a, in a he mea hiki, ma ke akea e moe ai, a ma ka lanai paha, a, in a maloko o ka hale me ka hamama o na puka aniani. he mea kokua nui i ke ola kino, ka wiwo ole o ka manao.

E Malama Pono i na Keiki,

na Pulapula o ka Aina

            1. Mai hele a moe pu ma ka moe hookahi me kekahi mea i loaa i ka ma‘i akepau.

            2. Ina i oma‘ima‘i kekahi o ka ohana, e imi koke i na mea e kokua a hooikaika iaia; na ai kupono, elike me na mea i ha‘iia mamua ae nei; hooloihi i kona mau hora hoomaha a hiamoe; hoomoe iaia ma ka lauai a ma kekahi hale pe‘a paha ma kahi akea a oluolu maikai o ke ea.

            3. Ina he kunu ko kekahi, a aole loaa koke o ka maha, e hele koke i ke kauka; mai hookaulua a ka wa hope loa, o pilikia auanei.

            4. E hoomanao i na M ekolu, ka Maemae o ka waha, ka Maemae o ka ili ame ka Maemae o ka lole.

            5. E hooluolu i ka hele ana ma ka alanui, a e hoopumehana i ke kau ana ma ke kaa ame ka hiamoe ana.

            6. E wehe mau i na puka aniani ma ka home i ka po; a ma na keena hana.

            7. E holoi i kou lima mamua o kou ai ana.

            8. Mai kihe oe a kunu hoi, me ka palulu ole i ka hainaka ma ka waha a ihu paha ia manawa.

            9. Mai kuha wale ma o a maanei. He mea hoopailua i‘o no ia.

            10. E hoomaemae mau i ke kino, mai kapulu, he pelapela ia.

            11. Ina ua loaa oe i ke anu, o kou kiaha e inu ai, mai haawi aku oe i kekahi.

            12. Maluna ae o na mea apau, e hookaawale aku i ka maka‘u wale no ka lele wale ana mai o ka ma‘i. --Mai Ka Hoaloha mai o Ianuari, 1919.

E HOOLA I KELA KUNU.

            I kou wa e loaa ai i kekahi kunu hoopilikia, aole o kona manao, ua loohia oe i ke akepau, a i ole o loohia aku ana paha oe, aka o kona manao, ua hoopilikiaia aku kou mau akemama, nolaila he mea maikai ke kaa ana ma ka aono o ka palekana, a e lawe i ka Laau Kunu a Chamberlain, mamua o ka lohi loa ana. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau lapaau apau, o Benson Smith & Co., Ltd., na akena no Hawaii, --Hoolaha.

KUU Kamaaina I Ka Ua Kukala hale

 

            O ke kumu o ke kapaia ana o keia wahi ae la o kauanonoula, mamuli mai no ia o kekahi alii wahine u‘i nona ia inoa a i noho hoi me kona ohana ma ua wahi la; ke aliiwahine hoi i lawe ae ia Honokaupu i allikane nana; a ma o ka laua puui o ke konane, pela i loaa ai keia mau olelo kaulana, "Huhui aku na maka i kou," ame "Haha poele ka papa‘i o Honolulu."

            Eia ka moolelo: Ma keia ua oleloia aia ma ke alanui Papu e kokoke la i ke alanui Moiwahine, a ma kahi e ku nei o ka hale banako o ka Onomiliona o Kama‘oma‘o ke kahua konane o ua mau alii la; a ma keia wahi ka akoakoa nui ana me ka muimuia pu o na kane ame na wahine no keia le‘ale‘a konane o na‘lii

            O ka papa konane ma keia moolelo ua hanaia mailoko mai o kekahi kumulaau kou nui, i laweia mai mai kekahi kumulaau kou nui, i laweia mai mai kekahi wahi mai e kokoke ana i ka Paka Kapiolani o Waikiki ae nei, a maluna o keia papa i kahakahaia ai na huina haliilii me na niho lio i okomoia ma kela ame keia, hui ana o na kihi o na huinaha.

            Iloko o ia mau la, ua kapaia ka inoa o keia wahi ae la o Kou, ma o keia hana le‘ale‘a a na ‘lii; a holo iho la ka leo hanehane a ka ipo i ka ipo, "Huhuhuia aku na maka i Kou," o ia hoi, ilaila ka puana ana i ke kono a ka makemake; ka lapuu lakee aloko; ka hoohehelo a ka li‘a makaiauli; ka wili haku hake a ka ai liliha he aloha e nanahe ana i ka poli. Auwe!

