Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 18, 25 May 1919 — Page 6

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, MEI 2, 1919.

 

NUPEPA KUOKOA

SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO  

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU

POALIMA-----------------------------MEI 2, 1919

 

E WAE A E KOHO ME KA NAAUAO I NA MOHO

 

            Ua hoea hou mai kakou i ka manawa i koiia mai ai kela ame keia mea, i loaa iaia ka mana koho bloke, e hoohana aku i kela pono, ma kea no ku i ka naauao, a ma kea no hoi e mihi ole ai kakou mahope aku, no ka mea, eia na moho e alualu nei i na kulana oihana o ke Kulanakauhale a Kalana o Honoluu nei e koho aku ia lakou a puka ma keia kau koho baloka wae moho, a e hoonoho aku hoi ia lakou ma na kulana oihana a lakou e alualu nei.

            Eia he heluna nui o na moho e alualu ana no kekahi mau kulana oihana, ma na aoao kalaiaina a elua, he mau moho hoi kekahi, i loaa ole he mau hoa paonioni ma ko lakou mau aoao kalaiaina ihoa nolaila e konoia ana ka mea koho baloka, e hoaa iaia ka ike ame ka naauao ma ke ano o kana koho ana, ame kana wae ana i na moho; aaole hoi o ka pono koho wale iho no, mamuli o ka hookikinaia mai, a mamuli paha i kekahi mau kumu pahele kii baloka e ae.

            Ma keia kau wae moho o kakou, no na luna oihana o ke Kulaneakauhale amen a Kalana lehulehu; ma kahi, he elua wale no mau moho e alualu ana no kekahi kulana oihana, e koho ana kakou i kela mau moho, ma kea no, o ka mea e loaa ana i kekahi o kaua, ka heluna nui o na baloka, ua koho maoli ia oia, me ka holo hou ole aku ma ke koho baloka laula iloko ae nei o Iune; nolaila he mea ano nui keia, e hoomaopopoia e na mana koho baloka, o manao iho auanei lakou, he mea makehewa wale no ke koho ana aku, no ka mea ua wae mua ia no oia, aia a ke koho laula aku, o ka wa ia e haawi ai i na kakoo piha ana nona.

            Ma na kulana oihana hoi i lehulehu na moho o kekahi aoao kalaiaina hookahi e holo moho nein a na mana koho o kela aoao kalaiaina, e wae i ka lakou maho, pela hoi me kekahi aoao kalaiaina aku; a oiai he keleana nui ko na mana koho baloka, e wae ai i ka lakou mau moho, na moho hoi a lakou a manaoio ai he poe kupono, a malaulau; he poe hoopono, a makee i ko ka lehulehu mau pono, ma ia wae ana auanei, ame ia koho ana e ikeia ai ka naauao ame ka ole.            He mea pono loa e loaa ia kakou na luna oihana hoopono ma ka hana, e make ana i ka pono laula o ka lehulehu, aole hoi i ko lakou mau pomaikai wale iho no; no ia kumu, ano kekahi mau kumu kupono lekulehu e ae, e hoike e na kanaka Hawaii, i ko oukou maauao, ma kea no o ka oukou koho ana, ma ka la koho baloka wae moho e hoea mai ana aole o ke koho wale aku no me he mea la, aole o kakkou makee no ko kakou mau pono iho.

            Ma ka hoomaopopo ana, i kekahi o na paani politika e lawelaweia mai nei iloko o keia maula, iwaena o na Repubalika amen a Denokarata, eia ke hoohanaia mai nei ka mikini kalaiaina o kea no alunu, a ke paheleia nei ka noonoo o na mana koho, me na maunu kii baloka, e punihei wale aku ai na kanaka Hawaii, a o ka weluwelu liilii o kela mikini kalaiaina , ame ka ole, ua ili aku ke ko’iko’i maluna o na mana koho baloka, i makee i ka maikai ka pololei ame ka lawelaweia o na hana o ka lehulehu me ka hoopono, ka wawahi ana i keia mikini, ma ke koho baloka, e punihei wale aku ai na lkanaka Hawaii, a o ka weluwelu liilii o kela mikini kalaiaina, ame ka ole, ua ili aku ke ko’iko’i maluna o na mana koho baloka, i makee i ka maikai, ka polilei ame ka lawelaweia o na hana o ka lehulehu me ka hoopono, ka wawahi ana i keia mikini, ma ke koho ku-e ana i na moho i kaa aku malalo o kela mikini.

 

E LILO KAKOU I POE KOKUA IA KAKOU IHO

---

            O ke kulana oihana Loio Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, kekahi o na kulana oihana ano nui loa, iloko o keia koho baloka wae moho o kakou, oiai he elua mau moho ma ka aoao Republika, a he elua no hoi ma ka aoao Demokarata; mailoko mai o keia mau moho eha, i hookahi moho e lanakila ma ka aoao Republika, a i hookahi hoi maka aoao Demokarata; alaila kuhou aku laua no ka paio ana, ma ke kau koho baloka laula ehoea mai ana mahope aku.

            No kekahi mau makahiki ae nei i paa loihi ia ai keia kulana oihana e ka Loio Kalana A.M. Brown o ka aoao Republika, me ka lilo oka moolelo o kea no o kana lawelawe oihana ana, i hoike maopopo loa no kona kupono ole e hoomau hou ia aku ma kela kulana; a ua hoea mai i ka manawa e hoonoho aku ai i mea okoa ma ia wahi; i kanaka a na makaainana o keia kulanakauhale e haaheo ai, a i lilo hoi i mea kokua nui aku i na hana o ka papa o na lunakiai, amen a poo o na keena oihana lehulehu.

            O ka moho e holo ku-e nei iaia ma ka aoao hookahi, he lunakanawai oia mamua, pela no hoi na moho ma ka aoao Demokarat, he mau lunakanawai no laua a wlua, he hookahi i pau kona kau o ka paa ana i kela oihana, a he hookahi e noho lunakanawai mai nei; a no ke pahele ana i ka noonoo o na mana koho Hawaii, ke hoalaia mai nein a kumu kohu ole, o kea no haahaa, a kupono ole i ko kakou ano ko na Hawaii, a kipehi aku maluna o kela mau moho ekolu, ma ka olelo ana, aole lakou he poe kupono, no ka mea, ua hoopilikiaia aku na Hawaii hana suaipa, ma ke kaua ana o na hoopa’i maluna o lakou, a ua hoopaaia aku hoi kekahi poe maloko o ka halepaahao no ka piliwaiwai, me ka waiho ana i ko lakou mau ohana iloko o ka pilikia ame ka poino.

