Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 33, 15 August 1919 — Page 4

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA

SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU

KIAHOOMANAO NO

OPUKAHA-IA MA

            He mau mahina kakaikahi wale n koe, mai heia manawa aku. e hoea mai ana i ka hoomanao-ia ana o ka piha ana he hookai haneri makahiki. . ka hiki ana mai o na mossionari i Hawaii nei, ma ka la 12 o ka mahina a Aperila o keia makahiki ae, Ma na mea a keia pepa e homanao nei, o na hana hoomanao no ia manawa e malamaia aku ana, ua pili wale no ia i ka hoea ana mai o na missionari me ko lakou mau ohana ma Hawaii nei, a keia pepa nae e kakoo ikaika nei i kekahi manao i hoa- laia ae e Senatoa Charles E. King ma ka paina a ke Kalapu Makaainana Hawaii.  he mau pule ae nei i hala.  no ke kukulu ana aku i kiahoomanao no

Opukahia-ia âme kona mau hoa, kela mau keiki Hawaii na lakou i hoike aku i ka noho pouliul@ o ko lakou lahui iloko o na hana hoomaikaii, a o ke kumu hoi o ke konoia ana aku o ka Papa Amerika ma Bosetona, e hoonua mai i na misionari no Ha- waii nei. 

            Ma ka aoao o ka lahui Hawaii, me ka nana ole ma ke kulana hoomana, he hana kupono loa ko Lakou kakoo ana i keia manao, e loaa he kiahoo-manao no keia mau kanaka Hawaii, o ka oi loa aku i loko o keia manawa e hoomanaoia aku ana ke kipa ana mai o na missionari i Hawaii nei, e ku aku ai ia kiahoomanao i mea e ola ai ka inoa o ia mau Ha-waii iloko o ko kakkou noonoo, a iloko o ka noonoo o na malihini ame na haumana hou i keia mua aku.

            Ua aie nui kakou ma ke ano he lahui i keia mau keiki Hawaii, ma o laukou la, i hoikeia aku ai ka noho pouliuli ana o keia lahui kanaka i ke Akua @iaio. a o ka lakou mea i hana aku ai, ma ke ala-kai ana mai i na misionari i Hawaii nei, o ke ala-hele ia a kakou i ike ai a e ike nei i ka euanelio oiaio o ke ola, a kakou e hauoli nei i keia la.

            He mea uuku anei keia i ko kakou noonoo ana?  O ke kipa ana mai anei o na misionari i Hawaii nei@ a hoikeike mai i ka malamalama o ka euanelio @ Kristo, o ka mea ano nui hookahi wale no ia, e konoia mai ai kakou e komo aku iloko o na hoo-manao ana ma keia makahiki ae?

            He mea nui o'o ka hoea ana mai o na misionari i Hawaii nei, a a'o mai i keia lahui kanaka i ke Akua oiaio, ame ka hewa ame ka poino o ka noho ana iloko o na hana hoomanakii, e hoomanao pu ia nae, ua like pu aku ke ano nui o ka hana a Opu-kaha@ia i hana aku ai e uwe ana mawaho o ka luakini ma @osetona i ka manawa i hu ae ai o kona aloha no kona lahui kanaka e noho ana iloko o ka pouli o na hana hoomanakii, e hiki ole ai ia kakou ke alo ae mai ke kukulu ana mai i kana hana, i kiahomanao iloko o kakou noonoo a iloko hoi o ka noonoo o na hanauna ma keia hope aku.

            Eia ke kii o Kamehameha ke ku nei he mea hoo-manao @ona ame kana mau hana, ina aole kela kii e ku nei ma ke alo iho o Mililani Hale, me ka hoohewahewa ole makou ke olelo ae, ua palaka loa,  a ua poina ko kakou hoomanao ana nona, ma ke ano he na@i aupuni, a he moi nana i na'i na paemoku o Hawaii nei a liko i hookahi malalo o kana @oomalu ana @ kakou no e ike nei ma o ke ki la o Kamehameha, i mau ai ka makamaka o ka kakou hoomanao aua nona ame kana mau hana.

            E pono i'o e kukuluia aku i mau mea hoomanao no Opukaha-ia ame kona mau hoa, in a no ia aole ma ka lawe ana ae o ka Papa Hawaii i keia hana iloko o kona lima, aka ma ka aoao o ka lahui Ha-waii, aole keia i lohi loa no ka lawelawe koke ana aku i na hana e holopono ai keia manao, aka o keia kekahi hana, i oi loa aku ai ke kupono ame ke ohohia e pono ai, a kakou no e ike aku ai ma keia mua aku, aole i poho wale na hooikaika ana e hoea mai i ka hookoia ana o keia manao.

