Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 5, 31 January 1919 — Page 3
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
HE LEKA HAMAMA IMUA OU E HAWAII LAHUI.
E Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa, welina pu kaua: - Mamuli o ka oili ana mai o ka ma'i ahulau Kepaina "Fu-lu Influenza" a pahola ae maluna o Hawaii aina, me ka emoole loa, a na ia kulana aumeume i.hoeueu ikaika mai ia'u o ulono aku i kou kiekie in a he mea hiki e ae mai oe i ka'u mau kakoo ikaika ana i ka kuu Kilohana mikiala mau a'o hoakaka a kuhikuhi i na rula maikai a kupono no ke ola, ka palekana o ka kaua luhui, oiai keia hora ano nui loa i anio nui ia o na a'o naauao ana, a pela au e panee aku nei i kahi mau hoike no kahi mau laau kupono no keia la, me ka hoohakalia ole aku, ke oluolu mai oe.
He mea oiaio, @e anu, he na a he fiva keia ma'i "Fu-lu Influenza." I kou wa e ike ai i kou ano lia anu, e holokoke aku i ka halekuai laau haole a Kepani Pills, no ka hoonaha ana, a e kuai hou aku i poho huaale fiva Laxative Bromo Quinine. E wehe koke ae a e ai i 4 a i 5 huaale hoonaha, a e alapoho ae i elua huaale i ka wa mua loa, a i ekolu huaale i kela ame keia elua hora mahope aku, a nau no hio e hoomaopopo kou kulana palekana, a ho hana naauaq nau ka hoomaemae ana i kou opu i na pule apau, oiai keia mau la kupilikii, a mai poina i ka ai mau ana i hookahi huaale fiva i kela ame keia po, a mai wikiwiki i ka hele iwaho i ke anu, e pono e a'o i ka hoomauawanui:
Ina oe e hookuli alaila ua kahea aku oe i ke kokoolua e hele like nei me keia ma'i 'Fu-lu," oia hoi he Numonia. A e hoomanao'oe, mai poina iki e hakaka hookahi ana oe i keia mau ma'i a elua i ka wa hookahi, a e ike mai oukou e ko ke Kuokoa mau tausani poe hoohialaai, e luala'i mai la mai ka la e o ae la ma Kumukahi a ka welo ana a ka la ina o aku o Niihau, ma keia iho la i loaa ai ka weliia o nei ma'i, nana i luku mai nei ia Nu Ioka, he 50,000 o ka la hookahi, a o Samoa no hoi he 8000 i kela pule aku nei.
Nolaila, e Hawaii lahui aloha o'u nei mai kau weli no keia malihini kipa o ke awakea, oiai he ike aku uo oe i kona hele ana mai, a mai manao kuhi hewa o ka heleawai a ka paakai me ka aila inu, pau ae la no ka ma'i; aole loa pela. Penei kakou e ike ai: E naua oe i kou hanawai, e ike auanei oe in a he ulaula (ua kapa na kauka "Clouded" under health, aohe maikai o kou ola kino, a he anu kou). O ka kakou hana ike o ka o u i ka maka o ka wauke, o i opiopio; oia kela huaale fiva ae la, a huaale fiva e ae paha.
E hoomanao, o na puupaa (kidney) elua o kakou, he nui ka laua hana i ke ao ame ka po, e hookaawale ae ana laua i ke koko mai na mea ai ae a kakou e ai ai, a kiola aku i ka wai ma ke kiona; a e koa a e waliho iho ana ka lena ame ka male (waste matters). O laua nei ka makeneki nana e ume mai i na ma'i ahulau apau loa i hoea mai i Hawaii nei, e komo mai iloko o kakou. Ina kakou e makaala ole i ka hoonaha mau ana ame ke pale mau ana i ke anu, alahoomaemae o ke kupaianaha a ka lokoame ka male e ake'ake'a, a e pepehi aku i ko kakou mau puaapaa, ka mikini kakou kanipuu, a iho aku ilalo o ka maikai a ka Haku i hoonoho ai me Koua noeau.
No ka hooi loa ana aku i ka maikai o ko kakou ola kino ame na koiki a kakou, e oluolu e kuai i 10c a i old 25c o ke poho Casesareta, a in a e minamina no ka nui o ka lilo, e holo i Kaimuki e kii i ka uhaloa, ua noa i na mea apau e hele a e uhuki mawaho o na alanui apau olaila o ka ia nei ma'i e lapaau ai, o ia no ka holoi a hoomaemae ana i ko lala kukui ai "Ka Lena ame ka Male," houpo o kakou, aia malaila kahi i ahu Jan. 26, 1919.
na kumu hoopilikia nui i ko kakou mau ola kino. O keia no nae ka hua o ka hoopalaleha ame ka maka'u i ka ai i ka laau.
Nolalia, e Hawaii aloha, ano e holo e kuai i keia mau laau ae la, a e hoomaemae koke ano, mai hooakamai, a hoohakalia, e hooki loa i ka olelo ana ae. Aia no paha i kahi a ka ma'i e hele ae ai, he hemahema nui kela. Eia ka kahiko: Iluna no ka ua, waele e no ke pulu. Eia hoi ka ka haole: E ku'i ka hao o i enaena.