            O na kanaka i kaa aku malalo o ka mana o ka mikini politika, e a’o ana i na mana koho, e koho ku-e aku i na moho e holo nei no ke kulana loio kalana, i wahi e loaa ai ka lanakila ia A. M. Brown, he poe kumakaia lakou ia lakou iho, a i ko lakou lahui, he poe i kuaiia aku kolakou mau pono a lilo, me na apana dala uuku amen a hoopaa pomaikai pili kino.

            O ko kakou ike aku i ko kakou lahui kanaka, e paakiki ana iloko o na hana e poino maoli ai ko lakou noho ohana aua, a e lalau mai ai na lima o ke kanawai maluna o lakou; o ka hana kupono loa ma ko kakou aoao, ma kea no he poe Hawaii, o ia no ka lilo ana i poe kokua, ma ka hoopakele ana ae i ko kakou poe iloko o ka pilikia, aole o ka luma’i hou aku ia lakou iloko o ka nenelu o ka poino, he hana ku ia i ka lokoino ame aloha ole.

            Ke koi mai nein a kanaka i hoolimalimalaia i mau meapaahana na ka mikini politika, o ka hana piliwaiwai ame ka hana suaipa, o kekahi mau hana ia e pono nei kekahi mau ohana Hawaii lehulehu; ea, o keia kekahi o na olelo hoopunipuni; o ka mea oiaio loa, o ka poe e hoomahu’i mau nei ma keia mau hana, o lakou kekahi poe pilikia loa, a ku i ka hoaa o ka moho ana; eia ka he maikai iho la ka hele lanakila ana o keia mau mea hoopaino, ma ka hoonoho hou ana aku i ke kanaka i kauia ma ke ana kaupaona, a i ikeia kona kupono ole.

Aia he mau hana hemahema a ke keena o ka loio kalana i lawelawe ai, ina no ka hoomalima ole ia o kekahi mau loio mawaho, ua ili aku he mau hoopii hewa maluna o ka papa o na lunakiai; aia hoi he mau hana hahaki kanawai i lawelaweia e kela ame keia keena oihana elike me na mea oiaio i loaa aku, mamuli o ka noii ame ka huli pono ana a ke komite o ke kiure kiekie o ke Teritore; he hoike ana mai keia, i ka lawa ole o A. M. Brown i loio kalana; aka i kanaka e hiki ai ke haawi aku i na kuhikuhi amen a alakai ana i ka papa o na lunakiai me ka pololei; a i kanaka hoi. E hookaokoa ana iaia, mai kea e ana aku, e lanakila na hana hakihaki kanawai ma keia kulanakauhale, oia ke kupono ma kela kulana.

---

O na kanaka i kohoia e ka lehulehu i poe kaukanawai, malalo o na kahuahana o ko lakou mau aoao kalaiaina, a i hakihaki i ka lakou hoopaa; me ke kokua ana e hoomahuahuaia ae ka uku o na lunakiai; e alualu pu i kela kulana oihana, i wahi e ohi ai i ka uku o na lunakiai; e alualu pu i kela kulana oihana, i wahi e ohi ai i ka uku mahina nunui; aole loa e hiki ke kauia aku na hilinai ana maluna o na kanaka o kela ano; no ko lakou lilo i poe kauwa hoopono, aka e Iilo ana no lakou i poe uhaki hoohiki, a i poe kokua aku, ma ka hoomahuahua ana ae i ko lakou mau pomaikai iho.

---

O kekahi luna oihana makaukau loa, a i noho loihi ma kona kulana oihana me ka mahalo nui ia, elike me ka Lunahooia James Bicknell, ame ka Puuku Conkling, he mea pono e haawiia aku ia laua a elua, na kakoo piha ana a ko laua aoao kalaiaina, amen a mana koho kuokoa o keia kulanakauhale.

---

 

E KAU AKU NA AHEWA ANA MA KAHI I PILI I KA HEWA

 

Ma ka hihia a ke aupuni e keu-e ana ia Kakauolelo Kalana D. Kalauoiokalani, no ka hooia ana i ka pololei o ke koi, no ke kukukuia ana o na hale koho baloka o na koa, ua hoopuka mai ke kiure, o ka aha a ka Lunakanawai Franklin, ma ka Poalima aku nei i hala, e hookuu loa ana iaia, mai ka pili ana i ka hewa elike me ke kumu hoopii, ina pela, e ili aku ke ko’iko’i o na ahewaia e pono ai, maluna o ka poe maoli i kuleana e ahewaia.

Malalo o ke kanawai, o ka papa lunakiai ke kuleana ame ka mana e haawi ai i na kauoha, a e apono ai i na koi o kela ame keia ano, i pili aku i na hana apau no ke koho baloka, a i ke apono ana aku o ka papa i kekahi koi, mahope iho o ka hookoia ana o ka hana, ua lawa ia no ka hooia ana mai i ke kau o na ko’iko’i apau maluna o ka papa lunakiai, e hi-o aku ai na noii pono ana, no na hana a na lunakiai, e pono ai.

Malia paha, ua laweia mai kela hoopii e ku-e ana ia Kakauolelo Kalauokalani, ma kea no he kumu ia e hoonawaliwali ai i kona kulana holo moho; ua lilo n onae keia i mea maikai, no ka mea, ua hoopauia ae ko ka lehulehu mau manao pohihihi, e hiki pono ai ia lakou ke hoohana aku i ka lakou koho ana, ma ka la 17 ae nei o keia mahina, me ka pololei aole hoi ma kea no kehihewa, mamuli o ka maopopo ole o ka mea oiaio.

 

HE HANA KAPAKAHI A KAULIKE OLE

 

O keia kau ahaolelo, ka helu ekahi, ma ka moolelo o na kau ahaolelo ma Hawaii nei, ma ka hoomahuahua i na ukuhana, o na luna oihana o na kalana lehulehu amen a luna oihana o ke Teritore, a ma kahi hoi o ka hooholo iho i kekahi kanawai, no ka hoomahuahua ana i ka ukuhana o na limahana, “aohe wahi mea a lewalewa iho,” wahi a Wilimana.

