Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 8, 21 February 1919 — Page 7

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

            "No'u iho âme Wagami, ua aneane loa elike ko maua mau ano me ko lakou, aka nou ame keia poe kanaka, ua kaokoa ko oukou ano, a ma ka'u koho aku nae, o ke kumu o ko lakou makemake ole e noho pu hou mai me a'u, mamuli ou, aia ka noonoo iloko o kela may holoholona, in a e may iho ana ko lakou noho ana mai, malia e hoea mai ana ka la e hiki hou ole ai ia lakou e noho malie aku, aka e ai oakoa mau ana lakou i na kanaka, mamuli o kela maa i ka ai ana i i'o kanaka me na holoholoana."

            Ma kela mau olelo a Tazana, noke okoa ae la o Jene i ka akaaka, a i mai la : "Ma ko'u manao, he maka'u maoli ko kela mau holoholona ia oe. Ma ka'u ike, e huliu mau ana oe i kela mau holoholona, ma kekaho mau mea a lakou e manao ai e hooko mai, me ke kumu maikai ole. Elike no hoi me  na keiki liilii, i ko lakou manawa e ike ai, ua malaelae ke alahele no lakou i kau mai ai ka weli, elike me oe e kuu aloha. Ina nae e hoi hou mai ana kela mau holoholona, o ka'u wale no e manaolana nei, i ka wa ao lakou e hele mai ai, aole i ka wa poeleele."

            I ka manawa i lele aku ai o Tazana me kona mau hoa iuka o ka aina, ua noho mai la lakou, nana i ka hana a ke ahi maluna o ka mokuahi, a no na hora elua okoa kela o ko lakou nana ana, aia hoi, ua pa-hu hou ae la kekahi mea, a mahope mai, emi malie iho la ka moku iloko o ke kai, a pau aku la kona ikeia ana, no ka manawa hope loa.

            O ke kumu o kela mea pa-hu hope loa a lakou nei o ka lohe ana aku, o ka malamamoku ka mea nana i hoakaka ae, mai ka ipuhao mahu mai kela pa-hu ana, i ka manawa i piha aku ai oloko o ka moku i ke kai, a i ka wa i pa aku  ai i ka ipuhao mahu, i hele a enaena, pela iho la i pa-hu ai, a uweke ae la i na aoao o ka moku, ka mea nana i hoopiholo hikiwawe iho iaia iloko o ka hohonu o ka moana.

           

MOKUNA XX.

 

Noho Hou Ma ka Mokupuni Ululaau.

 

            Aole he hana e ae, ma kela hoea ana aku iluna o ka aina, o ka noonoo wale no i wahi kupono no lakou e noho ai, a o ka hana mua loa, o ia no ka imi ana i wahi e loaa ai ka wai. Oiai nae, ua kamaaina o Tazana i ka noho ana o kela mokupuni, a ua ike hoi oia i kahi o ka wai, nolaila alakai pololei aku la oia i kona puulu, no kahi o ka wai. a kukulu ae la i mau papa'ihale no lakou e noho ai, no ka mea aole i maopopo ia lakou, ka loihi o ka manawa e noho ai maluna o kela mokupuni, he mahina paha, ai ole he mau mahina paha. a he mau makahiki paha, mamua o k aloaa ana mai i kekahi mau moku hoopakele.

            Hoko o na la mua o ko lakou noho ana aku ma kela wahi, ua haalele iho o Tazana, i ke kukulu ana i na papa'ihale o lakou i na kanaka o ka mokuahi, me kona hoonoho pu ana iho ia Wagami. e kiai ia Jene ame ka wahine Paele, aole on a whi hilinai iki, e loaa ka palekana i kana wahine, me na kanaka ana o ka lawe pu ana aku oluna o ka moku, a o ka Tazana hana no hoi, o ia ka hele ana i ka hahai holoholona, i loaa ai ka lakou ai.

            Iwaena nae o kela poe apau, o Jene Kelekona ka mea oi aku o ke kaumaha ame ka ehaeha o kona noonoo, e noho la, mamuli o ke poho wale o kona mau manaolana, no ka ike hou i na maka o kana keiki. Ina aole e hoea mai ana kekahi mokuahi, no ka hoopakele ana aku ia lakou, alaila he keu aku a ka mea ehaeha o ka naae, ka hoomanao ana ae, aia paha kana bebe, malalo o ka malu o kekahi poe kanaka lokoino, e hiki ole ai ke hoopakeleia ae, mai na hana hoomaioino mau e hookauia ana maluna ona.

