Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 31, 1 August 1919 — Page 2

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOLO KAAPUNI LA HAWAII

 

(Leka Elua.)

 

            Kun hoaloha, Mr. Solomon Hanohano, ae ke aloha nui ia oe:--Maikai no au ame ko'u mau hoa e alo nei i keia aina nui a ka hewahewa.

            Ka'u leka clua keia ia oe, ua manao au ua nui loa ka'u hooluh ana ia oe e kua hoa, aka, ua mnao uo au e oluolu mai ana no oe no keia mau manao, eia ke noho nei nia ka home o ka Mea Hanohano Senatoa Kaniauoha, akahi no a @@@@@@@@ wahi nupepa a ike iho la i kau mau hoakaka e pili ana no ka'u luaka'i, ua nui maoli kou lokomaikai ame na meahou o ke kulanakauhalealii.

            Me kA's leka hope ia oe, o ia no ko'i haalele ana ia Kawaihae a nee mai no noa Kona, o ka hora 3 p. m. ia, ekolu mile mai kahi i ku ai kuu halelol ahiki i Waimea. He mau minuke wale no ia ahiki i ka halekuai no koa hoopiha hou ana i aila no ke kaa, 10 kalana aila, ua like ia me ua dala ekolu me hapalua, a i ka makaukau ana, o ka hora 4 is, a ua ike i kekahi mau makamaka, a nee mai la no no Kona, me kuu minamina no kuu ike ola ana i na Kohala, aka, eia au ke hoomaka nei i @a'i huakai no na Kona, a hui aku la me ia makamaka maikai oia o Mr. Mokulehua me kana alliwahine, a loaa mai le he kini waiu, 8 kuaka, ua nui ka lokomaikai o keia mau mea ia maua me ka poina ole no laua, a haawi ke aloha o ka holo mai la no ia o ku'u moku nomua.

            Me maikai ke alanui eha mile e holo ai a hua aka la me Mr. John Leal, ka lunipaahao me ka pumehana o ke aloha me kona au'a mai e moe ilaila, a e hoomaha, ua mahalo aku ia mau mea ia laua, no ka mea, ke hooko nei au i ka'u i olelo ai e hele me ha makaukau i hooluhi ole i na kamaaina me ko'u ha'oha'o i ke ano o ka malama ana i na paahao, he 75 ko lakou nui, o ia wale no ame kona hop, sole al aua pu e mailama ai, ua laka maoli keia poe ia laua. La manawa o ka'u noi wale no ia oe e kuu hoaloha e oluolu oe a ho'okuu mai ia maua e nee nomua, o ka'a noi wale no ia oe oiu keia kini e hoihoi aku oe i ka mea nana ke kini, ua hookoia mai ia manao; ia mana ua ike aku la au ia ohana keiki a'u, ua kanaka makua maoli, ua loli loa kona kulana. He maikai maoli e hauolt ai na makua ke ike wai, me kuu ninau ana aku ia Mr. Leal no knoa ano; a o ka paue i loaa mai o ia ka helu ekahi ma ka hana; e kala mai, e nee aku nomua.

            Haawi ke alhoa ani lima, o ka lilo mai la no ia o ua mokukaa nei nomua, ke hele nei au i ke Kula o  o Keaumoku, ho ku i ka weliweli ke kulana o ke alahui o keia wahi o alo ao ana oe i kekahi manawa mai ke alanui aupune ae, aka o kela ike hookele kaa no, ia lawe mai la au i ke kulana o ke keiki o Ha'keau, a hoikeike aku i na keiki o na Kona, i ka hana kaulana a ua keiki nei ne keia piha kaumaha o kuu kaa ahiki i ka puke-pa mua e loaa anaa, a nee aku no ekolu haneri ia hou aku, loaa iho la kahi kupono e ku ai kuu halepe'a, a manao ae la, un pakele mai ka poino mai; e ike mai oe i keia loa i heleia ai me ka malihini aka au noi mau aku i ka Makua e malama mai, ia hookoia mai, no ka mea, aole poiuo mai ka hoomaka ana ahiki i keia manawa a'u e kakau neui ia oe, ua like au ke nana mai o ke kahua kaua kahi i hele ai, ua piha i ka lep mai ke kaa ahiki ia makou. He ula wale no ke nana mai, a ai iho la ko makou aina ahiahi me ka hauoli, ua holoia e makou ua mile he li ia hapaha la me ka hauoli. He hu'iuhi'i keia wahi, wili ae no ia i kona huluhulu i pumehana; e kala mai ua holo loa aku la imua.

            Ua hui iho la au me ka hope makai nui o Kona. Akau me ke pumehana. "E hele ana kau huaka'i ihea!" "E hele aku aua e makaikai i kou onehanau." "maeha mai kau hele aua mai!" "Ma Hilo mai, ahiki i Hamakua, a Waimea, a Kawaihae kamipulu, a moe iho la i ke Kula o Keaumoku, a nee aku ana n Kailua, me ke aloha ahiahi a haule iho la ke kamahele me kahi lapale, a lilo aku la me Ano'ipua, a i puoho i ka hone a ka leo a ka hipa ame ka umo a ka pipi, a ai iho la i ka aina kakahiaka a nee i ka hora 8 a.m., ke naku hou nei iloko o ka lepo me na alanui e holo ana no na Kona, a kaawale mai o waimea, ia manawa, hoomaha iho la ame kuu lele ana iho ilalo a wehe ae la i kuu papal me na olelo hoomaikai i ka Maku Lani no Kona kiiaia ana mai, a nee hou aku la nomua.