            O ke ku ana o kekahi kiahoomanao, a mau kia-hoomanao paha no kela mau kekiki Hawaii ma ke-kahi wahi kupono, e ike mau ia aku ai e ka lehua-lehua, he mea ia na kakou ma ke ano he lahui e haa-hea ai, o ka oi loa aku, in a e auamo maoli ana kakou i na hoolilo o ke kukulu ana aku i kela mau mea hoomanao,a keia pepa no e manaoio nei, ua makukau loa ko kakou mau hoa lahui, e haawi mai i na kokua no keia hana kilakila loa, ke hoa-laia aku e kakou.

            ke ku nei he kiahoomanao no na misionari i kipa mai i Hawaii nei, e o mau aku ai i na hana-una apau ma keia hope aku, o ia ka hale nani e ku @ei ma ke alanui Moi, a e noho nei ka Papa Ha-waii. aole anei hoi, he hana kupono loa na kakou e kukulu ae ai@i kekahi mau mea hoomanao no Opukaha-ia ma, ma kekahi ano e mau ai na hoomanao ana no lakoo ame ka lakou mau hana?

            Ma ke kukakuka ana me kekahi mau Hawai o na hoomana like ole e ku nei ma keia Teritore, ua haawi mai lakou i na apono ana no keia hana, me ka makaukau loa e komo pu mai a haawi i na ko-kua ana elike me ka mea hiki, inao ka mea oiaio loa keia. alalila ke hoeueu ikaika aku nei keia pepa i ke Kalapu Makaainaana Hawaii, e apono akuu i kela manao o Senatoa King, a e koho koke aku i na komite no ka hoolala ana i na hana apau, e hoea mai ai i ka hookoia ana o kela manao, i mau mea hoomanao no keia mau keiki Hawaii na lakou i imi aku, a i waele ae i ke alahele a malaelae no na pono ame na pomaikai a kakou e hauoli nei i keia la.

            Oiai o ka mua loa keia o ka hoalaia ana ae o keia manao, a makou e kakoo ikaika nei no kona kup@@ ke makemake pu nei keia pepa e lohe i na ma-@ao o kekahi poe Hawaii maluna o keia kumuha-na, a makou hoi e hauoli loa ai, e hoopuka aku i ko lakou mau manao kakoo a kokoua, ma na alahele apau e hoea aku ai i ke ku ana ae he mu mea hoo-manao no keia mau Hawaii o kakou.

            Aia anei a i na kono a kekahi mau hua lahui o kakou, e ui mai ai ia kakou no ke koua ana aku, ilaila iho la kakou e wikiwiki aku ai i na kokua ma ke ano he lahui, o ko kakou manawa ia w ku-nana ai, a e hoohakalia ai i ka hana ana?   Ea, e kikoo aku kakou i na hoomanao ana ihope he ane-ane hookahi haneri makahiki ae nei i hala, e ike auanei akou me ka hoohewahewa ole, ke koi mai la kekahi hana ano nui ia oe e ke kanaka Hawaii, mai poina i ka eleele a ke Akua i hoouna aku ai mailoko aku o keia lahui kanaka no AMerika, no ka halihali ana mai i ka malamalama o ka euane-l@o i Hawaii nei, a i ka hoomanao ana, no ka lele ana mai o na misionari i Hawaii nei, e hooomanao pu no Opukaha-ia ame kona mau hoa!

E HOOPAKELEIA KAKOU E PONO AI

            He keu no hoi o ka manawa e holopapa ana ke kaua ma Europa, o ka wa wale no ia a kakou i auamo ai me ka hoomanawanui, i ka pipii o na meakuai like ole e pono ai ke ola ana, o ka oi loa aku keia a kakou e ike nei i kei mau la, ke hele la a  papalua, a papakolu ae ke kumukuai i maa ia kakou i ke kuai ana ia mau ano i‘a no kekahi mau makahiki ae nei i hala.

            I ka nana aku, aole he mau kumu kupono o ka hoopipiiia ana o ke kumukuai o ka i‘a, ka pii ame kekahi mau meaai e ae, noo ke ake wale mai no ia e nui ka puka ame na pomaikai e loaa i ka poe kalepa, oiai no ane, he uuku loa no ka luhi, me ke emi pu o na hoolilo i loaa mai ai ka i‘a ame na mea e ae, e pono ai e hoopakeleia ae kakou, mai keia kulana kupilikii mai a kakou e hiki oli ai ke alo ae i keia mau la.

