Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 34, 22 August 1919 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU

BUKE LVII. HELU 34. NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POALIMA. AUGATE 22 22, 1919. NA HELU APAU 6362

------------

HOOIKAIKA KA LUNAKIAI LOW E EMI NA MEAAI

………..

 

Wehe Oia he Halawai Akea ma ke Alanui me ka Hoakaka i ka Pii o na Meakuai

-----------

Hoakakka Lakou Apau o ka Loaa o ka Makeke Aupuni ke Kumu e Emi ai na Meaai

-----------

            E wehe ana au i ko'u kuka ame ko'u papale i mea e hiki ai ia'u ke oni ma @@ maanei, no ka mea e paiuku aku aea au me ka ikaika i kekahi mea me ko'u nana ole aku owai la ia mea.

            Me keia mau olelo ae la maluna hoomaka mai ai ka Luuakiai Eben Low e aehe i kana haiolelo hoeueu no kekahi makeke a ke aupuni kulanakauhale i manoa ai e kukulu aku mamua ana i akoakoa ae ma ke awakea Poalima aku la i hala ma ke kihi o na alanui Betela a me Moi, no ka hooikaika ana e hooemiia mai na kumukuai o na meaai ame na mea e ae e pono ai ke ola ana.

            Aole hiki ia kakou ke hoahewa wale aku i ka poe lawaia, a i ole, i ka poe mahiai paha no ka pii loa ana o na kuniukuai o ka lakou mau meaai, aka, he mea pono ia kakou e huli aku i kahi e hanaia mai mei ka hana aihue. He mea pono e hoopau loa ia kela ano hana kudala ana i ka i'a, no ka mea, ma ia ano haua ua loa'a ka i'a i ka poe p@@, kou i koho ma ka @ @@@@@ @@@@ paona, a i ka lakou kuai ana mai i ka poe ilihune ua hoopilia ae a i ka 17 keneka o ka paona, mahope iho ua papalua ia iho ke kumakuai i kuaiia mai i ka poe ilihune niamua o ke kumukuai i loaa mai ai ka i'a mai ka poe lawai'a mai. Hiki ana anei a oukou ke hoomanawanui i keia ano hana hoopilikia.

            E hana aku ana au elike me ka ka Moi Kamehameha i hana ai, e iho aku ana au i ka makeke me ka pauku laau mai, a o ke kanaka a'u e ike aku ana e kaai ana i ka i'a me ke kumukuai kupono ole e wawahiia aku ana e a'u ke pakaukau elike me ka Kamehameha i hana ai i kona mau la, ma ka ninini a wawahi ana i na pahu poi a ka poe alu na pomaikai.

            No ka mea e pili ana i ka i'o bipi ke uku nei ka aina hanai holoholona o Paka i kekahi hooilina hookahi, he keki @@ ole, he $127,000 ka mahele puka i ka makahiki maluna o ka akahi hanalua kuleana iloko o kela aina hanai holoholona o Parker. O ka waiwaiio o kela aina hani holoholona he $ 1,500,000. nolaila e huli iho oukou no oukou @@@ i ka uku panee maluna o ia huina. Owai ka poe na lakou i uku i ka huina @ oi aku! Na oukou a na'u e uku nei @@@ ke uku nei kakou ma kahi o ka @@ keaeka no ka i'o bipi i hiki ole akua liloi ka hapalua o ia kumukuai malalo o na ano ikeia nei ma Hawaii.

            O ka laau lapaau wale no e hoomamaia ae ai keia pilikia, oia ke kukula ana i makeke no ke aupuni kulanakauhale, kahi e kuaiia aku ai na meaai ia oukou me ke kumukuai i emi loa @@ me ka loaa pu o ka pomaikai i ka poe lawaia ame ka poe mahiai. Ma keia manawa eia malalo o ka hoomalu ana a ka hui kuai bipi Hawaii nei i nei manawa, a elike me ka loihi o kona hoomaa ana aku i ka hoomalu ana, pela na ka loihi o ko kakou lulu mau ana i ka kakou mau dala me ka hoomau i ka holo ana o kela hooilina opio iluna o na kaa otomobile a ia kakou nae e kueo @ua maluna o na alanui me ka naku hele ana i o a ianei i mea e loaa ai kahi pono o ke ola ana.

            "Hoko o ka manawa  kaua, ua oi aku ka pii o ke kumukuai o ka i'a i keia @@ mamua o ia manawa. O ke kumu o keia, mamuli o ka hoopii o ka poe kuai i'a ma ka makeke. Ua loaa ka ia ia ka poe kuai ia ma ka makeke ma kahi @@@a@ keneka o ka paona, a i ke kuaiia ana mai nae i ka poe makemake ia ua pa kolu a pa-ha iho i ko ke kumukuai i lilo mai ai.

