Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 9, 28 February 1919 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

E IKEIA AE KA MEA

OIAIO E PONO AI

            Ma ka la mua loa i noho ai ko kako ahaolelo kuloko, ua hookomoia ae he palapala hoopii iloko @ ka hale o no lunamakaainana e ka Mea Hanohano David m. Kupihea, ekoi ana e hoopauia aku @e poo o ka halepupule, oia o Kauka William A. Schwallie. mamuli o na kumu lehulehu i hoakakaia maloko o kela palapala hoopii; a in a he pololei i'o ia mau kumu hoohalahala, e ku-e ana i kela luna aupuni, nana e hoomalu nei i kelahalepupule, alaila he kuleana ko ka lehulehu e ike ai i na mean apau. a e kaiehuia aku hoi kela kauka mai ka noho lenanui ana no kela halepupule, ke pili ka hewa @aia, a e hoomauia aku paha oia ma ia kulana,ke kaawale oia, mai na kumu ahewa apua i hoikeia maloko o ka palapala hoopii.

            O ka pololei ame ka oiaio o na kumu hoohalahala e ku-e ana i ka lunanui o ka halepule, he hana ia na ke komite ola, oloko o ka hale o na lunamakaainana e huli pono aku ai, a keia pepa e koi aku nei me ka ikaika, e hookoia kela hana me ke kuiʻo ame ke kanaka makua. ame ka hoopilimeaai ole, no ka mea, ina ua hanainoia aku na pupule. ua loohalikeia aku me ka poe hana karaima, elike me kekahi mau kumu hoohalahala, o ko oukou kuleana e na hoa o ka ahaolelo, o ia no ka hoopakele ana ae i kela poe, mai na hookaumaha ana, a lakou i hoomanawanui ai o na wa ae nei i hala; a in a hoi. aole he oiaio a he pololei iloko o kela mau kumu hoohalahala. alaila e hookaawaleia ae na ahewa ana apau. e pono ai, mai ke kanaka aku nana e hoomalu nei i kela halepupule.

            He mea oiaio no paha, me ka ikaika e lawelaweia aku ai na pupule. no ka mea, pela wale no e hiki ai e lanakila na hoomau ana maulna o lakou: e hoomanaoia nae. he poe kanaka no lakou, elike me ko kakou ano. koe wale no ke kaokao o ko lakou mau noonoo; a elike me ko kakou makee ame ke aloha ia kakou iho, a i ko kakou mau hoa kanaka paha, pela no e pono ai e holo like aku ia mau haawina maluna o kela poe; a e hoohanaia @ku hoi na alahele kupono apau. ma ka hoomalu ana i na pupule. aole o na hana ku i ke ano holoholona. a aloha hoa kanaka ole.

            I ka hookomoia ana ae nae, he palapala hoopii. @ ku-e ana i ke ano o ka hoomaluia ana o kela halepupule, ke manao nei keia pepa, ua ili pu aku ke ko'iko'i maluna o ke komite hoonaauao oloko o ka hale o na lunamakaainana, ka huli ame ka noii pono ana aku. i ke ano ame ke kulana o ka hoomalu ame ka hoohanaia ana o ke kula o na keikikane ma Waialee.

            Ua hoopauia aku ka lunanui o kela kula, mamuli o ka ike ana o na komisina, i kaa aku ai ka mana o kela kula malalo o lakou, i kaa aku ai ka mana o kela kula malalo o lakou, i kona kupono ole e hoomauia aku ma kona kulana; ua lawe ae hoi ke kiure kiekie o ke Teritore he mau hoopii hoahewa e ku-e ana iaia: aole anei hoi he hana kupono loa na ke komite naauao oloko o kela hale, ke kupono ole ana o ke kumu ame ka mole o ke kupono ole ana o kela lunanui, e hoomauia aku? Pehea ka noho ana ame ka malamaia ana o na keiki maloko o kela kula. eia anei lakou ma ke ano kupono ma keia mua aku? O ka hoohanaia ana o na keiki maloko o kela kula, ma ke ano kupono @ nei ia. e loaa ai na apono ana, a kekahi mea he makee iloko on a no ka pono ame ke kaulike?

            O keia mau mea apau. ua ili aku ke ko'iko'i maluna o oukou e na hoa oloko o ka ahaolelo, ka hana ana mai, no ka mea o kekahi hapa is o ka oukou hana, no ka huli ame ka noii pono ana i ka pololei ame ke kupono o ka hoohanaia ana o na ke@@a oihana ame ka ole.

