Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 15, 11 April 1919 — Eia ka Poe Hookuonoono o Waiakea i ka Pohihihi Eia Kekahi Poe ke Manao Nei e Kokua Mai ka Mahiko ia Lakou o Kekahi Poe Hoi ua Makemake na Kekahi Mau Kahu e Hoohana [ARTICLE]

Eia ka Poe Hookuonoono o Waiakea i ka Pohihihi

Eia Kekahi Poe ke Manao Nei e Kokua Mai ka Mahiko ia Lakou o Kekahi Poe Hoi ua Makemake na Kekahi Mau Kahu e Hoohana

Nn kekahi mau pule lehulehu ae nei i haia, a hoea wale mai i' keia manawa, aole i loaa ka nialaelae o ke alahele i ka poe i koho iho nei i na home hookuonAono ma Waiakea, Hilo, Hawaii, aka eia no iloko o ka pohihihi, me ke kunana ana, i ka lakou mau mea e hana aku ai, no ko lakou pono ame ka ]>niekana hoi o oa aina a iakou i koho ai i mau home hookuonoono. Eia ka Hui Mahiko o Waiakea ke koi mai nei i 'ka j>oe hookuonoono, e hana aku i kekahi aelike me lakou, no ke kukulu ana i ka hale, a no ka hōolako ana mai i na mea apau e pono ai ko lakou noho ana, ame ka mahi ana aku i ka aina; ma ka aoao hoi o kekahi poe o Hilo, ke makemak'e mai nei lakou e ae aku ka poe hookuonoono e kakau malalo o kekahi aelike, no ka waiho aku i na aina hookuonoono malalo o ka hoohana ana ākekahi mau kahu, he ehiku ko lakou nui, a i umi-kumamaha majahiki ka loihi o ka mānawa e hoohaMia ai na aina nialalo.o kela mau kaku, mamua o ka hoi ana mai i ka poe no lakou na aioa. 0 ka manawa a ka hui mahiko i makemake ai e hanaia ka aolike me ka poe hookuonoono, ho eh'a wale no makahiki, mahope aku o kela manawa, ua hiki i ka poe hookuonoono ke hana aku i ko lnkou mau aina hookuonoono eliike me ka lakou ijke ai he j)pno. Ma ka aelīko a ka mahiko i maikemake mai ai e hana me k& poe hoo-ku-onoono, e kaa ma ka aoao o ka mahiko ke kukulu ana i na hiome, o ke kiekie loa he elima haneri dala, e haawi pu hoi ka mahiko he iwakalua-kumamaono dala o ka mahina i ke kane, a he umi-ku mamalima hoi (lala i ka wahine, ina no ko laua hana kino i tka aina; he niau «lala keia no ka malama ana i ke ola. Ina nae ua lawa ole na limahana, no ka hana ana ma ka aina, ua hiki i ka mahiko ke hoolako mai i na limahana, a i na hemahema e ae paha e pono ai ka niahi ame ka malama ana aku i ke ko, a na ka mahiko e uku ia mau hoolilo apau; aia a oo ke ko, o ka manawa ia a ka mahiko e lawe ae ai i na hoohlo apau, me ka ohi pu i ka ukupanee o ehiku pakeiieka no na <lala apau i ukuia mai ma ke ano hoaie; a o ke koena aku o na ilala no ke oo ko, e holo aku no ia i ka poe hookuonoono. Ma ka manaoio o kekahi mahele nui <» ka poe hookuonoono o Honolulu nei, 0 kela ke alahele maalahi loa no lakou, n ua paa no hoi ko lakou manao, iloko o mau makahiki eha, e lnki ana ke h'.ihoiia aku na dala apau a ka mahiko 1 haawi nini ai ma >ke ano hoaie, a ilo-:-.o no hoi 0 ia manawa hookahi, e pau ana ke kumukuai o na aina hookuono!io i ka ukuia. N T o ka manao o ko Hilo poe e hana n.<u -ka poe 'hopkuouoono apau i ka aeiike, no ke kaa na na kahuwaiwai ka ' oohana ana i na aina, ina no ia he 'i'.ea. o kuaiia ai i halewili kaokoa, ua kanalua koonei poe i ka ae ana aku, no ka loihi loa o ka manawa e kakali aku ni, ahiki i ka hoi hou ana mai o ka aina" :a lakou, a o kekahi no hoi, aole lie hoakaka maopopoia o na mea e pili ana i ko lakou ola, a mau ano e ae paha, o ka i.ikou wale no e nana aku nei, o ia no >.a hoio aku o 'kekahi pomaikai nui i kela mau kahuwaiwai, mamuli o ka lak(>u hoohana ana i na aina. Mahope ae nei, e ikeia ai ka manao " k' ka'hi o ko Houolulu nei poe i lawe i home hookuonoono nona ma Waiakea, m- kona a'o pu aku i ka mea pono a k'.onei poe e hana aku ai: Hs Manao Hoakaka i na, Hoa Aina Hookuonoono o Waiakea E O'u Mau Hoaaina:—'Mamuli o na manao lehulehu e pahola nei iwaena o kakou i keia mau la, mai na aoao like oW mai e hoao mai nei e alehe a lilo loa aku ko ka'kou mau noonoo maikai n'e ko kakou mau wahi kuleana a ke a\ipuni i haawi mai nei, na ia poe e hookole, nolaila, ua ulu ae ia'u ka noonoo f hoike akea ae i ka'u mau mea i hoomnopopo ai, i hiki ai ke loaa like ia oukou na hoomaopopo ana, a malia hoi, mamuli o iar kaana pono ana iho a oukou i keia mau manao hoakaka, e loaa no ia kakou ke kuikahi, no ka pono me ka holomua. Penei na mahele hoohana ī waihoia mai imua o 'kakou: l'a hele mai ka Ilui Waiakea Mill