            He mea minamina no, ka hiki ole ana e hookoia aku kela manao o ka papa lunakiai e hoolilo i ke-kahi hapa o ke alanui Kekaulike i makeke no ka lehulehu, mamuli o ke ku-e o kela hana paniku i ke alanui i ke kanawai, ke kani la ka aka a ka poe o na makeke@ no ka hiki ia lakou ke hoomau aku i kau ana i na kumukuai pipii o a i‘a ame ka pipi i ka lehulehu, e konoia aku ai na luna oihana o ke kulanakauhale, e lawe koke ae i na keehina apau, e ku aku ai he makeke no ka lehulehu, in a no ia e konoia mai ana ka hoolilo ana aku io ke aupuni kulanakauhale, i kekahi huna dala mahua-hua.

            Ma @kekah@@mau mea oiaio i hoomaopopoia, ke loaa nei i ka poe i na makeke ka i‘a me kummukuai oluolu, mai ka poe lawai‘a mai, a mai ka poe he mau lokoi‘a ko lakou, i kuai ana mai nae i ka lehulehu, ua papalua a papakolu ka lakou kumu-kuai e kau mai ai, oiai n@e.ina e kuai maoli ia ana ka i‘a e ka poe lawai‘a, ma ka makeke o ke au-puni, me kela kumukuai no a lakou e kuai ana i ka poe o ka makeke, e loaa ana ia kakou ka i‘a me ka makepono, me ka loaa no he puka kupono i ka poe lawai‘a, aole hoi e holo aku na pomaikai nui i ka poe hoopukapuka.

            Aole i lilo ka loaa nui ana o ka i‘a ma ka makeke i mea e emi mai ai ke kumukuai i keia manawa, ua piha kela poe hoopukapuka me ke akamai, ma ka huna ana i kekahi mahele o ka i‘a ma kekahi wahi, ma ke ano e pulapu mai i ka lehulehu, a ma kekahi olelo ana ae hoi, eia ka lehulehu mahalo o ka mana o ka poe hoopukapuka, me ke kono mau ia e uka aku i ka lakkou mau kumukuai e kau mai ai maluna o ka i‘a.

            Ina nae no ke ku aku he makemake no ke kulana-kauhale, kahi a na kanaka lawai‘a ame ka poe mahiai a hanai holoholona paha e kuai ponoi aku ai i ka lehulehu i ka lakou mau waiwai, aole aku ai i ka lehulehu i ka lakou mau waiwai, aole ana no e holopono ana kela manao e loaa ia kakou na meakuai me ka makepono, ke ole e hoolako mau ia keia makeke me na mea apau, e hoolawaia ai na makemake o na kanaka, o kekahi mea ano nui no ia ; ai lako ole no, alaila e mau ana no ke kuai o ka lehulehu i na kumukuai pipii o na mea apau, ma na makeke i noho mana ia e ka poe i makee wale no i ka piha o ko lakou mau pakeke i ke dala, aole hoi he nana i ka pono kaulike o na aoao a elua.

            He mea makehewa wale no i na luna oihana, i loaa ke kuleana ame ka mana e kukulu aku i makeke no ka lehulehu, ke hoonui wale ma ke ka-mailio ana, ke kakalo aku nei ka lehulehu i ka lakou hana, in a aia na manao makee iloko o lakou e hoopakele ae i ka lehulehu, mai ke kulana kupili-kii e halawai nei me kakou i keia la.

UA LAWA NA HAAWINA A‘O KUPONO!

            Ahea no la hoi akahele mai na kiakaa i ka hoo-kele ana i ko lakou mau kaa, aole he hookahi a he elua manawa a kakou i ike ai i kekhi mau ulia kaa otomobile, ku i ka manaonao maoli, aka he nui a lehulehu wale, me ke kau ana aku o na poino he nui maluna o kekahi heluna nui o na kanaka, aole nae wahi mea a akakuu mai na manao uilani iloko o na kiakaa otomobile, a makou e olelo aae nei, ua lawa loa na haawina a‘o kupono, no ka lilo ole ana o na hana holonui, i mea waiwai, aka he poino wale o ka mea ukalo mahope o ia hana, me ke kau okoa ana mai o ka make maluna o kekahi poe.

            Ma kela pule koke aku nei no i halawai ai ia wahine opio me ka make a pakele mahunehune mai ho ke ola o kekahi poe, me ka weluwelu liilii o ke kaa otomobile, a he mau la helu wale no ma-hope mai i make aku ai he Pake, a pakele mai he kaikamahine opio me ka mainoino, me ka poino pu o ke kaa otomobile, mahalo no o kela kumu hoo-@ahi, ka holonui, e konoia mai ai na kiakaa e ae, e akahele i ka hookele ana i ko lakou mau kaa, o halawai no auanei me na poino, e alako ana i ka make.

Nuho‘u Kuwaho

PARIS, Aug.8 - Wahi o ka hoakaka a ka Nupepa E@ho de Paris o ka aelike no ke kuai ana i na lako kaua apau a Amerika maloko o Palani ua kakau inoaia ma ka la aku la i ehinei.  He $100,000,000 ke kumukuai.

