Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 10, 7 March 1919 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

% ] U mea oiaio o kehi kukui ā Tazana ma o ka ike ana i ka a mai i ka moana, he kukui ia no ka mokukuna Kowe, ua hoonohoia kekahi luina īnaluna 0 ka oneki no ke kiai ana, a aia iioi ka malamamoku, mahope 'o ka moku, kahi i hooweliweli ai ia Jene, o kahi nae o ka laki,.ua loaa he pu panapana ia Jeng maioko o ka unie o kekahi pakaukau o kona keena i hoopaahnoia ai, nolaiia. ua hiki ole i ka malamamoku ke limanui' aku iaia, aka ke noke la ua kanaka nei i ka holo-ke i o a ia ne'. mahope o ka moku, me ka noke ana i ka hoopuka i na huaolelo kuamuamu, aole no nae ia he mea no Jene e haawipio aku ai, aka ke paa mau la kana pu panapana iloko o kona lima, me ka inakaukau e hookuu aku i kekahi o na poka ma ka manawa aleela kanaka e hoao mai ai e lele maluna ona. Aia no hoi ka wahine Paele ma ka aoao o Jēne kahi i kukuli ai. me ka uwalo ana aku imuā o ka malamamoku, aohe nae he wahi mea a hooloheia mai, ke koi mau mai la no ua kanaka nei ia Jene, e hoi pu aku me ia maloko o kona kēēna. Oiai nae lakou nei e noke ana i ka wālaau mahope o ka moku, ua loheia aku la kekahi halukū maluna o ka oneki, nolaila alawa ae la ka Jene nana ana iluna, o ka wa ia a ka malamamoku i lele niai ai a paa ana na lima o Jene Kelekona iaia. He oiaio, i ka manawa a ke kanaka kiai e hoho ana ma kona wahi me ka nanea, ua,hoopuiwa loa ia oia i ka pii āna aku o kekahi kanaka ma ka aoao o ka moku, ua noke ae la oia i ka uwa, me ka pono ki wale ana aku no i kana pu panapana, (i kela ka mea nana i kono aku ia Jene e iīuna, eia ka e paa ana kona mau lima i ka hopuia mai e ke kanaka i kumakaia iaia imua o kela poe malihini, a i kaili hoi mai kana kane aku. Xa ke kani ana o ka pu i kono aku i na kanaka oluna o ka mokukuna, e haalele aku i ko lakou mau wahi e hiamoe ana. aia hoi na pu panapana iloko o ko lakou mau lima, eia nae ua .lohi loa lakou, no ka mea aia o Tazana me' kana mau holoholona. me kona mau kanaka eha maluna o ka oneki o ka moku kahi i ku mai ai me ka makaukau, i hakalia no a ike mai ua mau holoholona nei i na kanaka, o. ko lakou hoomaka aku la no ia e lele maluna o lakou, e liaehae ana i na lala me lie apana palaoa la iloko o ka lima o kekahi keiki uuku. ( ) ke koa ame ka maka'u ole o kela poe kanaka, ua like me ka ole, i ko lakou manawa i ike mai ai i na mapu, ua hoomaka j okoa aku la kekahi poe o lakou e holo no kahi e pakele ai, he! mea ole uae ia, īw meai i ka ike -ana no o ua mau holo- • holoua nei, aole o ko lakou haku kekahi, e papa mai ai ia lakou, ua hana aku la kela mau holoholona elike me ko lakou make-| make, e luku ana hoi me ka weliweli i ka poe apau e maalo j ae ana imua o ko lakou mau maka. ' I kela manawa o ka oili ana mai o na kanaka o ka moku- I kuna, mai ko lakou mau wahi e hiamoe ana, ua hoomaka koke aku la no o Tazana e hele e huli i kana wahine, ua maopopo : mua iaia aia o Jene mahope o ka moku. Iloko hoi o keia manawa 'o ka make weliweli e holopapa la maluua o na kanaka o ka moku, ua hoomaka aku la o Kai- . kana e holo no kona keena mahope o ka moku, ua kaa aku la nae ka ike i ke tigā nona, nolaila alualu aku la kela holo- ; holona i kana pio. aohe no nae he wa a poholo aku o Kaikana ' iloko, a pani mai hoi i ka puka o kona keena, komo ana no ua tig;a nei iloko a mamua o ka haule ana aku o Kāikana noluna o kona wahi moe. aia na maiuu loloa o ke tiga ma kona puu kahi i puliki ai, me ka haehae āna aku o kona mau niho loloa i ka i'o o kela kanaka, ka mea nana i hoopokole mai i na la o kona 'ola ana ma ka honua nei, a pau ka lohe hou ia o na moolelo o kana mau hana karaima he nui. . Ma kela manawa hoi a ka malamamoku i lele aku ai malunā o Jene. me ke kaili ana mai i .ka pu pānapana 'mai kā liina ae o Jcne, hamama ana uo ka puka o kahi ana e aumeume ana me Jene. a iaia i liuli mai ai a nana i ka mea nana i wehe aku