            No na pule mau elua. ua mahelehele like ia na hana a kela ame keia e lawelawe ai, me ka hoonohoia o kekahi mea e kiai. no ka maalo ae o kekahi moku, e hoomaka ana mai ka puka ana o ka la. i ke kakahiaha ahiki i ka napoo ana o ka la i ke ahiahi, i ka wa e ikeia ai ka maalo ae o kekahi moku. a ua kukuluia no hoi he pahuhae. me ke kauia o ka paleili ulaula o ka malamamoku, ma ke ano he hoailona. e hoike aku ana, aia he poe olulo maluna o kela mokupuni.

            Hoko o ka paa mau o ka mea kiai i kela ame keia la.

aile he wahi mea a ikeia aku o kekahi wahi kiko eleele i ka moana. ke nee mau nei na la imua, a ua ku a uluhu maoli na mea apau i ke kakali  ana, a malia paha aole no e hoea mai ana kekahi moku, ma kela wahi o ka moana, nolaila i kekahi la, hoakaka okoa mai la o Tazana i kona manao, o ia no ke kapili okoa ana i kekahi moku no lakou no ka hoihoi hou ana aku no kela awa kumoku, a lakou i haalele aku ai, malai la lakou e kakali ai, malia o hoea mai he moky i ka wa pono. o ko lakou kau no ia maluna olaila, a huli hoi aku no Ladana.

            O Tazana hookahi wale no ka mea i ike i ke ano e loaa ai ka lakou mau meahana no ke kapili ana i ka moku, me kela mau meahana, i hoomaka nui aku ai ua poe kanaka nei. e kua i na laau, a e kapili hoi i kekahi moku, aole nae me ka hikiwawe. aka me ka lohi no, oiai he hana nui kela. ina paha no ka lako i na meahana kupuno. e lilo ana no ia hana nui. i mea ole.

            Ua ma'u no kela kapili ana aku a lakou nei i kekahi moku, a oiai aohe wahi manaolana iki no ka paa koke o kela moku i ka manawa pokole, ua ku a hoonaukiuki okoa kekahi poe kana a ua namumamu no hoi kekahi poe, i ka nui o ka luhi, me ka haalele okoa ana aku o kekahi poe i ke kapili ana i kela moku o lakou.

            Aia mau no ka manao hopohopo iloko o Tazana no ka palekana o kanawahine, me na kanaka okipuu o ka mokuahi poino, o ka nana ae hoi. aohe mea nana e hele e huli i mau meaai na lakou, ua waiho mau la no oia ia Jene malalo o ke kiai makaala ana a Wagami.

            I kekahi manawa, e koi okoa aku ana kela kanaka Paele iaia. oia o laua ka mea nana e hele e huli i mau meaai na lakou, aole nae he ae iki o Tazana, mamuli no o kona ike. aole i oi aku ka maalahi o ka pepehi ana i na holoholona @ me ka pua ame ka ihe, mamua o kana kipuka kaula. no ka mea aole loa he hookahi la ana e hele ai i ka uhaiholoholona, e hoi wale mai i kekahi manawa, he hookahi puaa nui, he dia no hoi, a i kekahi manawa, he elua e ekolu mau puaa. pela no hou me ke dia, a mau holoholona e ae.

            No ka uluhia o na kanaka na lakou e kapili ana i ka moku, i ka nui maoli o kela hana. haalele, okoa aku la kekahi poe o lakou i ka hana, a maauhele wale aku la no iloko o ka ululaau, ma ka pu-lua i kekahi manawa, a ma ka pa-kolu no hoi, o kahi nae o ka laki, aole he oili mai ke tiga me na mapu, aka ua halawai pu no o Tazana me lakou i kekahi mau manawa lehulehu, ana e hele ana i ka hahai holoholona.

            Oiai hoi keia poe kanaka, e hoopalaleha ana i ka lakou mau hana, me ke ala pu ana mai o  na manao maikai ole no ko lakou haku, ua pae ae la kekahi puulu okoa aku, me ko lakou moku, ma kekahi aoao mai o ka mokupuni.

            Ma kekahi kaikuono lana malie o ke kai, maiala i hoea ae ai he mokukuna, ma ka aoao akau o ua mokupuni nei, nona ka inoa o kela moku o Kowe, he mokukuna hoi, nona ka oneki, i hookaheia me na koko o kona mau aliimoku he mau la @ wale aku no i hala, mamua o kona kipa ana ae no kela wahi.

            Aole wale nae o na aliimoku ka i pau i ka pepehiia, aka o na luina pu kekahi i holo mahope o lakou, no ka mea iloko o kela mau la. aia iwaena o na luina, o kela ame keia moku, he poe kanaka, i alana ia lakou iho no na hana okipuu, ke hoea mai i ka wa a lakou e ike aku ai i kekahi mau pomaikai, aole e waiho iho ana ko lakou mau lima, ma ka hopu ana i ka pahi, a lawe ae i ke ola o ko lakou mau hoa kanaka.