            Ina he mau epa a he mau kolohe kekahi i lawelaweia ma kekahi ano, he mau hana ku paha i ka hoopilikia. a i ka hoehaeha aku i ka manao. o ka poe e noho ana maloko o keia mau wahi  o ke aupuni. ua hoea mai i ka manawa e ike ae ai ka lehulehua i ka oiaio, a e hoauheeia aku hoi na manao @oohuoi apau, mai ko kakou noonoo aku.

            He mau kauwa oukou na ka lehulehu. he mau wahaolelo no ka lehulehu. ua kau aku maluna o @o oukou mau poohiwike ko'iko'i o ka hoopakele ana ae i ka poe i hoopilikia wale ia aku. a  i ole, ke kupale ana paha i ka mea hewa ole. mai na @hewa i hookauia aku maluna ona.

KA HOIKE A KE KOMITE

NO KA MA'I LEPERA

            Ua waiho ae nei ke komite i kohoia o ka ahahui kalepa ame ke komite o ka papa ola i ka lakou hoike iloko o na hale kaukanawai a elua, no ka hopena o ka lakou hana. o ka huli ame ka noii ana maluna o ka ninau ma'i lepera ma Hawaii nei. he hoike a ko Hawaii nei poe. e Haawi ai i ka lakou mahalo ana. noka lokahi ana o ka hapanui o na laia o kela komite. na Hawaii nei no e hoomalu a e hooponopono aku i na alahele apau e pono ai na ma'i lepera maanei.

            Owai iwaena o na lahui lehulehu e noho nei ma keia Teritore. i aa e ku-e aku i ka leo uwalo a na ma'i lepera ma Molokai. no ko lakou hoomauia aku. e noho malalo o ka malu o keia Teritore. ma ka hookau ana aku i na hoehaeha ana maluna o lakou. ma kekahi ano? Ke manao nei makou e, aole he hookahi, aka nae. in a i makee kakou e hoemiia mai ka laha nui ana o keia @no ma'i. nana i hookaawale i na mea aloha. kekahi mai kekahi aku, alaila ua hoea mai i ka manawa e laweia ae ai he mau keehina wikani, aole mamuli o ke kaa ana aku, malalo o ka malama ame ka lapaau ana mai a na kauka federala. aka ma ka hookaawale ana i ka poe i loohia i keia ano ma'i, mai ka poe ma'i ole mai.

            Mamuli o ka hookaawaleia ana o ka poe ma'i, iloko o na makahiki aku nei i hala, ua ikeia ke emi nui mai o keia ma'i iwaena o na Hawaii, a ua ike maoli no hoi kakou, i ka pono o ia hookaawaleia ana, no ka mea ua oi ae ka maikai ame ke kupono o ko akou malamaia ana e ke aupuni ; aole hoi o ka holopee ame ka huna ia lakou iho; he hana ia, aole wale no hoopilikia aku i na ohana, aka ua hoopilikia pu aku no ia i na ma'i.

            Aia he mau mea lehulehu maloko o kela hoike komite, e pono ai i na hoa oloko o ko kakou ahaolelo keloko. e noonoo ai me ke akahele, a e lawe ae ai i na hooponopono ahaolelo ana, aolo wale, ma ka imi ana i na alahele e hooi ia ae ai ka pono ka oluolu ame ka noho hauoli ana o no ma'i, aka e hoemi pu is mai ai ka laha nui ana o keia ano ma'i, iwaena o kakou.

            Me ke kanalua ole ke olelo ae. mamuli o ka huli ame ka noii pono ana a kela komite o ka ahahui kalepa ame ka papa ola, e oili mai ana he mau loli ano nui, a he mau hopena maikai, ma na kahua ma'i mauka ae nei o Kalihi, a pela hoi me Molokai.

KE IKEIA NE KA HUA I LULUIA

            Ma ka hoalaia ana ae o ke Kalapu Makaainana Hawaii, he manawa pokole wale ae nei no i hala. o kekahi o no kumuhana ano nui i laweia ae a  noonoo, o ia no ke kinai ana aku i na hana piliwaiwai makea kulanakauhale. ka hana nana i luma'i a @ alako aku i kekahi heluna nui o na ohana Hawaii i loko o ka hune ame ka nele i keia la, ke hua mai nei ka anoano i luluia, mamuli o ke a'a ana mai o ka Papa Hawaii. ame no kahunapule hole, a kakoo ia hana a ke Kalapu Makaainana o na Hawaii. me ke ku-e ikaika ana i na hana piliwaiwai i hookuu akeaia iloko o na la ekolu a na hui malu. e hoikeike ana i ka lakou mau hana imi dala, ma Honolulu nei, ma ka pule peule aku la i hala.