            I ka halii ana mai hoi o ka po i kona aahu pouli, ia wa ka ninau ame ka imi ana o ke kane i kana wahine, pela o wahine e huli ana i kana Mr., a no keia ano haua i ko ai ka olelo, "Haha poele ka papa‘i o Honolulu." Aole aku la no hoi e nele ka poele ke haha la na lima -- Pau ka ike a na maka.

            Ulakoheo -- Eia ka moolelo i hoomaopopoia no ke kumu i loaa mai ai o kela inoa: I kekahi la i ke ‘lii Kiaaina Kekuanaoa maluna o kona lio i hiki aku ai ma kahakai o Kapuukolo; o ia hoi kela wahi o Mr. S. H. Oni e ku nei o ka halepohaku o S. Kawahara, kihi o na alanui Maunakea ame Moiwahine, ia wa i ike aku ai ua kiaaina la i ka hoi mai o kekahi kanaka lawai‘a a i ke kokoke ana mai i kahi o ke kiaaina e ku aku ana, ia wa ua kanaka la i papio ae ai i ka pola o kona malo iamua on a; a pane no hoi ke kiaaina i ua kanaka la: "E, he mea ula hoi kau!"

            "Ae, i ka la heenalu iho nei no hoi o oukou o na ‘lii," wahi a ka lawai‘a. "Kahaha! Owau pu no hoi iloko o ia huikau, eia nae, aole a‘u mea ula i loaa," wahi a ke Kiaaina Kekuanaoa. Pane hou no hoi ka lawai‘a i ka olelo a ka noeau nui wale e hanini ai ka aka, "O keia ula au i ike mai la i ka po ana iho ka loaa ana ia‘u."

            No keia pane a ka lawai‘a ua kauoha aku la ke Kinaaina Kekuanaoa iaia e hiki aku imua on a, a o ia ka ua lawai‘a la i hooko aku ai i ke kauoha. A mai ia la mai ua lilo laua kekahi ame kekahi he mau hoaloha pilipaa loa.

            Home Luina (Sailor's Home) -- He hale laau nui keia o ekolu hale ke kiekie i ku ma kahi e ku nei o ka hale Yokohama Specie Bank, ma ewa o ka Haleleta, a mauka hoi o Kalakaua Hale (halewai.) O keia kahi hoona mau a kou mea kakau; malaila e loaa ai na buke hoonaauao ame moolelo o kela ame keia ano, iloko o ia mau la, ma ka olelo Beritania, elike me ka Y.M.C. A. o kakaou e ku nei i keia mau la.

            Ma ka hale elua ame ekolu maluna, ua hookaawaleia no na luina; a malaila lakou e noho ai a kau aku maluna o na moku okohola ame kalepa e haalele mai ana ia Honolulu nei.

            Aloha no ia mau la o ka aina nei, oiai au e holoholo ana nae o‘u mau hoa kamalii. Ehia e koe nei Aole anei ka nui o lakou. Aloha no na hoa o‘u!

            Pekupekuiki.--- O keia ka inoa o ka pahuhae mua loa i kukuluia iloko o ka pa‘lii, na ka Moi Kamehameha IV i kukulu; a o kahi i ku ai o keia pahuhae aia no ia ma ka aoao ma Ewa o ka puka Kauikeouli (puka alanui Moi); mawaena o ia ouka ame Haleponi (hale pohai, a halepuhiohe hoi e ku nei). No keia pahuhae ke mele u keke aia eu o Lahaina, David Hauola Makekau, i haku ai:

Auhea, uhea oe,

Auhea i uhea oe.

E kuu hoa, kuu hoapili,

E kuu hoa, kuu hoapili.

I ka leo uluulu,

I ka leo weliweli o na‘liikoa.

O kuu hoa oe, o kuu hoa oe,

O ka malu ohai o Kanikauwepa.

O ka have kalaunu o Pekupekuiki.

Na keia D.H. Makekau no hoi i haku i keia mele:

Aia i Leahi Daimana Hila,

Ka hoku ao ka ale ka i Mamala,

Malama pono oe i ka poe pele,

O ili kaua i ka apiki.

Ua ana pono ia na huahelu,

E pili aku ai i ka uwapo.

Haawi ke aloha Iululima,

Me na huapala makaonaona.

Kau aku i ke kaa oni ka huila,

Pa iho ka uwepa iwakiani.

Aniani na hana i ka hookele,

I ka lawe no a kikiipau,

Hainaia mai ana ka puana,

Aia o Daimana Hilo i Leahi.

