Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 14, 4 April 1919 — NO KE AHA LA E HOLOMOKU NEI KEIA LAHUI I KA MAKE, A PEHEA LA E HOOLAUPA'I HOU IA AI? [ARTICLE]

NO KE AHA LA E HOLOMOKU NEI KEIA LAHUI I KA MAKE, A PEHEA LA E HOOLAUPA'I HOU IA AI?

Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa; Aloha oe:—Ano, māmuli no o ka puapua'i pinapina'i mau o na hoomanao poina ole no ke ola o ko kaua lahui i aloha nui ia e omilo mau ia nei i na wa i hala, ahiki mai ano, pela au e lawe mai nei i ka ninau ko'iko'i a kuliu a ia loea opio a kapena no hoi o ke Kilohana i ka 1901, a o id kela e welo ae la ma kou lae i keia la. He oiaio, he 19 makahiki ka lu'alu 'a o keia mau ninau aloha lahui oiaio i puanaia ae e Mr. David Kanewanui, i ko kakou hoomanao ana ae, aka no nae, he o ia mau no kona palahinu a omamaka hou mamuli o ke kanahai ole ana mai o ke kaheawai ana o ka lahui Hawaii i ka make, a kakou no e ike like ae nei no i keia la. Nolaila, e Hawaii lahui aloha nui ia 0 'u nei, e oluolu e huikala mai no i ko oukou mea kakau nci r oiai p ka. ekolu manawa keia a'u i hoike ai i ko'u nranao maluna o keia kumumanao hookahi no, a e ike pu ae no hoi kakou, aole he hua maopopo i loaa mai ,a no keaha ' mai ke kumu? A no ka mea, aole loa kakou i liana. Ina he aloha kakou ia kakou iho, ano ka inauawa, e ala kakou apau loa. | E Hawaii lahui aloha o'u nei e, e: oluolu e hoomanao mau i keia mau mea oiaio luli ole a ke Akua, i hoohana e ai' 1 olahonua, e|ike me Kana i manao ai he pono, mahope iho o ka haiia ana o ka euanelio e Melesideseka i na lahui e ma ka aina o Kanaana, Heta, Anora, Pereza, Hiva, lebusi, Gilegala ame ka Amora no 400 makahiki, a uo ko lakou hana i na mea e inainaia ai e ke Akua, a mihi ole. Ua lawe mai ke Akua i Kona lahui iwaena o ka Iseraela- a kipaku aku ia lakou ine Kona kauoha paa aku ia Mose. Puk. 24:11. Eia hou no o ka lahui Iseraela no a ke Akua i koho ai i waiwai hooilina Nona, o ia lahui no kekahi i lukuia a kipakuia aku mai Kanaana aku, no ko lakou hewa, a mihi ole i kela wn; a me he mea la ua loaa ia lakou ka naau pepe a mihi, oiai ua kokoke loa mai ka hora e hoihoi hou ia mai ai o ko lakou aina hooilina o Kanaana i keia la a kakou e lohe aku nei. Malia o ninau mai kekahi: Heaha ka hana hewa nui a ko'iko'i .loa a keia mau lahui Genetile 'ame ka lahui Iseraela i han'a ai? Ke waiho ae nei au na Mose e hoike mai ia kakpu ma ke : ano he lahui Hawaii kakou i alakai aku ia kakou e ike a e hoomaopopo piha mai no kakou. He Auleana piha ko ke Akua maliina o na lahui kanaka apau lon Ana i hana ai, a hoonoho ai ma kahi a Kona lokomaikai e oluolu ai e hoonoho, elike me kakou ame ko kakou mau kupuna,, penei: Olelo mai la hoi o lehova ia Moae, i mai lā: E olelo a»ku i na mamo a lae' raßla, a c i aku ia lanou, Owau rio o lehova ko oukou Akua. Mamuli o na hana <5 ka aina o Aigubita, kahi i noho ai oukou, aole oukou e hana aku, mamuli o na hana o ka aina o Kanaana, kahi e lawe ae ai Au ia oukou; aolo oukou e hana aku; aole hoi oukou e hole ma ka lakou mau oihana. E hana hoi oukou ma Ko'u mau kanawai, a e inalama i Ka'u mau oihana, e hele malaila. Owau no