He hookahi no manao, o ia keia: Mai hoolohilohi a loaa i ka ma'i a huli ke alo iluna, alaila hanu ino i kahi o ka maha. Nolaila, ano no ka wa pono, hoohana aku i kou talena ike kiekie, a pookela no ko kakou pono lahui ponoi iho no. Eia no kakou la he 22,000 wale no.O ka poe apau e makemake ana kokua aku i kahi e loaa ai o keia mau laau, ua hiki no ia'u ke kuhikuhi a hele pu me lakou, ma na Poakahi ame na Poalua o kela ame keia pule wale no, e loaa ai au, a ole au e loaa ma na la e ae, ua hoi no au ma ka'u @ana maluna o Ualakaa, kahi o ka makani, ka ua ame ke anu i hooekepue ai.
Me ke aloha no a nui loa.
JOHN M. MAHUKA.
Jan. 26, 1918.
WASHINGTON, Jan. 24.-He huina o 4020 mau lahui enemi i hoopaahaoia maloko o Amerika iloko o ka manawa kaua, elike me ka hoike a ke keena hookolokolo i keia la no kana mau hana i hana ai iloko o ka mauawa e kaua ana.
KA MA'I FLU MA LAHAINA NEI.
Sol. Hanohano, e kuu Lunahooponopono maikai, aloha nui loa:-Eia ke hoouna aku nei i na meahou e pili ana i keia ma'i weliweli e kaulana nei, no ka pepa a kaua.
Eia ke pahola nei kai ma'i "Flu" me ka hikiwawe, ma ke Kulanakauhale o Lahaina nei i keia mau la. 'Ua ulu nui mai paha keia ma''i mamuli no hoi o ka hoohemahema maoli iho. Eia maloko o na halekuai, he mau laau hoonaha, aole nae he kiiia aku, o ka pupue wale iho la no.
Eia nae hoi ka oihana makai o makou ke haawi nei i ko lakou makaala i keia mau la. O ka hope makai nui o makou ia e komo kauhale mai nei, ka Hon. Philip Pali, o ia no paha ka hana pono, nona wale no mai kela ame keia pe'a. Hoomalamalama aku i ka ohana o kaua, kokua pu aku i kau wahi laau hoonaha, aole e kau mai mahuna o kaua ke pilikia kekahi o lakou, maluna no ia o ka lakou noho hupo ana, ke hoolohe ole mai i na hoomalamalama ana aku.
Eia no hoi keia, ke noke ae nei, ua waiho aku i na olelo a'o i na loina o ka oili ana mai o keia ma'i, a he mea pono e makaala loa i ka hoomaemae ana ame ka hoomamae ana i ka opu me na huale hoonaha.
Ua hiki Kino aku kou mea kakau imua o ka poe law Nupepa Kuokoa, a haawi aku i na hoomalamalama ana ia lakou, a ua koi pu aku e makaala ma na kolamu a ka Lunahooponopono o ke Kuokoa e a'o nei i ka lahui, aole no keia ma'i wale no, no na pilikia no apau, a ina lawe kakou a malama i keia mau olelo a'o, e loaa no ka palekana, a lilo no hoi kana mau olelo a'o i ipukukui malama no kakou.
Mamuli o na kauoha, ua panikuia na halepula o makou, pela pu hoi ka hale kiionioni, ua pau ka wehe ana o ko lakou mau puka. Pela pu no hoi me ka hui mahiko, eia na camp malalo o ke kiai ana a na kiai i waeia, ma ka po ame ke ao; a in a e nui ana ka pilikia mai o na limahana, ke manao wale ia nei, e hoomalolo i na hana o keia hui, aka, hoi i mama ae no hoi ka pahola nui ana a ka ma'i, hoomau no ka hana ana.
Eia ka mea e kakau nei ke ku kiai nei ma kekahi camp o ka mahiko, o maua no me ka mea kuai nupepa o ke Kuokoa. Iaia ka po a ia'u no hoi ke ao. O ka huina nui o na kanaka ma keia camp he 143, o ia hoi 47 kane, 21 wahinea he 60 mau keiki. Mailoko ae o keia huina nui he 51 na mea i loaa i ka ma'i, o ia hoi 6 kane, 2 wahine a he 43 mau keiki, (hoike oo ka la 26 nei).
Hoike o ka po i hala iho la, he 21. Ke hoao nei ma na ano apau e pau loa ae keia ma'i ma ko maua camp, i lilo no ka eo i na keiki o ke Kuokoa.
He 20 a oi na kiai a ka mahiko i hoolako ae ai no ke ku kiai ana i kona mau kanaka. He hana maikai keia, a e pono pu no hoi i kuu lahui aloha e ku kiai kekahi no kekahi, aia ka pono a pae kakou ma kela kapa o ka lanakila, mai ka pahola ana a keia ma'i ma ko kakou aina aloha.
Ma-u wahi meahou ia o ka aina a ka la i noho ai.
C. K. MAKEKAU.
Lahaina, Jan. 27, 1919.
NO KA ALO ANA AE I KA PILIKIA I HAALELE MAI AI KA MOKU.
Me ka bana Hawaii e paani ana i ke mele lahui Amerika ame Kepani a e hookeke ana hoi na Kepani he mau haneri ka nui maluna o na uwapo no ka haawi ana i na aloha hope, ua haalele mai la ka mokukaua Kepani Asama i na kai o Hawaii nei ma ka hora 5 o ka auwina la Poaha aku la o ka pule i hala, mahope o kona makai ana i na kai o Hawaii mai ka mahina mai o Augate, no ka hoi ana aku no kahi hoolulu o na mokukaua ma Iapana.