            Iwaena o kela poe kana okipuu, maluna o ka mokukuna Kowe, o Goki, Momula, ame Kaikana na alakai, a he umi poe hou ae mawaho o lakou, he puulu wale no i loka na manao ma ka hana pepehikanaka me ka pakaha.

            O keia poe kanaka ekolu, a o na alakai hoi o na kanaka okipuu na lakou i hoeueu aku i ka mano iloko o ka poe e ae holo ana mahope o lakou, o ke kumu, mamuli mai ia, o ka manao alunu. e pau aku na waiwai makamae maluna mai ia, o ka kela moku, ia lakou, a e mahele like hoi mawaena o ka poe apau i komo pu ma kela hana.

            O Kaikana, ka mea nana i pepehi i ke kapena o ke Kowe a make. oiai e pa hia loa ana i ka hiamoe. a o Momula hoi, he kanaka Maori. oia ka mea nana i alakai aku i ko laua puulu, no ka lele hakaka ana aku me na aliimoku. a o Goki hoi. ka mea nana e kuhikuhi pono aku ana i ke ano o ka lawe ana i ke ola.

            He kanaka o Goki i like ole aku kona manao me ko na alakai e ae, aka nae i wahi e pakele ai kona ola, pela wale no oia, i komo aku ai e kokua i ka hana a kela poe.

            I ke kaa ana nae o ka lanakila ma ka aoao o keia poe okipuu, a kaa mai la hoi ka mana o kela mokukuna malalo o lakou, ua lilo i kumu hoopaapaa na lakou, e kamailio ai. i ke kanaka e hoonohoia i kapena nana e hookele i ko lakou moku.

            Ua pau loa aku la na aliimoku i ka pepehiia a make, a o Goki hookahi wale no koe iwaena o keia poe kanaka. he ike kona i ka hokele ana  i ka moku, no ka nupi ae, he poe keiki wale no no Kawaihae. No kela ike hookele moku i loaa iaia, i lawe ae ai o Goki i ke kulana kapeua. me ke komo ana mai i na lole o ke kapena i make ame na medala, hoohanohano, ua lilo nae keia i mea e hoalaia mai ai ka manao lili iloko o Kaikana ; no ka mea he kanaka oia, i makemake ole e noho mana ae kekahi mea maluna on a. aole nae e hiki. aole on a wahi makaukau iki ma ka hooholo ana i ka moku.

            Mai kela manawa mai i lilo mai ai kela mokuhana malalo o kai malu o keia poe kanaka okipuu, aole loa he lokahi iwaena o lakou, e oolo-ku mau ana, no ke ake o kekahi e lilo i mea nui maluna o kekahi, pela wale iho la no ko lakou ano, ahiki i ke kipa ana ae o ua mokukuna nei. ma kela kaikuonon ma ka akau o ka mokupuni ululaau.

            He hookahi nae la, mamua aku o ka ikeia ana o kela mokupuni. ua ike pu aku la na mea apau, i ka uahi o kekahi mokukaua. a no ko lakou hopohopo o loaa pono mai auanei ko lakou moku, pela i holo okoa mai ai ua poe kanaka nei, ma kela kaikuono, no ka pee ana i kekahi mau la, a kaawale loa aku la ka mokukaua, e hopohopo ole ai, ke manao lakou e holo hou aku no ka moana akea. no ke kuai hoolilo ana aku i ka lakou mau waiwaipio.

            I ua põe kanaka nei nae i lele aku ai iuka o kela mokupuni, ua hoike okoa ae o Goki i kona makemake ole, e hoomau hou aku i ka holo ana maluna o kela mokukuna, me ka hoike ana aku imua o kona mau hoa, ua hele oia a piha i ka maka'u. no ka loaa pono mai i kekahi mokukaua. no ka mea wahi ana, o ka moku nona ka uahi a lakou i ike aku ai, he moku ia e hule hele ana i ko lakou moku ; aka nae e noke mau aku ana o Kaikana i ka paakiki, i ke koi ia Goki, aole he pololei o kona noonoo, oiai aole he mea i maopopo aku i kela mokukaua, no na mea a lakou i hana ai, o lakou wale iho no, he mea ole no nae ia, aohe wahi mea a maliu iki aku o Goki.

