Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 8, 21 February 1919 — O KE OLA O KA LAHUI KA MUA, A MAHOPE AKU NA HOO KUPONO E AE. [ARTICLE]

O KE OLA O KA LAHUI KA MUA, A MAHOPE AKU NA HOO KUPONO E AE.

E ke Kilohana Pookela o Lahui' Uawaii, ka Ipu Alabata, a o ka uwila! malamalama o ka noeau, e kaapuni koua ohohia nuiia ma na welelau o; —E ae mai no'u kauwahi kaawale o kou oiwi lahilahi, o i kuiee j)U aku ai kaua imua o kuu i'o, kuu koko inai ke kupuna hookahi mai. No ka makahiki holookoa i aui hope aku la i hamau ai ka'u peni mai ke kiei a halo mau aua aku ma ko oukou mau ipuka aloha oiaio, a na ka manao kalai o kekalii mau uhane maemae i hōeueu a hoalala ae i ko'u uhane e komo pu aku iloko o na ana, no keia ninau e kuekaa mau ia nei, i na makahiki apau i kaa hope aku la, a eia no ia ke oili hou ae nei,i i na la makamua o keia makahiki 1919, a nona hoi nei mau leo nahenahe e pa e mai nei, "0 ke ola o ka lahui ka mua, a mahope aku na hookupono e ae." He oiaio, aia no he mau kalaimanao ana o na alahele like ole maluna no o keia ninau hookahi, a e ku kaliki ana no hoi kela me keia i kana poiheke ae i kana pa 'upaka ae, a o ka mea no e kakau nei kekahi i kukaliki o Nuuanu a o na lawai'a apau o ia m&u la, he mau lawai'a paoa wale no, aohe wahi i'a i loaa, a ke emi loa aku nei ka lahui Hawaii ponoi, he iwakalua mau wahi tausani a oi wale no, a aia ihea iho la na olelo a'o momona, mikomiko, onoono inaikai i ka puu ke moni, o ia mau makahiki i lialal Aia i hea? Aia i na ole eha makai, ame na ole no hoi ekolu mauka, hui pu mai me ka ole o Ladana, auwe ke aloha e, hu i kula na kalaimanao ana o ia mau makahiki i aui hope aku la, a pehea mai ana la na kalaimanao ana o keia makahiki maluna no o keia kumuhana, hookahi ke ola o ka lahui ponoi o Hawaii? He aneane o 30 oi aku a emi mai paha na niakahiki o ko'u kalai mau ana i keia kumuhana hookahi, "ke ola o ka lahui," a eia no iloko o ke Kilohana nei ka hapanui o ia mau manao o 'u, a e kalele nui ana ia mau manao o'u no kekahi kumu mai, o ia hoi, "o na jiilLkia apau e loaa mai ana i ke kanaka, aole ia pilikia i loaa wale mai, a i ole ia, a i oili wale ae paha, a i ole ia, he ulia wale mai paha, a me kahi ano e ae, aole; aka, he kumu, he kumu ko i pilikia i loaa mai ai ia oe; aole he kumu ole, aka, he kumu. E ninau iho kakou i keia ninau: Heaha ke kuinu e emi hope nei ka lahui n na kanaka Hawaii koko piha; a heaha hoi ke kumu e pii mahuahua ae nei na hapa Hawaii? E huli e loaa no, e kikeke, e wehe ia no; e noi, e haawi ia no; ke pololei ke noi ana, paewa ole ae kau liuli ana, a kupono no hoi kau kikeke ana, ame ia mau hookupono āna au apau, he oiaio, e loaa i 'o ana ka haina o keia ninau wa-hi ka puniu maopopo. Ke hookukulu ae oe i keia ninau imua o kou alo ponoi, a hooholoholo ae oe i kou noonoo kuio me kou naau apau, a lele aku kau haha ana i na paia aloha o na home o kou mau kupuna i hala, heaha kau hoomaopopo ana no ka lahui Hawaii, o ia mau la i ko kela "wa? Nokeaha ka ulu ,a laupa'i ana o ka lahui o Hawaii oiwi ponoi o ia wa i ko keia wa? Heaha ke kumu o ka emi o ka lahui Hawaii koko piha i keia wa, a Hawaii koko hapa hoi e pii mahuahua ae nei i keia wa? 0 ke kuailo ana ae i ka haina o ko kakou episetole o keia la, a o ke kuhikuhi ana aku i ke kumu o ka emi hikiwawe ana o ka lahui Hawaii koko piha, a e ulu mau ae nei ka lahui hapa Hawaii o keia manawa, e like ole ana no ua haina a kela me keia maluna o keia ninau