O ka Poalua iho nei kona manawa e haalele mai ai a ua hoomakaukauia kekahi mau hana hoohauoli no na aliikoa ame na kanaka o ia mokukaua, aka mamuli o ka puka ana ae nei o ka ma'i "Flu" ma Honolulu nei ua maka'u ke kapena o ka mokukaua o loaa kona mau kanaka i ka ma'i, pela oia i hooholo ai i kona manao he mea pono iaia e haalele mua iho ia Hawaii nei mamua ae o ka manawa i hooholoia ai nona e haalele mai ai, no ka hoopakele ana i kona mau kanaka.
He mau wahi kuai waimomona me na meaai mama ka i hoomakaukauia maluna o ka uwapo no na aliikoa ame na luina o ka mokukaua. O na kanaka o ia moku i hookuu ia mai e lele iuka nei o ka aina no ka haawi ana i ke aloha hope i ko lakou apau e paa ana ma ko lakou mau helehelena i hoi aku ai, he mea pale aku i ka ma'i "Flu" mai ia lakou aku, a ia lakou i kau aku ai iluna o ka moku me ka wai laau lakou e holoi ai i ko lakou mau lima.
Mai ka mahina mai o Augate 10, 1918, ka hoonohoia ana o keia mokukaua maloko o keia mau kai no ka hoomakakiu ana no kekahi mau moku enemi. Iloko o na la e ku ana ka Asama ma keia awa ua loaa aku i na kanaka oluna o ia moku he manawa maikai e a'oia ai lakou i ka olelo Beritania, ma kela a ma keia kakahiaka e pii mau aku ana kekahi kumukula iluna o ia moku no ke a'o ana i na kanaka i ka olelo Beritania, a no elua hora e a'oia ai lakou ma kekahi wahi mahope o ka moku.
I ka 1914 i Honolulu nei ke Kapena Furukawa, ke kapena o ka Asama, ma kela manawa oia no ke kapena o ka mokukaua Asama i haalele mai la ia Kou.
HE HOOMAIKAI NUI.
O makou pakahi, o makou huiia ka ohana o Mr. Aberahama Ku Keake Kapule, ka wahine kanemake, Mr. Haalou Kapule, na keiki makua ole, Mrs. Kalei Montgomery, Naia Kapule, (k) Kaonohi Kapule (k) Iosua Kalani Kapule, (k) Miss Cecilia Kapule (w) ame Kapule Liilii (k) Kuloli Kapule (k) ame na kaikuahine, Mrs. Loika Pakaka Kaiwi (w) Mrs. Kapeka Hose Castro (w) ame Mrs. James von Ekekela (w) ame na kaikoeke aloha James, H. K. Kaiwi, Mr. Hose Castro, ame Mr. James, von Ekekela, ame na moopuna, aloha George Montgamery Kapule, Cecilia Montgomery Kapule, ame Victoria Naia Kapule, ame ka lehulehu o na moopuna, na makamaka na hoaloha ame ka ohana apau loa, ke haawi aku nei makou i na hoomaikai he nui palena ole, i na makamaka ame na hoaloha, ame na ohana i haawi manawalea mai i na boke pua, ame na pua e hoonani ana i ka he kupapau o ka'u kane aloha, kuu hoapili, kuu mea aloha poina ole, i haalele mai ia'u, e noho u aku nona mahope nei, ka makua aloha o kuu mau lei aloha na keiki a maua, ame na lei moopuna a maua he nui e uwe nei, me ka kahea ana, Tutu! Tutu! ame kuu mau kaikuaana ame na pokii aloha o maua, ame na kane a'u i hui pu mai, i ka la i make ai kuu mea aloha, kuu makua hoapili, kuu aloha i hoomanawanui i na inea o keia ola honua ana, a hoi aku la me ko kakou Makua lani, e hoomaha ana i na ehaeha ame na luuluu o keia ola ana, a e hoonani ana i ka inoa o ke Keikihipa aloha a ke Akua, kuu kane aloha hoi, i koho ia Kristo i alakai nona, me ka naau me ka uhane, me ka poina ole nona a haalele wale mai la ia'u, na keiki a maua, na kaikuahine aloha, o maua, ame na moopuna he nui a lehulehu a maua e uwe aku nei mahope, no kuu mea aloha poina ole.
Ua hala kuu mea aloha, ua hoi ma ka poli o ka Makua Lani, e hosana ana me na anela imua o ke alo o ka Haku o na Haku, a o ke Akua kiekie loa. Ua piha i kuu mea aloha na makahiki he 62 o keia ola honua ana. Ua hanauia mai kuu mea aloha, mai ka puhaka mai o Olivia Kapule, ame Kaia Manene Mahoe, ua hanau mai na laua he 17 mau keiki, he 11 mau keikikane, a he 6 mau kaikamahine, ua pau aku la na kane, a koe kuu kaikuaana aloha, ame na pokii aloha o maua, ame na hunona a maua e uwe aku nei mahope, o kuu makua, kuu kane, kuu aloha poina ole nona.
Ua hoomaikai mai no ka makua lani i ko maua ola ana i na keiki he 8, he 7 e ola nei, a hookahi i make, o ia hoi he 2 mau wahine e ola nei, ame na kane he 5 ka nui e ola nei. He mau keiki i nele i ka papa, e uwe aku nei mahope me ka hoomanao aloha ana nona.