            Aole he kanalua iki, no ka lilo maoli o kekahi mau hale, i mau wahi piliwaiwai maloko nei o keia kulanakauhale. elke me ia  i ikeia ai. ma ka hele kino ana aku o ka Lunakanawai Heen ame poe piliwaiwai mamua koke aku nei; oiai nae he piliwaiwai ia i lawelaweia iloko o na la ekolu o ka pule i hala, maloko o ka hale koa, ua kuu akea ia mai ia, ma ke ano i ku'e maoli i ke kanawai, e pono ole ai e aeia ma keia mua aku.

            Ke hauoli nei makou i ka lilo ana o na manao ku-e o na Kahunapule Rev. Palmer ame Rev. Loofbourow, i mea na ke kiure kiekie e lawe mai ai a huli pono aku i kela hana piliwaiwai; aole malaila wale no pau. aka ke haawi pu nei keia pepa i na mahalo ana i ke komisina fea o ke Teritore, no ka hoike okoa ana ae i kekahi manao, no ka ae ole ia o na ano hana piliwaiwai apau, ma ka fea e hoea mai ana iloko ae nei o Iune.

            Oiai kakou e hooikaika ana e kinaiia aku na hana hakihaki a ku-e kanawai apau ma Hawaii nei, he hana kupono ole loa ka lawe ana mai o kekahi mahele o na makaainana, malalo o ke koloka o na hui malu, a lawelawe mai i na hana i ke-eia e ke kanawai ; a in a no ka lilo o ia ano hana, i mea aponoia e kakou, ua wehe hamamaia ae ka ipuka, no na hana piliwaiwai e ae, e hoohanaia mai ai malalo o na loina i kulike me ia i laweweia maloko o ka halekoa.

            "E o-u ka maka o ka wauke o i opiopio," wahi o ka olelo o kahiko ; nolaila o ka manawa wale no keia e laweia ae ai na keehina oole'a, a kaomi aku i keia ano hana piliwaiwai, e lilo ai i kumu alakai, e hoala hou ole ia mai ai na hana imi dala, malalo o na koloka hoonalonalo a uhiuhi o ke ano maalea, ma ka hakihaki ana i na kanawai o ka aina.

KA PONO KOHO BALOKA O NA WAHINE

            Eia maloko o ko kakou ahaolelo e noho mai nei i keia mau la. he mau mila kanawai i hookomoia aku e haawi ana i ka pono koho baloka i na wahine. ellike me ka mana i loaa mai i ko kakou ahaolelo kuloko. mai ka ahaolelo lahui mai o Amerika Huipuia ; a no ke kakoo ana i kela mau nila, ua kaheaia he halawai akea no na wahine, ma ka Haleakala Bijou ma keia auwina la.

            Ma na hana apu i konoia mai ai kakou na makaainana o kea Teritore e hana aku, o na manawa ae nei i hala. o na wahine ka hikimua loa, ma ke ku ana mai imua. a hooko aku me na manao kui'o, a i hoike ae hoi i ko lakou mau noonoo kuoloa, ma ka hoohana ana aku. maluna o na alahele apua i ku i ka maauao ; a mamlui o ia mau ano i ikeia aku maluna o lakou. ame kekahi mau ano lahulehu e'ae i pili i na wahine. ua lawa ia no ka hookau like ana ae ia lakou me na kane, ma na hana i pili i ko kakou kulana makaainana.

            I waena o kekahi heluna mahuamahua loa o na wahine malko nei o keia Teritore. ua oi aku ko lakou ike i ka mea pono e hana aku ai. ma na ninau pili i ke kalaiana maanei, mamua o na kane ; a mamuli o ko lakou kulana naauao. a ike i na mea pono e h@a aku ai. e lili ana lakou i oe kinai aku i na kalaiaina kaakaa. i lawelawe mau ia maanei nei, in a no ka haawiia o ka pono koho baloka ia lakou.

            Oia nae, ua loaa i ko kakou ahaolelo ka mana piha. e haawi mai ai i keia pono koho baloka i no wahine, e hoohana aku ia mana, no ka hooko ana i na hoohiki a ko kakou mau aoao kalaiaina i hoopaa ai, a e nana aku i ka oili mai o na hopena a makou e manaoio nei. aole ia he hopena na kakou e mihi ai.

            Nuhou Kuwaho

            PHILADELPHIA, Feb 24.--Ua ha nauia mai he keikikane e Mrs. Francis Sayre, ke kaikamahine a ka Peresidena Wilson, maanei i nehinei. O ka ha iho la ia o na moopuna a ka Peresidena a o ka elua hoi o na kekikane iloko o ka ohana Sayre.