ano nui a ko'iko'i hoi, o ia hoi "ke kanawai." O keia ke kumu nui a ko'iko'i loao ka make, a o ka lua mimilo hoi o ka lahui koko piha o na kanaka Hawaii e eini mau nei a nalowale loa aku ina nae o ko ke Akua makemake ia, a'u no nae e manaoio nei, aole, aole loa. Mawaho ae o keia ae la na kumu e ae, o kuekaa mau ia nei iloko o ko kakou wahaolelo ke Kilohana o ka lahui Hawaii. Elike me ka la i ke awakea loa, a o ka hora 12 paha ia ma ka olelo maopopo ana ae, pela iho la ke kino moakaka le'a o ka'u haina no ko kakou ninau ano nui o keia la,-", O ke kana-. wai," a wahi a ka lumao'lel'o Paulo, i ka wa kanawai ole, ola ke kanaka, i ka wa i ala ae ai ke kanawai, make iho la ke kanaka; aka nae, he mea maikai ke kanawai ke malama,_pono ia, a he mea make ke malama pono ole ia. O ke kanawai ke kumu alakai o ke kanaka i o lesu la; 0 ke kanawai no nae ka mea nana e pepehi ke kanaka, a o ka uhane nae ka mea nana e hoola, nolaila, m* keia mau hoakaka maopopo loa owai ka hoauwaepuu nana e hoonukee kapakahi ae i ka mea nani maikai i kau kemioia o aulii kolomanu! O oe anei e kanaka Hawaii koko piha ke kii mai a hoole i keia oiaio maopopo loa e hoomaikeike ia aku la, o ke kanawai ke kumu make a emi hope o keia lahui Hawaii koko piha i keia la, a i nele loa hoi i ke kanaiwa-kumamalima pakeneta o kona mau pono pili paa mai ke Akua mai; a i ahona wale iho no i kahi hapaumi pakeneta o kahi mana koho balota, i ole pela, auhea wale ana oe? E ninau iho penei: I aha ia ke kanawai, a heaha ka mea i hanaia akul Ae, ua maikai ka ninau, a e maikai ana no ka haina, o ia hoi, ua ''uhakiia" kanawai, a ua "kapuluia" kona keeua

maemae, e na •welu polopolona popopo 0 ka hooinanalui, ua hoi hou keia lahui Hawaii koko piha i na hana hoomanamana, mai na lii a i na makaainana, a elike me na haawina i !oaa i ka lahui Iseraela, pela no oe e ka lahui oiwi ponoi Hawaii, ia haawina hookahi. 0 kela me Jceia o na kumu hoohana pakaawili like ole a ka lahui Iseraela 1 hoonaukiuki aku ai i ke Akua, ma o ko lakou hoi hou ana e ai i na hua kaukama o Aigupita, pela no oe e ka lahui o Hawaii i keia la; e aho ka make ana 0 Sodoma me Gomora i kou e Hawaii, no ka mea, ina paha iloko o ia mau kiilanakauhale na hoomana lehulehu, elike me kakou i keia la, he oiaio, aole loa ke Akua e luku ia laua. O oe hoi e ka lahui o Hawaii, eia oe iwaena konii o na ano hoomana Akua like ole e noho nei, a ke lohe nei oe 1 na leo hosana like ole mai ko lakou inau haiolelo mai, ame na leo mele hoonani mai ko lakou mau papa himeni mai, na anaina Kula Sabati, na C. E. ame kahi mau oihana pili hoomana e ae, a he mau hiohiona helehelena maopopo i'o no o ka hoomana Akua oiaio ke ano, a he oiaio maoli no ke nana aku ma kona mau aoao apau, aohe he hoopaapaa ana no keia mau hiona naui e ike ia aku nei, a eia paha kahi mea i koe penei* O ka lahui kanaka e hoomana ana o lehova ke Akua, o lesu ke Akua, o ka Uhane Hemolele ke Akua, he lahui make anei ia, a emi mau aku a nalowale loa inai na papalina aku o kona aina aloha a i lahui o kona aina e ka lahui nana e hehihehiku iho i kou makuahine honua e Hawaii? 0 ia anei, a no keaha ke kumu? No kou kapulu ana i ke kauawai ma o kou uhaki ana i kau i hoOhiki ai, aole oe e hoomanakii hou, a uhaki hoi i kauwahi lihi o ke kanawai, a ua ae i 'o aku oe ia hoohiki ana, a ua hoole oiaio aku hoi, aole e hana hewa hou, a e hooinanao nae oe, o ka ae, he ae ia o kā hoole, he hoole ia, oi a'ku i keia, no ka ino ia.