Ua hoomaikai mai keia ma'i iaia ma ka Poaha, ma ka ike a ke Kauka H. Kuhn's, he ma'i puuwai, he ano hano kau mau no nae iaia, a ma ka Poaonopau ka lohe me ka ike, a ma ke ahiahi Poaono hora 6, haalele loa mai i keia ola ana, a ma ke Sabati, ua hoolewaia i ka luakini Poni Moi, a kanuia malaila, ma ka lokomaiaki o na makamaka, na hoaloha ame ka ohana, me ka lokomaikai a piha aloha o ka Lunakanawai Huddy ame ka moopuna Joe Huddy, na ke Akua e hoopiha mai @ ka oukou mau waihona a hu me ka malu mai ke Akua mai.
'O makou iho no ka wahine kanemake, na keiki makua ole, na kaikuahine, na kaikoeke ame na keiki hunona ame na ohana he nui.
JAS. K. KAIWI.
Moloaa, Koolau, Kauai, Jan. 14, 1919.
NA KUHINNIU O KE KOOLAU.
E Mr. Lunahooponopon:- Mahea ka hiki ke kaomi iho oe i ke pihi o ka uwila, i napaholo ae ka malamalama apuni na moku; ia hookumu ka lani kumu ka honua, ka paa ka pa'a.
O ka okuu aku no a na mana koho, nana i ke Koolau makani, i ke hao lalilo i lalo hele ai la i la-lo; a ma o ae no ka uwahi e hina mau ai, he ole kai ike wale ia iho no o ka huluhulu ku, i ka pukaihu, aole ia he mea e nele ai, a hao-e!
Poakolu p. m. 22 o Ianuari nei, i nahuia mai ai ka lima o Kekoa e ka mano nui o ke kai a poomuku na manamanalima, a oiai iaia e kupaka nei me ka pihi nui o ke kai, a paa ma ka hi'u, o ka na-na no o ka lele hou ana aku e hopu, hewa paha kauhale, ko ke Koolau noho ana no!
Ua uni maoli ke kuhihewa ia, ua hoi kahi kanaka powa i ka lani ma kela huaolelo a Iesu i Olelo aku ai: I keia la'o oe pu kekahi me a'u iloko o ka paredaiso. Ia Iesu ma kahi o na uhane, 40 la 40 po a hoi aku oia hookahi wale no. He mea maikai ka ninau: Ahea loaa mai ka emi o na waiwai kuai. I keia mau la i pii hou ae ai ke kumukuai o na waiwai halekuai o na mahiko, he emi loa na lole ame na kamaa ma Nu Ioka, paa kamaa (w) ili olalo keokeo oluna, $2.95, maanei $6.00, $1.95 kamaa keokeo, maanei $4.50.
Emi mai la na mea apau ma Amerika, ke mau nei no ka hoopipii kolohe ma na halekuai o na mahiko apuni, e aho no o Honolulu, eke palaoa $3.50 eke Pale ai a ka lio, $3.50, kini pipi liilii, 55 keneka; laiki $10 o ke eke; Kalo $2.50, eke Uala $1.50. Ua aneane like no me ko Amerika mai.
J. KAHIONA APUAKEHAU,
Koolau.
KUU WAHINE ALOHA UA HALA.
Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa; Solomon Hanohano; Aloha kaua:-E oluolu mai hoi ia'u kou ahonui no'u hoi kekahi keena kaawale o ka kaua hiwahiwi, nana hoi ia e hii hoomanawanui aku i ka ukana nui a ke aloha, a hoomaikeike aku i ka ohana ame na makamaka ame na hoaloha, mai ka la puka ma Ha'eha'e i kumumukahi, a ka welona a ka la'i ke kaohi ana i Lehua.
Ha'i iho oe o kuu mea aloha he wahine, ua hooko-o i ka pili a maua i awaiaulu iho ai a paa, ua moku hoi ke kaula gula maemae o ka mare, a maua i berita ai imua o ke Akua; no ka mea Nana no i hana mai a Nana no i lawe aku.
E hoomaikai ia Oia, ma na lani kiekie loa, he malu hoi kona ma ka honua nei, he aloha i na kanaka.
Ua hanauia kuu Mr. Maria W. M. Kahoalii, ma Moanalua, Mei 18, 1877, mai ka puhaka mai o Loka (w) ame Pa-u K. kona mau makua; a ua mareia hoi maua ma Auwaiolimu e ka Makua Rev. Aberham Fernandez, Sept. 30. 1898; a ua hoohua mai ka puhaka o ka'u wahine aloha, i na huaohaha he ekolu keiki, he elua kaikamahine, hookahi keikikane, a mai ka maua hiapo mai, i loaa ai na moopuna, ka mea nui hoi a kuu wahine aloha i haalele iho la, mahope nei, e u aku ana nona, ko laua kupunawahine, a pela hoi me ke maua mau keiki no ko lakou luaui makuahine, ame a'u hoi no kuu mea aloha he wahine.
Ua piha hoi i kuu wahine aloha na makahiki o kona hanu ana i na ea oluolu o keia ao, mai kona hanauia ana, ahiki i kona haalele ana mai la, i ke kanaha kumamakahi makahiki, ewalu mahine umi-kumamaha la.