            LONDON, Aug. 12. - Ua hooholoia e ka Hale o na Lunamakaainana ma ka heluhelu elua ana ma ka ia i nehinei ka bila a ke aupuni e hoakaka ana no ka hoopii ame ka hoopa‘i ana i ka poe imi pomaikai ma ka hoopiipii anai na kumukuai o na meaai ame ka huna ana i na lako meaai.  he kanawai keia e kakoo ana i ka hoomalu ana i ke kumu-kuai hou a ke komisina i noho lunahoo-malu ia e eric Geddes.

            ST.JOHNS, Aug. 12.-Ma ka auwi-na la o nehinei i hoea mai ai ke Keiki-alii o Wale ma ke Kaikuono Conception, kahi o ka mokukaua Canadian Re-nown, ka moku nana i lawe mai i ke @lii opio mai Enelani mai i hekau ai.  Ua lele mai ke keikialii i ka aina a he minuke kakaikahi ka i hoohalaia eia maloko o kahi kauhale o ka poe lawai‘a o Topsail, a hoi hou aku la noluna o ka mokakaua no ka moe ana ma ia po.  E hoea ae ana oia i St. Johns i keia la a e hookipaia mai ana e ka meia.  Ma-hope o ka makaikai ana i ke kulana-kauhale o ka hikina, e holo aku ana oia i Wakinekona no ka makaikai ana.

            WASHINGTON, Aug. 11:-Ua kele-kalapaia aku e ka Loio Kuhina J.Mit-chell Palmer ma ka po nnei i na luna nui o na mokuain apau na lakou e hookele ana i na lako meaai e noi ana e hookohu aku i komite maloko o kela ame keia kalana nana e hoolala a hoo-laha ae i papainoa no na kumukuai ku-pono no ke kuai lliilii ana aku i na mea ai apau, e hanaia ana e ka poe kuai meaai, na poe kuai i‘o holoholona ame kekahi poe kuai liilii e ae ma ke an@ he alakai no ke kuai ana aku i ka lehulehu.  Ma ka paku‘i ana iho, ua koi pu aku ka loio kuhina i ka hoo-maopopo ana a na luna hooponopono meaai e huli aku a loaa mai ka ike oiaio no ka hunaia o na meaai a no ka lilo hoi i mea hoopomaikai aku ia poe maloko o na apana o lakou, a e hoo@na mai i keia hoike oiaio i Wakinekona.  I kulike me ka hana i hoakakaia ae l@, na ua komite o ke kalana e hoolako ae i keia ike i na luna hooponopono meaai o ka mokuaina.

            SANTA ROSA, Aug. 11. - Ua ae o Miss Rita Berka ma ka la i nehinui i ke noi e lilo i poo no ke kula a‘o olelo Enelani ma ke kula a‘o kumu o ke Teritore ma Honolulu.  E holo aku ana oia no Honolulu maloko o elua pule, mai keia la aku.

            CHICAGO, Aug. 12 - Ua kauia e ka buro kopaa federala i keia la ke kumu-kuai maikai o ke kopaa ma ke kuai lii-lii aku i ka poe e ai ana he 12 keneka.  Ma keia manawa ke kaki nei ka hapa nui o ka poe kuai meaai liilii he 16 keneke no ka paona.

HE LAWEOLA KE KUMUHOOPII O KE KALAIWA KAA LEE LOY

Ma ke kakahiaka Poalua nei i lawe-ia ae ai o Lo Hau, ke kalaiwa kaa o ka otomobile i hooku‘i ai me ke kumu laau maha‘i o ke alanui e holo la i Leilehua a i lilo ai hoi ke poo o Rosie Lee, he kaikamahine Pake o 15 makahiki, mamua o ka aha hoomalu a ka Lunakanawai Lightfoot no kona he wa i hoopiiia ae ai he laweola, a ma muli o e noi a ka Hope Lioi Kalana Elua Stafford e hoopanee ka hooloheia ana o ka hihia ahiki i Augate 23, ka manawa i manaola malia ma ia wa pa-ha e oluolu maikai ae ai o Rosie Lee, ua aeia mai ia noi a hoopaneeia.

            Ma ka hora 2 o ka auwaina la Poa-lua nei i malamaia ai ke anaina hoo-lea o Lee Loy ma ka hale waiho kino make o Silva, a laweia aku no ke kanu ana ma ka pa ilina o na Pake ma Pau-ana ma pa ilina o na Pake ma Pau-oa.  He makuahine ko Lee Loyo ka haalele ana iho la ma keia ao e kumu haalwlw ana ho la ma keia ao e kuma kena aku nona.  Ma ka Poakolu nei kena aku nona.  Ma ka Poakolu nei noho ai ka aha a ke Koronero H.  Plemmer ma Waialua no ka ninaninau ana ke kumu o ka make ana o Lee Loy. 