Ua paa loa ka manao iloko o ka hapanui o ko kakou mau makaainana, aole he kupono iki e hoomahuahuaia ka ukuhana o na limahana, oiai nae he poe hooikaika maoli lakou mana hana e pono ai ka lehulehu; a ma kahi o na hoolilo nui hewahewa no na kaa otomobile, na hoolilo o na keena oihana, aohe wahi mea a ku-eia aku. He heu a ka mea kupaianaha!

---

 

 

Nuhou Kuwaho

 

            SAN FRANCISCO Apr 25. ---O ka hui Kepani o Mitsu & Co. ka mua o na hui i howa aku i ka 100 pakeneka ma kana lawe ana i na bona aie kuokoa. Ua lawe ka hui he $100,000 a ua kuaiia e kona mau kanaka hana dhe $6000 ka waiwaiio ma na bona.

---

            EASHINGTON, Apr. 26.---Ua hookuuia aku e ke keena kaua he 1,882,253 mau aliikoa amen a koa mai ka oihana kaua aku ahiki i keia la, elike me ia i ikeia ma ka hoike a ke keena kaua.

---

            PARIS, Apr 26.---Ua kauohaia aku ka Ria Admirala Andrew, ka mea nana e hoomalu mei i na awakumoku Amerika apau maloko o ke Kai Adriatic, e lawe i na keehina hana makaala apau i ole ai e ala mai kekahi haunaele mamuli o ko Italia kuhalahala no ka haaswi ole ia i Fiume iaia. Ua hoea aku la i Roma i keia la ke Kuhina Nui Orlando a ua hookipaia aku la me ka ohohia nui ia, elike me ka hoike a kekahi luna aupuni mai ke kapitala Italia mai.

---

            BERLIN, Apr. 26.---Ua kauoia mailoko mai o ka halema’i e na kanaka Spartaean a pepehiia a make ke Kauna Valrey, ka mea nana i powa i ke Kuhina Nui Eisner o Bavaria.

---

            LONDON, Apr. 25---Aneane 5,000,000 kanaka i make maloko o Inia i ka ma’i flu a he miliona poe hou aku i nmanaoia ua make no maloko o na okana aina o na kanaka Inia maole, elike me ka hoike i loaa mai i ke aupuni Inia.

---

            MADRID, Apr. 26---Ua hoikeia ae i keia la he huina o 145,000,000 pesetes wale no i laweia o na bona mai ke keena puuku Sepania aku i kauohaia aku ai i ka makahiki i hala. He 200,000,000 pesetes a ke aupuni i makemake ai, aole nae i piha pono ia huina i makemakeia.

---

            NEW YORK, Apr. 25.---Pakele wale iho no i ka maine ka moke nui Leviathan, ka mokuahi Kelemania mua e hoihoi mai ana i na koa Amerika he 12,000 i Amerika nei mai Palani mai, i kekahi maine hes 30 kapuai ka mamao mai iaia aku i kona manawa e holo mai ana mawaho ae na kapakai o Nufaunalana, elike me ka hoakaka a na liimoke i hoena mai ai ianei i keia la.

---

            LONDON, Apr. 26.---Ua lilo ka hoao hou ana mai ma ka aoao o na Kelemania e lawe limanui ma kea no e hao wale i na lako meaai a na mokukaua e holo aku ai i ke awa o Hamburg no ka hoopakele ana i na moku lakoai a na Aupuni Huiia, wahi a ka hoakaka a ka nupepa Exchange Telegraph. Ua kauia na pukuniahi ma na alanui e moe ana a hoea i na uwapo a ua hoomakaukauia e na luna aupuni i mau pu no ka hoohanaia aku ina nei no ka hoao mai o na Kelemania e hoopoino i na moku a na Aupuni Hui.

---

            LONDON, Apr. 26.---Ua make ia maloko o ka halepaahao ke Kauka Alexander Werkle, ke kuhina nui o ke aupuni Hunegaria, i kulike me ka lono i hoea ae i Vienna i keia la. Ua hoopaaia ke Kaukia Werkle iloko o ka halepaahao ma ka manawa i hoao ai e noala kipi maloko o Budapest.

            WASHINGTON, Apr. 25--- Ua hoolahaia ae e ke Kakauolelo Tumulty kekahi hoike i keia la e olelo ana ua loaa mai he kelekalapa mai ka Peresidena Wilson mai e hole ana i ka oiaio na lono lauahea ua komo pu aku ka Peresidena iloko o ka hana ana i kekahi kuikahi ma-lu mekekahi o na maua nui o kea o.

---

 

HAULE HE BEBE MAI KA PUKA ANIANI AKU.

---

            He baba uuku o umi-kumamawalu mahina a nona ka inoa o Louis McKeague ka i pakele mai ka make mai, mamuli o ka haule ana mai ka puka aniani mai o ko lakou home ma Maluhia Cottage, ma ke alanui Hokele, ma ke ahiahi Poalima aku nei i hala; he umi-kumamaono kapuai ke kiekie o kahi i kaule iho ai mai ka puka aniani iho o ka papahele elua, a ma ka oleloia ina ka i hauloe pono iho iluna o ka papa pohaku paakiki e waiho ana malalo iho ne make loa kona malaila ia manawa. Ua loaa no iaia kekahi mau alina ma ke poo a ma kekahi mau wahi e ae o ke kino, aka nae ua manaoia he mau poino no ia ana e ola hou ae ai. Ua laweia ae oia maluna o ke kaa lawe ma’i o ua ulia poino i ka halema’i no ka haawi ana mai i na kokua mua, a mahope iho ua hoihoi hou ia aw i ka hale, a ma kona home oia e makaala mau ia ae ai e ke Kauka Batten.

            Ma ka hora umi-kumamalua o ka po o ka Poakolu nei i hookuu loa ai na hana o keia kau ahaolelo.

---

            O ka hale e kukuluia mai nei i nei manawa ma Kapiolani Paka no kahi hoikeike o na mea kanu amen a pua ka mua loa o na hale e kukuluia ana.