Company, mamuli o ,ka kakou nonoi ana aku ia lakou, a ua waiho mai lakou i ka lakou mau kumuhana penei: Ua ae lakou e hana i aelike me kakou pakahi, a maloko o ia aelike, ua ae lakou e haawi ia kakou pakahi i na mea apau i hoikeia penei: 1. N'a lakou e kukulu i hale no <ka mea i nele i ke dala no ia hana; $500 ka palena. 2. Na lakou e haawi mai i kela me keia inakina i $24 no ke kane, a i $15 no ka wahine hookuonoono; ma ke ano dala malama ola, ina nae e hana ia mea i kona aina. . Na la/kou e haawi mai i poe limahana ke noiia aku, a na lakou e'uku ia mau limahana, elike me ka uku i loaa ia poe ma ka lakou inau 'hana ponoi 0 ia ano like. 4. Na lakou ē hoolako i na meahana apau e holopono ai na hana hooulu ko ahiki i >ke oo ana. 5. Ua. ae lakou e kua'i lilo aku i ke ko apau o ka aina hookuonoono no ke kumukuai e loaa ai i ka mea hookuonoono i $1 no kela me keia tona ko o 2000 paona ,ina e hoomaopopoia ke ana momona o ke kopaa ina Nu loka ma ka averika no ia mahina i okiia ai ke ko a halihaliia i ka wili me ke 96°. 6. Ua ae ka Hui Waiakea Mill Company e haawi mai i keia mau mea apau 1 hoikeia ae nei ia kakou pakahi, ma ke ano hoaie, a aia i ka wa e wiliia ai 0 ke ko a kakou, o ia ka wa e lawe ae ai o ka hui i na dala apau i aieia e kakou, me ka ukupanee o 7% o ke dala; a o ke koena iho, e hoomaopopoiā no, aia ma kahi o ke 52%. Penei paha e moakaka loa ai ka waiwaii 'o e loaa ana, mamuli o ka keia hui mahiko e haawi nei, elike ae la me ia mamua nei: Ua hoomaopopoia, iloko o na makahiki he 10 i hala ae nei, o ka averi'ka kopaa i loaa no kela mau aina i lilo ae nei ia kakou, he 9 tona ko loaa he 1 tona kopaa. O ka loaa no ke kopaa o ia māu niakahiki ma ka averika i hoomaopopoia, he $146.32 no ka eka, a ua like ia me $65.52 na ka mea hookuonoono, a he $60.80 na ka hui. Ua maopopo loa o ka hapanui o na loaa no ke ko, aia ma ko jjakou aoao, he 52% iH) kakou, a he no no ka liui'. Ke 'hoolawe ae na lilo hoohana me na (lala malama ola, e koe ana ia kakou he wahi waihona. Iloko o 2 oo ko, o ia hoi, o eha makahiki, ua hoomaopopoia, ua kaa ke kumukuai o ika aina, a ua pau no hoi na aie i ka hui, ina e hoomakaulii ka hookele ana a ka mea hookuonoOno. Ma ka aoao hoi o ka poe e hele mai nei e ku-e i ka Waiakea Mill Company, ke waiho mai nei lakou i ka lakou kumuhana, penei: Ke makemake nei lakou e ae aku ka poe hoO'kuonoono apau loa e haawi aku ma ke kakau ana i ke kuleana hoohana 1 ko lakou mau aina hookuonoono i kekahi poe 'kahu (trusteos) o 7 lala; ka haawi pu ia lakou i ka mana piha e aie dala no >ka hoohana ana i ua mau aina jiei. Ma ka lakou hoomopopo ana he $3,000,000 ka waiwaii 'o o na dala a lakou i manao ai e hoohana i ua mau aina nei, me ko lakou kukulu pu i wili, a i ole kuai paha i kokahi o na wili e ku nei ma kahi kokoke i keia mau aina. Wahi a lakou, e loaa ana i ka poe hookuonoouo he 60% a ©i, no ka lakou ko, aka nae he 14 makahiki e noho aie &i no kela. mau dala 'hoohana a kela poe kahu e aie ai. He 14 makahiki e noho aie ai ina na kela poe kahu ehiku e hookele ka hana.