            "Ua hoakaka aku la au imua o oukou i ka manao nui i makemakeia ai i makeke, oia hot iwahi e kuaiia aku @ na meaai ame na mea apau i hoouluia i ka lehulehu me na kumuai i @@@ iho i ko na meaai e kuaiia mai nei a kakou. Ua wae makou i kekahi

 

(E nana ma ka @o@@ 3.)

----------------

KA MOKUKAUA PILIKUA NU IOKA, NANA I HII MAI I KE KA KAUOLELO JOSEPHUS DANIELS O KA OIHANA KAUA O AMERIKA HUIPUIA AME KONA MAU HOA NO KA PAREDAISO O KA PAKIPIKA MA KA POAKOLU NEI, KA MALIHINI HANOHANO A KEIA TERITORE NO KEKAHI MAU LA PDKOLE, NO KA WEHE ANA I KE ALAHU. KIMOKU MALALO AE NEI O PUU LOA.

----------------

HOOKIPAIA MAI KE KAKAUOLELO JOSEPHUS DANIELS ME KA OHOHIA

---------------

            Ma ke kakahiaka o ka Poakolu aku lo i hala, i kulike ai me na ea i upu mua ia aku ai, i hoea mai ai ke Kakauolelo Josephus Daniels, o ka oihana kaua moana o Amerika Huipuia, no Honolulu nei, me ka haawiia ana aku o na hookipa ohaoha ana a ko Hawaii nei poe iaia ame koua mau hoa, e lilo ai na mea i hanaia aku no lakou, i mea hoomanao iloko o na la o ko lakou ola ana.

            Na ka mokukaua Nu Ioka, kekahi o na mokukaua pilikua o ka oihana kaua o Amerika, a o ka mokukaua nui hookahi hoi i kipa mai ma Honolulu nei, i hii mai i keia malihini koikoi a hanohano; ikolo o na kani kupina'i ana a na pukuniahi, oiai ka mokukaua e hookomo mai ana iloko nei o ke awa.

            No ka hoohanohano ana aku i keia malihini ame kona mau hoahele, i holo aku ai he komite hookipa o na luna oihana o ke Teritore, ke kulanakauhale, ame ka oihana kaua, maluna o ka mokuahi Kinau, a hookipa mai la i na malihini. oiai hoi ka Bana Hawaii e paani ana i na mele hoonanea, e hoohauoliia ai ka manao o na malihini ame na kamaaina pu.

            Mawahi ae o kela mau hana hoohanohano, ua komo pu mai na mokulele olalo o Puuloa, ma ka hookipa ana, me ko lakou hookikakaha ana iluna o ka lewa no kekahi manawa loihi, mamua o ka huli hoi ana aku no ko lakou kahua hoolulu malamo ae nei o Puuloa.

Piha i ka Poe Makaikai

            Ua hele na uwapo a piha i ka poe makaikai, ua huliamahi maoli ko ke kulanakauhale nei, e ike kumaka, i ka hoea ana mai o ka mokukaua Nu Ioka, me na malihini, a ma ka olelo pokole ana ae, o keia kekahi komite hookipa, a me na olelo hookipa o ke ohaoha, i apo aku ai i na malihini hanohano, me ka hoolei pu ia ana aku o na lei maluna o lakou; a maluna hoi o ka wahine a ke Kakauolelo Daniels, he lei ponimoi ulaula, he lei i kauoha okoa ia mai e ke Kamaliiwahiue Kawanakoa ma ke kelekalapa, mai Nu Ioka mai, e hanaia aku no Mrs. Daniels.

Hookipaia ma ka Hokele Moana

            I ka pili ana mai o ka mokukaua Nu Ioka ma ka uwapo, a mahope hoi o ka hoohalaia ana o kekahi manawa pokole, no ka ke ana o na malihini me na kamaaina, ua iho mai la ke Kakauoleo Daniels ame kona mau hoa, nolalo o ka uwapo, a kau aku la malun o na kaa otomobile, i hookaawaleia no lakou, aholo pololei aku la nowaho o Waikiki, kahi i hookaawale niua ia ai he mau rumi no lakou ma ka Hokele Moana.

            Malaila kekahi poe lele Hawaii kahi i kakali mai ai, no ka hookipa ana aku i na malihini, me ka hoolei pu ana mai i na lei maluno o lakou, a ua malama pu ia ae no hoi he aha ike malaila, me ka hoohalaia ana o ua hora o kela kakahiaka, ma ka nana ana i ka poe heenalu ma Waikiki.