            I haku oia i keia mele no Miss Makilo, he hanai na Mr. Pinehaka, kekahi o na kanaka ike nui ia o Honolulu nei, oiai ua la o ke aina ae o ia.

            O na lalani mua eha o keia mele o ia ka ka Mea Hanohano J.K. Kalakiela i lawe ae ai he mahele no kana haiolelo balota o na la iho la i hala me ka hoopili ana mai ia "Have a heart!"

            Kanikauwepa.-- Ua kapaia aku keia inoa i kekahi kumuohai i ulu mamua iho o kahi i ku iho nei o Haleakala; ma ka aoao hikina-akau o ka puka Kinau, (puka alanui Rikeke) ; a malalo o ia kumulaau e hili uwepaia ai na koa ku e i na rula o ka oihana. A pela iho la i loaa ai keia inoa ae la.

Eia hou aku

 

HE AHAMELE NUI ME NA HANA HOIKEIKE TABALO O KE AU KAHIKO MA KA LUAKINI O KALUAAHA, MOLOKAI.

 

            E weheia ana he ahamele nui ame na hana hoikeike tabalo o ke au kahiko, ma ka lua luakini o Kaluaaha, Molokai, ma ka po Poaono, Feberuari 1, 1919, no ka pomaikai o kona hale kahu, na na puukani o ka Heke o Hina i ka Uluwehi, a i awaiauluia mai hoi e na manu leo le‘a o na Hono a Piilani i ka hano haweo.

            O na hana e lawelaweia ana ma ia po, e ku no ia malalo o na rula i kupono i kona eehia ame kona ano.

            E alakaiia ana na hana e na Kula Sabati ame na C.E. o na Mokupuni o Maui ame Molokai, malalo o ka hooponopono ana a na komite e kohoia ana e ka Ahahui Kula Sabati ame ke C.E.

            He oluolu ka ukukomo e ike i keia mau nani.

            Aia mawaho iho he mau mea e hoopiha iho ai i ka lua o ka inaina, e laa na ice cream hu‘ihu‘i, na meaono helu ekahi e mauu ai o ka puu ke moni aku, na kope o Kona Kailua peka ono e hiaa ai oe, e ike mau i ka nani e nunulu la o ua puukani o ka uluwehi. E hoohihi pu iho ana oe i ka wai o ka niu haohao i hui kalo i ka nawao, ia kulolo, ma laua me niu, e moe ole ai o ko po. He pakika wale no ko ke pa i ke kenikeni, a pela aku.

            I ka la Sabati ae, Feb. 2, he paina luau nui. O kou lokomaikai apau iloko o kou wahi hipuu, lei iho oe me ke aloha apau, hoonuu iho oe a pii ka manene i ko kumu pepeiao, o ka hopena loa ia.

            Ke konoia aku nei na mea apau e hele mai, mai au‘a, mai nonohua, e kau i ka umauma o ka Hawaii he "lokomaikai palena ole." He--ma--i

KALUAAHA

 

            BUENOS AIRES, Jan. 14.---O ka poe i hopuia i ulu ae mailoko ae o na hana olohani i hoomauia ka hana ana iloko o na lehulehu i hala ua hoea aku ka heluna nui i ka 2000, he 80 pakeneka o ia heluna he poe Rukini.

 

HE HOOPOLOLEI I KE KUMUA‘O KANAKAMAKUA .

 

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Sol. Hanohano, ALoha oe:--E oluolu hoi oe no‘u kekahi runi‘kaawale o ka kaua hiwahiwa a ka lahui, i ike mai ai o‘u mau kini lehulehu o ka Uakukalahale o Houolulu nei, i kola mau huaolelo e kau ae la maluna.

            Ma ka helu 3 o ke Kuokoa o ka Poalima, la 17 o keia mahina, ua ka aoao 4, kolamu 2, penei ka‘u hoonohonoho ana: ka mua, no na mea pili ahahui; ka lua, he nema mai i ke kulana o kekahi kanaka ame na wahine e noho ana i ka makeke ia la, ma ke ano he mau mea paahana lakou malalo o ko lakon mau haku.

            He oiaio paha kau i ike aku la ia lakou me ko lakou kulana, o la ano, aia iloko o ko lakou naau ka maemae ame ke aloha, a o oe e ke keonimana maikai i aahu i ke kuka ame ko papale piwa, o ka hookamani mawaho, ua maemae oe a lilelile ma ko naau, he ilio hihiu have. Ke i mai nei oe he hoaloha oe no kekahi o keia mau ahahui, ke olelo aku nei au ia oe, o kau hana maikai o ke a o aku i kekahi o kou mau hoaloha, a hoahanau a kaikuahine paha, a i lohe ole i kau a‘o malu ana, hoike oe i ke akea, aole o ia ka hana a ka poe naauao.

