Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 34, 22 August 1919 — Page 2

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

AIA HOI, E LAWE MAI AUANEI AU I KA INO MALUNA O KEIA WAHI, A MALUNA O KOONEI PO ʻ E KANAKA, I NA MEA HOOPOINO APAU I KAKAUIA ILOKO O KA BUKE.

 

          Ano, e Hawaii lahui aloha a makee nui ia o'u nei. ka oukou kauwa haahaa loa nei, no ko kakou pono no, a pomai kai laula hui holookoaia, no ko kakou ola honua ana, pela no au e panee akahele aku nei i na olelo a'o, paipai a hoeueu a hoolana a Owau mau loa aku na, ko kakou pa kaua a puuhonua e holo aku ai me ka paulele kapekepeke ole, a he oiaio, e apo koke mai no auanei hona ihiihi i ka kakou mau mohai manuhe'u ole i na wale no kakou ma ke ano a malalo o hookahi inoa wale iho n@. Lahui Hawaii.

          I hoike a i hooiaio na'u imua ou e Hawaii imi loa, no ka'u olelo ana aku ia imua ou ano, e apo koke mai no aua nei Kona ihiihi i ka kakou mau mohai manuhe'u ole, a peni no ia:

          Akahi. Mamuli no o ko ka Makua mau loa iini, ua haawi mai la Oia i kekahi ehaeha o'eo'e ikaika loa mahope o ko'u kua, no 35 la me ko'u manao kuhihewa, ua loaa ia la au i ke anu, oiai, he hookahi wale no o'u aoao e hiamoe ai. a aohe no he hiki ia'u ke hilina'i ihope o ka noho barber, ke hele e kahi umiumi, a oiai au e pule ana me ka ikaika me ko'u hoakaka ana aku imua o kuu Makua laui, ua kiola a hookaawale aku hoi au i ka'u moekolohe, on a rama, aihue, pilewaiwai, hoopunipuni, imihala a pela wale aku, a nohea mai hoi keia pilikia aai winiwini i kau kauwa nei?

          A emboli loa, is wa like loa no, na @amalama ae la kii noonoo, a i hou aku la au i kuu akua, penei: A in a no kou makemake e hoouna ia'u kau kauwa nei e hele imua o kou ekalesia e hapai i ka hihia o kau kauwa i hana ole ia no @ malama i hala, alaila, e hele no au elike me kau kauoha. Aka hoi, e oluolu mai kou hemolele, e akaa aku oia i kuu eha, a ua ola au a loa ka maha, ahiki mai ano; a ua hooko au i ka'i hana, ua okiia ka hoamanau, no kona mihi ole elike me ke kanawai o ka ekalesia; a he 30 la mahope mai, ua hoihoi hoi ia mai oia. ma ie ano he hoahanau no ka ekalesia, me ka mihi ole i kana ewewa: a heaha ka hopeu? Eia, iloko o ewalu pule wale no, he ma'ilolo he makapo, a hoi aku la i ka opu o ka honua, pau ia.

          Alua: Hoomaka au e kakau aku imua ou. e Hawaii lahui, i ka euanelio oiaio hookahi wale iho no a ko kakou Haku a Hoola mai ka 1900 ahiki i ka 1910, komo au i keia hana a'u i ka'u kakau ana eku imua ou e Hawaii lahui, i ke kau koho haloka kue waiona, a o keia ka'u kuhihewa mua loa i hana ai, ma o ko'u manaoio ana, na kuu naa@ao omilumilu la no ame kuu makaukau huhewa la kuu kakau ana la, eia ka aole; a he ike ana i ke kuli o ko'u mau pepeiao a elua, no aneane ehiku pule, a oi: a pau no hoi kanua o ke kaulimaia ana, aohe pono ike. a oiai au e pule hooki ole ana i kekahi po o ka la 11  o Oct., 1914, ua hoomalamalama mai la kuu Akua i kuu noonoo. a i aku la au, penei: Ina o ke kuli i kuu mau pepeiao mamuli mai no ia o ko'u hooki ana i ka hoike mau ana aku i Kau enanelio loli ole imua o ko'u lahui.alaila, ma ka inoa hemolele loa Kau Keiki o Iesu Kristo, kuu Hoola, e oluolu mai Oe e lawe aku i kuu lawhala ana, ua hewa loa au, a e hoola mai Oe ia'u ano, a he mea oiaio loa. ua akaa ae Oia i ke kuli o kuu mau pahu kani. ia ala ana ae ia wanaao, ahiki mai ano.

