Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 27, 4 July 1919 — HE MOOLELO KUPUA NO KAUMANA I LILO I POHAKU. [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPUA NO KAUMANA I LILO I POHAKU.

E ka Nupepa Kuokoa, Honolulu, Oahu: —la'u ma Honolulu, ua lohe iho la au i kekahi moolelo kupua maikai e pili ana ia Kaumana, he kupua keia i, lilo i pohaku, ma ke kualapa mawaena o Palolo ame Manoa. Ua kakauia ka moolelo e a'u ma ka olelo Enelani, aka he mea pono no e paa ma ka olelo Hawaii. O koʻu hoaloha o Mr. Stokes ka i hele aku e ike ia Mr. Solomon Kauai,] ka mea nana i hoike mai i keia moolelo, aia kona wahi noho ma ka aoao mauka o ke alanui Waialae, ma ka hui aua o ke alanui o Kapahulu, e holo la i Waikiki, mai kekahi wahi mai, e pili kokoko la me ka pau ana o ke kualapa Kaumana, Hc loihi maoli keia moolelo, me ka loaa ole o ka manawa ia Mr. Stokes e kakau ai ia mea, a he haalulu hoi ka lima o keia elemakule, e hiki ole ai ia ia ke kakau ponoi ia mea. 0 Mr. Thrum ka i manao e kakau i keia moolelo, a haawi aku ia oe, eia nae aole au i lohe mai iaia mai no kekahi manawa. Ina paha no ka hiki ia oe ke huli aku i ka moolelo oiaio, e lilo ana ia mea hoohauoli mai i ko 'u manao, a ke hoopuka aku oe maloko o ka nupepa, alaila .e. hoouna mai i kope na'u. Pe nei iho ka moolelo elike me ia i loaa mai ai ia'u: Ua haalele, aku o Kaumana ia Lahaina lalo me kona mau makua, ame kona mau ukali ma kahi o ke kanalima ka nui, me ka hoonoho ana aku i kona kaikuahine ia Lele mahope, (noia nei mai i loaa mai ai kela inoa o Lahaina, ka Malu Ulu o Lele). Hoea mai la oia ma Maunalua, Oahu, a noho ma laila, a loaa kana mau keikikane eha ko lakou nui. He aihue ka hana nui a Kaumaua ame kona poe kanaka, i ka ai a na kanaka e ulu ana, ma na aina e pili kokoke mai ana, (he hana kaulana loa ka aihue, ke lawelawekeō ma ke akamai, ua lilo nae kela hana aihue ame ka halihali i kona papa heenalu i mea uluhua nana., nolaila hooholo iho la oia e holo, makaikai hookahi no Kauai. Ma Kauai i hui ai oia kekahi kahuna. o Kaluhea ka inoa na keia na keia kahuna i olelo mai iaia ina e mohai ana i kana keiki muli loa ia Maunalua, a laila e hoopokoleia mai ana ke alanui e hoea aku ai no kona home. Haalele akula oia Kauai, a huli hoi hou mai la no Oahu nei, me ka pae ana ae i Waianae i laila loaa mai ai iaia he puaa hiwa paa, he iʻa ula he kumu a me ka moa nakea, he mau mea mohai keia i ke Akua. O keia mau mea apau, ua kau ae la ma hope o kona kua, a huli hoi loa mai la no mauka o ka aina. 1 ka hoea ana ma Kahala, ma kahakai kona wahi i hele aku ai a hoea no Waialae. me ka hele ana e lawai'a a loaa he kumu hou. Mai laila aku a hoea i Niu, i laila i lawe mai ai he niu, a hoi aku la a hoe i Kuliouou, no ka huli ana i makaloa, i mea hana moena , o ia ka moena i kapaia, ka moena makoloa. I ka hoea ana aku o ka makuakane ma ka loko e kokoke ana i kona home, ua ike mai la kana mau keiki iaia, a hoomaka mai la e au, no ka halawai pu ana me ko lakou makuakane, aka nae, ua huli hou aku na keiki apau ihope, a koe ke keiki muli loa.