---

            Ma ka halawai a ka papa o na lunakiai ma ka po o ka Ppalua aku nei i hala, i haawiia aku ai ke kauoha i ka enekinia kalana, e waiho aku i na koho, no ka hana ana i ke sua no Kakaako ame Kewalo.

---

            Ua haawiia aku ka ae i ke noi a na Republika, no ka malama ana i ka Halawai kalaiaina hope loa, ma ka po o ka la 16 o keia mahina malalo o Aala Paka, a pela no hoi i na Demokarata, me ke kukulu nae o na Demokarata i wahi haiolelo no lakou.

---

            Mai ka hoomaka ana mai o ka mahina o Aperila ahiki i ka Poaono aku la i hala he 39 ka huina o na hihia okimare i komo ae i ka aha kaapuni, a o ka hoeha no ame ka malama ole i ke ola na kumuhoopii hala ole.

---

            Mamuli o ka pii hou ae o na auhau federala, na ukuhana o na kanaka, na hoolilo na na material amen a lako apau e pono ai ka hana aohe mahele puka o 60 pakeneka, elike me ia i haawiia ai ma na mahina o Iune ame Dekemaba e haawiia mai ana i nei makahiki e ia hui i ka oe paa mahele.

---

            O ka hoihoi koke ia ana mei no ia o “Major” Spalding mai Maui mahope o kona hookuuia ana mai nei mai ka hihia holo mahuka ona mailoko aku o ka halepaahao ma Lahaina no kona hookelokoloia maanei no ka hewa apuka a loaa koke mai la no nae ke kauoha nona mai Seattle mai no kona hoihoiia aku ilaila e hookolokoloia mai ai.

---

            Ma ka huli hoi ana mai nei a ka Hope Loio Kuhina Lightfoot mai Hawaii mai, i hoakaka ae ai oa no ka hoopau wale ia o ka hihia i koe o na lunakiai o ke Kalana o Hawaii, o ia na mea e pili ana i ko lakou hoolilo ana aku i na dala o ka lehulehu, me ka hooholo mua ole ia he haawina no ia mau hoolilo.

---

            Ma ka halawai a na moho Demokarata i malama ae ai ma Kakaako, ma ka po o ka Poakahi aku la i hala, i oili okoa mai ai kekahi mau mho e alualu nei no ke kulana Iunakiai, a hoakaka i ka manao, ina e kohoia ana a puka i hoa no kela papa, alaila e hoopiiia ae ana ka ukuhana o na limahana i eha dala o ka la.

---

            Ma ka auwina la o keia Poalima, Mei 2, e malamaia ana he aha ike no Mr. ame Mrs. Stephen T. Mather, Miss Mtaher ame Charles C. Ponchard, ma Wakinekona Hale, ka home o Kiaaina McCarthy, me ke konoia o na Hawaii e hoea ae ma ia aha ike, no ka hookamaaina ana me keia mau malihini hanohano mai Wakinekona mai.

---

            Ma ka po o ka Poakahi aku nei i hala, i ku hewa ae ai he kanaka Hawaii nona ka inoa o Manu Kalahiki, i ka poka o ka pu i kiia aku i kekahi mea maauhele o ka po, mai ka Y.M.C. A. mai, o kahi nae o ka laki, aole i ku ka poka ma kahi e make ai oia, a maloko o ka halema’i o na ulia i lawelaweia mai ai na hana e hoopakeleia ae ai kona ola.

 

Hookomo i ka Lakou Koi

---

            “Ua hookahua na Italia i ka lakou koi maluna o na manao o na Italia, aole maluna o kekahi kahua kupono. O kekahi koi e ae a lakou oia hoi o na kanaka e noho ana ma Fiume he poe Italia, e pono e lilo mai ia i hapa no Italia, elike me ko lakou lilo ana he mau haneri makahiki i hala aku nei. O ka hooko ana aku i ko lakou makemake i nei manawa he hoike maopopo loa ana aku ia i ko lakou hana hewaaku i na lahui kanaka e ae, mai ia ano e lilo ana ia i wahi makaleho a i wahi aumeumeia ma ke Kai Adriatic e lilo ai i wahi hoala mau mai i namanao inaina.

 

KA PANE A KA MEKIA WHITTLESEY I KA WA I KAUOHAIA MAI AI E HAAWIPIO AKU

---

            WAKINEKONA, Apr. 26 --- O ka moolelo e pili ana i ka Mokia-Kenerala Whittlesey ame kona bataliona no ka wiwo ole i ka wa i hoopuniia ai e na Kelemania kekahi a na moolelo hoopihoihoi nui i ka noonoo iloko o ke kaua nui o kea o.

            O ka Mekia Whittlesey, he loio oia no Nu Ioka mamua o ke komo ana o Amerika i ke kaua. Iloko o ka makahiki e hoea mai ana e ikeia ana oia maloko o ka moolelo “Go to hell Whittlesey” no ka mea, oia ka mea nana i hoouna aku i kekahi pane kaulana loa i na Kelemania , “Go to hell,” i ka wa i kauohaia mai ai e na Kelemania e haawipio aku.

            Malalo o ka hoomalu am eke alakai ana a ka Mekia Whittlesey 463 mau aliikoa amen a koa o ka puali helewawae 308 ame 307 ma ka la 2 o Okatoba, ka manawa a ke Kenerala Foch e palukuluku mau aku ana i na Kelemania me na poka pa-hu i kela ame keia la ma kekahi wahi kukaawale. Ua haawiia ke kauoha i ka bataliona e ka’i aku imua noloko o ka ulunahele Argonne, a ua hoomaka koke aku ke ka’i ana me ka loaa ole o kekahi mau lakomeaai hou na lakou.

            No na la elua ko lakou ka’i ana aku imua me ka hakaka mau ana ma ko lakou alehele mawaena aku o na laina a ne Kelemania e alai mai ana mamua o lakou, me ka nui o na koa i poino ma kona aoao. Ma ka kua o pa la, oiai ka lakou mau lako meaai e aneane aku ana e pau, ia manwa i ike ai ka Mekia Whittlesey ua hoopuniia mai hoi ke alahele no lakou e puka aku ai e kekahi owawa ololi hohonu.