            Kepii ae la ka i ka maikai ke ola o rosie Lee ma ka lalema‘i o ka oiha na kaua ma ka Pakoa o Leilehua.  He kahuma‘i i a‘oia kona mea nana e ma-lama mai la.

LILO I MEA POHIHIKI KA PAU ANA O KA HALE I KE AHI

            Oia mau ka lilo i mea pohihihi o ke kumu i pau ai ka hale o ke Kapena John Hodson ma ka Alanui Hayden ma Kapahulu i ke ahi ma ke kakahiaka Sabati nei, ua huli ia a ninanina ula ke kumu i pau ai aohe ka he maopopo iki, a no ia maopopo ola na manao wale ia he ahi puhi maoli ia paha.

            Ma ka olelo ka a ke Kapena Hod-son o ka hoike ana ae maloko o ia hale oia i noho ai a maloko no o ia hale oia o ka noho an ahiki i ke ahiahi ana.  Iaia i haalele aku ai ia hale ma hora 10 o ia po Poaono no ka hele ana i ka-ua hana ma k@ hale dute, oia mau ka ka maikai o mea apau, eia nae, ma ia wanaao o ka pau mai la no ka oi ia i ke ahi.

            He $3000  na lilo o ke kukulu ana i kela hale, a maloko o ia hale he mau lako hononani hale i hiki aku ka wai-waiio i ka $1000, a he $1800 wale no i inisuala ai ia hale.

Nuhou Kuloko

            Ua hoakaka ae ka Loio Kalana Wil-liam H. Heen, he hana ku-e kanawai ke pani ana i ke alanui Kekaulike, no ka manao ana, e hoolilo aku i kekahi hapa @ kela alanui i makeke no ke @ulana- kauhale.

            I kulike ai me ka mea ana wela o ka Hokele Iana, o ka Poaono aku nei i hale, o ka helu ekahi ia o ka la wela i ikeia ma keia kulanakauhale, mai ka manwa mai i loaa ai kela mea ana wela ahiki i keia manawa.

            Eia ke hoomakaukauia mai nei na hoohiwahiwa iloko o keia mau la, no ka hookipia ana mai ia Kakauolelo Daniels, e kauluwela ana ka hale kapitala i na kukui uwila, iloko o keia mau po uku a kela luna oihana keikei o Amerika e hoohala ai maanei nei.

            Ma ke kakahiaka o ka Pakolu ae nei, ka la 20 o keia mahina, e hoea mai ai ke aumoku kaua Amerika no Hono-lulu nei, me halihali ana mai i ke Kakauolelo Daniels o ka oihana kaua moana, i malihini kiekie a hanohano na keia Teritore.

            O kau haina nane e W. K. Kauhu-kaioalanapo, no ka nane a ke keiki o ke Koolau, o ia hoi he "paona," ua hoopuka mua ia aku, me ka pololei ole, nolaila ua kapaeia kau mau wehewehe ana no kau haina i houna mai nei ma keia  keena.

            Ua pau mua kau haina e B. K. P. Ka-waiokemamo i ka hoopukaia aku malo-ko nei o ke Kuokoa, ma kekahi mana-wa ae @ei i hala, no ka nane a ke keiki o na Koolau, o ia o nananana; ua ho-ikeia aku ka pane ma ia haina no ka pololei ole.

            He koa no Leilehua ae neii ka i loaa aku ua make, ma ka Poaha o ka pe aku nei i hala, a ua manao wale ia, oia ponoi no ka mea nana i lawe ae i kona ola, me ka noii pono aku nae o na alii-koa i na mea e pili ana i kona make ana.

            I kulike ai me na mea i loheloheia ae, e haiolelo ana ka Lunakiai Low mailuna ku o ka pahu, ma ke kihi o na alanui Moi me Betela, no ke kama-ilio ana maluna o ka ninau pipii o ke kumukuai o na meaai, me ka makumaku e pane i na ninau apau e waihoia aku ana imua ona.

            Ma ka Poaono, ka a 23 o keia mahina, e hoea hou mai ai o Mr. J. K. Mo-kumaia ame kana aliiwahine no ka la‘i o ke kulanakauhale nei, mahope o ka hele kaapuni ana ia Hawaii on kekahi mau pule, maluna o ko laua kaa oto-mobile.

            Ua hookohu ae nei ka papa lunakiai ia Mr. W. E. Miles i noho kakauolelo mua ai na ka Meia Fern, a i noho ai hoi he kapena koa ma na kaua hoo-moana o na koa, i akena no ke kuai ana i na lako o ke aupuni, no ka uku mahina o elua haneri me kanalima dala.