 

            LONDON, Feb. 24.--Ua liia ma Budapest o Bela Kun, ke alakai Hunegari o ka poe Communist, elike me ka hoike a ka meakakau nuhou o ka Reuter ma Berlin o ka hoouna ana mai ma ke kelekalapa mai ke kapitala Hunegari mai. Ma ka oleloia o kela liia ana mai la o ka hua ia i loaa mamli o ka inaina o ka lahui i ala ae mamuli o na hoao ana a ka poe o ka aoao Communist e hoomoe i ka maina malalo o ke kapitala Hunegari.

 

            PARIS, Feb.26.--Me he mea la ma ka la apopo e hiki ai i ke Kunia Nui Palani Clemeneau ke haalele iho i kona home, e like me ka hike a na kauka on a i nei kakahiaka. Ke hopuhopu ia mai nei e na makai o Parisa nei na kanaka i loaa na manao i kulike me ko Emil Cottin, ke kanaka opulepule nana i ki i ke kuhina nui.

 

            PARIS, Feb. 25.--O ka misiona Palani i Rusia i hoopaaia ni iloko o ka halepaahao e na Bolsheviki no elima mahina, ua hoea mai ianei i keia la. Ma ka olelo a na hoa o ke komisina elima mau kanaka a na Aupuni Hui, elua o lakou he mau kanaka Amerika, i hoopaahao pu ia maloko o ka hale hookahi me lakou, a ua loaa like ia lakou na hoehaehaia.

 

            PARIS, Feb. 25--O kekahi o na pu kuniahi pilikua a ba  Kelemania i hiki ke kiia ma kahi mamao loa no ke kipoka pa hu ana i ke kulanakauhale o Parisa ma ke manawa i pau ai ke kaua aia ka hoikeike ana ma ke akea.

            Ua kauokaia aku e ka Ilamuku Foch ka haawipio ana mai ia pu, he pu i loaa aku ma kahi kokoke i Mayene.

 

            WASHINGTON, Feb. 25.--ua hoopukaia e ke komite o ua loaa ame na hoolilo o ka hale kekahi hoike i nehinei iloko o na la hope o Aperila e hooopukaia aku ai ka lima o na boma aie kuokoa. Ua manaoia aia ma kahi o ka $5,000,000,000 ia mau bona aie.

 

            WASHINGTON, Feb.25--Ma ua lono kelekalapa a ke k@ena aupuni i loaa mai i keia la i hoikeia mai ai ke kauoha ana ae o ke aupuni o Potugala i ka hoopau ana i na hale elua o ka ahaolelo Pukiki ame ka waiho ana o ka oi hanamakai i na pu.  Ua. kahea pu ae ka ke aupuni no kekahi halawai no ke koho maloka ana a ke kula nui e malamaia ana ma ka la 13 o Aperila no ka koho ana i mau lunamakaainana me ka mana i hoololi ai i ke kumukanawai.

 

HE HALAWAI KA NA WAHINE MA BIJOU I KEIA LA.

            Maloko o ka Haleakala Bijou, ma ka hora ekolu o keia auwina la Poalima, e malamaia ae ana he halawai makaainana nui o na wahine o keia kulanakauhale, noka noonoo ana i ka ninau @ono baloka o na wahine, a ua makemake mu@ ia na wahine apau e hoea ae malaila, no ka hoolohe ana i na haiolelo mai ka poe mai i kohoia.

             O ka põe i konia e haawi mai i mau haiolelo ma kela halawai a na wahine, oia o Mrs. Walter F. Frear, Albert W. Palmer ame Akaiko Akana. Ma ka olelo Hawaii ka Rev. Akaiko Akana e kamailio mai ai, maluna o ka ninau pono koho baloka o na wahine.

            Oiai he mau bila ka i hookomoia ae iloko o keia kau o ka ahaolelo, ua ka haawi ana mai i ka pono koho baloka i na wahine o Hawaii nei, ua ala mai ka manao iloko o na ahahui o na wahine maanei, he mea maikai, ka malama ana i kekahi halawai akea, no ka lohe ana i ka manao o na wahine.

            Oiai he ninau ano nui loa keia, a he pono hoi i pili loa aku i na wahine o Hawaii nei, ua manaoia, e hoea ae ana he heluna nui o na wahine o keia kulanakauhale ma kela halawai, mai ka poe i ku-e i ka haawiia o keia pono koho baloka, ame ka poe e apono e loaa mai kela pono.