            Eia nae, me ia ike no o lakou i ko lakou kuhaiki loa, ua hoomau aku la npo lakou i ke kaua ana me aka paa aku i na amen a lau laau, a i kela ame keia po ua hoomau mai la na Kelemania i ke ki ana i ka lakou mau poka pa hu maloko o na auwaha amen a pu mikini i ka hoouna ana mai i na elele a ka make maluna o lakou, mailuna mai o na puu a main a wahi mai e hoopuni ana. Ma kekahi manawa ua nee mai la na Kelemania a kokoke loa ia lakou ma kahi he umi wale no i-a ka mamao, a kiola mai la i ka lakou mau poka pa hu e kiolaia ai me ka lima.

            Ma ka lima o na la, ma ka manawa he elima wale no mau pahu poka i koe a na koa Amerika, a he hapa no hoi o na koa ua make aku, a ua hoehaia, ua hoea mai la kekahi elele Kelemania a e paa ana me ka hae keokeo ma kona lima ma kahi o ke awawa ololi, a haawi mai la i ka Mekia Whittlesey i kekahi palapala i kakauia me ka mikini kikokikohua e hoakaka ana na manao maloko penei:

            “Ua  lohe mai makou i ka leo kumakena o kou mau koa i hoehaia. He hana hiki ole nau ka hoao ana e pakele aku oiai oukou ua paa i ka hoopunila. No ke aha ko oukou haawipio ole mai no ka pono o ka hoakanaka? E haawi mai i ka oukou pane ma ka lima o keia elele e hele aku nei me ka hae keokeo.”

            Ma keia manawa ua kokoke loa aku na pualikoa Amerika hou no ka haawi ana aku i na kokua ia lakou, aole nae i ike ka Mekia Whittlesey ia mea. Ia manawa kuka iho la oia mw kona mau koa a hooholo iho la he oi aku ko lakou make ana mamua o ka haawipio ana i ka enemi. Nolaila, kahea aku la ka mekia me ka leo nui e hiki ana iaia ke uwa aku i ka elele Kelemania:

            “Go to hell!” (Hele i ka luaahi.)

            Aole e nele ana ka nau o ke ku’i o na koa Amerika ia manawa mamuli o ka maopopo loa o ko lakou make i na poka a na Kelemania ame ka make aku i ka polloi. Aka nae, ua hoomau aku no ka mekia ame kona mau koa kakaikahi i ka paa ana i ka enemi, me na leo hoolana manao, “ E kupaa, e na keiki! Mai olelo iki e make ano!” ahiki i ka po ana

            Ia manawa me na naau amen a leo i piha i ka hauoli ua hoea mai la ke koena aku o ka Pualikoa Anuenue a hoauheeia aku na enemi mailoko aku o na auwaha a mailuna aku hoi o na papu maluna o na puu e huli mai ana i kahi a ka Mekia Whittlesey me kona mau koa i hoomoana ai.

            Mailoko ae o ka heluna o 700 mau koa mamua iloko o ka bataliona, hookahi hapa kolu wale no o ia huina i koe mai me ke ola me ka hoehaia, a no ka nui polloi o nei poe koa ua maule lakou i ka manawa i hoea mai ai na koa e hoopakele ia lakou. O kekahi keia o na hana koa loa a na Amerika maluna o ke kahua ma Palani.

---

            PARIS, Apr. 25.---O na paahao Kelemania i paaia ai e na Aupuni Hui e hookuuia aku ana mahope o ke kakauinoaia ana o ke kuikahi. He olelo hooholo e pili ana i keia ka i loaa i ka ahakuka o elima lala ma ka Poaono, wahi a ka Nupepa La Liberte.

 

HOLO MOHO LOIO KALANA

---

            Ke makemake nei au e hoike aku no ko’u kulana holo moho no ka oihana Loio Kalana no ke Kalana o Maui. Ina au e kohoia ana a puka, e hoao no au e hooko i ke kanawai me ka maka’u ole, a hoopilimeaai ole, aole hoi e hookuu wale i na hana karaima, a e hoolilo i keia oihana i wahi e nui ai na pomaikai.

ENOS VINCENT

Moho Loio Kalana no ke Kalana o Maui.

6316---Mei 2, 9.

 

E KOHO IA

EDWARD WOODWARD

(EDDIE)

I KAKAUOLELO NO KE KULANA KAUHALE ME KALANA O HONOLULU

“He Opio Hawaii e Makaala Ana i ka Pono.”

 

Kakauolelo,  Hale o na Lunamakaainana no Ewalu Kau Kailike.

 

Moho ma ka Aoao Republika.

 

I MEIA HOU A O R. M. DUNCAN NO IA

---

            Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa,

Aloha kaua:---Oiai ma ka pulelo ana aku o na hora kuliu o ke aumoe o ka po Poano aku la i hala, a oili mai la na kukuna o ka la Sabati nei, ahuwale ae la na iliili o ka papa konane okeia hoonee kalaiaina ana aku omua aku nei ike ia ae la i kea kea ke elima maa moho e heiehi ana e lilo ka hanohano meia no ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei ma ka aoao Republika.

            A oioi e Mr. Lunahooponopono, ae Republika au, ua kanana iho la ae, hookuku a kilohi ia lakou apau, a o ka’u mea i ike ai, he hookahi wale ao moho aole i kuniia kona mau lima no ke kuni o Babulona Nui, ka makuahinae o na uhane haukae apau, a o ua moho la, oia no ka opio naauao i kukulu i alapii nona e pii ai mai ke anuu ilalo ahiki i ke kau ana i ka wekiu o ka hilinaiia e kona mau hakuhaua, M. Rudolph M. Duncan.

            E Mr. Mea Koho Baloka, heaha kaa mau kumu kupono e hiki ai ke haawi iho oe i kau mau kakoo ana i kekahi moho a mau moho paha! E i mai paha auanei oe i kanaka naauao. Po lolei no; he poe wale no keia i hoe naauaoia. Ua loaa ka makaukau ma ka olelo Beritania; ua makaukau ma n huahelu; heahu hou aku! Ua like a like lakou nei, aka hookahi moho ua leleoi aku oia mamua o lakou nei apau, ma o ka loaa ana iaia o ka ike ene kinia, oia no o R. M. Duncan.