o lehova ko oukou Akua. Nolaila, e malama oukou i Ka'u mau kauoha, ame Ko'u mau kanawai, iua e hana ke kanaka ia, e ola no oia ia mau mea. Owai no o lehova. Aole kekahi o oukou e hookokqke aku i ka i-o o Kona i'o iho; e wehe i kahi huna. Owau no o lehova. O kahi huna o kou makuakane, a o kahi huna o kou makuahine, niai wehe oe*, o kou makuahine no ia, mai wehe oe i kahi huna ona. 0 kahi huna o ka wa* hine a.kou makuakane, mai wehe oe; o kahi huna no ia o kou makuakaue. O kahi huna o kou kaikuahine, o ke kaikamahine a kou makuakane, o ke kaikamahine a kou makuahine paha, 'ua hanau ma. kou wahi noho paha, ua hanau ma kahi e paha, mai wehe oe i kahi huna o laua. O kahi huna o ke kaikamahine a 'kau keikikane aine ke kaikamahine a kau kaikamahine, mai wehe oe i kahi huna o laua; ao ka mea, o ko laua, o kou wahi huna no ia. O kahi huna o ke kaikamahine a 'ka wahine a kou makuakane, na kou makuakane i hanau, o kou kaikuahine no ia, mai wehe oe i kona wahi huna. Mai wehe oe i kahi huna o 'ke kaikuahine o kou makuakane, o ka i'o no ia o kou makuakane. Mai wehe oe i kahi huna 0 ka hoahanau wahine o kou makuahine, no ka mea, o ka io' no ia o kou makuahine. Mai wehe oe i kahi huna o ka hoahanaukane o kou makuakane, mai hokokoke aku i kana wahi ne, he makuahine ia nou. Mai wehe oe i kahi huna o kau hunonawahine, o ka wahine ia a kau keiki; mai wehe oe i kona wahi huna. Mai wehe oe i kahi huna o ka wahine a kou hoahanaukane, o kahi huna ia o kou hoahanāukane. Mai wehe oe i kahi hu- : na o ka wahine ame kana kaikamahine, aole hoi oe e lawe i ke kaikamahine a kana keiki ,aole hoi i ke kaikamahine a kana kaikamahine, e wehe i kona wahi huna; o kona i'o no lakou, he mea hewa ia. Mai lawe oe i ka wahine me kona hoahanauwahine pu, e hoino iaia, 1 ka wehe i kona wahi huna, i ka wa e ola ana kela. Aole hoi oe e hookokoke aku i ka wahine e wehe i kona wahi huna, i ka wa e hookaawaleia ai ia no kona haumia. Mai mōe- oe i ka wahine. a kou hoa-, launa, e hoohaumia ia oe ia. Mai haawi i kahi keiki a« e Illp'ia Jftoleia, aole hoi oe e hoino i ka inoa o kou j Akua. Owau no o lehova. Mai moe i ke kanaka me he wahine la, he mea ia e inainaia ai. Aole | oe e moe i ka holoholona, e hoohaumia iho ia oe iho me ia; aole hoi e ku ka wahine imua o ka holoholona e moe iho iaia, he mea haumia hilahila ia. Mai hoohaumia oukou ia oukou iho ma kekahi o keia mau mea, no ka mea, ma mau mea apau, ua haumia na lahuikanaka A'u e kipku aku ai mai mua aku o oukou. Ua haumia ka aina,; nolaila, ke hoopa'i nei Au i koua hewa maluua iho ona, a ke luai aku nei no ka aina i k'ona poe kamaaina. No ia mea, e malama oukou i ka'u mau kauoha ame ko'u mau kanawai, aole hoi e hana i kekahi o keia mau mea e inainaia ai, aole kekahi o ko oukou lahui kana'ka, aole hoi o ka malihini e noho nna iwaena o oukou. No ka mea, ua hana na kanaka o ka aina mamua o oukou, i keia mau mea i inainaia apau, a ua haumia ka aina. > I ole ai e luai aJcu ka aina ia oultou kekahi, i ka wa e hoohaumia ai oukou iaia, elike me kona luai ana aku i na lahuikanaka, ka poe mamua o oukou. No ka men, o kn men o hana i koknhi o k?ia ma« i iaainaia, o Kaua-