i ka puka, aia lioi, paa ai?a kona kania-i i ka nuuiua e Ka iinla ! wikani o Tazana. uwoki oe e aa ana na maka, fne ka liele a pii ' l<a uli, ke hoaō mai la ua malamamoku nei e kahea, a e uwalo mai hoi no ka hoopakeleia aku o kona ola, aole nae he wahi mea a puai leo mai kona waha mai, o kc kakaa wale iho no o ka onohi. no ka mea, aole loa he wahi noonoo iki iloko o Tazana e hoola aku iaiā, ke kanaka nana i kaili i kana wahine me ka manao kolohe. • „ , I -Hopu okoa hiai la o Jene i ka lima o Tazana, me ka huki ana aku. no ka hoopakele ana ae i ke ola o ka malamamoku, aka luliluli ae la ke poo o Tazana, me ka pane ana iho: "Aole au e ae e hoola hou i ha kanaka o keia ano e kuu | wahine'. Ua hoopakele au iko lakou ola, no ka makee aku; i ka j)oho o ka hoa kanaka, o keia iho la anei ka uku a lakoli i c haawi 'mai ai ia'u, a e hoopilikia aku ai ia oe? Aōle loa he waiwai oka hana maikai ana aku ina kanaka kolohe. keia j manawa e ae mai oe e hooko āku au elike me ka'u i ike ai he j pono, pela wale no e hiki ai ia kaua*a elua ke ike iho. ua pale-1 kana ko kaua mau ola, a ua auhee aku hoi ka poino inai ia| kaua aku. , . ; ''O kou hana aiia no keia e kaa akii ai oe īiialalo o ka mana o keia kanaka, a e lilo i mea paani'no kona mau īnanao lapuwale, ua hoole mai nae ke Akua i kona makemake, no ka mea iloko o ka manawa pono loa, i hoea mai ai au a hoopakele ae ia oe mai iaia mai," a no ka pane hou ole akii o Jene, o ka owili ae la no ia o Tazana i ka a-i o ua kanāka nei. he. uiha ana, aia hoi haule aku la kona kino iluna o ka papahele, make * oa - Me ka piha i na nianao hoonaukiuki i āwili pu īa hoi me ka hoowahawalia. peku aku la kekahi wawae o Tazana i ke kino inake o ka malamamoku. lalaii aku la hoi i ka lima o Jene, o ko laua pii mai la no ia iluiia o ka oneki me ka ukali pu ana o ka wahine Paele mahope o iaua. | I ka hoea ana aku o 1 azana no ka oneki, ua pau ke pīoloke | o kana mau holoholona.'e noke nui mai anano hae ī ka ai i nalakou i luku ai me ka mainoino. aia hoi nianuia o ka moku. e noho m,ai anaV> Magami me kona mau hoa me elua o na kanaka oluna o kela moku, i loaa ole i na holoholona. o ke kumu o kd laua pakele ana. no ka holo mua ana e pee me ka ike ole o ua mapu. , . i;a*pau loa ka nūi o na kanaka e ae i ka make. ua hele hoi ka oheki 0 kela moku a he ula pu wale no.i ke koko, a i ka olino mn mai o ka nialāmalama o. ka la ma kekahi kakahiaka ae. he l'iona ku i ka manaonao ka mea i ikeia, eia nae he koho kela i liookaheia. no ka poe wale no i pili i ka hewa, aole hoi he koko 110 ka poe hewa ole. . •

Ma kela po, aole a lakou nei hana aku i koe. 'o ke kakali wale nō ahiki i ke ao anā ae ma ke kakahiaka mai. o na kanaka keia i pakele ko laua mau ola, kauoha aku la o Tazana, e komo pu mai laua ma ke kokua ana i na hana apau i pili i ka .noku. a no ko laua maka'u me ka weliweli i ka make, ua eleu mai la ua mau kanaka nei ma na hana apau, a oiai ua pa mai la kekahi oajjiani makaui maikai, o ka hoopilipili hou aku la no ia o ka moku iuka o ka aina. Hookāu hou ia aku la' rta mapu ame ke tiga maluna o ka' waapa e Tazana. Ttie ka hoe an'a aku i ka waapa nouka o ka' Hinā, a hookuii akil la i kana mau holoholona e hoi no ke j lakou wahi, a lā\veia mai la hoi