            Mamuli o ka nele o ia ike i keia meia e noho nei ame ka mea i pau aku, nolaila he mau kaukani dala o ka leha lehu i komo aku iloko o ke eke kalena a ka poe huli pomaikai. E hoomanao, e ka lehulehu, he enekinia ko ke au puni kulanakauhale a kalana, a aia ma loko o kona keena e huliia mai naei na hoolilo no ka hana ana i ua alanui. O na huahelu; heaha hou aku! Ua like aku ai, o ia iho la no na hauhelu a keia meia e noho nei e lawe mai ai, me kona maopopo ole he pololei paha aole paha.

            He mea makehewa ia’u ka helupapa ana aku a no ka mea ua ike iho nei kakou i ka aneane ana o keia meia ame ka papa lunakiai e poholo iloko o ka lua ma o kela kohokoho alanui o ke ala holopuni malalo aku o ka pali o Nuuanu, a pela ano me kekahi mau mea e ae. Nolaila, i mea e ala hou ole mai ai kekahi mea o ia ano ma keia mua aku, e pono e loaa kekahi kanaka naauao, a ia manawa pu ka makaukau enekinia i hiki ai ke nana pono ia keia pilikia nui. A owai ke kanaka iwaena o keia mau moho elima? O R. M. Duncan.

            I mea paha e maopopo pono mai ai ia oukou ka makaukau enekinia o keia opio e alualu nei i keia noho hanohano, e huli aku a nana i kona lawelawe hana ana ma kea no he lunanui no na hana hou o ka Hui Kaa Uwila. Ua pilikia anei! Aole. A no ia pilikia ole ke paa nmei keia hui iaia ma ia kulana no na makahiki ae nei ewalu i hala.

            O ka hoopono. He kumu maikai no keia au e Mr. Mana Koho Baloka e wae ae ai i kau moho. No ka hoopono anei i haawi ai oe i kau olelo hooholo, e Mr. Mana Koho Baloka, i kekahi o keia mau moho e alualu nei i keia kulana hanohano, he elua makahiki i kaahope ae nei? No ka apakee no hoi i ko ka lehulehu mau pono i kula’i iho ai oe iaia ilalo. Eia iho no ke hohono ae la kekahi moho mamuli o na hoolilo koho baloka o na kahua hoomoana o na koa, a ke hokauhihiia nei ia mea maluna o Kalauokalani. O ka papa lunakiai ka i hoohemahema i ko ka lehulehu pono, ke alualu mai nei no nae kekahi o ia poe i ka hanohano meia.

            He umi kumamawalu na makahiki a R. M. Duncan i hana ai me ka Hui Kau Uwila, mai ke kipikua a noho luna liilii, a mailaila aku a kau i keia wa i ka luna o na hana hou. No keaha i loaa ai keia mau makahiki o ka hana ana no ke haku hookahi no ka hoopono paha aole paha! Nau , e Mr. Mana Koho e ike iho a haawi i kau olelo hooholo, a he hookahi wale no au olelo hooholo, no ka hoopono wale mai no.

            Me he mea la o kekahi kumu maikai loa au, e Mr. Mana Koho Baloka e ninau iho ai, he home ponoi anei kekahi o keia moho? Me he mea la iwaena o lakou nei elima e holo nei, he elua wale no i hiki ke kaena iho, no’u ka paa iluna, no’u ka paa ilalo; no’u kea lo, no’u no ko’u kua, kuu lima akau me kuu lima hema, no’u iho no ia. Iwaena o laua nei o R.M. Duncan nona iho no kona home , a ua hiki iaia ke hookipa i na malihini amen a kamaaina ina ma kona home, aole hoi iloko o ka Iana Hokele, a na ka lehulehu ka pe ana, elike me lakou nei ma ae.

            No ka makaukau e hookipa mai i na malihini, aole he ninau hoopaapaa ana malaila no R.M. Duncan, e hanohano ai no oe, e Mr. Mana Koho Baloka, ke haawi oe i kau kakoo ana iaia; a he manaolana ko’u aole na kona kakaupolelo e kii a hookipa mai, elike iho me ianei e hookohukohu kulana halewili wale iho no, aohe no nae he mea hana oloko.

            Nolaila, e Mr. Mana Koko Baloka, e hoala i ka noonoo, a e ike ana no oe. E hoohalikelike i ua mea i ikeia no na moho e ae me keia moho opio. Ua ike oukou no John C. Lane, ua lawa hoi. Pela no o Papa’i ame kohene ma ka laua mau hana ahaolelo ana, a ua ike no hoi oukou no Ahia, he oia mau no. E hoao hoi kakou i keia opio e pii mai nei e hoike i ka ipukukui malamalama i loaa iaia. Me ka mahalo nui.

APANA ELIMA.

---

            Ua hooneleia mai ka makemake o ke kahi koa Korea o ke noi ana ae i ka pono o ka lilo ana i kupa Amerika mamuli o ka hiki ole iaia ke kamailio ma ka olelo Enelani, a ua kauohaia mai e Ragsdale e hele e a’o iloko o kekahi kula.

 

NO KE KUAHANEENEE

---

            Ina he hu’i a he aha kou ma ke kua, e hamo i kahi i eha me ka laau hamo Pain Balm a Chamberlain he elua manawa o ka la, me ke kuwakuwai ana me ka poho o ka lima, minuke i kela ame keia manawa e hamo ai. Alaila hooma-u i apana o ka welu huluhulu me ka laau hamo, a hauhoa aku ma kahi o ka eha. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau lapaau apau, o Benson, Smith & Co., na akena no Hawaii.---Hoolaha.

 

 

 

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, MEI 2, 1919.

 

NUPEPA KUOKOA

SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO  

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU

POALIMA-----------------------------MEI 2, 1919

 

E WAE A E KOHO ME KA NAAUAO I NA MOHO

 

            Ua hoea hou mai kakou i ka manawa i koiia mai ai kela ame keia mea, i loaa iaia ka mana koho bloke, e hoohana aku i kela pono, ma kea no ku i ka naauao, a ma kea no hoi e mihi ole ai kakou mahope aku, no ka mea, eia na moho e alualu nei i na kulana oihana o ke Kulanakauhale a Kalana o Honoluu nei e koho aku ia lakou a puka ma keia kau koho baloka wae moho, a e hoonoho aku hoi ia lakou ma na kulana oihana a lakou e alualu nei.