            Aia nae iloko o Goki kekahi manao epa e lapuu la. in a no ke kaawale aku o na kanaka alakai o lakou, iloko o ka ululaau no ka bahai holoholona ana, alaila e hoao ana oia e koi i kekahi poe kanaka kakaikahi, e holo lakou a kau maluna o ka mokukuna, a e haalele no i kela poe okipuu iuka o ka aina. no ka mea aia ko Goki noonoo nui loa ma kahi o na waiwai makamae.

            Iloko o keel may la kakaikahi a lakou e noho ana. ua hoolala ae la o Goki, e hele lakou i ka uhai holoholona iloko o ka ululaau. a e noho no hoi kekahi poe e kiai i ko lakou moku. pela mau lakou e hana ai i kela ame keia la ; o ka mea apiki nae, ia Goki e hoolala nei i kona manao, aia pu no o Kaikana ke hoolala mai la i kekahi alahele, e hooko ole ia ai ka iini ame ka makemake o Goki.

            Ua hooholo like na mea apau, i kela manao e hele i ka hahai holoholona maloko o ka ululaau, o ka mea apiki nae, aole he haalele iki o Kaikana i kela wahi, aia a o Goki kekahi e hele, o kona manawa ia e hele aku ai mahope one, no ka mea ke hoohuoi mau la no oia in a oia e hele ana a haalele hookahi ia Goki, e holo ana kela kanaka noluna o ka moku, a haalele ia lakou iuka o ka aina.

            I kekahi la nae, i ka manawa a Kaikana e noho pu ana me Momula. ua hoike okoa aku la oia i kona manao, no ka hoohuoi ia Goki. a ua lokahi pu o Momula ma ia manao hookahi, me ka hooia koke ana mai o kela kanaka Maori. ua makaukau loa oia, e hou mai i kana pahi i ka puuwai o Goki. no kona ake ana, e apuhi mai i ko lakou pono.

            Ina he kanaka hou ae kekahi i ike i ka hookele ana i ka moku, in a aole o Kaikana e hoohakalia iho, i ka ae koke ana aku i kela manao o Momula. e pepehi ia Goki a make, aka mahope o ko laua kukakuka ana no kekahi manawa loihi, hooholo iho la ua mau kanaka nei, e hooweliweli aku laua ia Goki, malia pela iho la e maliu mai ai ko lakou kapena. e haalele iho ko lakou moku i kela mokupuni, malalo o kan hookele ana.

            I ko laua nei lokahi ana me kela manao. a i ka loaa ana hoi ia Momula he manawa kupono e hui pu aku ai me Goki. kamilio okoa aku la oia i kona manao, no ka holo o ko lakou moku, ua lawa ko lakou noho ana ma kela wahi. ua mau mai la no o Goki i ka hoole ana. me kela kumu kahiko no, o ia kona maka'u o paa mai auanei ko lakou moku i ka hopuia, no ka mea ma kona manaolana, aia no kela mokukaua ke hoomaikakiu mai la ia lakou.

            Aole nae he wahi mea a puni iki aku o Momula. i kela hoolalau a ko lakou kapena, me kona olelo ana aku, aole he poe mawaho ae o lakou i ike i na mea i hanawa aku maluna o na aliimoku ame kekahi poe luina, nolaila he noonoo lalau loa, ke koho ana aku, aia kela mokukaua ke hoomakakiu mai la i ko lakou moku.

            "Ke ike aku nei au. i kou kuhihewa maoli e Momula. a ua pomaikai oukou i ko'u lilo ana i alakai a he kanaka hoi i loaa na hoonaauaoia ana." i pane aku ai o Goki. no ka hoopohala ana i ka manao o kona hoa olelo. "Heaha auanei oe e Momula. he Niga wale no. he mea maopopo ole i ke kelekalapa uwea ole."

            No kela kapaia ana aku o Momula i ka Niga, ku ino ae la oia iluna, me ka hopu ana iho ma ke kuau o kana pahi. a pane aku la me ka piha maoli i ka huhu : "Ua ike no oe. aole au he Niga. a in a i hookahi au manawa i koe e kapa mai ai ia'u i ka Niga. ike pono oe i ke kapalulu aku ai ka oi o kuu pahi i ko puuwai."

            "I kamailio hoopaani wale aku la no au, eia ka e piena ana oe e Momula. He mau hoaloha kahiko loa kaua. he mea makehewa wale no ka hoala ana mai i kekahi mau mea ano ole, i wahi e wehe ai ka piko o na hoaloha. Ua maopopo ioa ia oe e Momula, ka manao maoli o Kaikana, o ia no ka hoao ana e aihue i na pohaku momi apau nana, me ka hoohoka mai ia kakou apau. o ke kumu wale no i ko ole ai ia manao on a. o ka mea ole nana e hookele i ka moku : a o kela manao on a, e haalele iho kakou i keia mokupuni, malalo o ka'u hookele ana, he okoa loa kona makemake maoli, no ka imi ana aku no ia i na alahele e holo aku ai na pomaikai apau iaia, a ku iho kakou i ka hoka, me ka hoaa."