Ua huli hoi hou ka nui o na keiki ihope, ma muli o ko lakou ike ana ma i ka mea a koʻlakou makuakane i hana aku ai ma luna o ko lakou muli loa. I ka wa i pae aku ai o kc keiki muli ma kapa o ka loko, kahi a ka makuakane e ku mai ana , ua hopu mai la oia ke keiki, nakiikii iho la i ke kaula, a kiola aku la iloko o ka loko, me na mohai e ae makaukau mua iaia. Ua oi aku ke aloha o Kaumana, kana keiki muli loa, ma mua o na mea e ae apau, nolaila, hoomaka aku la oia e au, na kela kapa o ka loko, no ka hoakaka ana aku i kana wahine, i ka mea ana i hana ai, me ke kumkena ana no kana keiki. Ma ka po ana iho, ua pa mai la kekahi makani ikaika, kaikoo mai la no hoi ka moana, a i ke ao ana ae ma kekahi la. mai, aia hoi , aole ka loko ma kona wahi i waiho ai, aka, he one ke waiho mai ana, a illo i alanui maikai e hele ai. Aole nae keia i lilo i mea e hoohau-. oliia aku ai ko Kaumana manao, aka ua oi loa ae kona minamina no kana keiki, nolaila hoomaka aku la oia e pepehi i kona poe kanaka, i hele mai ai mai Lahaina mai, me ka pepehi pu ana i kana wahine, ame kona mau makua, a koe kana mau kauwa elima, no lakou keia mau inoa: Ka Ua Waahila Ka Ua Polihala, Ka Ua Makaiwi, Ka Ua Kuahine ame Lililehua, a lawe pu aku la ia lakou e noho me ia ma ke kualapa Palolo ame Mauoa. O Kākuhihewa ke alii o Oahu nei ia manawa, e noho ana oia ma Ulukou, ma kahi e ku nei ka Hokele Moana, a mauka mai kana lokoi 'a, ma kahi o ka loko, e ike ia nei i keia manawa, he wahi hanai no na manu kaka. Haule ,mai la he kuaua koʻikoʻi ahiki i ka nahaha ana o kapa oka lokoiʻa i ka wai, ia wa i kamailio aku ai na kaula ame na kahuna i ke alii, no Kaumana ame kaaa poe kaūwa, o lakou kola mau Ua mamua ae nei. Ua imi koke na kahuna i wahi e palekana ai ka lokoi 'a a ke aiii, noiaila lawe aku la lakou he puaa hiwa, a wai-

ho aku la imua o Kaumana, me ka noke ana i ka pule a maopopo ia Kaumana, ua kokoke mai kona maopopo hopena. o kona lilo ae la no ia i pohaku, a ma ka olelo ia kc waiho nei ia pohaku ahiki i keia la. O Palihala, o ia kahi kiekie ma ka aoao makai, mai ke Awawa mai o Awawa Loa, Palikuahine, o ia kela wahi e kiei iho la ia "Waiakeakua ma Manoa; Palilililehua, aia ma kekahi aoao, e huli la i PaIolo; o Makaiwi, o ka aina ia mai Palihala aku a i kahi i waiho ai o Kaumana. Ua hoikeia mai ia'u, aia ma ka mana ana o ke Alanui Elima e kokoke la i ka uwapo. Ma ka hoakaka a Mr. Emekona, ma ka moolelo o Pele ame Hiiaka, o ka Ua Waahila, he ua kilihune ia mai Niihau mai, ahiki i kahi o Kauka, ma ke alanui Wyle. O Ka Ua Lililehua, he ua ia mai Kaauhelemoa mai ahiki i Makaiwi. O ka Ua Kuahine. o ka ua ia mai Kailua ahiki i Ualakaa. (O na kamaaina paha ka i maopopo i keia wahi.) Kou oiaio, THEODORE KELSEY ('Camp 6, Waiakea, Hilo, Hawaii. Iune 12, 1919.