            Ma keia wahi, he ku maoli i ke kupanaha a ka maka e nana aku ai, no ka mea, eia au ke holo nei iluna o ke alanaui aa pele me ka kilohi ana ma na aoao apau a makou e nee nei nomua. He mahalo i kekahi manawa, e holo ana a kahi e ku ai, nana aku i ka hana a ka pele, no ka mea eia me maua ka palapala aina, ua kauia na pana like ole o na wahi ano nui me ka nana ana i ke ano o ke kahe aua o ka pele o Moku aweoaweo ahiki i ke kai.

            He nui maoli ke kupanaha o na mea i hanaia, a i kekahi wahi a'u i ku ai, ua ike aku la au i keia pohaku nui ua poaia aku e ka pele a puka me kekahiaoao, ua like me ka uwapo ke nana aku ame kekahi pohaku loihi, ua like me ka ano o ka nai'a, ia manawa ua pii au a kau iluna o ka pohaku nui e ku ai, no ke pa'ikii ana, o ka mea kupanaha a kuu maka i nana ai, aia iluna pone o keia pohaku he ano honua maikai, ua ika iho la au i kekahi hioua i'a maluna on a, o ia keia o ke kino maoli no o ke kawakawa.

            He like maoli no, no ka mea ua painaia paha oluna i ka manwa a ka pele e kahi ana, a loaa keia mea kuphanaha. Ua kaeha aku ai i ka'u aliiwahine e pii mai iluna nei e ike i keia mea kupanaha a pa'ikii ia iho la au iluna o keia pohaku a-la, a pela me kela phoaku loihi, e ikeana oe i ko'u hoi ana aku, in a e maikai ana aluila e ike aua oe ia manawa.

            Ke nee nei nomua, he loa keia wahi e hele nei, ke ike nei au, akahi no a ai ia mai ka ili o na huila me ka malie keia nee ana, no ka mea, he nui na ukee o na alanui ahiki i kuu hio ana me Kihe, me kona ohana i kona home hookuonoono. He maloo ka aina me ka wla pu, me na kukaiolelo ana me ia makamaka me ka au'a e noho e hoomaha ame kona mau hoakaka mai i na pana o ia wahi, ua kulike wlae no me ka palapala aina o Puuanahulu, kela o Maunaloa, no ka Mea Hanohano enatoa Robake Haina keia, a pela aku, ua olelo aku au iaia in a ua ike oia i kekahi mea kuphanaha iluna o ka pohaku i ha naia a lili i i'a.

            Ua ike au ia pohaku nolaila ua kamaaina au i keia manawa, uo ka mea, ke hle nei e kaapuui i ka moku nui o Keawe, me ka aloha luluinua, a naue nomua. Ninau au iaia, pehea la, e loaa ai ko lakou wai? He wai ua no, ua nui maoli ka pilikia, ina pela ka wela mau, oiui eia no au ke hele ei me ka wai no na kalani he umi-kumainalinua i na la apau. Elima kalani o ke kini hookahi ua, ha'oha'o loa oia no ka mea, ua piha maoli ke kaa me na mea e pono ai keia huaka'i kaa hele, a lohe ana au i ke kani o ka pele kelepona, ua olelo aku au, e, he kelepona kela.; ae, uo ko'u home ia a uaue mai la makou me ka malie ahiki i ka hui ana me ia maka maka maikai o Mr. Kaane, hoahanau o Alapai Kaaene o noho nei i Waialee, e hana alanui ana ma ke ano luna ame kumu kula. Eleu meoli keia keiki Hawaii ame ia hoahanau no o'u, a hui me kana alliwahine a loaa mai la he wahi poi i awiliia me ka palaoa, a nee mai la no Kaulua, ike mai la i ka nani o ka aina, he ano iPhone ahiki i Kailua i ka hora 1:30 p.m., me ka maikai, aole i manuheu iho kuu mokukaa ame kuu mau hoa, no ka meha, ua puiwa maoli na kamaaina i keia kaa me na pono kaahele ame ka hae Hawaii aloha e welo ana i ka makani; a hui iho la me ka inoa i walewaha i na kanaka, a i kaulana kana mau hana kokua, oia o Mr. Kaelemakule. He lohe wale no nona akahi no a hui he maka he make me ke aloha lululima pumehana ana. O Mokumaia keia, e aloha pu nei me oel ua kaulana koi inoa i ke kulana kauhale alii, akahi no a hiul ua lohe mai la kekahi poe ae, ua ike iho makou e holo kaapuni mai ana oe; ae, mahea mai kau hele ana mai? Ma na Hamakua a Waime ahiki iho la i Kailua nei., Ihea oe kahi i noho ai? Moe ma ke ala o Keaumoku e hooko ana i ke kanwai a ka moi kaulana, moe ma ke ala, aole mea nana e hoopoino, no na mile i holoia he 31. Ku iho la kuu kaa me ka poino ole, ua nui ka he'oha'o o kekahi haole, he kuakako no ka halekuai Amerika no ka loaa ole ana ia'i o ka poino ka me keia alanui a'u i hele mai ai, me kona lululima me a'u i ekolu manawa no ka holopono o ka'u hele ana, no ka mea, ua ike oia ma na nupepa o Hilo ame Honolulu, ua lululima pu me ia hoahanau oia o Mr. ame Mrs. B.L. Kamakau o Napoopoo, hunona a ka Mea Hanohano Senatoa Kamauoha, no ka mea, ua kamaaina ka'u aliiwahine i ke aliiwahine ma ke ano kumukula, ua nui maoli ko laua hauoli me na olelo hoopaa e kipa mai maua ma Napoopoo, no ka mea, oia no ka'u huaka'i e nee mei, nolaila, ua holo hou makou no ka imi ana i kahua no kahi e ku ao o kuu haleole, a hui iho la me ka Mea Hanohano Kunakanawai Beka me ka pmehana, me kona koi mai e hoi mai i kona homel ua nuia kona koi mail e kala mai oe, e hele no hoi a kahi e ku iho ai me ke aloha.