            O keia kekahi o na ninau nui i koholia mai nei e ka ahaolelo lahui o Amerika Huipuia, aka nae, ua haule wale ka manaolana o na wahine, ma ka loaa ole ana o ka hapanui o na hoa oloko o ka ahaolelo, ma ka a@@o e haawi ana i ka pono koho baloka i na wahine.

 

O KA "HEE" KA I'A KAPU O KE KAI LAWAI'A KILOHEE O HONUKU, MOKAUEA, HONOLULU.

            Ke hookaawaleia nei no ke Konohiki ia waiwai ponoi, a ua kapu ia mai keia la ekahi aku o Maraki, 1919, a keia Maraki ae, 1920. Ma ka Pauku 621 o na Kanawai (Revised Laws) o 1915, malaila na hoakaka pili i ka hoopa'i e kau aku ana maluna o kela ame keia e lawe wale ana i ka waiwai ponoi (i'a kapu) o ke Konohiki.

                        KONOHIKI

                        D. M. KUPIHEA,

Mea Hoollimalima a Malama Kai Lawai'a no ka Hoao ana i na Mea Paahana Ano Hou Loa. (New Inventions) 6337-Feb. 28; Mar. 7, 14, 21.

            Nuhou Kuloko

            E noho ana ka halawai a ke kalapu Repubalika o ka Mahele 7, Apana 4, ma kahi o Jas Auld ma ka hora 4:30 p. m. o ke Sabati. Maraki 2.

 

            Ma ka po nei i hoikeike hou ia ae ai na hana keaka a na hui malu, maloko o ka halekoa, a o na pomaikai apau o kela hana, ua holo aki no ia no ke kokua ana i ka Leahi Home.

 

            Eia no ke mai nei ka make i ka ma'i Paniolo flu, a ma na hoike i loaa ae i ka papa ola, mai na apana o na kuaaina, ke nui la ka make iwaena o kekahi mau makaainana.

 

            Ma ka noho ana o ka Ahahui Paeaina Euanelio o ka Hoomana Naauao o Hawaii ma ka Luakini o ke Kupaianaha o ka Malamalama ma Molokai, i Ianuari 23, 1919, i laweia ae ai ka inoa kahunapule mai ia John Eli Kekipi Maia mai

 

            I kulike ai me na mea i hoolala mua ia ai e malama ana ke Kalapu Makaainana o na  Hawaii i ka lakou paina awakea, ma keia la, maluna o ka Hokele Young; ke upuia aku nei e nui ae ana na hoa o ka ahaolelo kuloko e hoea ma kela paina.

 

            He halawai hou ke malamaia ae ana ma ka hora 1:30 o keia Sabati iho, Maraki 2, 1919, e ka poe i loaa na helu ma ka huki aina o Waiakea, maloko o ke keena poo o ka aoao Repubalika, ma ke alanui Betela, mawaena o na alanui Moi me Hokele.

 

            Mamuli o ka aiia ana o ke kkukaepele e ka iole, i a ae ai he ahi ma ka home o Mrs. T. Rodrigues, ma ka auwina la o ke Sabati aku nei, a mamuli nae o ka ikeia ana o ke ahi i ka wa pono loa, ua pio koke no i ke kiniia, me ka uuku o na poho, ma kahi paha o ke kanalima dala.

 

            He halawai ka na wahine o keia kulanakauhale e malamaia ae ana maloko o ka Halekeaka Bijou, ma ka hora ekolu o keia auwina la, a ua makemake ia na wahine apau e hoea ae ma ia halawai, no ka hoolohe ana i na haiolelo maluna o ka ninau pono koho baloka o na wahine.

 

            Mamuli o na hoohalahala lehulehu i hoalaia ae, e ku-e ana i na hana piliwaiwa i lawelaweia maloko o ka halelkoa, i na la a na hoa o na hui malu e hoikeike ana i ka lakou mau hana keaka, eia ke kiure kiekie o ke Teritore ke noii a ke huli pono mai nei i ka oiaio o kela mau hoohalahala.

 

            No ka hele a malule i ke suaipa, mz ka la aku nei o Wakinekona, i hooku'iia ae ai o J. K. Ku e kekahi kaa atamobile i hookeleia ana e W. T. Lawson, o kahi o ka laki he uuku loa kona wahi i eha, eia nae, o ka omole suaipa iloko o kona poli ka i nahaha a ua hoopaaia ae oia maloko o ka halewai no kona ona.

 

            Maloko o ka luakini o Kaukeano ma ke kakahiaka o ke Sabati aku la i hala i haiolelo ae ai ka Rev. Albert W. Palmer i kona ku-e ino loa i ka aeia o na hana piliwaiwai ame ka hula, maloko o na wahi i hookaawaleia no kela mau hana, ma ka hoikeike ame na hana hoohauoli a na hui malu, mai ka Poaha mai ahiki i kak po o ka Poaono aku nei i hala.