ka. e hana ana, e okiia aku lakou maiwaena aku o ko lakou poe knnaka. No laila, e malama oukou i ka'u oihana, aole e hana ma keia mau hana i inainnia, a i hanaiia ai mamua o oukou; aole hoi oukou e hoohaumia ia oukou iho malaila; Owau no o lebova ko oukou Akua. Oih. Kāh. 18:1-30. Nolaila, e Hawaii lahui, ua maopopo piha aku la ia kakou apau ke kumu oiaio loa i auai, kipaku a luaiia ai o na kaniaaina o Kanaana mai ko lakou aina hanau aku, ka aina hoi a ke Akua 0 ka Iscraela e kuahaua e mai nei i ke ola ame ka hauoli, ke hana a hoomahu'i ole elike me na lahui mua nona ka aina, a i ka hoopa'iia i ka make, ke kipakuia ame ka lua'iia aku e ka aina hanau, o ua lahui hahaki kauoha la. Nolaila, o ka haawina a'o moakaka j le 'a loa imua ou e Hawaii lahui ano, o ia no keia: Aole loa a ke Akua nana ana, ma ke ano he lahui Hawaii kakou ,a no kakou na moku ako'ako'a o Hawaii nei, a kau i ka kakou poe mamo, ahiki aku i ka oili hou ana mai a ko kakou Hoolapanai i ka 1996. Aole (lewpela. Penei ka mea maopopo loa, e ike pu' mai no kakou: Eia ko kakou lahui Hawaii i keia la ma ke kulana ANAIIA. Aole ma ke ano luku heleuluulu elike me ko ka 185.'5, aka. nia ke ano kahe liilii mau o ka make i na mahina apau ,a o ka manao nui o ke Akua ma o keia ae la, 0 Kona kipaku no ia kakou e ku a e hele, oiai, aole o kakou hoohua ae i ka hi'«» p aka.nia ae ai o ka hoino mai ke poo ae o keia lahui, ma ke ano he lahui Hawaii, a e waiho malnolap iho ia Hawaii ainn, no kn )ahui kanaka e a ke Akua i ike ai he lahui kanaka ia e hoao ae ana e hoohua ae i ka hua oh n, i» i ku i kn pono. Oiai, oia no ka ona aina nona o llawaii ama nei, a ko kakou mau kupuna ame kakou ka lakou poe mamo e keha nei no kakou keia mau mokupuni, a o ko kakou aina kulaiwi hoi, malia ua pololei no ia ;mau upu mau ana a kakou pela, ina ko kakou mau kupuna ame ko kakou mau makua ame kakou e Hawaii lahui o keia hora ,aole i lihi launa a 'hawahawa i' keia mau hana i hooma--1 hu'i mua ia e na kamaaina o ka aina o | Kanaana, i anai a i lua'i ia ai lakou e ko lakou aina hanau ponoi, elike me ia mamua ae nei. Ina pela ua pololei, a | waiwai ole ka'u ake'ake'a wale ana i I na keena momi waiwai nui o ke Kilohana i keia la. [ Nolailā, e Hawaii lahui, e oluolu e ; lawe mai i ka kakou kumuhana ko'ij ko'i o ka Ja, i pili loa i ko kakou pono : laula ma na aoao apau loa, penei: I No keaha la e holomoku nei keia lahui i ka makē? Ke pane mai nei o Rev. H. H. Paleka, o na Aliiwahine Kaj ahumanu ame Kapiolani Nui na alii- | wahine pookela loa o ka ikaika loa o ka manaoio ia lehova Sabaota. Oia, [ Oia wale no ko laua. Akua ame na 'lii 'apau loa, arae na makaainana o Ilawaii nei; aole loa he • Akua e ae* Ua pau na akua pohnku i ke kiloi o kē kai, a ua pau hoi na'iakua kii daau i ke puhiia i ke ahi, a ua lo.he no hoiau mai ka poe kanaka nmkua mai, i hele a liuliu na la, oiai au-i ko J u mau la opio, e noho hoahanau ana no no Kawaiahao. 1. He kapu loa ka waa ke holo a lawai 'a i ka la Babati, 2. He kapu loa ke ho 'a i ke ahi, a hoolapalapa paha ino moaai ika la : bftti. 3. E malama mau loa ia ke f«nbano iTme ka eehia o ka la Sabati. 