Iloko o ko maua nohona, iloko o ka berita ma'ema'e o ka mare, iwakalua makahiki, ke hoomanao ae au no keia mau makahiki loihi o ko'u noho ana me ka'u wahine, he kaumaha ame ka ehaeha ka haawe i kau iho maluna o'u ame ka luuluu.
Iloko o na la o ke ola ana o ka'u wahine aloha, oiai maua e noho nei ma Queen St. Kakaako, kahi hoi ana i haalele hookahi iho la ia'u ame na keiki a maua, he nui kona mau hoaloha, a he wahine heahea oia a oluolu, me ka lokomaikai, a he hooikaika pu hoi i na mea apau e pono ai ka noho ana, a he huhu aku noi hoi i ka wahine i ka hele i ka lawa-ia, oiai he hana paa mau no hoi ka'u me ka Hui Kaa Uila. Eia nae, he mea ole loa ia i ka'u wahine.
No ia mea, ua komo aku oia iloko, o ka Hui Lawa-ia o Alamoana o na wahine, ame na kane, malalo hoi o ka makua Henry Kaauwai, ame Mrs. Rose o Kukuluaeo. Iloko oia kela oihana he lawa-ia ahiki i ka wa a ka ma'i i hekau mai ai maluna ona, ka mea hoi nana i koahi iho iaia e noho i ka hale, me kela uilani no iloko ona ina no e oluoluu iki a'e a e hoomau aku no oia i ka hana lawa-ia, no ka mea he hana hoihoi loa ia nana. Eia na'e aole i ko ia mau manao uilani o kuu aloha, no ka mea ua kikoo e mai la na lima o ka make ma na hora puanuanu o ka wanaao Poaha, hora 2:30 a. m. Jan. 23, 1919; a lawe ae la na'u e hooponopono iho no ka waiho ana aku no kahi mau o na mea apau. Aloha kuu wahine luuluu wale.
E na hoaloha oiaio o kuu wahine, o na wahine ame na kane o ka Hui Lawa-ia o Alamoana, e lawe aku i ka'u wahi papahi lei o ke aloha ame na hoomaikai nui, a hoopaa iho ma ko oukou mau puuwai pakahi, no ka oukou mea i hana mai ai no'u ame ke kino aloha o kuu mea nui he wahine, ka lei a oukou i hana linapoepoe ai me na pua ohaha o ka lokahi, a oukouhoi i omou iho ai i kela mau hua wai gula Hui Lawa-ia maluna o ka Lipine Bolu, he hooiaio hoi no ka hohonu ame ke kiekie makolukolu lua ole o kela aloha i loaa ia oukou no ko oukou hoa paahana, a na lima menemene ole o ka make i kikoo mai la a lawe aku la i kana o ka uhane, a pela hoi me ka oukou mau hoohanohano ana no kana huakai hope loa, a'u e hiki ole ai ke poina i na la apau o ko'u ola ana; no ka mea, aole oia e ike hou ana i ka ha'i o ka nalu o ke Alii, aole hoi i ka halelau o ke Aliiwahine Kaahupahau o Puuloa, oki loa aku hoi kona hapapa hou ana i na ale o ka Nuku o Mamala, i ke awala'i o Kou. Ae, aloha ia mau wahi a oukou i pili aloha ai me kuu wahine aloha. Walohia Wale!
Ae, he ole la hoi ke aloha na pili ia ka hoi e oukou ke anu ame ke ko'eko'e ka ua hoi ame ka makani, ae, ua puanuanu ka hale, ua hala ke kamaaina, ka mea e mehana ai o ka hale; aia paha la ua hoa nei o oukou i ka Nalu hee o Kalehuawehe, ia wahi a oukou i pili ai, i ka lihikai hoi o Waikiki, i ka lae hoi o Daimana Hila, aole lakou e ike hou ana i na papalina o kuu aloha, aole pu hoi i kahi Nalu po'i malu o Ke-po, ua pau kou po'i malu ana i ka wahine a kaua, ua lilo ia Halaaniani ke Kamahu'ieu o Puna, Aloha Wale!
Nolaila, ma ke aluna ahiahi o ka Poalima nei, Jan. 24 1919, hora 3:30 p. m. i ka'i aku ai ka huakai hope loa o kuu wahine aloha no ka pailina o Koula, mahope iho o na hana hoomanao i malamaia nona, maloko o ka luakini Kakolika, e ku nei ma Kewalo, i ukaliia hoi e ka Hui Lawa ia Alamoana, ka ohana, na makamaka ame na hoaloha, a hoomoeia iho la kona kino puanuanu no ka wa mau loa; a ko iho
O KE ALUALU I KE KALAIAINA KE KUMU PILIKIA.
No ka manawa mua loa, mahope iho o ke kukuluia ana ae o ke Kalapu Makaainana o na Hawaii, i loheia ai ka haiolelo o na wahine, a ma ka Poalima aku nei i hala, i hoea ae ai he heluna nui o na wahine ma ka paina awakea a kela kalapu, me ka hooloheia ana he mau haiolelo mai ia Mrs. Walter K. Macfarlane mai, Mrs. F. E. Steere mai ame ka Loio Thompson mai.
I ke kamailio ana maluna o na mea i pili loa aku i ka lahui Hawaii, aole o Mrs. Walter Macfarlene i hunahuna iho i kona manao maoli, a hoao paha e alo ae, mai ke kamailio ana aku i kana mau mea oiaio i ike ai no keia lahui kanaka, aka ua haawi aku oia i na olelo ikaika, e hiki ole ai i kekahi Hawaii ke hoole aku i ka oiaio o ia mau olelo apau.