            Eia ke alalauwa ke hala hou mai nei i keia manwa, ua hele na uwapo a piha i ka poe kamokoi alalauwa i keia mau po; a ke kahaha nei ke manao o ko-kahi poe no keia ku hou ana mai la o keia ano i‘a, me ka olelo ana, e make hou aka ana ia koko alii kiekie o Hawaii  nei.

NA MARE

            Daniel Highland ia Rose Manuwai, Aug 3.

            Wm. J. Holstein ia Emily Akana, Aug. 4.

            Alfred Lee Eaton ia Caroline K. Rob-erts, Aug 14.

            Pang Yau ia Lydia K. Like, Aug. 5

            Harry F. Lea ia Anna Wight, Aug. 5.

            H. Spencer ia Margaret Marsh. Aug. 6

            Charles B. Lemon i@ Walty B. K. Robinson, Aug. 8

            John L. Silva ia Pua Kamanu, Aug. 9.

NA HANAU

            Na Charles H. Holt ame Victoria Chong See, he kaikamahine; Aug. 3.

            Na W,. Kane âme E@genia Ahana, he kaikamahine, Aug.6.

            Na Harry K. Paauhau ame Carrie Kekumu, he kaikamahine, Aug. 7.

            Na Jospeh Kauai âme Edith Mitchell, he kaikamahine, Aug.9.

            Na Kaohai Hall âme Kawai Kualoo, he keikikane, Aug. 11

            Na Wm. Keala âme Elizabeth Kua-noni, he keikikane, Aug. 11.

            Paul Paea âme Mahiehie Lililehua, he keikikane, Aug. 12.

NA MAKE

            Rose Montero, ma ka Halema‘i o na Kamalii, Aug. 1.

            John PAlau, Jr. ma ka Halema‘i Moiwahine, Aug. 1

            David Hulumanu Naipo, ma ke alanui Kulika, Aug. 1

            Joseph Keoho. ma ka Halema‘i Moi wahine, Aug. 12.

HE  HOOMANAO A KANAENAAE ALOHA NO KUU MAKUA A KANE HELELOA, DAVID KA-KULUMA-NU NAIPO

David Kahulumanu Naipo

            E na kini o kuu kane a makua, e Ko-hala-nui, Kohala-iki, Kohala ua apaa-paa, e I‘ili me Kalahikiola, na puu ha-elelua, ku no ka puu a o ke kanaka no ke hele; ua hele, ua hala, ua haalele mai la ka pua a oukou a makua o‘u, ua moe aku la i ka moe kapu mau loa o Niolopua, haalele mai la ia‘u me ke kamalei hanaukahi, kaikamahine a ma ua, ka pua a kahiko nani o ko maua kihpai ohana, na hanai, ke kaikuaana, na kaikuahine, na makua o maua ame ka ohana apau, e uwe paiauma aku mahope nei nona, kuu kane heleloa, kuu makua, kuu minamina, kuu alaoha i kuu makua e.   Wahi a ka Buke, Nana no i haawi mai a Nana no i lawe aku, e hoomaikaiia ka inoa o Iehova.  Eia kahi mau hoomanao ana i kona kulana.

            Ua hanauia oia ma Kohala, Makapa-la, Hawaii, i Maraki, la 22, 1876, na A., L. Naipo me Kahele Naipo. Hoo-huiia maua ma ka berita maemae o ka mare i Augate a5, 1902, e ka Rev. E. S. Timoteo, ma Honolulu, he mau la no hoi koe piha na makahiki he 17 o ko maua noho mare ana, piha e iho la ke kiaha ma ko ke Akua aoao. a laweia aku la ka hanu ola, elike me ka hoo-ponopono ana a ka mea nana i hana mai.

            He oiaio ua alo hoomanawanuiia na inea like ole o keia ola ana, a eia iho kahi mau hoike pokole.  Hoomaka mua ooia ma ke ano he limahana a sela ilu-na o ka mokuahi Hawaii kahiko o ka ui o Waila ma, i Novemba, 1889, a Feberuari, 1899.  Hoololiia mai ka Ha-waii a ke Kinau, ma ia kulana no, ahi-ki i Okatoba, 1893.  Hoololi hou ia ma ka mokuahi awaii ma ia kulana no ahiki i Novemaba, 1895.  Ia makahiki no i hoopiiia ae ai i ke kulana he hoo-kele a lii waapa (boat steerer), a hoololiia ma ka moku Kalaudina ahiki i Dekemaba, 1897.  Ia makahiki i hopii hou ia ae ai he alii kuhoe (quarter-master), ma ke Kalaudina no, noho ia kulana ahiki i Mei, 1899, a ia makahiki i hoopīī hou ia ae ai i ke kulana he malamamoku ekolu, ma ke Kalau-dina no, paa ia kulana ahiki i Feberuari, 1904, hoololi hou ia me ka hoo-pii hou ia ana ae he malamamoku elua maluna o Hawaii, noho ma ia mokuahi ahiki i Novemaba, 1904 hoololi a hoi hoi hou ia ma Kalaudina ma ia ku-lana no.