            I ka nana aku, ua ano hilinai aku la o Momula, i kela mau hoakaka a Goki, aka nae no na mea e pili ana i ke kelekalapa uwea ole, hooninau hou mai la oia : "No keia mea au i kamailio mai nei no ke kelekalapa, heaha iho la kona pili, no ko kakou noho ana ma keia mokupuni?"

            "Ae. e hoike aku ana au ia oe,"wahi a Goku, me ka wa'uwa'u ana ae i kona poo. no ka noonoo ana, in a paha ua noho naaupo i'o o Momula, i na mea e pili ana i ke kelekalapa uwea ole, ana i hoopunipuni mai ai : "Ina aole he mea i maopopo iki ia oe no ke kelekalapa uwea ole ea. alaila e hoike aku ana au i ka mea oiaio loa, ua hoolakooia na mokukaua apau me ke kelekalapa, i hiki ai ia lakou ke kamailio i na manawa apau mai kahi mamao mai, he mau haneri mile, ke kaawale o kekahi mai kekahi mai, aole malaila wale iho la uo pau ka waiwai o na kelekalapa uwea ole, aka he hiki loa i ka poe maluna o na mokukaua ke hoolohe. i na mea e kamailio ana, a e hanaia ana paha maluna o kekahi mau moku e aku, e holo ana maluna o ka moana.

            "Nolaila e ike mai oe, me kela mau kelekalapa uwea ole, ma kela manawa a oukou e noke ana i ke ki i ka oukou mau pu, maluna o ka oneki o ke Kowe, a e noke ana i ke kahea me ka walaau ana me ka nunui maoli o ko oukou mau leo. aole o'u kanalua iki, no ka lohe pono o kela mokukaua i na mea apau i hanaia. He hana paakiki paha ka loaa ana aku o ka inoa pololei a oiaio o ka moku, nona ua kanaka i haunaele, aka ua pau loa nae ka oukou mau olelo i ka loheia, e maopopo loa ai, he haunaele nui maluna o ka moku. a ua hookaheia hoi ke koko o na aliimoku, maluna o ka oneki.

            "Me keia mau mea oiaoi loa a'u e hoakaka aku nei imua ou, aole a kaua hoohewahewa ana iho, no ka makaukau o kekahi mau mokukaua, ma ka hema aku nei o kakou, e hahai mai i na koku apau e ikeia ana ma ka moana, a e huli pono aku i na mea oiaio, a lakou i lohe ai. ma ke kelekalapa."

            I ka hooki ana iho o kela kamailio ana a Goki ia Momula, ku ae la oia iluna, a hookuoo iho la i kona auo, i wahi e ike aku ai kona hoa, aole kana he mau olelo palau wale no. aka he oiaio maoli no ma na ano apau a ke kulou la hoi ke poo o Momula ilalo e noonoo ana, a i kekahi manawa, e aea okoa ae ana kona poo iluna, a nana aku ana ma na maka o Goki, ua hala paha ka elua minuke,  o kela noho malie ana o Momula, ia wa i poha aku ai kona leo, i ka i ana aku ia Goki :

            "He keu aku maoli no oe e Goki a ke kanaka hoopunipuni loa : a ina aole oe e ae ana e hooholo i kela mokukuna ma ka la apopo. aole loa e loaa hou ana he manawa hou nou e hoopunipuni mai ai, no ka mea, ua lohe pono au i ka ohumuhumu ana o kekahi mau kanaka elua o kakou, ua makemake loa laua e hou mai i ka pahi iloko o ko puuwai, ina penei iho la kau hana e hoololohi wale ai no i ko lakou noho ana ma keia wahi i oi aku ke ino, mamua o ka make."

            "I wahi nou e manaoio mai ai i ka;u mau olelo ea, e hele koke oe e ike ia Kaikana i keia manawa, a e ninau aku iaia, ma aole ia mea he kelekalapa uwea ole i hooolakoia malunao mokukuna, a maluna o na mokuahi laweohua nunui, E hoike mai ana oia ia oe, he mea i'o no ke kelekalapa uwea ole, i hoolakoia maluna o na mokukaua, a ua hiki hoi i kekahi moku ke kamailio pu me kekahi, ma kahi he mau haneri mile ka mamao : a e hoike pu aku i na kanaka elua. i ohumuhumu e hookau mai i ka make maluna o'u, in a ua paa kolaua manao e hana pela, alaila aole loa laua e ola aku ana, a ike i ko laua hoolilo ana aku i ko laua mahele o ka waiwaipio, no ka mea owau hookahi wale no ke kanaka, nana e pailaka aku ia oukou apau, no kahi o ka palekana."