Wahi ana, o ka pilikia nui iwaena o na Hawaii, o ia no ke alualu i na oihana aupuni. Oiai na lahui e ae @ hana ana no lakou iho ma na ano lehulehu, e holomua ai ko lakou noho ana, ua noho wale aku na kanaka Hawaii me ke kauka'i ana i na oihana aupuni, mamuli o na alakai ana a kekahi poe kalaiaina. O ka pilikia nui, wahi hou ana, me na kanaka Hawaii, o ia no ka nele i kela manao hoomanawanui, e ku aku ma ikahi mau hana a lakou e lawelawe ai.
He nui wale na manawa a na kanaka Hawaii i hapai ae ai i kekahi mau hana o na manawa aku nei i hala, o ka pilikia nae, aole he ku iki, i kinohi loa no, ike e ia ka pilikia, me ke ku i kahi hookahi. Ma ka manawa i hoomakaia ae ai ka hana kanuko maanei nei, a wehela hoi na aina no ke kanu ana i ke ko, o na Pake, na Kepani ame kekahi mau lahui e ae, ka i ku aku imua, a ohi mai i na pomaikai, aka no na kanaka Hawaii nae, ua kuemi hope mai lakou, elike no me ko lakou kulana, ma na hana e ae. Ma kahi o ko lakou ku ana aku a paio no na pono o keia ola ana, ua punihei wale aku lakou i na malileo mai a ka poe kalaiaina, no kekahi mau pomaikai wailiula; o ka mea oiaio maoli, ma kahi o ka nee o na Hawaii imua, ke nee nei lakou ihope.
Ua hoeueu hou mai oia i ka manao o na hoa o kela kalapu, aole keia i lohi loa no ke ku like ana o na kanaka Hawaii apau iluna a haawi i na kokua ana, e hoeueu ana i na kanaka opio e hoomaka koke ka oni ana i keia manawa, ma ka huli ana i ka ike ame ka makaukau, maloko o ke Kula Kiekie o Hawaii, kahi e a'oia mai ai i na makaukau no ka oihana mahiai, a mahiko paha, no ka mea ke kakali mai nei kela mau oihana i na kanaka makaukau.
No na mea e pili ana i ka waiona, ua hoakaka hou ae o Mrs. Macfarlane, o ke kanaka e pakela ana i ka inu ana ia mea, aole oia i oi ae mamua o Kelemania, no ka mea ua hoopilikia oia iaia iho, ua hoopilikia pu i kona ohana ma na ano apau.
O kekah ninau nui ana i kamalilo mai ai ma kela awakea, o ia no na mea e pili ana i kekahi heluna nui o na koa e hoonohoia mai ana ma Oahu nei, ma na kahua hoomoana, e lilo ana ka hoea ana mai o kela heluna nui o na koa i mea hoopilikia mai i na kaikamahine opio, ke ole e lawe koke ia ae na keehina makaala apau; me kona waiho ana mai i kela ninau imua o na lala o ke kalapu e lawe a noonoo.
Mawaho ae o Mrs. Macfarlane, o Mrs Steere kekahi mea i kamailio mai, maluna o na kula, e kalele ana i kona manao, no ka pono e loaa i na keiki apau e hele ana i ke kula ke ola kino maikai.
O ka haiolelo hope, o ia no ka Loio Thompson ,e haawi ana oia i na kakoo ana i ka haiolelo a Mrs. Macfarlne, e kokua ana i na manao apau i kamailioia, a e hoeueu ana hoi i na Hawaii, e ku like iluna, a lawe ae i na alahele apau e pono ai keia lahui.
la ka olelo a ka Palapala Hemolele; e hoi ka lepo i ka lepo, a o ka uhane i ka mea Nana i haawi mai.
Me ka'u mau hoomaikai no na hoaloha ame na makamaka ame ka ohana i ala pu ma ka aoao o ka pahu o kuu whine aloha, ma ko maua home, a pela hoi me na makana pua, a pela hoi ma kana huakai hope loa. E lawe aku i ka'u mau hoomaikai, a kanu iho iloko o ko oukou mau puuwai pakahi, na ke Akua no e hoomama mai i ko kakou mau manao kaumaha ame na luuluu, ame ka'u leo noi pule, e kau ia na haawina hoopomaikai apau maluna o oukou apau; a pela hoi au e noi aku nei i ka oukou mau leo pule no'u, no ka'u mau keiki i loohia i ka nawaliwali ame na moopuna.
Ke haawi pu nei au i ka'u mau hoomaikai i ka Lunahooponopono opio ame na keiki hoonohohua mekala o ke Kuokoa.
Owau iho no me ka luuluu, kekane i hooneleia i ka wahine.
W. M. KAHOALII,
Queen St., Kakaako.
NA HUAALE A CHAMBERLAIN.
Ua manaoia keia mau huaale ma na pilikia pili loa aku i ka opu, ke akepaa ame ka opu hoowali ai. Ina ua hoopilikiaia oe me ka wela o ka umauma, ka wali ole o ka ai, a lepo paa paha, e lilo ana keia mau huaale i mea hou e maikai ai. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau lapaau apau, o Benson Smith & Co., Ltd., na akena no Hawaii.-Hoolaha.