            Ua nee mai ia nomua ahiki i kahi i kupono i kahaone, kulula iho la au i kuu halelole malaila, me ka hoomakaukau ana, hoomaka no ke kau ana i ka have hoku maluna o ko'u halelole i ha manawa apau, me ko makou haawi ana i ke aloha wehe laulima i na manawa apau, a haule makou iloko o ke'kai hanupanupa o Kailua, no ka holoi ana i ka lepo i ia alahele a mkou i nee mai ai, no la mea, e onioni mau ana, a loaa mai la ka oluolu maikai o ke kino, a hooluolu iho la i kela po iluna o ke one o Kailua, me ka nauea ame ke haluku mai o ka nalu i kahaone, me he la e iniki mai ana, a homanao ae la au i na keiki i okuu kaha i ke mele maoi i keia wahi hula:

            I Moanalua au ha'i ke au,

            I Kahauiki hemo ka umoki;

            I Waiehy makani kolokololio,

            Makani houhou ili iniki iniki malie.

            He iniki mai hoi kau i keia kaha o Kailua, a i ka hora kakahiaki, ua haule hou no iloko o ke kai ame ka hele ana e panenea a loan iho la no ka'u u'a nui kaulana he poopaa, a ai i'a iho la no hoi me ka piha, @ maoli, a hoomaka hou e nee no Keauhou, o ka hora 3 p/m/ ia, a hui hou me ka Mea Hanohano Kalelemakule no kekahi mea kuaiame ke aloha lululima a nee aku no Keauhou, ke home o ka Mea Hanohano Henry Kawewehi, ke pii nei au ma ke alanui makai me ka malie keia nee ana, ko ike nei ia Kahulei, Holualoa, Kahaluu, no ka mea, in a he alanui ko ia wahi e kapalulu ana kuu mokukaa no ia mau kaha, aka, ua ike aku no mailuna aku o na wahi kiekie ahiki aku la i Keauhou me ka nana na i ka pohaku kaulana o ka Moi Kalokomaikia Kauikeouli, ia ike i na mea kupanala he nui oloko o ia wahi, a na 'lii e nanea ai.

            He pohu no hoi keia wahi, la'i malie no hoi ke kai, a ua ike i na mea i lohe wale ia ai, a hui iho la me ia kaikuahine o mana me kuu Mea Hanohano me ka makuahine no o maua me na olelo e au'a mai ana e hoomaha hoi, a e paina, a kuikkuhiia mai la kahi o Mr. Hoapili ame Mr. Makai™ai, o ke ku wale iho no aohe maaloalo mai, me ke aloha, aia kela iuka, e loaa aku ana no ia' oe, o ko maua nee mai la no la me ka malie ahiki i ke kau ana mai iluna, ua ike aku la au i ua Mea Hanohano nei, he kohu kenenala maoli no, o kela nui o ka opu o ua Mea Hanohano nei, ua uni ia mai la ia a pauhanahuu,  no ka mea, e kau ana oia maluna o ka holoholona o Napoliona, ua like maoli no me ia ke anp i kona kokoke ana mai, ua ani aku la au i Kuu lima, ua ani mai la no hoi kela me kela wahi minoaka mau no  maluna on a, a hui ae la maua me ka hauoli, me ke aloha, me kona olelo mai, he mea no hoi a noho aku u ka hale, ua mihi loa au i kuu pii ana iuka, i keia la. Auwe no hoi keia hana nu e Mokumaia! He aiwaiwa maoli no keia, aole mai mua mai o ka pono o na mea kaahele me ka have aloha Hawaii; ua nui kona hauoli me ke aloha.

            Nee aku la imua no Kainaliu, he kaona maoli no keia wahi, ua makaukaumaoli no i na mea apau. He kope ka mea nui, ke kiloho nei i ka nana o ka aina me ka meikai o ke alanui; he pahee hoi kau, a hoopiha hoi i aila no eono kalani no $1.80 ke kumukuai, a nee hou nomua, a iho aua i ke alanui a Napoopoo.