            Hele i'o aku la o Momula, e ike ia Kaikana, a ninau aku la, ima he mea kekahi elike me ke kelekalapa uwea ole i hoolakoia maluna o na moku, a ua hiki hoi i na kanaka maluna o ua moku nei, ke kamailio mai kahi mamao mai, ua hooia mai ia o Kaikana, he oiaio na mea apau a Goki, i kamailio mai ai iaia.

            Me keia ae aki no nae o Kaikana. he kelekalapa i'o kekahi maluna o na moku, aole no ia he mea e hoopauia ae ai ka pohihihi iloko o Momula, o ke kumu no, o kona naaupo, a o kekahi no hoi, ua hele kona makemake a nui. e kaawale mai kela mokupuni aku, a e hoea hoi no kekahi wahi, e hiki ai e hoolilloia aku na waiwai o ko lakou moku, a e maheleia hoi na pomaikai mawaena o lakou iho. Aia no ka maka'u iloko on a, no ka paa mai i ka hopuia e ka poe oluna o na mokukaua. malia paha, ma na ulia laki, e pakele ana no lakou. nolaila he oi ae kona kau ana aku maluna o ka moku a haalele iho i kela mokupuni, mamua o ka hoomau ana aki i ka noho ana malaila, e ku a makanahelehele maoli ai lakou.

            "He pilikia nui maoli keia i loaa ia kakou, i ku hoi paha ka hoolalau a kela kanaka no kona ike, oia hookahi wale uo ka mea hiki ke hookele i ka moku : in a e loaa aku ana kekahi mea, ma ka ulia pomaikai, i kapena no ko kakou moku, o ka make koke no ia o keia kanaka, akahi kona hookolohe mau i ka noho ana ma keia aina waoakua." i hoakaka mai ai o Kaikana i kona manao, me ke kuaki maoli elike no hoi me Momula.

            Ma kela auwina la, haalele iho la o Momula i ko lakou kahua hoomoana, a hele aku la me kekahi mau kanaka Maori ekolu mawaho ae one. no ka hahai holoholona ana. aole i kaawale aku ka lakou wahi o ka hele ana, lohe nui aku la. i kekahi mau leo hauwalaau. me ko lakou piha loa i ke kahaha, no ka mea, o keia ka manawa mua loa, a lakou i hoomaopopo ai, he kanaka hou ae no kekahi maluna o kela mokupuni.

            Ua maopopo loa i kela poe kanaka. aia no ko lakou nui no ko lakou kahua hoomoana kahi i noho ai, a o lakou  wale no ka i bele mai iloko o ka ululaau, a i ka lohe ana aku i kela mau leo kela mau leo hauwalaau. o ka noonoo mua loa o ka oili ana ae, he mau leo kela no na uhane. o na kanaka oluna o ke Kowe, a lakou o ka pepehi ana a make, he hookahi wale no hana ma ko lakou aoao o ka holo.

            O ka holo, a o ka noho, ke paio mau la kela mau noonoo iloko, o Momula. ahiki i kona hooholo ana iho, e hoao oia e hoomanawanui. ma ke kaomi ana i kona manao maka'u malia he hauwalaau paha kela no kekahi poe kanaka maoli. nolaila kauoha aku la i kona mau hoa, e hoomanawanui no lakou i ka noho ana. aole hoi e holo.

            I wahi nae no lakou nei e ike maopopo ai i ka noe no lakou kela mau leo hauwalaau, kukuli okoa iho la o Momuka ilalo. o na wawae me na lima. pela no hoi kona mau hoa i hoohalike mai ai, a kokolo aku la ka lakou hele ana me ka malie loa, no kahi o ka leo, walaau a lakou e lohe aku ana.

            Ua ma'u no kela hele ana ku a Jakon me ka malie loa. a i ko lakou kokoke ana aku i kekahi wahi po@aha iwaena o na kumulaau. ku iho la o Momula i kahi hookahi, mahie ae la hoi ka maka'u ame ka hopohopo mai kona noonoo aku, mamuli o ka ike pono ana aku o kona mau maka. e noho mai ana he elua mau kanaka ili keokeo, e u noke ana no hoi i ke kamailio.