KA MA'I INFLUENZA
HOAKAKA MAI KA PAPA OLA TEHITORE MAI.
Ua manaoia i keia ma'i mai kekahi mau hunahuna liilii mai no ia i pili mau aku me keia ma'i. He oili ae ka ma'i Influenza ma kela ame keia wahi, ma na ma'i laha, a ma ke ano pahola hoi, elike me keia ma'i e ikeia nei, a ma na wahi lehulehu i keia wa e laha nei ka ma'i apuni ke ao.
O ka manawa o ka hoopulapula ana o ka ma'i, o ia hoi ka loihi o ka manawa, mai ka hoomaka ana mai ahiki i ka ike mua ia ana o ka ma'i, o ka mea maamau mai ke 48 a ke 72 hora a loihi aku paha.
O ka Influenza, a i ole ke Garipa, he ma'i laha ia i ikeia ma ke ano he fiva, ma ke kunu ana i kekahi, a i na mea no paha apau o ka male, o ka oi loa aku ma ka hanu ana, ma o na hu'i ikaika la, ka hu'i ma ke kua me na wahi mahope, ame ka nalulu ikaika. E hoea mai ana ka ma'i ma o ka lia la o ka ili, o kekahi ano o ka loaa ana, ma o ke emi ikaika me ka hikiwawe. O ka luuluu o ka noonoo, o kekahi ia o na hiona ike pinepine ia. He oi aku a emi mai paha ka fiva. I kekahi manawa, he lahilahi loa a i kekahi wa he kiekie loa. Ma na mea ike maamau ia, aole ia e oi aku ana i ka 103 degree F. e pahola ai no ekolu la, alaila akakuu iki mai la ke kulana maamau. I ka hoea ana i keia ano, o ka hoomaka ana mai ia o ka mea ma'i e oluolu, mai ka hoonawaliwali ana a ka ma'i, e pono ai oia e akahele loa, i wahi nona e lona hou ole ai.
He maalahi loa ka lapaau ana i ka hapanui o na ma'i. Ma ka hookau ana iho o ka ma'i maluna o kekahi mea, e hoi koke oia i ka hale a e hoi e hiamoe. Kahea koke i kekahi kauka, me ka hoolohe i kana mau a'o ana. O ka hopena o ka ma'i, ua ike laula ia ke akakuu mai, ma ka ma'i o ka mea i loohia i ka ma'i, e hoi koke e hiamoe, a i ole hoopaa iaia iho maloko o ka hale, no ka mea pela iho la e loaa ai iaia ke ola iloko o eha a i ole elima paha la. Mai hoao e paio aku me ka ma'i, me ka noho ole i hookahi la o kou manawa mai kau oihana aku, no ka mea ua wehe ae oe i ke alahele no ka loaa i ka ma'i numonia, me ke emi pu mai me ka hikiwawe loa. O ka pilikia nui loa o keia ma'i o ia no ka loli ana ae i numonia. Ua hoea mau mai ia, mamuli o ka hoohelehele wale i ka wa e oluolu ae ai ka ma'i, a i ole ma ka hoao ana paha e ka mea ma'i e paio aku me ka ma'i, me ka haawipio ole. O ka mea ano nui e pono ai ke hoomanaoia, ma keia mea, o ia no ka lilo ana o ka Influenza i mea nana e hoala mai i ka ma'i i huuaia a i ma'i ikaika.
Ua laweia aku ka Influenza ma ke ano pololei mai kekahi kanaka a i kekakhi kanaka, i loohia i ka ma'i laha i kona manawa mua loa. O na anoano ma'i e loaa aku ana iloko o ka hupe o ka ihu, ka male o ka puu me na mea mailoko mai o ke akemama, aka, mawaho o ke kino, aole on a hoonui wale aku, he nawaliwali loa ka hiki ana iaia ke ku a o ka make koke no ia. O kekahi mea a i kekahi, maloko o ke kowa o na kapuai helu wale no, e ka mea i loohia i ka ma'i, ma ke kihe ana a kunu ana paha, ma ia ano iho la e hemo aku ana na mea iloko o ka ihu ame ka puu. O ke kiaha inuwai maamau nei, o ka rola kawele, ka haina-ka, na paipu, na meapanui, na kiaha aniani, na puna ame kekahi mau mea e ae i hookomo koke ia iloko o ka waha, he mau akena maikai loa lakou no ka halihali ana i keia ma'i. Nolaila e pono kakou e makaala loa a e hooikaika ma ke pale ana aku i ke kihe ana ame ke kunu akea ana, ma na wahi e pili kokoke aku ana i ka poe e hoopuni mai ana ia kakou. Ina no ke konoia mai e kunu a kihe paha, e palulu ae i ka ihu ame ka waha me kou haina-ka i ka wa i loohia ai i keia ano ma'i.
He mea pono, e hookaawale kakou, mai ka lawe ana mai i ke kiaha inu mau ia, a i ole hoohana paha i na mea e ae i hoohana koke ia iho e ha'i.
O kela ame keia mea, i ka wa e hookau iho ai ka ma'i, he mea pono ke hoi koke i ka hale, a hiamoe aku; aole keia no kona pomaikai wale iho no, aka no ka pomaikai o ha'i. Ma ka hana ana pela, ua hoemi mai oia i ka poino e loaa aku ana i kona mau hoahana ame na hoaloha, hoopomaikai pu ia lakou pela me ka lehulehu pu.