            He maikai no hou keia wahi, o ia nanea no ia i ka iho ahiki i ka halekula, ua manao e kukulu i ka halepe'a ilaila, hone ana keia leo e komo mai, i nana aku k'u hana o kuu hoahanau Mr. amr Mrs. B.L. Kamakau, a ku ihjo la kuu kaa; e hoi mai kakou iloko nei e hoomaha ai; lilo aku la ka'u aliiwhine me ke aliiwahine, ke noke nei maua i kekamailio no ko'u nee nomua, ua alaiia mai le a paa ke ala o i paakiki aku ahiki i ke ko ana o ko laua makemake, eia ka ua hui mua laua a noonoo no ka mea e hana mai ai i kumu no maua e noho ai e kamailio ke kane me a'u o ka wahine e lawe i ka'u aliiwhine i ka hale, ua ko i'o no ko laua manao a moe iho' la iloko o ka hale iloko o na la elima i holo ia ai.

            Ua nio maoli ko laua hana mai i na mea e pono ai maua, o ko haua kulana hana he pumukula o Napoopoo no na keia he 175 ka nui; o ke kane ke pookumu me ka holmua no hoi, a ike ao ana ae, ua hoomaka iho la ka nee ana no Napoopoo, ka home o ka Mea Hanohano Senator Kamauoha a ia hiki ana mai la, hui iho la me na makua o laua, a hoomakaukau no ka haka'i no Honaunau, me ka alanui i kuhikuhi ia mai la o ke kahu kaua o Mokuohai ame ka Lae o Kiwalo-o i holo ai a pee a lalauia iho ai o Kamehameha. He kupanaha maoilu uo keia kahua ke nana aku, aohe no hoi khe kulana, no ka mea, he pa a la wale no ame ka pokahu pele, ke nee nei imua ahiki aku la makou i ke kaha o Honaunau, a hele aku la ahiki i kahi e noho ai o Kaahumanu. He wahi kumuniu ame ke kahu o ka hale o Keawe ame ka pa pohaku e holo puni ana ame ua pohaku nunui i kukulu ia ai. He nani maoli no me ke kino pohaku o Keoua ame ka pohaku o kai i pee ai o Kaahumanu. He kupanaha maoli no ke nana iho. Pehea la i hana ia ai a loaa ke kau ana o kela phaku iluna, a loaa ai kai o Kaahumanu e pee ai ame ka pohaku papa konane a ua 'lii, ame na pohaku kilo hoku?

            He nani maoli no o ka mea manaonao, o ia keia, ke noke ia nei i ka eli e kekahi haoile i aponoia mae e na kahu waiwai o Bihora ma, ua minamina ole ia inaoli no keia wahi, in a aole a hauaua kekahi mea e malamaia ai ia wahi kaulana o ka aina i kamailio mau ia, a pono i ke Kalana o Hawaii e haua koke i keia hana, e malama laou ia wahi me ka lili la o ke kalana, a ua auaukai ihjo la i ke kai o Honaunau a hoi mai la e hoomaha ia la.  Ua holo aku maluna o ka waa no Kaawaloa a kahi i ko'u mau kupuna ame ko'u makuahonie i haakohi mae ai i keia ao malamalama, a ike i ke kiahoomanao o Kapena Kuke ama ka hale o na 'lii e nanea ai, ola ka MoiwahineLikelike, Kaiulani ame kahi e lelkawa ai o Likelike ame na lua ana u hunaia ai na mea aloha ame kahi e auau ai na 'lii o ia o Haliilua. Ua pa'ikii kai o Haliilua ame ke lele kawa ana i kahi lelekawa o Likelike ame kuu lele ana iho maluna o ka lua o ke kiai oia kalia o ia hoi o Welaula mano, in a paha i ha'i mua ia mai ia'u no kela mea aole paha au e ike, ua lawa iho la no iluna o ka waa e noho ai aka ua kali na kamaaina ahiki i ka hale, akahi no a ha'iia mau, ua kau mai la ka lia o kuu puuwai, aka, ua ike hoi, ia makou e hoi pilipali nei nana ai i na puka poka a na manuwa e ki ai, ahikli i ko makou kokohe ana i ke kahaone o Kealakekua , a aua iho la ia kai, o ka mea apiki, ua wili ia iho la au ame kuu keiki a mai pilikia maoli, o kela ike au ame ka makaukau ua pilikia maoili ahiki i ko'u hoi ana i kula a nee mai la i ka heia o Hiiau.

            Ua hoohemahema maoli ia no e na hoa hanhano o ke Kalana o Hawaii. Pehe la oukou i hoohemahema ai i keia wahi i kaulana, a i kupono maoli oe lilo i mea e noonooia ai, a e hana ia ai ke kahi hana no keia mau pana kaulana a keia haumana hou ame kekahi haole no ka hele ana e nana i ka heiau, o ka'u mea i ike, o ia keia, ua maopopo ho paha ia lakou, aole paha, nolaila i ka poe waiwai o na Kona nei, e oni, e noonoo no keia mea nana a na lima o na kupuna o kakou i hana ai, aia na pohaku nunui e ku ana, he kiahaomanao poina ole ia na kakou e noonoo ai. Pela me kela kahua kaua nui o Mokuohai, e kauia i papa keleawe me na olelo kupono e pili ana no ia kahua e ike ana na mea apau, no ia mea, pela me na pana like ole, e hanaia i mea @, i ikeia.