Hookipaia ma ka Paina Awakea

            Ma ka hapalua o ka hora umikumamakahi o kela kakahiaka, i hookipaia ae ai na malihini maloko o ka halekoa, ma ka paina awakea, i haawiia e na kalapu o keia kulanakauhale, a ma ia paina ae he heluna nui o na makaainana o keia kulanakauhale, kahi i huipu ai me keia mau malihini, me ka haawiia ana he mau haiolelo pokopoko, iloko o na manao ohohia o na mea apau.

            Ma kela auwina la i holo loa aku ai ke Kakauolelo Daniels nolalo o Puuloa no ka hui pu ana me ke Ria Adimarala Fletcher, a no ka nana ana i ke kulana o kela kahua hoolulu o ka oihana kaua.

Weheia ke Alahuki Moku

            Ma ka Poaha mai, o ia o nehinei, he la kulaia ia, elike me ke kuahaua a Kiaaina McCarthy, no ka hoolaa ana i ke alakuki moku malalo o Puuloa, a ua huliamahi aku ko ke kulanakauhale nei poe no Puuloa, no ka ike kumaka ana i na hana apau e lawelaweia ana malaila.

            Na kekahi o na mokukaua i lawe aku i ke Kakauolelo Daniels ame kekahi mau luna oihana nolalo o Puuloa, oiai hoi ka lehulehu, i kau aku ai maluna o ke kaaahi, a maluna o na kaa otomobile, iloko o na manao hauoli, no ka ike ana i kekahi o na hana kilakila loa, i lawelaweia e ka ike ame ka naauao o ke kanaka.

            Ua piha na la pokole a Kakauolelo Daniels o ka hoohaia ana ma keia kulanakauhale me na hana hookipa, me ka hele makaikai ana ia Oahu nei, me ka hookipaia ma kekahi paina luau ma Waialua; a mahope o ka holo makaikai ana aku no Hilo, e huli hoi loa aku ai no Amerika, a waiho aku i kana mau mea i ike ai, imua o na luna oihana kiekie ma Amerika.

---------------

HE MAKE ULIA KA OLELO HOOHOLO A KE KIURE.

---------------

            He make ma ke ano ulna ko Mikoza Mishima, ke Kapaui i haule ai iloko o ka lua ukana o ka mokukuna Yukon ma ka la 27 o Mei a hakihaki ka iwikuamoo, a i kamau mai ai kona ola ana ahiki i ka Poakolu aku nei i hala, a make maloko o ka Halemai Moiwahine; o keia ae la ka olelo hooholo a ke kiure a ke Koronero Julius Asch o ka noho ana ma ka Poakolu aku nei i hala.

----------------

KAKAUOLELO JOSEPHUS DANIELS.

-----------------

NA LOAA O KE KEENA AINA O KE AUPUNI I KA MAKAHIKI.

-------------------

            O na loaa o ke keena aino o ke Teritore o Hawaii iloko o ka makahiki elike me ka hoike a ke komisina o na aina aupuni no ka makahiki e pau ana i Iune 30, 1919, ua hiki aku ka huina nui i ka $ 545,751.13. O na loaa hoolimalima, $325,851.59; no na aina i kuaiia, $120,621.78, a no ka ukupanee ame na uku kaulele he $24,407.84.

            O ka waiwaiio o na eka aina aupuni o ke Teritore he $9,346,797.13 i kohoia, ma ka hoike malalo nei e ikeia ai ka  maheleheleia ana o na aina aupuni:

            Na aina mahiko, he 25,659 eka; waiwaiio i kauia; $2,889,515; na aina kupono e ae i ka mahiia, he 16,147 eka; waiwailo, #367,035; na aina mahi laiki ame kanu kolo, 2123 eka; waiwaiio, $636,900; na lokoia, 358 eka; waiwaiio. $3534. Huina nui o keia mau eka he 44,288, no lakou ka waiwaiio i kohoia $3,596,984.

            No na aina hookuonoono aia keia malalo mei: No na aina hookuonoono i kuaiia he 21,134 eka; waiwaiio i kauia, $788,934; na aina hokouonoono i weheia no ka lehulehu, 12,178 eka; waiwaiio, $279,778; na aina kupono i ka noho hookuonoono aole nae i weheia, 2,489 eka; waiwaiio i kauia, $160,152;

--------------

APONOIA KA HOOKOHU O KA LUNAKANAWAI J. J. BANKS.