            Eia he heluna nui o na moho e alualu ana no kekahi mau kulana oihana, ma na aoao kalaiaina a elua, he mau moho hoi kekahi, i loaa ole he mau hoa paonioni ma ko lakou mau aoao kalaiaina ihoa nolaila e konoia ana ka mea koho baloka, e hoaa iaia ka ike ame ka naauao ma ke ano o kana koho ana, ame kana wae ana i na moho; aaole hoi o ka pono koho wale iho no, mamuli o ka hookikinaia mai, a mamuli paha i kekahi mau kumu pahele kii baloka e ae.

            Ma keia kau wae moho o kakou, no na luna oihana o ke Kulaneakauhale amen a Kalana lehulehu; ma kahi, he elua wale no mau moho e alualu ana no kekahi kulana oihana, e koho ana kakou i kela mau moho, ma kea no, o ka mea e loaa ana i kekahi o kaua, ka heluna nui o na baloka, ua koho maoli ia oia, me ka holo hou ole aku ma ke koho baloka laula iloko ae nei o Iune; nolaila he mea ano nui keia, e hoomaopopoia e na mana koho baloka, o manao iho auanei lakou, he mea makehewa wale no ke koho ana aku, no ka mea ua wae mua ia no oia, aia a ke koho laula aku, o ka wa ia e haawi ai i na kakoo piha ana nona.

            Ma na kulana oihana hoi i lehulehu na moho o kekahi aoao kalaiaina hookahi e holo moho nein a na mana koho o kela aoao kalaiaina, e wae i ka lakou maho, pela hoi me kekahi aoao kalaiaina aku; a oiai he keleana nui ko na mana koho baloka, e wae ai i ka lakou mau moho, na moho hoi a lakou a manaoio ai he poe kupono, a malaulau; he poe hoopono, a makee i ko ka lehulehu mau pono, ma ia wae ana auanei, ame ia koho ana e ikeia ai ka naauao ame ka ole.          He mea pono loa e loaa ia kakou na luna oihana hoopono ma ka hana, e make ana i ka pono laula o ka lehulehu, aole hoi i ko lakou mau pomaikai wale iho no; no ia kumu, ano kekahi mau kumu kupono lekulehu e ae, e hoike e na kanaka Hawaii, i ko oukou maauao, ma kea no o ka oukou koho ana, ma ka la koho baloka wae moho e hoea mai ana aole o ke koho wale aku no me he mea la, aole o kakkou makee no ko kakou mau pono iho.

            Ma ka hoomaopopo ana, i kekahi o na paani politika e lawelaweia mai nei iloko o keia maula, iwaena o na Repubalika amen a Denokarata, eia ke hoohanaia mai nei ka mikini kalaiaina o kea no alunu, a ke paheleia nei ka noonoo o na mana koho, me na maunu kii baloka, e punihei wale aku ai na kanaka Hawaii, a o ka weluwelu liilii o kela mikini kalaiaina , ame ka ole, ua ili aku ke ko’iko’i maluna o na mana koho baloka, i makee i ka maikai ka pololei ame ka lawelaweia o na hana o ka lehulehu me ka hoopono, ka wawahi ana i keia mikini, ma ke koho baloka, e punihei wale aku ai na lkanaka Hawaii, a o ka weluwelu liilii o kela mikini kalaiaina, ame ka ole, ua ili aku ke ko’iko’i maluna o na mana koho baloka, i makee i ka maikai, ka polilei ame ka lawelaweia o na hana o ka lehulehu me ka hoopono, ka wawahi ana i keia mikini, ma ke koho ku-e ana i na moho i kaa aku malalo o kela mikini.

 

E LILO KAKOU I POE KOKUA IA KAKOU IHO

---

            O ke kulana oihana Loio Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, kekahi o na kulana oihana ano nui loa, iloko o keia koho baloka wae moho o kakou, oiai he elua mau moho ma ka aoao Republika, a he elua no hoi ma ka aoao Demokarata; mailoko mai o keia mau moho eha, i hookahi moho e lanakila ma ka aoao Republika, a i hookahi hoi maka aoao Demokarata; alaila kuhou aku laua no ka paio ana, ma ke kau koho baloka laula ehoea mai ana mahope aku.

            No kekahi mau makahiki ae nei i paa loihi ia ai keia kulana oihana e ka Loio Kalana A.M. Brown o ka aoao Republika, me ka lilo oka moolelo o kea no o kana lawelawe oihana ana, i hoike maopopo loa no kona kupono ole e hoomau hou ia aku ma kela kulana; a ua hoea mai i ka manawa e hoonoho aku ai i mea okoa ma ia wahi; i kanaka a na makaainana o keia kulanakauhale e haaheo ai, a i lilo hoi i mea kokua nui aku i na hana o ka papa o na lunakiai, amen a poo o na keena oihana lehulehu.

            O ka moho e holo ku-e nei iaia ma ka aoao hookahi, he lunakanawai oia mamua, pela no hoi na moho ma ka aoao Demokarat, he mau lunakanawai no laua a wlua, he hookahi i pau kona kau o ka paa ana i kela oihana, a he hookahi e noho lunakanawai mai nei; a no ke pahele ana i ka noonoo o na mana koho Hawaii, ke hoalaia mai nein a kumu kohu ole, o kea no haahaa, a kupono ole i ko kakou ano ko na Hawaii, a kipehi aku maluna o kela mau moho ekolu, ma ka olelo ana, aole lakou he poe kupono, no ka mea, ua hoopilikiaia aku na Hawaii hana suaipa, ma ke kaua ana o na hoopa’i maluna o lakou, a ua hoopaaia aku hoi kekahi poe maloko o ka halepaahao no ka piliwaiwai, me ka waiho ana i ko lakou mau ohana iloko o ka pilikia ame ka poino.

            O na kanaka i kaa aku malalo o ka mana o ka mikini politika, e a’o ana i na mana koho, e koho ku-e aku i na moho e holo nei no ke kulana loio kalana, i wahi e loaa ai ka lanakila ia A. M. Brown, he poe kumakaia lakou ia lakou iho, a i ko lakou lahui, he poe i kuaiia aku kolakou mau pono a lilo, me na apana dala uuku amen a hoopaa pomaikai pili kino.