Pua ka wiliwiU, nanahu ka mano, pua hoi ka ula o ke kanaka u'i, nanahu ke kanawai, a mai na 'lii a i na makaainana hookahi wai o ka like o ke kapulu i ke kanāwai, pela oe e ike iho la i kou omihope loa e nalowale loa aku ana, ina i 'o o ko lee Akua makemake ia, a me ia ike maopopo i'o ia no e na kāhu helau o na hiakini i hoolaa ia no lehova, i keia emi hope loa o ka lahui koko piha o Hawaii, pehea jnai keia kunana wale ana mai, e nana wale aku ana i kona la>hui ponoi e emi aku nei a nalo loa? Aole anei he wahi hana e ae au e ke kahu heiau me kou mau hoahanau kuppno no ke ola hou ae o kou iahui e amio mau ia nei e ka make mau? Ina hoi aole ia oe, pehea iho hoi na hoahanau iloko ou? Ke huli a nana aku oe i ko'ke Akua makemake i'o no ka pono o kona lahui Iseraela malalo o kana ihoomalu ana, a no ka pono oi aku o kona lahui kanaka i ko na lahui e ae apau o ka honua, aia he kumu'kanawai ame kona mau rūla, kana i waiho mai ai no kona lahui kanaka e malama ai; a malalo o ia mau kanawai ame ia mau rula kona lahui kanaka e hookupono ai ia lakou iho. O ke Akua ponoi no ke olelo mai nei, "aole ou Akua e ae imua o ko'u alo," 0 kahi eepa- nae o ke ao nei he Akua no; a me k« a'o maoli mai no mai hana oe i kii kalai a hoomana aku ia mjea; kupa'i ua mea he kii e hoomaua ia nei; hoea mai la hoi i ko lesu au iloko o ke ao nei, a ma o Kana lunaolelo Paulo l'a ke kaulana, eia hoi kana: Hookahi Akua, hookahi manaoio, hookahi bapetizo; I ko ke ao nei nae, nui ino ua' Akua a kela me keia o 'ko ke ao nei e pule mai nei, a i ka nana aku hoi i na hoomana o kakou, aia he like oli na bapetizo ana akela ame keia hoomana i kona mau hoahanau komo hou, he kapipi lae ka ke'kahi, he hooluu wai ka kekahi, a he kauuheahe lima ka kekahi maluna o ke poo, a pehea aku la ka kekahi ,a o 'keia mau bapetizo ana e na hoomana o ke ao nei i ku-e kekahi i kekahi, ke manaoio nei kahi naau o'u, o ia kekahi mahele,.a o ke'kahi kuinumake o ka- lahui kanāka koko piha o Hawaii. He oiaio mau ka olelo a ke Akua a he luli ole no hoi, o ko ke ao nei nae ka loli wale ae no, elike me ko lakou makemake ponoi iho, oiai nae ka olelo, hookahi Akua, hookahi manaoio, hoo'kahi bapetizo, i ko ke ao nei nae, ku ka paila o na Akua, hana ka haawe o ua manaoio, manamana wale ua mea he bapetizo, a k'O ke ao nei e nana akn nei 1 ke ku*e o na hana o kahi hoomana 5 kahi hoomana, a kekahi poe noonoo maikai no e olelo ae ai, nawai hoi e ole ka holomoku o 'ka lahui Hawaii i ka make, mai na 'lii ka ohi hapuku a i na makaainana, a o ka ma'i Pake ame ka ma'i akepau na laau hahau e pepehiia nei keia lahui kanaka o Hawaii koko piha e ka make. Nolaila, ina i'o o kou kapulu ana ' ke kanawai ke kumu oiaio o ka make o ka lahui Hawaii koko piha, pehea, heaha ka Hawaii oiwi ponoi e hanai ail He ninau keia e hookala ai i ka noonoo ma ke ano kanaka makua, a na ke kanaka a wahine hoi i hoolako ia. i ka oiaio e pane i keia ninau. Ke hoolei nei me ka manaolana e oili mai ana no kekahi mau liaina ku kaokoa loa mai keia ae, o £a hoi: O ka lehulehu o ua hoomana ke kumu, ke aa, ka mole o ka make e anai nei i keia lahui kanaka Hawaii koko pilia; pela iho hoi a oili hoh aku. Owau iho no me ka haāhaa, S. K. KAMAKAIA. Liliha St., Puunui.