            He kupanaha maoli no na hjoa hanohano i keia kalaua i ka hookaawale ole i puu dala no ia haua, e poho ole ai, no ka mea, e lilo ana i mea i kiahoomanao ne kela malihiui ame keia kamaaina e ike ai, nolaila, ke ike malihini nei au, ako, ma ka palapala nina au e ike ai ame ka ninau i ha'i ia mai ai, a ua pololi no elike me ka mea i kakauia ai, nolaila e na Kona, e ala, e hana, e hooniono i ke kalana o oukou, aole hoi o Hilo wale no ke nanaia, a haaleleia iho oukou a Napoopoo ma i ke anu, a i ka la koho baloka, hele mai la o noi i kou kakoo aku inia. He nui maoli no na wahi kaulana o keia wahi e pono e naua ia. Eiwa la keia ma ka'u huaka'i  iloko o na mile he 175 nona ka lilo aila o 8.35, a e haalle ana i keia auwina la, hora 2 p.m. no Hookena ame na Kau, alaila e holokiki aku i ka luapele amo Puna.

            Ua hala aku la kahi ino o ke alanui i Kilauea e kukulu ai kuu halepe'a, ala alaila maliaila au e hoike ai ia oe, ua nui maoli keia hooluhi ana i oe, aka ua hanhano no hoi oe i Keia mau manao mai kou koko ponoi ae o ko kaua mau kupuna, aole hoi i ka lahui e, e hoolaha ai a i ko kaua i'o ponoi nele iho la, aka, ua hilinai no au ia oe e opualii mai ana no oe no keia mau manao.

            No na hemahema, e kala mai oe.

            He maikai ko'u ola kiuo; ua loaa mai no ka'u mau pepa i kauoha ai, nolaila e kuu Solomon, me kuu naau apau ame kuupuuwai, ke mahalo aku nei i kau i haua mai ai no'u o ke Akua pu me kaua ahiki i kuu hehei hou ana i kuu home aloha, a hui hou kaua.    Kou oiaio, J.K. Mokumaia.

Napoopoo, Kona, Hawaii, Iulai 25, 1919.

MAKE HE KAIKAMAHINE MA KA ULIA KAA.

(Mai ka Aoao Ekahi mai)

            Me kela puahia o ka hooku'i mi le i ke kuniulaau ohai, e ku nei ma ha'i o ke alanui malaila, a ma ka olelo a ka poe i ike i kahi i hooku'i ai, ua alaa pu ia ka ili o kela kumulaau a koe ke kino oloko, in a ka he kumulaau @@@@ mai, in a ua hili pi, i ka ikaia maoli o kela hooku'iia ana aku e ke kaa otomobile.

            Ma kela manawa o ka hooku'i ana ua pau Ica ka poe malune o ke kaa i ka haule iluna o ke anaui, me ka pau o ke kaa i ka nahaha, a oiai o Miss Ringer kekahi ma ka noho mamua, ua haule aku la oia mailuna aku o ke kaa a hooku'i me ka ikaika i ke alanui, a iloko o ka manawa pokole loa, i lele ai kona aho, oiai hoi ka nui iho o lakou e auwe ana i ko lakou mau poino pakahi, me na manao mihi no kela hala wai ana me ka ulia poino, eia nae he mihi make, oiai ua lohi loa ka ike ana i ka poino.

            O ka anwa o ka hooku'i ana o ke kaa otomobile i ke kumulaau ohai, ma ka hora elua no ia me kanaha kumamalima minuke: a ua manaoia, in a aole i hooku'i kela kaa otomobile me ke ku mulaau, aole no i maopopo ka hoea o kela kaa no ke kulanakauhale nei me ka maalahi, no ka mea he nui no wahi uakee nihinihi o ke alanui, ke haalele aku ia Monalua, koe wale no a noho mana ka mea nana e hookele ana i ke kaa, malune o kona noonoo maikai.

            Ua hoike koke ia mai ka lohe no kela ulia poino i ka Hope Makai Nui Aseh, ma ke kelepona, a iloko o ka manwa pokole i hoea aku ai ke kanaka o ke aupuni ma kahi o ka poe poino, a hoi hou awiwlia aku noloko o ka halema'i no ka lapaauia mai, o ka poe nae i ki konuonu ole na poino, ua paa lakou i ka hopuia, a kaa aku la malalo o ka malu o ka oihana makai.

PAA HE KEPANI KI PU I KA HO PULA

(Mai ka Aoao Ekahi mai)

huli me kela po aole nae he loaa, ma ke awakea o ka Poaono mai i paa ai oia ika hopuia ana o kela Kepanhi e na makai, ua ae okoa ae ka mea ki pu i kona hewa, a ua paa kona manao, aole he mea nana e hoomaalili mai i kona mau manao aloha, no ke kaikamahine Kepani opio, o ka oau wale no o ka ohana nana i hoohoka mai i kona mau makemake, i ka make.