Eia kahi mea apiki loa, aole he wahi aelike malama ola no ka tnea hookuonoono, aole kukulu hale, aole loa no, o ka haawi aku i 'ka aina na kela poe ehiku e hoohana, a iloko o 14 makahiki pau ka aie. O keia mau kuniuhana ae la el&a ka i waihoia mai imua o kakou. I ka'u hoomaopopo i'ho, ke hooholo nei ko 'u manao, o ka hana uaauao loa a kakou e hana ai, o ia keia: E lawe mai i keia mau kumuhana elua a hookuku. O ka inua, ke kumuhana i waihoia mai e ka Waiakea Mill Company, me kana mau kokua e pau ai ko kakou aie apau iloko o eha makahiki. O ke kumuhana elua hoi, he 14 makahiki o kakou e noho«aie ai, alaila palekana. O ka aie pilikia loa, o ia ka aie i ka aina; ke nele no ka uku ana i ka wa hookaa, o ka hoi hou no ia o ka aina i ke aupuni; pehea iho la ka pono o ka mea hookuonoono? He mea oiaio, o ke kUmuhana elua i waihoia mai e 'ka poe ku-e i ka Waiakea Mill Company, he kumuhana maikai loa e pomaikai ai ka mea hookuonoono, ma keia mua ajtu. I ka wa e pau ai ka aina i ke kaa, ī ka wa e kuokoa ai ka mea hookuonoono, ia wa uā hiki i ka mea hookuonoono ke hana me ke kuokoa, e loaa nui ai iaia 'ka pomaikai o k'ona aina. Aka, i keia wa, he hana hawawa loa na ka mea hookuonoono ka onoupoo ana iaia iho iloko o ka aie no

14 makahiki inalalo o ke alaikai ana a kekahi poe kakaikalii, e hoao ana e loaa ko kukou pomaikai nui ma o na uku hookele hana e loaa ai ia lakou me ka ukupanee pu o ka hikou dala ame ua komisiua pu no hoi. E lioomanao e o 'u mau hoaaina, o ua liio apau no ka hoohana ana. i na aina o kakou, e ili ana no ia maluna o ka aina. Owai ka aina? O kakou no ia, ka poe no lakou ia inau aina. Na kakou ana uo e uku ia mau lilo apau, me ka uku o ia poe kahu ehiku. I\e olelo nei kela poe, ina aole e ae ka Waiakea Mill Company .e kuai hoolilo i kona wili ia lakou, alaila e kukulu ana lakou i wili-hon, a i ole, kuai i ka wili a ka poe Pukiki o Ililo. E, o ua I'ukiki nei no ko.ia e hooikaika nui mai liei e hui aku me lakou. No keaha? He mauao nui mahope aku! Ua ike kakou a ua kamaaina, i ka wa e paa ai o kekahi mea i ka aie loihi, e walea ana kona noho aie ana, me ke komo kuhohonu loa iloko o ka aip, a o ka hopena, he lilo no kona wahi kuleana a hele olohelohe kOkula o Kamaoinao. • v Ke manaolana nei au, ina oukou e o'u mau hoaaina e «kaana pono ana i keia mau manao, rfole no e nele ko oukou liooiuaopopo pu iho. O ka kakou hana naauao i koia wa, e hui pu me ka Wai-. akea Mill Company no eha nlakahiki wale no, a pau ko kakou aie aina me na aie e ae, alaila lioala i hui elike me ka kela poo Pu-kiki e hooikaika mai nei. O ia ka wa e hui ai nie lakou e lawelawe i na hana kuokoa e loaa ai a oi aku ka pomaikai. O ka aie ka mea weliweli. Ke hui ine ka Waiakea Mill Com- j pany, ua maopopo ke ola o ka noho ana , aku i ka aina, ua maopopo kahi pupupu hale e malumalu ai, ua īnaopopo na lako J me na paahana, a ua maopopo ka loaa j o ke dala no ke ko; ua maopopo ia mau j mea apau, me ke kanalua ole; ua mao i J pu no hoi, iloko o e'ha makahiki j ,pau ka aie. ' Me ka hui hoi o Carlsmith me ka poe | Pii'kiki,. aohe malama ola, aole kuleana | lawelawe pu aku, aole huahelu maopopo e loaa no 12 a 14 makahiki, a hookahi mea maopo]>o loa, ua kela poe ehiku wale no e hoohana na'inea apau, me na | uku nunui, na komisina, me na ukupanee, a o na lilo apau, e ili ana maluna | o ka ]>oe hookuonoono; he 14 makahiki e noho aie ai. . O ka 'u mau hookuku aua keia. Na oukou e koho mai i ka mea pono no oukou. Ke a'o nei nae au ia kakou apau, e hui kakou nie ka Waiakea Mill 'Comj»any i pau -koke ai ko 'kakoii mau aie apau iloko o eha makahiki. Me ka haaliaa, A. KAUEī AONA.