o Goki, i mea nana e hookele i, ko lakoii mokii, ho ka mea oia hookahi waie no ke kanaka i ; makaukau i ka hookele āna i ka moku, no kahi o lakou e; l>alekānā ai. N'o ka loaa o ka noonoo iloko o kela mau holoholona e hāalele loa ana o Tazana ia lakou, fi% mea pohihihi loa ia, koe wale no paha o Akuta. maliā oia. hookahi iwaena o kela mau hololiolona i loaa kahi uwiuwiki noonoo, no ka pau o ko lakou ike hou ana āku i ka mea i noho mana mai he liaku no lakou no keleahi manawa loihi. Oiai ka waapa o Tazatia ame kona mau hoa. e huli hoi ana no kahi i ku ai o ko lakou moku, o Akuta hookahi wale no ka mapu i noho ma kahakai, aole hoi i ukali aku i ka nui o na holoholona e ae, he hoike ana mai keia, aia no he manao aloha a he minamina no ke kaawale o ko lakou haku mai ia lakou aku. I ke kau ana āku hoi o Tazana ma. maluna o ka mokti, a oiai i haalele iho ai ua mokukuna iiei i kela wahi. maluna wale no o kā oneki ua o Tazana ame Jene kahi i ku ai, naiia-iuka 0 ka aina, a elike me ka liiki i ko laua mau maka ke ike mai. pela iho la no ke ku malie o Akuta i kahi hookahi, aia wale no kana nāna ana ma kahi a ka moku e lāwe la i kona liāku. . . Ma ka huakai a kela mokukuna e lawe la i ka Haku Kelekona, a o Tazana hoi ma kekahi inoa ame kana wahine, ua ha-' lawai aku Iā ko lakou moku me kekahi mokukaua, iloko o na la ekolu, ma ka moana; a oiāi ua lako kela mokukaua me ke kelekalapa uwea ble, ua hoomaka koke aku Ia no o Tazana e hoounā i ke kelekalapa i Laelana, e ninau aku ana no kans keiki, a o ka nuhou hauoli i hoikeia mai iaia, o ia no ka loaa ana o ua keiki nei a laua. a aia hoi oia maloko o ko lakou hotne, kahi i nōho ai malalo o ka malama ana a kona haku hanai. Uā īilo kela lono o ka loaa ana mai i mea hoohauoli loa aku 1 ka manao o na makua, a oiāi e huli hoi pololei ana kela mo kukaua no Pelēkane, ua kau aku la o Tazana, ame kona mau hoa, e laa o Miigami, ka wahine Pāeie ame jene no hoi, maliina 0 kela mokukaua. a no ke koena iho o ha kanaka i koe. ua hookuuia aku no lakou e hoomau aku i ka holo ana maluna o kēla mokukiina, a e lawe aku i na waiwai no lakou, a e haiia akii ho'i elikē me ka lakou i ike ai he pono. O ka moolelo e pili ana no ka loaa hou ana o keia keiki uuku, a i hoilioiia aku ai hoi no kona home. aole i loaa iki ia Tazana ma, ka ike ahiki wāle i ko laua hoea ana aku no Laelana, o ia hoi, ma kela lawē aihueia ana mai o ka bebe e Nikola elike me ka kauā i ike ai, ma kekahi wahi o keia moolelt3. aole ; •oia i hōihoi koke noluna o ka moku i ka wā ao. no ka maka'u e ikeia auanei, nolaila ua» hoihoi oia e huna maloko o kekah' wahi, i, malania nui ia ai īla keiki liilii, me ka manao aia a ka wa poelēele, o kona manawa ia e.kt>i mai ai a lawe iluna o kr moku. Oiai nae o Nikola e hoolala ana i ke alahele maalahi ana elawe aku ai i ka bcbe a Tazana ma, malalo o kona malu, \v j okoa loa ka noonoo a Patjlo, kona hoa-hui. Ua loihi na maka- ! hiki o ko laua pili mau ana, me ka maopopo ia Paulo o na ano | iiio a hoopun-ipuni o Nikola, no ia kunm, ua ( maa maoli oia i i ua hāha a kela kanaka. a ua like no ko laiia hoopunipuni inoi loa. ma-na ano apau, i wahi nae e hoonoka aku ai ia Nikola, i a e loaa nui rtiai na pomaikai iaia, ina e hoihoi hou aku ana oiā ; i kela beb'e. mē ka poino ole i kona mau makua, liolaila haha'i ! aku kl oia i ka moolelo oiaio o na mēa i hanaia aku i kēla bēbe ' i ka wāhine nana e malama ana i ka hale o na keiki inakuā ole. | a hooholo like iho ia laua, e pani mai i keiki okoa ma kahi o ke • kēiki pololei a Tazana. a e mahele like laua i na dala uku ma- ; kana e loaa mai