--------------

            I kulike me ka lono kelekalapa o ka loaa ana ae i ke Kiaaina Charles J. McCarthy o ka poalima aku la i hala mai ka Elele Kalanianaole mai, ua hooiaioia mai la ka e ka eha senate ma Wakinekona ka hookohu ana ae i ke Kokua Loia Amerika Banks i luuakanawai kaapuni no ka hoopiha ana ae i ka hakahaka o ka aha kaapuni mamuli o ko Lunakanawai Heen waiho ana aku ia kulana.

            Ua hala ka Loio Amerika Huber aia Amerika a oiai o J.J. Banks koua kokua, me he mea la aole e lawe koke ae ana o Mr. Banks i kona kulana hou  ahiki i ka hoi ana mai o Mr. Huber.

----------------------

huina nui o keia, 35,802 eka; waiwaiio i kohoia aneane $1,128,864.

            No na aina hanai holoholona i hiki ole ke weheia i mau aina mahiai, he 458,179 eka; waiwaiio kauia aneane $1,326,484. O ka huina o na aina hiki koke ke kuaiia, 54,158 eka; waiwaiio i kauia aneane $6,560,712. Na aina ululaau, 592,958 eka; waiwaiio i kauia, $2,786,084.

            O ka huina nui o na aina wai wai 1,133,116 eka. O ka huina nui o na aina aa a panoa waiwai ole, 507,126 eka.

-------------------

PIIIA KEKAHI PILIPINO E KE KAAHI A MAKE

-------------------

Loaa Aku Kona Kino Maluna o ke Alahao ma ka Luapao ma Maulua, Hilo, Hawaii

------------------

MAOPOPO OLE KE ANO O KA LOAA ANA O KELA POINO

-----------------

Manalia Nae ua Moe Oia ma ke Alahao Pela i Halawai ai Oia me Kona Hopena

-------------------

            I kulike ai me ka hoakaka a ka nupepa Hilo Tribune, ua lilo i ninau hoopohihihi i ka manao o na luna aupuni o ke Kalana o Hawaii, ke kumu o ka make ana e kekahi mea i manaoia he Pilipina, mamuli o ka piiia ana o kona kino e ke kaaahi, o ka hui alahao o Hilo, ma Maulua.

            I ikeia kela mea poino i ka manawa o ka lunanui o ka hui aahao o Hilo i kau ai maluna o kekahi kaa pauma, a hoomaka aku la e holo maloko o ka luapao, a ua hoea oia ma kahi he elima haneri kapuai o ke alahao i hala hope mai, ua hookui aku la kona kaa me kekahi mea, a i kona nana pono ana iho, i maopopo loa ai, ua hookui aku kona kaa, me kekahi Pilipino, a ua naha hoi ke poo, me ka moku pu o kekahi lima, i na huila o ke kaa.

            Ua ha'o ha'o nui ka lunanui o ka hui kaaahi, i ke kumu i komo ai kela Pilipino iloko o ka luapao, pela hi kona hoea ana ma ke alahao, o kana wale no nae i koho ihe ai malia ua haule kela Pilipino mailuna mai o ke kaaahi, oiai he hapaha hora wale no ka hala ana mai o ke kaaahi, mamua o ka hoea ana mai o kona kaa, no kai i hookui ai me ka Pilipino.

            Ua hoike koke ia aku ka lohi i na makai no kela ulia, me ka hoouna awiwi ia ana aku o kekahi makai, e hele e nana ma kahi noho kokoke mai o na Pilipino, a ma kana nana ana, aole he Pilipino i haohao ia kona nalowale mai kela wahi mai, nolaila ua ku a pohihihi maoli na luna aupuni i kahi o kela Pilipino ihoea mai ai, a pela hoi ke kumu nui o kona hoea ana maloko o ka luapao.

            Ua ala ae no kekahi manao kohokoho, no ke komo ana o kela Pilipino maloko o ka luapao e hiamoe ai, maluna pono e ke alahao kaaahi, mamuli o kaona, e ka hea ana mai nae i ka ikeia ana o ka me oiaio loa, he ninau ia i hiki ole i na makai ke hooiaio.