            Ke ike mai la oe e ka makamaka heluhelu, o kela mau kanaka elua a Momula i ike aku la, o na kanaka ia e ka hoea pu ana mai me Tazana no kela mokupuni. a i haalele aku hoi i ka lakou hana o ke kapili moku, a hoohala mai la i ko laua manawa maloko o ka ululaau. no ka hoolala ana i kekahi hana, e kaawale aku ai laua ame ko laua mau hoa. mai ka noho hana ana aku malalo o Tazana.

            O kekahi o kela mau kanaka, oia no ka malamamok@ Tazana i hoonoho aku ai i kapena no ka mokuahi i pa-hu-ia ai i ka moana, a o kona kokoolua iho, o kekahi ao ia o na luina.

            "Manao au, aole no keia he hana paakiki Ipa ia kakou ke hooko," i kamailio ae ai ka malamamoku i kona kok@ lua. "He hana maalahi loa ka hana ana i kekahi waa nui kupono, e kau ai na kanaka ekolu. me kela waa e hiki ai ia kakou ke hoe, a hui pu iho hoi me ke kokua ana mai a kekahi makani maikai. o ko kakou pae no ia kahi i nohoia e na kanaka me ka maalahi loa.

            "He hana luhi maole ke kapili ana i kekahi moku. nui, no ka halihali ana ia kakou apau. e haalele aku no ka@ i kela poe e noho ma keia mokupuni, a o kaua no @ kekahi hoa hou ae mawaho o kaua, ka kakou e nana no k@ kakou palekana.

            "Ua ike no kaua, ua luhi maoli na kanaka i ka hana mai ke kakahiaka mai ahiki i ka po ana. o kela ame keia la. ua kohu kauwa kuapaa maoli kakou i ka hooikaika i ka hana, me ka loaa ole mai he hookahi wahi keneka no k@ kakou luhi. Heaha ka kakou nana aku i kela kanaka Pe lekane. nana no e nana i kona pono iho." alaila hooki iho la kana kamailio ana mai. me ka nana ana aku maluna o kona hoa. in a paha ua lilo kana mau olelo o ke kamailio ana mai. i mea maikai i kona manao.

            "Ina e lokahi like ana ko kakou manao apau. a i ka wa hoi e paa ai ka waa o kakou, alaila aole kakou e haa lele i kela wahine opio, e lawe pu iaia. he hana naaupo loa ko kakou haalele ana aku i ka mea a ka maka i ike ai."

            "Heaha no ka hoi kou kumu kamailio kahiko ole mai i kou manao, waiho oe a hala okoa keia mau la loihi. @ kou wa iho la ia e hoike mai ai i keia mea. a in a no ko'u kokua aku i kena manao ou, e lawe pu i kela wahine opio. heaha iho la ka mea loaa mai ia'u?"

            "He nui ka uku e loaa aku ana ia oe, a ia kakou pu no hoi apau! He wahine nui kela o ke dala ma Ladana. a no ko kakou hoopakele ana iaia. e konoia aku ana oia e uku mai i kekahi huina dala mahuahua no ko kakou luhi. Nolaila e lohe oe i ko'u manao hope, o ia keia : O na kanaka elua e komo pu mai ana me a'u ma keia manao, e mahele hapalua no au i na pomaikai e loaa mai an mawaena o@ ame laua. I hookahi hapalua ia'u, a i hookahi hapalua ia i ko kakou kolu. No'u iho, aole loa o'u makemake e hoo mau iho i ka noho ana ma keia mokupuni, e moeuhane mau ana au e kaawale mai keia wahi aku, nolaila pehea kou manao e kuu hoa?"

            "Heaha auanei ka'u o oe wale no iwaena o kakou ka mea i ike i ka hookele ana i ka waa. a i ka moku paha. nolaila in a ua paa loa kou manao no ko kakou haalele i keia mokupuni. aohe a'u mea e hana aku ai. o ka ae wale no i kena mau hoakaka au. ma na ano apau."

            Ke lohe pono loa aku la o Momula, i na huaolelo apau a kela mau kanaka e kamailio mai la, a ke lelele la no hoi kona oili, me ka piha i ka hoihoi. no ka mea ua hoea mai i ka hookoia ana o kekahi manao ano nui loa, ua loaa kekahi kanaka. akamai i ka hookele ana i ka moku, noli la aole he kauka'i hou ana aku maluna o Goki. ka mea a lakou i hoonoho aku ai i kapena maluna o ke Kowe.