ana, i ka manawa e hoikeia aku ai kela keiki 1 koiia mau makua. ' O keia iho la ke ano i hoea aku ai he keiki okoa loā maluna 0 ka moku o Nikola ma, a pela no hoi i hoohewaliewa ai o : [ene Kelekona, aole kela o kana bebe. He āēlike ka kela wahine i hana ai me Paulo, aia o Paulo ' a huh hoi aku no Enelani, ia manawa e hoilee hou ae ai i ke ; keiki uiiku, aka mamuli o ke ake nui loa o kela wahine i na elala makana, ua hoea okoa aku oia imua o na kālihwaiwai o : Tazana, a hoike aku i ka loaa ana o k.a bel>e, me ke koi ana aku i kekahi uku makana kiekie, he oiaio, ua ukuiā mai kela | mau elala iaia, a ua hoihoi hou aku hoi oia i ka bebe, me ka : pilikia ole. iloko o na Ia he umi wale no, o ke kaa ana aku malalo 0 kona malii. Uā hooiaio mai ka wahine malama keiki. o kela i'o rio ka !bebe a ka Haku Kelekona, pela no hoi me ka wahine Pāele i ;!ilo inaii i kauwa na Jene. i hooiaio ai. a o laua no n.a mea 1 na laii'ā i niālāiiia i ka bebe, ahiki i ka huli hoi hou ana aku ; o na makua. ! Ma keia walii. i hoea mai ai ika weliiwelu liilii ana ona mainaolana o Nikola Rokofa, a i ka hoohokaia ana o kana mau

hana.kolohe apali, mahiuli o ke kumakaia ana.o,koiia hoa hui iaia; ua make nae o Nikola, ka mea nana i haawi mai i ka mahā iloko o ka noonoo o ka Haku Kelekona ame kana wahihe, No Paulo hoi, aole he mea- i lohe liou ia nona. aka ua manāoia ho nae, ua ukāli aku oia mahope o ka meheu o kona kokoolua, iaia i hoonoho liookahi ia aku ai e hele auwana iuka o ka aina. me ka nele i na hoaloha ame na kokua e palekāna ai oia. mai na poino mai. ' Mā ke ano nui ke olelo ae. ma ka la i hehi hou ai na wawae o ka Haku Kelekona ame ka Lecte Kelekona, ma ka iepo o I.aelana, o kekahi ia o na Ia i hoōpiha hou ia mai ai ko laua ola ana nie na liāawiiia hauoli, hui aku la n.a makua me ka laua kbiki, na hōāloha hoi me na hoaloha, a ua haawiia he mau paina hauoli no kekahi mau lā, pehea hoi e nele ai ka hauoli.! ua loihi ka hoi na la o ke k.aawale ana, a ua palekana ho#| mai na poino ame na pilikia mai a laua i alo ai loko o na) inea no na mahin.a loihi. j . Aia mau noo Wagami ame ka wahine Paele n>c ko laua S mau haku kahi j noho ai, ua hoohihi loa keia wahine Paele, e noho me kona mau haku, aole e huli hoi hou aku ihope 0 koiia aiiia hanau, a e mare aku i kane ana i hoihoi ole ai. nolaila mamuli no o ka makemake o Tazana ame kana kāuoha. ua mareia ae la o Wagami me kela wahine Paele, me ko Jaua kauohaia ana aku e hoi a malama i kona aina nui ma Aferika, a o ka hope loa a ka mea kakau moolelo i 1 ike aku ai ia lakou. e huli hoi ,hbu" ana no Aferika, no j ke kilohi hope ana aku o Tazana i kona aina hanau. j Ua hoea mai ? la kaua eka makamaka heluhelu-i ka hopena o keiā moolelo. i piha i ka pihoihoi, na poino āme na popilikia he nui, eia nae mailoko mai o ia mato popilikia. ame na hana lōkoino aloha ole a na enemi. ua o'ili mau mai jo Tazana. a o ka Haku Kelekona hoi o Ēnelani ame kana | wahine. me ka palekana. 1 O ka poe apau i heluhelu i keia moolelo, ke inanaoio I nei ka mea kakau, ua heluhelu ia no ia me' na maiiao hiaj laai, malia paha he-lauwili no ka hele ana a ka hioolelo | ma mau wahi, pela iho la no nae ke ko na o ke au o ika moolelo; o na mea maikai ole ap'au, e kiola aku ia. a e ! lawe mai ma na mea waiwai wale no, aka ma k'a āoao nae io ka i7?ea kakau moolelo, ke haawi aku nei oia, i kana mau mahalo ame na.hoomaikai ana. i ka poe heluhehi o ke Ku- | ōkoā, no ko ouk.Q'u ahonui ana mai, e kaana like me Tazaha. ! iloko o konā māu la o ka popilikia, a iloko hoi o na la o (kona lanakila ame ka hauoli. j . KA HOPENA.