            I Iulai, 1906, ua hoihoiia aku ma ka mokuahi Maui, ma ia kulana no.  I ka makahiki 1916 i lilo ai he kapena ha-ole, no ka Maui, a ili ai i Mahaiula, Ke-Kaha, Kona, a pau i ka mahaha.  I ka makahiki 1907 i hoihoi hou ia ai m@-luna o ke Kalaulina, ma ia kulana n@ he malama moku elua, ahiki i Sepatema-ba, 1909, ua hopii hou ia ae ma ke kulana he poo a malamamoku ekahi, no ka mahimahi o Maui, ke Kaluadina; paa ia kulana ahiki i Feberuri, 1913.  Iloko no o ia mahina i hoopii hou ia ae a i ke kulana piha i o iho la o Kapena David Kahlumanu Naipo, a hoau mua iho la ma ia kulana kiekie i loaa ia kakou HAwaii iliuil, ma ka mokuahi Noeau, me ke kulana pailaka iloko @ ke awa o Honolulu nei.

            Ia makahiki no ua hookauia aku ma ke kulana kapena no ka Likelike ahiki i ka makahiki 1917, a hoololiia maluna o ka Mikahala, no ke pani ana no ka manawa ma kahi o Kapena M. Naopala i hoomaha no ka manawa.

            U holo kapena maluna o W. G. hall ame Kaiulani i kahi wa.  I kela maka-hiki aku nei, 1918, ua kau aku ma ke kulana kapena no Onomea, i Aperila 25, a i Iune 18 holo ma ka Maunaloa, a i Iune 25 holo ma ke Kilauea.  I Iulai 31 mai o kela makahiki aku nei no, 1918, ua kau aku ma ke kulana kapena no Onomea, i Aperila 25, a i Tine 18 holo ma ka Maunaloa, a i Iune 25 holo ma ke Kilauea.  I Iulai 31 mai o kela makahiki aku nei no, ua holo hou ma ka Likelike ahiki i Novemaba.  I Novemaba 1, 1918, ua hoihoi hou ia iluna o ka Maunaloa, a o kona moku hope ia a waiho aku la i ke keena kapena i Aperila 28 o keai makahiki i hala iho la, o kona ike hope ana ia, a huakai hope loa hoi, a moe iho la na maka i Augate 1, 1919, upoi iho la na lihilihi maka ua luhi, ua inea, i ka holoholo ana malunao na ale me na kai hanupanupa ana i alo hoomana-wanui a aloha nui ai, a holo aku la no ke awa o ka palekana mau loa, pau ka hana, pili na maka, kuu ka luhi o kuu makua o Kapena David Kahulumanu Naipo, kuu minamina i kuu makua e.

            Kuu makua i @@@@@@welawela o ka noho‘na o Kawaihao, @uu hoa ohum@ humu o ka la kano@o o @ewaio, kuu h@@ hoo manawanui ia uka hauwawa o KKu-nawai, noho aku kaua o ka olu la‘i o Kaiulani i Kapalama, i laukanaka i ua hulu makua o kaua a kakou e pupui like iho ai i na inea o ia noho ana; kuu lihaliha, kuu minamina i kuu makua e.

            Alo aku kaua i Hilo Hanakahi i ka aina lu lehua, pipili wale ia no ia aina kaulana mamuli o ka hana i pono no ka noho ana; i Maui kaua i ka aina lani haahaa, aia pu no au ilaila me ka lei keiki a kaua; i Kauai o Manoikalanipo, ka aina kaulana i ka mokihana, aia pu kaua ilaila me ke kamalei no a kaua; ua pili ia na kai he nui me kuu makua, aka, i ka la o ke kaawale, oki ia mai la a hele aku la ma ke ala mau o na mea apau, kuu minamina a aloha i kuu makua e.

Kuu lihaliha, kuu minamina i kuumakua e;

Kuu makua hoi i ka la‘i o ka makeko me ka la hulili o ke kaona;

Kuu macula iwaena pu o na hoa lehulehu he nui,

Ahiki mai la ka la ehaeha o kuu mkua, ui ae la au i ua lehulehu nei.

He kakaikahi, he kakaikahi, he kakaikahi loa i kiei mai,

Ua kunihi ae la paha ka mauna i ka la‘i e;

Heaha hoi ka hewa nui a kuu makua i lawehala ai,

E paweo ai na maka a kipa ole mai i ka hale o ka hoaloha

haaleleia i Puna e na hoaloha la,

E Kaniela e, ka hoa aukai a hoa pili pu o kuu makua e;

Kuu manonao a aloha i kuu kane heleloa kuu makua hoi e.