----------------

HALAWAI ME KA MAKE I OEIA E KA PIPI AHIU

--------------

Alualuia o Sam Loveil e Kekahi Pipi Ahiu a Houia ka Lio e Kela Pipi Ahiu

-------------

HAULE OIA A PUKA KE POO A POINO PU KONA KINO

--------------

Haawiia Kekahi Ukumakana i ka Mea e Loaa ai Kela Pipi me ke Ola a Make Paha

---------------

            I kulike ai me kekahi meahou o ka loaa ana mai Molokai mai, ua halawai ae o 5am Lovell, kekahi o na keiki paniolo pipi o ke kahuamai ma Kalaupapa, me ka ulia poino, ka mea nana i hoopokole mai i na la o kona ola ana, mamuli o ka oeia ana e ka pipi ahiu, ma ka Poalua o ka pule aku nei i hala, a ma ka Poaha mai no kona make ana.

            Ma kela Poalua, ua hela aku la o Sam Lovell e hoa i na pipi ma ka aina hanai pipi o Kalaupapa, a i ka ike ana mai o kekahi pipi ahiu, o ka helu ekahi ka ia o ka pipi ahiu, ua hoomaka mai la e alualu ia Sam Lovell, oiai no oia e kau ana maluna o kona lio.

            Ua lao pu ka lio i na kivi o kela pipi a haule aku la ka lio me Samd Lovell makahi he umi kauai ke kiekie, aole aae malaila iho la pau kainaina o kela pipi, aka ua huli hou mai la no a oe i kana pio no kekahi mau manawa.

            I kela wa o ka oeia ana o ka lio o Sam Lovell e ka pipi, ua haule aku la oia mailuna aku o ka lio a puka ke poo, a poino pu hoi kekahi mau wahi o kona kino i ka o eia e ke kiwi o ka pipi ahiu.

             Ma ka manawa o ka loaa ana aku o kona kino, ua kupouli kona noonoo, a hoihoiia mai oia no kona home, ma ke kahua mai, no ka lawelawaia aku o na hana e hoopakeleia ae ai kona ola, eia nae, ua lilo na hooikaika aua apau i mea ole oiai ua oi aku ka poino mamua o ka hiki ke hoola ae iaia, a ma ka Iohaha mahope mai i pauaho mai ai oia i keia ola ana.

            No kela poino i loaa ia Sam Lovell, ua hoomaka koke ka huli aua i kela pipi ahiu, a he elua mau pipi i kiia i ka pu a make e Sam Pinao, kekahi no o na keiki paniolo pipi. me ka maaoia o kekahi o kela mau pipi, ka pipi naua i oe ia Mr.Lovell, ma ka hoomaopopoia ana nae, aole i loaa kela pipi ahiu, a ke noke ia mai la no i ka huli, ma ka manawa o ka hoounia ana mai o ka meahou i Honolulu nei.

            Ma ka oleloia, aole o Sam Lovell hookahi wale no ka mea a kela pipi ahiu i alualu ai me ka oe ana iaia, aka mahope mai, ua oe pu ia ka lio o kekahi keiki paniolo a make e kela pipi hookahi no, a ua haawiia ae hoi he uku makana, i ka mea e loaa ui o kela pipi a pepehi aku iaia a make.

-----------------

PAKELE KE OLA MA KA ULIA OTOMOBILE

-------------------

            He kakaikahi loa ka manawa e halawai ole nei kekahi mea me ka ulia kaa otomobile, me he hana kamaaina loa la ia iloko o keia mau la, no ka mea ma ke kakahiaka o ka Poaono aku nei i hala, i halawai ae ai he koa me ka ulia mamuli o ka hookui ana o ke kaa me ka pa laau, me ka pakele ana mai nae o kona ola, aka nae ua loaa no i na pala pu eloaa ai ka manao mihi, no kona pakele ana mai ka make mai.

            Ma ka oleloia, e hookele ana he haole koa i kona kaa otomobile, ma ke alanui Kalia ma Waikiki ae nei, a i ka hoes an i uwapo, ua hookui aku ia me ka pa laau, e pale ana i na aoao o kela uwapo, nhaha ka pa laau, me ka haule ana o  ke kaa ma ka aoao, a paa kela koa malalo.

            Ma ka olelo nae a ka poe i ike pono i ke ano o ka loaa ana o kela ulia, i pakika na huila o ke kaa otomobile, palea iho la i halawai ai me ka ulia poino, a i ka manawa i hoopololei ai ke koa i ka holo pololei aku la no ia o ke kaa akookui ana i ka pa laau.

            Na kekahi põe i kii aku i kela kaa otomobile, a hapai mai kahi mai i waiho ai, an ma ka nana pono i ana, ua ikeia, ua nui kahi i poino, he hookahi nae mea pomaikai loa, o ia no ka halawai ole ana o ke koa me ka make, o ka poina oi loa aku ia e hiki ole ai ko hoihoia mai ke ola me na dala mahuahua.