HE EILA E HOOLOLI ANA I KE KANAWAI NO KA I'A

            Ma ka halawai a ka papa o na lunakiai o ka noho ana ma ka po Poalua nei i hookomo ae ai o Lunakiai Kumalae, kekahi o na moho i hoike ae i kona makemake e hoemiia mai ke kumukuai o ka i'a, he hila kanawai e hoololi ana i ke kanawai e pili ana i ka i'a, he hila kanawai, in a no ka hooholoia nei e emi mai ana k ekumukai o ka i'a i ikeia ka pii maolie i kea mau la.

            Ma ka hooloni kanawai ana o ka hookomo ana ae e hookapu ana ia i ke kuaiia mai o ka i'a i kau ia mai ai iluna o na pakaukau kuai i'a i ka lamamua aku. O n i'a hou wale no i laweia mai i ka makeke ma ia la ke kuaiia mai, a in a e pau ole ia mau i'ai ke kuaiia ma ia la e hookaawaleia aku ia mau i'a, a e kuaiia ma ke ano he "i'a waihpoia iloko o ka hau," a e kau ia i hoailona nui a moakaka o 12x6 iniha maluna ae o kahi e kuaiia mai ai o ia mau ano i'a ma kekahi la ae.

            Ma ia hana ana elike ole ana k kumukuai o na "I'a i waihoia i ka hau," me na i'a hou makamaka i kuaiia ma kekahi la mai, a ama ia ano no hoi e huikou ole ai na "i' hau" me na i'a hou loa e kuaiia ana o ka la elike me in e hana mau ia mai nei e ne Pake ame na Kepani kuai i'a o na makeke.

HOOKU'IIA HE KEIKI UUKU E KE KAA OTOMOBILE.

            HE keiki uuku nona na makahiki elima'a nona hoi ka unoa o Ingebora Kuieaaek, he keiki na kekahi o na lahui e, a ma kahi kokoke i ke kihi o na alanui Emma ame Vinia kona wahi o ka noho ana ka i hooku'iia mai e ka kaa otomobile e kalawai ana e J.F. Mount, a moku ka lae a maui ka poohiwi a hina ilalo o ke alanui, a no ia poina ma'uwale i hoihoiia aku ai oia noloko o ka Halema'i Moiwahine. Ma ka hora eli ma o ka auwina la Poakahi nei i loaa ai keia ulia.

            Ma ka hoakaka a J.F. Mouat o ka hoike ana ae i ka Makai Medeiros, ka mea a kalaiwa ana i ke kaa otomobile, ua pololei loa ka ka holo ana ae a keia keiki mamua o kahi a ke kaa oto e holo aku ana, mahope mai ka o kakahi kaa kalaka oto ka oili ana mai ma kekahi alanui okoa, a no ia kumu ua hiki ole iaia ke kalo ae mai ka hooku'i ana aku, a ua hiki ole no hjoi iaia ke hoppaa i ka holo o ke kaa i ka wa pono i mea e hooku'i ole aku ai. Aohe mea i lohe hou ia mai no ka hopena o keia keike.

HAULE I KA HOKI A MAKE LOA

(Mai ka aoao Ekahi mai).

hookuonoono ma Waianaie, kahi i hala wai ai oia me ka poino, nana i hoopokole mai la i kona mau la o ke on a ana.

'Ua hanauia o Mr. Dainel Kamahu ma Kohala, Hawaii, ma ka la 26 o Ianuari, 1872, a ma kona manawa o ka make ana aku la, ua piha iaia na makahilki he 47 me na mahina kea.

            Ua hoea mai no Honolulu nei iloko o kona mau la opio, a ua noho hana ma na uwapo no kekahi mau makahiki leluleu ahiki o kona lilo ana i luna hana no na poola.

            Iloko o ka makahiki 1907 i komo mai ai oia iloko o ka oihana makai o Honolulu nei, he elua makahiki mahope mai, ua hookiekieia ae oia i kakiana no ka puali makai kuhuina, a he elua kou makahiki mahope mai, ua hookiekieia ae oia i kakiana no ka puali makai kuhuina, a he elua hou makahiki mahope mai, i pii ae ai oia ma ke kulana kapena makai, ma ia kulana oia i paa ai, ahiki wale no i kona waiho ana aku i ka oihana o ke aupuna.

            He hoa o Mr. Kamahu noloko o ka ahaolelo o ka 1909, i kohoia mai ka apana elima mai, ua hoao hou no oia e holo i ke kau mai mahope, ua haule nae, nolaila ua waiho loa oia i na haua kalaiaina, a hoi aku e noho ma kona home hooknonoono, kahi ana i haalelo iho ai i kana wahine ame ka laua keiki hanai e kumakuna aku me na hoomanao poina ole ana nona.

LOAA KE PANI MA KAHI O W.H. HEEN

(Mai ka aoao Ekahi mai).

            He kokua o Mr. James J. Banks no ka loio Amerika S.C. Huber, me ka ikeia o kona makaukau piha ma na hana apau i pili aku i kela keena, he manawa pokole wale ae nei no ka hoea ana mai o keia haole no Hawaii nei, mamuli o ke kulana ana e waiho aku ana, he nui kana mau oihana i lawelawe ai, ma mua o ka holo ana mai no Hawaii nei.