Mamuli o keia hookaawale maoli ana ma ka iome, me ka nokia hou kahi moe iloko o ke kulana nawaliwali o ka ma'i, aole wale no i hoopaa ahu na mea ma'i no kona ola, aka ua hoopakele pu oia i ka laha ana aku ia ha'i. O keia keehina hookahi ka mea nana e hoemi mai i ka pahola ana aku o ka Influenza, pela no hoi me ke anu maamau nei.
E makaala in a ua loaa i kou mau rumi ame na hale noho, na pu@a hookuu ea. Hookomo mai i na ea hou. Aole ia e hoopilikia mai ana ia oe, e haawi mai ana ia i ka mea maikai ia oe. O ka nui o ke ea hou, ka hoomaha, ame ka hooikaika kino, ka mea nana e pale aku i ka hookau ana mai o ka ma'i.
O ka hoonaauao ana ma na mea e hoea mai ana, he mea ano nui ia, pela i manaoia ai keia hoakaka e lilo i mea waiwai. Ua hiki i ka lehulehu ke kokua mai ma kekahi ano, ma ka hoemi ana mai i ka laha ana aku o keia ma'i, ma ka hahai ana aku i na loina i hoakakaia maloko nei.
KA PAPA OLA O KE TERITORE.
S. S. PAXSON, Peresidena.
6333-Jan. 31; Feb. 7, 14, 21.
HOOLAHA I KA POE PAA AIE.
Mamuli o ka hookohu pono ia ana mai o ka mea nona ka inoa malalo iho nei i kahuwaiwai no ka poe paa aie, ame ka poe paa mahele, o ka THE WHITE SEAL LAUNDRY, LIMITED, he nui Hawaii i hoopauia ma ke kauoha a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii, i hanaia ma ak la 10 o Sepatemaba, 1918, a i mana hoi ma ka la 16 o Ianuari, 1919, ma keia ke haawi aku nei i ka hoolaha i ka poe paa aie apau o ka hui i oleloia, e waiho mai i ka lakou koi iaia, ke Kahuwaiwai i oleloia, ma kona wahi lawelawe oihana, Helu 120 Alanui Moi Hema, Honolulu, iloko o na la he kanaiwa, mai ka la aku o ka hoopuke mua ia ana o keia hoolaha, a i ole e hoole mau ia aku no.
Honolulu, Ianuari 27, 1919.
HAWAIIAN TRUST COMPANY,
LIMITED.
Kahu no ka poe paa aie ame ka poe paa mahele o ka The White Seal Laundry, Limited.
FREAR, PROSSER, ANDERSON &
MARX,
No Loio no ke Kahuwaiwai i Oleloia.
303 Hale Stagenwald, Honolulu, T. H.
6333-Jan. 31; Feb. 7, 14, 21.
HOOLAHA I KA POE AIE.
Mamuli o ke koho pono ia ana mai o ka mea nona ka inoa malalo iho nei i Kahuwaiwai no ka poe paa aie ame ka poe paa mahele o ka H. HACKFELD & COMPANY, LIMITED, he nui Hawaii, i hoopauia ma ke kauoha a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii, i hanaia ma ka la 21 of Ianuari, 1919, ma keia ke haawi aku nei i ka hoolaha i ka poe paa aie apau o ka hui i oleloia, e waiho mai i ka lakou mau koi iaia, ke Kahuwaiwai i oleloia, ma kona wahi lawelawe oihana, 916-920 Alanui Papu, Honolulu, iloko o 90 la mai ka la aku o ka hoopuka mua ia ana o keia hoolaha, a i ole e hoole mau loa ia aku no ia mau koi.
Honolulu, Ianuari 22, 1919.
TRENT TRUST COMPANY, LIMITED
Kahuwaiwai no ka poe paa aie ame ka poe paa mahele o ka H. Hackfeld & Company, Limited.
WATSON & CLEMONS,
Na loio no ke Kahuwaiwai i oleloia.
417 Hale Kauikeolani, Honolulu.
6333-Jan. 31; Feb. 7, 14, 21.
O na Aniani Hualala a Thompson ka Maikai.
O ka Ike Akeakamai Pili i ka Oihana Nana Maka o ia no ke Ana ana i na Mala no na Aniani me ka Hana Ole me ka Laau.
KA HANA ANA A KA MEA AKAMAI
O na Aniani hooponoponoia me na Hoakaka, aohe o lakou waiwai, koe waie no a kauia ma ke kulana pololei mamua o na Maka. Ina i hana hemahema ia kahi e hoopaa ai i na Aniani, a i ole, ua nele ka Mea Nana Maka me ke Akamai, aole loa e haawi mai ana kou makaaniani i ka mea i makemakeia.
He Makaaia Loa Makou ma keia mea ano nui loa, a o ko makou kamaaina ka mea nana i haawi mai ia makou i na mea e mahalo ai oe.
Ina ua kuai oe a kuai ole paha i kou makaniani mai la makou aku, ina paha aole he pili maikai, e ae mai e nana aku makou.
Aole he kaki no keia nana ana.
Aia ka hale hana Aniane ma ke kahua o ka hana.
Hoopakele i kou mau Maka
Thompson Optical Institute, Ltd.
POE NANA MAKA.
156-158 Alanui Hokele.
Dr. Lewis Edwin Capps,
Lunanui.