 

            E hoakaka ana ka nupepa Hilo Tribune o ka Poakolu o ka pule i hala, i ka aneane loa ana e poino ke ola o ke kahi opio mai Honolulu aku nei, mamuli o kona haule ana iloko o ka luapele, o ka mea wale no nana i hooopakele ae iaia mai ka make mai, o ia no kona paa ana ma kekahi kiapohaku, malaila oia kahi i paa ai, ahiki i ka hoopakeleia ana ae o kona mau hoa.

 

            Ma ka hopuia ana o kekahi mau koa elua ma ka Poakahi nei, a laweia aku imua o na kaikamahine liilii ekolu no ko lakou nana ana mai, in a o kekahi o kela mau haole ka mea nana i hoopoino i ke kaikamahine Pukiki o ehiku wale no makahiki, maloko o kekahi rumi o ka Y. W. C. C., o ka oihana kaua, ua hoole ae lakou apau, aole kekahi o kela mau haole, ka mea nana kela hana hilahila ole.

 

            NO ke kokua ana i kekahi poe i loaa iho nei na helu, ma ka huki aina o Waiakea, e holo aku ana o Mr. Peter N. Kahokuoluna no Hilo, ma ka Mauna Kea o ka la 8 ae nei  o Maraki, ma ke ano he loio no lakou, a ua makaukau hoi oia e haawi aku i na kokua ana i ka poe e ae o Honolulu nei i loaa ole na makaukau, no ka hooko ana aku ma ko lakou aoao. Aia kona keena maluna ae o ka banako o na Pake, ma ke kihi o na alanui Nuuana ame Moi.

 

LOAA MAI NEI KA PALAPALA

APONO IA S. M. KEKUEWA.

            Mahope iho o ka waiho ana aku i kana noi maloko o ke keena hoona o na hana ike me akeakamai ma Wakinekona, iloko o ka makahiki 1916, ua hoopuka mai nei kela keena he palapala hoona, a apono, ia Samuel Moana Kekuewa, no ke aponoia ana o kana mea i imi ai, i pili aku na epaepa o na makuahi, a mokulele paha, ma ka la 7 iho nei o Ianuari o keia makahiki no.

            Ma ke ano o na epaepa e hanaia, elike me ia i huliia ai mamuli o ka ike ame ka noonoo o keia keiki Hawaii, ua kulike no ia me na ano epaepa e hoohanaia nei i na mokuahi, na waapa mokuahi ame na mokulele, o ka like ole wale no, o ia ka oi aku o ka holo, o ka moku, i hookomoia keia ano epaepa hou, o ke kumu o ka oi o ka holo, mamuli no ia o ka nui o ke kai, a na epaepa e kio'e ai, a pela pu no hoi e oi aku ai ka mama lele o ka mokulele, in a e hookomoia keia ano epaepa.

            O keia iho la ke kolu o kana mau meahana ike akeakamai i loaa mai na aponoia, mai ke keena hoona mai o na palapala apono ma Wakinekona. O kana mea mua loa i hana ai, a i aponoia mai hoi, o ia no ke kanuku aila a wai paha, ua loaa mai ke aponoia o keia mea hana, i ka makahiki 1915; o ka lua, he meahana pili i ka oihana ana aina, ua loaa mai kona palapala apono, i ka 1918 koke aku nei no, a o keia hoi e pili ana i na epaepa ka mea hou loa.

            Wahi ana i hoakaka mai ai maloko nei o keia keena, eia oia ke noonoo nui mai nei no ke ano i hiki ai i ka huila ke niniu nona iho, a ma kona manaoia, e hoea mai ana i kona manawa e lanakila ai, mamuli o ka loaa ana o kekahi mikini uwila, a ma o kela mikini la e hiki ai i kela ame keia ke hoohana aku i ka uwila maloko o kona home iho, me ka uuku loa o na hoolilo. a e hooholo paha i ka moku, me kela mikini no, elike me ia e hoohania nei i na kaa otomobile, eia nae, he ano okoa no kana i hoolala ai.

 

HOOMANAOIA KA LA HANAU O KEOKI WAKINEKONA

 

            Ma ka Poaono aku la i hala i huliamahi ae ai ko ke kulanakauhale nei, no ka hoomanao ana i ka la hanau o Keoki Wakinekona, ka Peresidena mua loa o Amerika Huipuia, ma ka nana ame ka makaikai ana i ke ka'ihuaka'i ame ka hoikeikeia ana mai o na have o na mokuaina ame na teritore apau maloko o ka uniona.