            O ko kakou ike aku i ko kakou lahui kanaka, e paakiki ana iloko o na hana e poino maoli ai ko lakou noho ohana aua, a e lalau mai ai na lima o ke kanawai maluna o lakou; o ka hana kupono loa ma ko kakou aoao, ma kea no he poe Hawaii, o ia no ka lilo ana i poe kokua, ma ka hoopakele ana ae i ko kakou poe iloko o ka pilikia, aole o ka luma’i hou aku ia lakou iloko o ka nenelu o ka poino, he hana ku ia i ka lokoino ame aloha ole.

            Ke koi mai nein a kanaka i hoolimalimalaia i mau meapaahana na ka mikini politika, o ka hana piliwaiwai ame ka hana suaipa, o kekahi mau hana ia e pono nei kekahi mau ohana Hawaii lehulehu; ea, o keia kekahi o na olelo hoopunipuni; o ka mea oiaio loa, o ka poe e hoomahu’i mau nei ma keia mau hana, o lakou kekahi poe pilikia loa, a ku i ka hoaa o ka moho ana; eia ka he maikai iho la ka hele lanakila ana o keia mau mea hoopaino, ma ka hoonoho hou ana aku i ke kanaka i kauia ma ke ana kaupaona, a i ikeia kona kupono ole.

Aia he mau hana hemahema a ke keena o ka loio kalana i lawelawe ai, ina no ka hoomalima ole ia o kekahi mau loio mawaho, ua ili aku he mau hoopii hewa maluna o ka papa o na lunakiai; aia hoi he mau hana hahaki kanawai i lawelaweia e kela ame keia keena oihana elike me na mea oiaio i loaa aku, mamuli o ka noii ame ka huli pono ana a ke komite o ke kiure kiekie o ke Teritore; he hoike ana mai keia, i ka lawa ole o A. M. Brown i loio kalana; aka i kanaka e hiki ai ke haawi aku i na kuhikuhi amen a alakai ana i ka papa o na lunakiai me ka pololei; a i kanaka hoi. E hookaokoa ana iaia, mai kea e ana aku, e lanakila na hana hakihaki kanawai ma keia kulanakauhale, oia ke kupono ma kela kulana.

---

O na kanaka i kohoia e ka lehulehu i poe kaukanawai, malalo o na kahuahana o ko lakou mau aoao kalaiaina, a i hakihaki i ka lakou hoopaa; me ke kokua ana e hoomahuahuaia ae ka uku o na lunakiai; e alualu pu i kela kulana oihana, i wahi e ohi ai i ka uku o na lunakiai; e alualu pu i kela kulana oihana, i wahi e ohi ai i ka uku mahina nunui; aole loa e hiki ke kauia aku na hilinai ana maluna o na kanaka o kela ano; no ko lakou lilo i poe kauwa hoopono, aka e Iilo ana no lakou i poe uhaki hoohiki, a i poe kokua aku, ma ka hoomahuahua ana ae i ko lakou mau pomaikai iho.

---

O kekahi luna oihana makaukau loa, a i noho loihi ma kona kulana oihana me ka mahalo nui ia, elike me ka Lunahooia James Bicknell, ame ka Puuku Conkling, he mea pono e haawiia aku ia laua a elua, na kakoo piha ana a ko laua aoao kalaiaina, amen a mana koho kuokoa o keia kulanakauhale.

---

 

E KAU AKU NA AHEWA ANA MA KAHI I PILI I KA HEWA

 

Ma ka hihia a ke aupuni e keu-e ana ia Kakauolelo Kalana D. Kalauoiokalani, no ka hooia ana i ka pololei o ke koi, no ke kukukuia ana o na hale koho baloka o na koa, ua hoopuka mai ke kiure, o ka aha a ka Lunakanawai Franklin, ma ka Poalima aku nei i hala, e hookuu loa ana iaia, mai ka pili ana i ka hewa elike me ke kumu hoopii, ina pela, e ili aku ke ko’iko’i o na ahewaia e pono ai, maluna o ka poe maoli i kuleana e ahewaia.

Malalo o ke kanawai, o ka papa lunakiai ke kuleana ame ka mana e haawi ai i na kauoha, a e apono ai i na koi o kela ame keia ano, i pili aku i na hana apau no ke koho baloka, a i ke apono ana aku o ka papa i kekahi koi, mahope iho o ka hookoia ana o ka hana, ua lawa ia no ka hooia ana mai i ke kau o na ko’iko’i apau maluna o ka papa lunakiai, e hi-o aku ai na noii pono ana, no na hana a na lunakiai, e pono ai.

Malia paha, ua laweia mai kela hoopii e ku-e ana ia Kakauolelo Kalauokalani, ma kea no he kumu ia e hoonawaliwali ai i kona kulana holo moho; ua lilo n onae keia i mea maikai, no ka mea, ua hoopauia ae ko ka lehulehu mau manao pohihihi, e hiki pono ai ia lakou ke hoohana aku i ka lakou koho ana, ma ka la 17 ae nei o keia mahina, me ka pololei aole hoi ma kea no kehihewa, mamuli o ka maopopo ole o ka mea oiaio.

 

HE HANA KAPAKAHI A KAULIKE OLE

 

O keia kau ahaolelo, ka helu ekahi, ma ka moolelo o na kau ahaolelo ma Hawaii nei, ma ka hoomahuahua i na ukuhana, o na luna oihana o na kalana lehulehu amen a luna oihana o ke Teritore, a ma kahi hoi o ka hooholo iho i kekahi kanawai, no ka hoomahuahua ana i ka ukuhana o na limahana, “aohe wahi mea a lewalewa iho,” wahi a Wilimana.

Ua paa loa ka manao iloko o ka hapanui o ko kakou mau makaainana, aole he kupono iki e hoomahuahuaia ka ukuhana o na limahana, oiai nae he poe hooikaika maoli lakou mana hana e pono ai ka lehulehu; a ma kahi o na hoolilo nui hewahewa no na kaa otomobile, na hoolilo o na keena oihana, aohe wahi mea a ku-eia aku. He heu a ka mea kupaianaha!

---