            Me kela manao pihoihoi no iloko ona. hiki hou ole aku la ia Momula ke noho malie ma kana wahi e pee aku nei, o kona ku opoa ae la no ia iluna. a hele mai la imua. a ua hoopuiwa loa ia aku hoi na kanaka elua i ka ike ana mai ia Momula i kela oili ana aku, me he akua lapu la. o ka hemo koke ae la no ia o ka pu panapana a ka malamamoku. a paa ana iloko o kona lima. me ka manao e ki mai i keia kanaka malihini. ua kau e ae la nae o Momula i kona mau lima iluna, e hoike aku ana, aole he mau hoopilikia ana ma kona aoao e maka'u mai ai kela mau kanaka iaia. me kona pane pu ana aku no hoi :

            "He hoaloha au, aole he enemi. Ua lohe mai nei au i ka olua mau mea apau e kamailio ana, me ko olua hopohopo ole, no ko'u lilo i mea kumakaia ia olua. Ua hiki loa ia'u ke haawi aku i na kokua ana. ma na mea a olua i kamailio iho nei pela hoi olua e haawi pu mai ai i na kokua ana ia'u. Ua lohe au i kou kamailio ana ae nei, no ka hiki ia oe ke hookele i ka moku," me ka huli pono ana mai o ka Momula kamailio ana imua o ka malamamoku," o ka pilikia nae, aole ou moku e hookele ai. He moku ko makou, o ka pilikia nae, aole he mea nana e hookele @ a in a e ae mai i kekahi mau mea, alaila e kaa aku no ka hookele ana o kela moku malalo o kou malu, a ua hiki ia oe ke lawe iaia ma kaa mau wahi apau i makemake ai. mahope iho o kou hoolele ana aku ia makou no kekahi awakumoku. a makou e hoike aku ai i kona inoa. Ua hiki ia oe ke lawe pu mai i ka wahine opio a olua i kamailio iho nei. me ka hopohopo ole no ko makou niele aku i kou kumu o ka hana ana pela, a pehea, aole anei o keia kekahi o na manao kaulike?"

            Aole no i haawi koke aku ka malamamoku i kona ae, ma ke ano pupuahulu, aka noke aku la oia i ka niele pono. i ke ano o ka hoea ana mai o kela poe me ko lakou moku ma ka aoao akau o ka mokupuni, a hoakaka mai la no hoi o Momula, elike me kana i ike ai he pono, me ke koi pu ana mai i kela mau kanaka o Tazana, e hele pu aku lakou a hui me Kaikana. me kela kanaka e kamailioia ai na mea aku i koe, no ka holopono. o ke kaa mai o ke Kowe, malalo o ka hookele ana a keia kapena hou.

            Ua maikai kela i ka noonoo o ka malamamoku. nolaila hahai aku la laua ia Momula ame kona mau hoa. a i ke kahua hoomoana. a na kanaka o ke Kowe, e noho mai ana, huna aku la o Momula. i kona mau hoaloha hou. a hele aku la e hoike ia Kaikana, i kana nuhou o kela la.

            Aole no i loihi kela nalo ana aku o Momula. hoea hou mai laoia me Kaikana. mahope o kona hoakaka ana aku i ka loaa ana iaia o kekahi mau hoaloha elua. ana i ike ai he hookahi o laua i loaa ka makaukau e hookele i ko lakou moku :

            I ka hoea ana mai o Kaikana, a ike i keia mau kanaka malihini, ua hoopiha loa ia aku oia me ka manao hauoli. a mahope o kona hoolaunaia ana mai e Momula. o ka hoomaka koke mai la no ia o Kaikana e kamailio me ka malamamoku, a i ka hala ana paha o ka hapalua hora o kela kamailio pu ana o laua. akahi no a maopopo loa i ua o Kaikana. ua kulike no ke ano o keia kanaka malihini me ko lakou. ma ke ano he poe oki pu wale no apau. a ua makemake n hoi keia kanaka, e haalele iho i kela mokupuni. elike me ka hikiwawe e hiki ana.

            Ma cela kukakuka pu ana a lakou nei. ua hooholo iho la lakou apau, e waiho aku i ka hookele ana i ko lakou mokukuna malalo o ka malamamoku, a ua maopopo @o hoi i ua o Kaikana, he hana maalahi loa nana. ka hoohulihuli ana aku i ka noonoo o na kanaka. ahiki i ka hooko ana mai, elike me kana mau mea apau i makemake ai, a i manao ai paha.

            Nolaila, i ka wa i haalele aku ai, o ka malamamoku @me kona kokoolua ia Kaikana ame Momula, me he mea la. he mau kanaka ano hou laua. no ka mea ua piha maoli no ua mau kanaka nei me ka hauoli, aole hoi elike me na la @ku i hala, ke poho o na manaolana, me ka maopopo ole @ ke alahele, e kaawale ai mai kela mokupuni aku me ka ma@lahi.

(Aole i pau.)