            O na hoomanao ana no keia la kulaia ano nui ma ka moolelo o ka aupuni o Amerika, i malamaia maanei nei, ua malohia aku ia, aka he ano hou keia o na hana hoomanao, he mau hana no nae e umeia aku ai na manao mahalo a hialaai o ka lehulehu.

            Ma ke poo o ka huakai ka have Amerika mua loa, me na hoku he umi-kumamakolu, i ukaliia ana e na pualikoa ekolu o Hawaii nei, alaila he mau have aku o na Panalaau, i makanaia e P. C. Jones, W. O. Smith ame na mamo o Enelani Hou, i hanau nae ma Hawaii nei; alaila na have aku o Enelani Hou e paaia ana e na keikikane ame na kaikamahine o Enelani Hou, iloko o ko lakou mau kahiko like ole, a e paa ana hoi kela ame keia i na pua, me ka haawi makana ia ana aku imua o ke Kiaaina, a nana hoi i maka hou aku i na halema'i.

            Mai cela âme keia mokuaina pakahi mai o Amerika Huipuia, na have ame na meaulu, e hoikeike ana i na hana i kaulana ai ia mau mokuaina, a ʻma ka olelo pokole ana ae, o na hana hoomanao a hoikeike o keia makahiki, no keia la kulaia aupuni, he mau hana ia o ke ano hoonaauao, e haawi mai ana i ka ike i ka poe opiopio, no na ano o na wahi like ole o Amerika, ame kolaila mau mea i kaulana ai.

 

KAHULI KA WAA A HOOPAKELEIA NA OLA.

 

            Mawaho ae nei o Waikiki, ma ka Poalua aku nei i hala, i kahuli ae ai kekahi waa oiai e pae ana i ka nalu me na malihini, a lana nui ana i ka auwae kahi haiki, me ka hoopkeleia ana nae o ko lakou mau ola, e na keiki heenalu o Waikiki, maluna o na papa heenalu nunui.

            He eha mau malihini kaahele honua o kak hoea ana ae me Waikiki ma kela la, me ko lakou makemake e kau maluna o ka waa, no ka hoopaepae nalu ana. He la nunui kela o ka nalu, eia nae he mea ole wale no ia i ka manao o kela mau malihini, i kau a mea o ka nui makemake.

            No ko lakou paakiki loa, ua ae mai la kekahi pe keiki, e hoe is lakou ewaho o kahi o ka nalu. Ua maikai ke hoopuka ana o ka waa i waho me ka pilikia ole, a i ka wa i hoeia mai ai iloko, ua pa mai la he nalu nui, o ka pae mai la no ia o ka waa, me he topido la ka holo iluna o ka ilikai.

            No na i-a paha he elua haneri, kela pae ana mai o ka waa me ka maika@, ua pahu's ae la ka holo ana a ka waa, o ke kahuli no ia, me ka pau o na ohua i ka haule iloko o ke kai, a oiai, aole he ike o kekahi mau wahine i ka au, o ka pupue wale no i ka waa ka laua hana, i ole ai e poino ke ola.

            I ka manawa hoi i ike mai ai na

 

KU-E NA MA'I I KE KAA AKU MALALO O AMERIKA

 

            Mai na ma'i mai o Kalaupapa. Molokai, i hoounaia ae ai iloko o ka ahaolelo, he palapala hoopii, e ku e loa ana i ke kaa ana aku o ka hoomalu ana i na kahua ma'i lepera maanei, malalo o ke aupuni federala, aka e hoomauia aku no ka noho mana a@a o ke Teritore, elike me ia e ikeia nei i keia manawa.

            Maloko o kela palapala hoop@i, e @oi mai ana ia i ka ahaolelo kuloko e hoo ikaika aku ma na ano apau, i wahi e kaa ole aku ai ka hoomalu ana i na kahua ma'i lepera, ame ka poe i loohia i kela ano ma'i, malalo o ke aupuni federala.

            No na makahiki he kanalima i kaa aku ai ke kahua ma'i ma Kalaupapa malalo o ka hoomalu ana a ke aupuni o Hawaii nei, a iloko o kela mau makahiki, ua pii mau ae ke kulana maikai i ikeia ma ke kahua ma'i, aole wale no ma ke kulana o ka nono ana o na ma'i, aka ma ke kulana holomua o ka lapaauia ana o na ma'i.