            Oiai ua nui na hana oloko o ka aha i kohoia mai la o Mr. Banks i lunakanawai, e lawe koke ae ana oia i kana hoohiki oihana, a komo aku ioloko o na hana apau o kona kulana hou.

PIHAKU'I NA UWAPO I KA POE MAKAIKAI I NA MOKULUU

(Mai ka Aoao Ekahi mai)

            Ua hoolalaia ka i elua uiau mokuluu e holo mai i ke awa nei o Kou i kela ame keia pule, ma ka Poaono e holo mai ai mai Puuloa mai a ma ka Poakahi e huli hoi aku ai; in a he mea oiaio ia, e ike mau ia aku ana na mokuluu e ko Honolulu mu kini i na pule apau.

            I kulike me ka hoakaka a ka moolelo e pili ana i nei mau mokuluu, ua hiki ka ia laua ke holo i 15 mile i ka houra maluna o ka ilikai. O na Lukanela Johnston ame Hitchcock na aliikoa kiekie o keia mau mokuluu.

            WASHINGTON, Iulai 30.--O ka nele i ke lala ke kumu e hoopauia aku ai o 20,000 mau limahana o na pa o ka oiha na haua moana apuni ka aina mamua o Iulai o keia makahiki ae, elike me ka hoakaka a ke kokua kakauolelo o ka oihana kaua moana Roosevelt i nehinei Ua hoahewa o Roosevelt i ka ahaolelo no ke oki ana i ka hila haawina o ka oihana kaua moana.

HOOLAHA NO KE KUAI O KA LAI KINI WAI

Ma ka hora 10 a.n. o ka Poakahi, Sepatemaba 1, 1919, ma ke alo iho o ka Hale Kapitala, Honolilu, T.H., e kuaiia aku ana ma ke kudala akea i ka mea koho kiekie loa malalo o ka manao o ka Pauku 380 o na Kanawai i Hooponopono Hou ia o Hawaii o ka 1915, he laikini no ka lawe, huki, a hookahi ana aku i kahi e, a e hoohana ana i na wai apau e lana ana maluna o ka ili honua, i mea waiwai no ka hoohana ana aku, no wai i loaa mamuli o ka eli ana i luapao, ame ka mana apau ame ka hooikaika ana e hiki ai ke hoomahuahuaia ae ka wai e laweia mailaila mai, koe nae ma kekahi ano e ae i hoakakaia maluna o ka Ahupuaa o Honomanu, maloko o ka Apana o Koolau, Mokupuni a Kalaua o Maui, no ka manawa o iwakalua-kuma makahi (21) makahiki mai ka la 26 aku o Iulai, 1919.

            Uku hoolimalima haahaa; he Iwakalua kumamalima Kaukani Ewalu Kanei'i ame Iwakalua Dala ($25,830.00) no na makahiki mua he umi (10); uku hoolimalima no ke koeua aku o ka manawa o keia laikini, e noonoo a e hooholoia ia e kekahi poe ekolu na lakou e koho i ka uku hoolimalima i ka 1928, o kekahi o lakou na ke Teritore e koho, hookahi na ka mea paa laikini, a na ia mau kanaka elua e koho i ke kolu o na kanaka. O na hoolilo paau e pili ana no ia kau ana i ka waiwaiio e ukuia kekahi hapa e ke Teritore a o kekahi hapa e ke mea paa laikoini.

            Ke hookoe nei ke aupuni i ke kuleana ma kakahi manawa ma ka hoolaha ana i kakauia ela makahiki (2) no ka hoopau ana mai ka hoohanaia ana aku o ka laikini i na wai apau, a i ole, kekahi hapa paha elike me ia e koiia mai ana no ka hoomamona ana i ka aina panoa, no ka hookuonoono ana, a i ole, kakahi mau hana e ae o ka lehulehu,

            Na ka mea kuai mai e uku i na hoolilo apau o ka hoolaha ana.

            No na palapala aina ame ka hoakaka aku i koe, e noi ae ma kek keena o ke komisina o na Aina Aupuni, Hale Kapitala, Honolulu, T.H.

            C.T. Bailey

            Komisina o na Aina Aupuni Hanaia ma Honolulu, Iulai 25, 1919.

            6359--Aug. 1,8,15,22,39

OLELO HOOLAHA

HUI KUAI AINA O HAENA.

            E noho mai ana ka halawai makahiki o ka Hui Kuai Aina o Kaena, Kauai, ma ka Hall o Haena, ke hiki aku i Sepatemaba 5, 1919, hora 10 a.m.

            Ke kauohaia aku nei ka poe apau i kuleana i'o iloko o ua hui nei, e hele e i ka la ame ka manawa i hoikeia maluna ae, e ike a e lohe i na hoike a na lunanaui ame ke koho hou ana i na lunanui no keia makahiki e hele aku nei.

JAMES K. APOLO

Peresidena, H.K. Aina o Haena, Kauai. Kapaa, Kauai, Iulai 29, 1919.