            Eia hou no ia wahi hoehaa au e hoonoho ka‘i mau wahine opiopio u‘i i ka makeke, ike rula, ike i na olelo clua, a hoolauna aku i ka poe apau e kipa mai ana. Mahalo au i kau mau hoikeike e ka hoaloha, a ka‘u ia oe, in a hele oe ma na pakaukau apuni ka makeke, e ike ana oe i na mea apau ua launa mua.

            Penei: Makemake oe i poi, a i‘a paha, aia me oe kuu hoalauna, o ia hoi o money, ma ka olelo malihini ma kau he dala. Ninau: Heaha ke kumukuai Ha‘i no ka haina; lele ko kapuahi, o ka‘u ia la; aole o ka nema wale i kou lahui ponoi, e nana aku ia Puke ma, ua pohoia kahi lole, ekekei kahi Iolewawae, kuka, paila o ka lelo o Amerika i ke pakaukau.

            Auhea oe e kuu hoaloha, e kipa mua ae oe maloko o ua haleaina o Pake ma, ame Kepani, a e ike oe hoolaha ae.

            Ownu kou kakoo, oiai owau ka i ike no ko‘u hookahi, hoolaha ole au: o oe hookahi wale no, hoolaha nae e i ke akea, i ike ia mai, o oe ka heke.

Owau no o

 

MRS. E. K. KAEHU@

 

            Ua kapeke loa kau pane e ka hoaloha, no ka manao au i ui mai nei, o ka puka ana aku ma ka Nupepa Kuokoa o Ianuari 17 aku la, no ka mea, aole hehookahi, a elua wale no mau mea i hoomao popo i ke kulana o na mea i ikeiu, he nui a lehulehu. Aole loa he wahi manao ino iloko o ka manao i hoopukaia aku ai, no kekahi mea, a lahui paha, elike me kela manao i puka aku ai, aka aka he manao akea ia, e hoike ana i kekahi pililia maopopo loa i ikeia, no kekahi lawelawe oihana‘hemahema, e pono ai e laweia aku na manao o keia ano, a malama, a e hooi ae i na lawelawe oihana ana, ma na alahele apau e umeia mai ai ka lehulehu e kuai i na waiwai kalepa.

            Ina ua eha oe no ua manao la, h@ eha ia nou e ola ai ,a no na Hawaii apau e lawelawe ana i na oihana kale@a imua o ka lehulehu, e lilo na hemahema o ka wa i hala imau mea e hooi ae ai i ka hookupono ana, no ka wa e ho@n mai ana. -- (L.H.)

 

He Ano Hou e Koe ai ke Dala no na Meaai

Ma kahi o ka lawe ana i ka meaai i ikeia ka "Waiubata," e lawe i keia meaai hou no ia hana hookahi no.

 

Tastigood

 

(Ke Ano, "He Ono Maoli.")

 

            O ke Tastigood-- ka meaai hou no ka hapala ana maluna o ka palaoa a no ka hoohana ana aku ma ke kuke ana ame ke puhi meaano ana-- ua hanaia mailoko mai o na momona maikai loa, na aila o na meaulu, ka waiubata karima, ka waiu i hoomaemaeia ame ka paakai maemae. O keia mau meaai maikai apau ua hoohuihuiia iloko o kekahi halehana maemae, nolaila ke nana aku he oi loa ae ka maikai i ka waiubata kumukuai pipii kahiko-- He oi aku ka maikai o ke Tastigood, no ka mea he hapa kolu ke emi iho o kona lilo a he maikai ka malama ana.

 

Old i keia Kii o ka Puolo a Hoikeike Aku i Kou Mea Malama Halekuai Meaai.

 

            E hoomanao, aohe au ai ana i kau palaoa me ka maloohaha, aka e hapala iho me ke Tastigood. E kii i ke Tastigood mai kou halekuai meai mai. E hoomanao e hoopuka me ka pololei-- e hoopuka aku me ka leo nui.

            Ua hiki i ka poe malama halekuai meaai ke loaa ke Tastigood mai ka

 

HENRY MAY & CO.,

LIMITED.

Hookahi hapakolu ka emi o ka lilo i ko ka waiubata