            He mau makahiki kakaikahi wale ae nei no i hala i hookuuia aku ai he heluna nui o na ma'i, ma ke ano he po@ lakou i hoolaia, malalo o kela kumu ua maopopo loa ka hiki ana i ke aupuni Teritore ke malama a ke lapaau i kona mau ma'i, me ka pauaho ole no o k@@@ Teritore, ma ka huli ame ka imi an@ i na alahele e hoemiia mai ai ka la@@ nui a@a o ka ma'i lepe@a ma Hawaii nei.

            No ke kulana o ka noho ana o na ma'i ma Molokaim, e hoakaka a@a ka palapala hoopii, elike me na mea i ikeia a i hoomaopopo maoli ia e na ma'i, o kela kahi oi aku o ka maikai loa o ka malamaia ana,  i oi aku no  paha i na kahua ma'i o kela ano hookahi, ma na wahi e ae o ka honua nei.

            Iloko o na makahiki he umi, a umi kumamalua paha i kaahop@ aku la, na oi aku mamua o ke kanahiku-kamama lima poe i hookuu loa ia mai ke kahua ma'i mai ma Molokai, h@ hoike ana mai kela i ka holomua o n@ hooikaika a@@ a na kauka o ke Teritore e kiaai i @@ @ ana ma'i, me ka mau no @ ka huli ika ika ana ma na alahe'e apa@ e ike'a @@@ ka hoolaia o ka poe i loohia i ka ma'i.

            No ka lunanui o ke kahua ma'i ma Kalaupapa ame ke kauka e @nohopaa la malaila, ua nui ka mahalo o na ma'i no laua, a ua loaa maoli no hoi ka nohona hauoli ana ia lakou.

 

E AEIA NA HAWAII E LAPAAU

 

            Ina no ka holo o ka @ila i hookomoia ne e ka Lunamakaainana David M. Ka pihea, iloko o ka hale o na lunamakaainana, ma ka Poalua nei, alaila e hiki ana i na kanaka Hawaii ke lapaau i na ma'i me na leau Hawaii ke lapaau i na ma'i me na leau Hawaii ma k@@n mua aku, mamuli o ka haawiia ana aku he laikini, mai ka peresidena aku o ka papa ola.

            Aole keia he bila hou, aka he bila no keia i hookomo mua ia iloko o ka ahaolelo, a i lilo ole nae i kanawai, mamuli o ke kakauinoaia ole ana o ke Kiaaina.

            Ma keia nila kanawai, e koi ana ia, o kekahi mea i makemake ana i loaa aku he laikini iaia no ka lapaau ana, e koiia ana oia e hoakaka i kona ike ame ka makaukau ma ka lapaau ana i na ma'i me na laau; a e hooia ia aku hoi ia makaukau ame kona ike, e kekahi poe kupono ekolu maloko o kana pa@a pala noi laikini.

            Mahope iho o ka waho ana i ka ma'i flu no kekahi mau pule ae nei i hala, eia o Mr. J. K. Mokumaia ke maaloalo nei me kona kaa otomobile halihali ohua, me kona palekaua ana mai ka ma'i mai.

keiki heenalu i kela poino. ua holo mai la lakou me na papa heenalu. a hoopakele aku la i na malihini maluna o na papa, me ka maalahi loa.

 

Aole o ka Haoa ke Kumu o Kou Pilikia

 

            Aole pepehi o ka hana ikaika i ke kahi mea. Aka o ka hana ikaika, me na ho'a loihi. ka hoohemahema i ka hoomaha, ka holoholo ame ka hooikaika kiuo, ka mea nana i hoonawaliwali aku i na puupaa, o keia ke kumu o ka luhi, ka mea oma'ima'i. K eha mai kou k@a--ina he nalulu kou, poni@@@@ a pilikia paa o ka hanawai--mai kali! E hoi hou i ke ano maamau o ke ola ana, Koukua aku i na puupaa nawaliwali, mamua o ka loaa ana i ka ma'i pehu a ma'i paha o na pu@paa. E lawe i na Huaale Kuahaneenee a Doan. I'a kokua aku kakou i na kaukani a ke hoohanaia nei ma ke ao holookoa.

            "Ke lolo mai kou kua-- E hoomana@ i ka inoa." (Mai pono noi wale aku laau no ka puupaa, e noi maopopo ak@ no na Huaale Kuahaneenee Puupaa a Doan a mai lawe i laau e ae) Eia na Huaale Kuahaneenee Puupaa a Doan ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau ame ka poe malama halekuai, a i ole e hoounaia aku no ma ke ekeleka, ke loa mua mai ke kumukuai e ka Hollister Drug Co., a i ole e Benson Smith & Co., na akena no ka Paeaina Hawaii.--Hoolaha.