            E na Kohala apau i hiki ole mai i ka la hope o kuu makua, eia au ke uwe paiauma pu aku nei me oukou.  Ena makua, na hoahanau, na kaikuahine, na keiki ame na kinii apau ou e na kohala, i ka makani apaapaa, ka aina kaulana i ka haaheo maii na kupuna loa mai no, ua hala aku la ia keiki kupu, a kamaaina o ka aina, ka milimili hoi a oukou i holoholo ai ma ia mau kualono, na awkai, na kaiaulu o ua onehanau la o ka milimili a kakou, i aloha mai ia kakou apau, me na makamaka a hoaloha pu; walohia a minamina nui i kuu makua, kuu kane heleloa e.

            E na makua o maua, na kaikuaana, na poki ame ka ohana apau, na makamaka a hoaloha pu, i pukukui pu mai i na hora hope o kuu mea aloha, kuu makua hoi, eia au ke auamo pu aku nei i na ehaeha me oukou, me na manao piliaiku, homanao ana he nui nona.  Aloha, aloha no, ua hoi aku la me ka Makua Lani, ka mea kuleana nui.

            E oluolu hou mai e Mr. Lunahooponopono, i ka@i wahi kaawale o kau pepa, a pola i kou mau limahana, i keia ukana nui a hoomano ana no kuu makua i hala aku la.

            O mua no iloko o na wiliau ana, a hoomanao aloha no ka makua heleloa o maua oia o Kapena David Kahulumanu naipo, minamina a walohia wale e.

MISS ELIZABETH K. NAIPO,

MRS.MARY N. NAIPO,

2061S Alanui Kulika, Honolulu, Aug. 12, 1919

NA LEKA KII OLE IA MAI E WAIHO ANA MA KA HALELEKA AHIKI I AUG. 2, 1919

Aalona, Miss Angels

Aki, C

Auoholani, Mrs J K

Apenui, Miss M

Hopeole, K

Hookiekie, W

Haili, Mas. A

Kaainoa, G

keao, C

Kaio, Mrs E

Kaiewe, F M

kaupiko, Mrs J

Kahakauila, Mrs

Kalili, F

Kalama, C

Kamana, J K

Kamalu, Mas. J

Keamohuli, G M

Kanae, Irene

Kapule, Mrs H H

Keliikuli, Mrs A K

Keawe, Mrs II K (2)

Keahi, J W

Kelii, Mrs H H

Keauma, H (3)

Kimokeo, Mrs M

Kaio, Mrs L

Maa, A

Mahi, Mas. S.

Naone, Miss H

Papoko, C

Pulawa, Mrs D (2

Palau, M

Walohia, Mary K

Timoteo, Mrs R K

            E ninau ma na leka i hoolahaia ke kii mai.

D. H. MACADAM

NA LEKA KII OLE IA MAI E WAIHO ANA MA KA HALELEKA AHIKI I AUG. 9 1919.

Akana, H

Aiu, Mrs O

Have, Mrs A R

Iaea, D

Haae, Miss A

hope, W

Hopeole, S K K

hulu, H

Holani, Mrs S

Kaaihue; K K

Kaehu, Mrs L

Kaikaina, M

Kauiholo, Mrs A

Kahuhu, Miss F

Kaliko, S

Kamaile, D K

Kanloa, H

Kaneao, Mrs H

Keawe, Mrs M

Keamohuli, G J

Kawaihao, Mrs L(2)

Kealoha, J A

Kua, Mrs S

Kuapahi, Mas. J

Laniwe, Mrs. K

Laa, Mrs R

Mikaaobe, H M

Nakaula, D H

Pai, C L

Panaewa, Miss E

Paauhau, J K

Timoteo, Mrs R K

            E ninau ma na leka hoolahaia ke kii mai.

D. M. MACADAM

Lunaleka

HOOKU‘I HE WAHINE KEPANI ME KE KAA MOTOKAIKALA

            He wahine Kepani o Goshomo Kana ka inoa, a nona na makahiki he 40, ka i hooku‘iia a hina ilalo e ke kaa motokaikala e kauia ana e kekahi kanaka noonoo ole i manaoia he kao, ma ke kihi o na lanui Muliwai ame Beritania ma ka hora 1:20 o ka auwina la Poakahi nei.  Ua ko‘iko‘i ka eha i loaa i keia wahine, a no  ia eha i laweia ae ai no ka halema‘i o na poino ulia ma ka halewai, malaila i ikeia ai ua haki kona lima.  Ua hoihoi loa ia ae oia no ka Hale ma‘i Moiwahine mahope iho.  Ua pakele ke kanaka nana i hooku‘i iaia no kona maopopo ole i na makai.