6359--Aug. 1, 8, 15, 22

HOOLAHA NO KA NEE ANA

            Ua hooneeia e ka Ahahui Kukulu Hale a Hoaie Dala Paionia kona mau keena oihana aia i ke kuea Campbell ma ke kihi o na Alanui Papu ame Kalepa, Rumi 1, ma ka papehele maluna. Ma ke Alanui Kalepa ka puka e komo ai. Ua hoamanaia o Mr. Theo. F. Lansin no ka lawe ana mai i na dala apau e ukui mai ana i ka Ahahui.

            J.M. McChensey

                        Kakauolelo.

6359--Augate 1.

HOOLAHA O KE KUAI O NA HOOLIMALIMA AUPUNI

            Ma ka hora 12, awakea @ Sepatemaba 10, 1919 ma ka hale @ kolo ma Lihua, Kauai, e kuaiia @ @ ma ke kudala akea malalo o ka @ 380 o na Kanawai i Hooponopono Hui ia o 1915, na hoolimalima @ @ apana aina aupuni i @ @ @ nei e waiho la ma Anahola, Kauai.

            (1) Apana Helu 2, nona ka @ o 45/100 eka, oi aku a @ @ @ manawa hoolimalima, he 10 @ mai ka la 15 aku o Sepatemaba. 1919 uku hoolimalima Kaahaa he @ @ @ makahiki, e uku mua ia ma keia ame keia hapa makahiki.

            (2) Apana Helu 5, noua ka @ o 4.02 eka, oi aku a emi mae @ @ nawa hoolumaluma, he 10 @ @ @ ka la 27 aku o Novemaba, 1919 @ hoolimalima haahaa, he @ @ @ @ kahiki, e uku mua ia ma @ @ @ hapa makahiki;

            (3) Apana Helu 6, nona @ @ @ 3.62 eka, oi aku a emi mai @ @ wa hoolimalima, he 10 makahiki @ @ la 15 aku o Sepatemaba 1919 @ @ limalima heahea, he $10 o ka @ e uku mui ia ma kela ame @ @ makahiki;

            (4) Na Apana Helu @ @ @ @ ua ka huina iliaina o 1.04 eka @ @ a emi mai paha; manwa @ he 10 makahiki mai ka la @ @ @ 1919; uku hoolimalima @ haa, $25 no ka makahi i e uka @ @ ma kela ame keia hapa makahiki

            (5) Apana Helu 15, nona @ @ @ o 8.15 eka, oi aku a emi mai @ manwa hoolimalima, he 10 @ mai ka la 15 aku o Sepatemaba @ uku hoolimalima haahaa $120 @ @ @ kahiki, e uku mua ia me kela @ @ @ hapa makahiki.

            (6) Apana Hela 16, @ @ @ @ o 1.42 eka, oi aku a emi mai @ nawa hoolimalima, he 10 makahiki ka la 24 aku o Sepatemaba, 1919 @ hoolimalima haahaa h $35 o ka @ hiki e uku mua ia me keia ame hapa makahiki.

            (7) Apana Helu 58, nona @ @ o 1.10 eka, oi aku a emi mai @ @ nawa hoolimalima, he 10 makahiki @ ka la 24 aku o Sepatemaba, 1919 @ @ hoolimalima haahaa, he $15 o ka @ hiki, e uku muia ia ma kela ame @ hapa makahki.

            (8) Apana Helu 60, nona ka @ o 1,13 eka, oi aku a emi mai paha @ pnawa hoolimalima, he 10 makahiki @ ka la 24 aku o Sepatemaba, 1919 @ hoolimalia haahaa, he $20 o ka @ hiki, e uku mua ia i kela ame @ hapa makahiki:

            O na hale apau, a i ole, ua hana @ e ae maluna iho o kekahi o na @  @ aina i hoikeia ae nei maluna he @ waiwai lajou no ke Teritore o @ a e komo pu ana lakou iloko o na @ limalima.

            No ka põe e kuai mai ana e uku i @ lilo o ka hoolahi ana.

            No na kii aina ame kekahi @ hou, e noi ae ma ke keea oihana @ Hope Akena, Mr. G. W. Sahr, o @ Kauai, a i ole me ka keena o @ @ misina o na aina Aupuni, ma ka @ Kapitala, Honolulu T. H.

C.T. Bailey

            Komisina o na aina Aupuni Hanaia ma Honolulu Iulai 30, 13919

6350--Aug 1.

E HELE KAAHELE ANA ANEI OE'

            He mea pono e hookomo pu ua ka Laau Nahu o ka Opu ame Hoopaa Hi a Chamberlain, maloko o kou paiki paalima, i ka manawa e hele ai ma @ huaka'i kaahele. O ka loli o ke @ ka wai, ka ai ame ke ano o ke ea, @ mau mea ia e ala mai ai ka ma'i o ka opu, e hiki ale ai ke loaa keia @ maluna o ke kaahi, a mokuahui paha. He mea keia e hoopauia ae ai na @ kupilikii ame ka hoaa, in a ua makaakaa e oe maenua. Eia ke kuaiia @ @ @ poe kuai laau apau, o Benson Smith & Co., na akena no Hawaii.--Hoalaha.