4. A- eia hoi ka'u 1 ike ai no'u iho. Ua ! hoohikiiā au e malama mau i ria kanawai ame na kau oha o ka ekaleaia. Aka* i ko'u komo ana i keia ekaleaia i keia la, ua hele koke aku au e hui me kuu makua o na, la opio, a ini'hi aku aU i ka'u hoohiki wahaheē 'aha', a nonoi a'ku au me >ka. liaahaa loa ,'^ J olnolu niai oia e- ljuikal;i mai i ka 'u i beKta ai nre ia, a ua ae mai oia, me ka niaikai a okiolu loa, a i mai la oia ia'u me keia nmu olelo o ke kuio, penei: Uoko o na ,holookoa o keia Ekalesia o Kawaiahao nei, o oe hookahi wale no ka i hana i ka mea naauao. Nolaila, e Hawaii lahui aloha holookoa o'u nei, e oluolu e ike mai a e kaana i keia ma 'i alaala nui a koikoi loa ou, a'u nei e kuahaua akea aku nei. O keia ke kumu pololei, a oiaio loa nana e omilo mau nei keia lahui, a o ke kumu moakaka lea loa hoi e holomoku nei keia lahui i ka make i na kau i hala ahiki mai la ano. A e oluolu hou mai, e lawe liou mai kakou i ka lua o ka ninau o keia la, penei: Pehea la o Hawaii lahui e hoolaupa'i, e hooulu, a e hoopiha hou ia ai na mokupuni i noho mua ia ai o Hawaii nei, elike me ka nui o ka lahui i ka hiki mua loa ana mai o Lono i Hawaii nei i ka 1778? E oluolu hou mai no ia' ue Ilawaii lahui aloha nui ia o'u nei, ke kuahaua hou aku nēi no au r ka'u haina mua loa no o 19 makahiki ke oo imua o ou*kou. O ko kakou mihi lahui holookoa loft no. Oia, oia ,oia hookahi -wale iho no ke ala ame ka maha ame ka hauoli mau nou e Hawaii lahui, ma na aoao apau, elike me ia au e upu mau aku nei, mai ka loaa ana o ka mana koho ia oe. Ke hana kakou i ka mihi lahui holookoa, he oiaio ,o ia iho la no ka mohai aala loa imua o.ka noho aloha o Owau mau loa. O ka ; mea a ko kakou mau j kupuna, na makua ome kakou i laWehala ai, he aneane loa e piha ka haneri makahiki i ikeia 1920 ae no, nolaila.e lawe kakou apau iloko o keia ma nawa nui loa, a e nōonoo me ke kuio a akahele ina pajia ua hana a ua pili iki aku paha ko'kakou mau kupuna, na makua'ame kakpu ka lakou poe mamo | apau pu no mē !na. malihini, a ke hoo- [ maopopo nui nei au nia keia. mau mea ano nui, a ke Akua e a'o e mai nei i [ ka tseraela, a ia kakou hoi ka lahui Hawaii e omilo 'mau ia nei o keia la, a 0 'ko kumu ikaika loa hoi nana i hoeueu ae i ke aloha iloko' o kakou, he mea pono e hana kakou i kahi 'hana no ko kakou pono laula huiia, a o ua hana la o ka niihi lahui holookoa no ia. Ai'a iloko olaila ko kakou huikala piha ia mai, a o ka loaa ana mai o ko kakou huikala ia ma ke ano lahui, o ia iho la no ke pani a pakuia o ka holomorku hou ana o keia lahui Hawaii i ka make,'a o ke Akua ka Makua mau loa no ka mea Nana e hooulu a e hoolaupa'i hou ia oe e Hawaii lahui, elike no me kana i hoomahoahua ai i ka lahui Iseraela, penei: I Hanau nui iho la na mamo a Iseraela a laha loa ae la, a kakoko loa, ua nui loa ko lakou ikaika, a ua piha loa ka aina ia lakou. Puk. 1:7. E hoomanao e Hawaii lahui, he kanahiku no poe na lakou i hoonulapula j 1 "ka lahui Iseraela ma Aipubika, ua! piha ka aina ia lakou, a he 22 tausam : hoi kakou ano, a ina he 10 tau.sani a kakon bebe o kn •makahik'i, alaila he 200 tausarti kakou i ka 1940. Mahalo. M. HAUUKA,