          Akolu: Iloko o Oct., 1915, no ka nui makee i ka'u mau bebe elua, no ko laua noho a ai ole i ka'u mau meaai i hoolako ai na laua, ua pii ae la ko'u ena, a kau aku la i kanawai na laua e malama ai penei: Mai keia la'aku, e lohe aku. e a'u mau leialoha, aole loa au e ae e pii hou olua iuka i @ahi o Auntie ma. O ka Poakahi keia, la 26, a ma ka Poaono mai no, la 31, kani ana ke kelepona. O bebe John, na haki ka wawae, i piiia e ka otomobile. Ua hiti aku au a ike i kuu aloha, e mau ana no kona ola, ua pehu no hoi na maka, ua haki eha niho omua, a ua haki i'o no ka wawae hema.

          Ua hoi mai au i ka hana me ka luuluu, a i ko'u hoi ana aku i ko makou home, e hiamoe mai ana no ka lua o ka'u mau lei, oia wale no, a i kokoolua i ka uhane: a ma kela po au i ninini aku ai i ka'u haawe o ke kaumaha mo ka mihi boaa ana ma o a maanei, a i ke kulu o ke aumoe, akahi no a loaa ka'u kinauuau o ka haina ana ia'u mau luhi. Mai pii hou olua i kahi o Auntie ma, a ma ke Sabati ae pau ka pule, pii ana au e ike i kuu bebe poino, a mihi aku la au i ka'u apiki apau, a he 24 la mahope mai, ua hoihoi mai la au i kuu John opio; ua ola a pau ka pilikia ahiki mai ano.

          Aha: Mai kela ae ana a'u e haiao aku imua ou i ka 1914, ahiki i Nov. 1917, na hoohuakeeo a nuha ia iho la ko'u uhane, no ka nui loa o ke akamai o na Hawaii i loaa na hoonaauao kiekieia ana, o lakou ka poe i kupono loa e komo kauhale, a e a'o ai i na Hawaii i ke ano i ka malama ana i ke ola kino, a pela e ulu hou ai keia lahui, a hui pu iho no hoi me ko'u maka'u a bilabila i na maka ou e Hawaii, no ko'u ku mau aku e kuhaua o ko'u ekalesia, a o ka euanelio oiaio hookahi wale no keia ma Hawaii nei.

          Nolaila, ua hooholo loa iho la ko'u naau haakei, e hoomalolo loa au; aole e haiao hou ia oe, ua lawa au; a he mea pono e waiho maile aku nau no oe e au nou iho, oiai, he pookela aku kou noeau ka'u hopipi a hune, a i loaa ole aku kou makaukau kiekie i ka'u hemahema hookolo ulolohi.

          A heaha ka ke Aku i haua mai ai ia'u ka ke Akua i haua mai ai ia'u iloko o ka imo ana a ka maka@ Eia, he kanaka ma'ilolo loa au, ma ke kakahiaka Sabati, Sept. 22, 1918, aku nei. A heaha ua kumu? A eia wale iho no: O ka piha o ko'u naau i ka haakei ame ka haaheo, me ka noonoo akahele ole, he mea paahana wale iho no iloko o ko ke Akua lima. no ka pono ame ka hauoli laula ou e Hawaii lahui.

          E ike a e hoopanao oe, o keia mau auwe ame na popilikia i hooku'i a halawai mal me a'n, e hoonaauao iho kakou ia kakou penei: O ka mua, ua koho a ua wae ae kona kupaianaha ia'u hemahema nei elike me ka ka uhane, ma o Paulo la, penei:

          E na hoahauan, ua ike oukou i ko oukou heaia na mai: Aole koho nui ka poe maiau, aole i nui ua'lii; aka, ua koho mai ke Akua i ka poe uaaupo o keia ao i hoohilahila ia i ka poe akamai: ua koho mai hei ke Akua i ka poe nawaliwali o keia ao i hoohilahilaia i ka poe ikaika, amo ke kuaaina hoi ka ke Akua i koho mai ai ame ka mea hoowahawaha ame na mea i ike ole ia i anai aku oia i na mea i ikeia. 1 Kor. 1:26-28.

          A i ko'u koho a waeia ana ae, heaha ka'u hawa e hana aku ai nou e Hawaii? Eia no, e haiao aku ia lakou i ka misiona a ka Haku a Iesu. E ha'i aku ia lakou i ko Iesu aloha ame Kona lokomaikai nui. E ha'i aku no Kona hooko piha mai i Kana mau hooiaio ana he nai i ka poe e aloha aku aua Iaia, a malama i Kana mau kauoha.

          Nolaila, e oluolu, e leha ae kakou a e naua, a e ike i ko kakou iwihaiao o keia la ma ko'u lae ano. E lawe mai auanei Au i ka ino maluna o keia wahi, a maluna o koonei poe kanaka, i na mea hoopoino apau i kakauia iloko o ka buke a lakou i heluhelu ai imua i ke alo o ke alii o ka Iuda. 2 Oihalii 34:24.

          Ua oili aku keia olelo uahoa ma ke ano o ka olelo hooholo iho la ia, a ke alii o na Alii, a ka Haku hoi o na Haku e hooili ai no ka hoolohe e malama ole o na kupuna o ka Iseraela ame ka Juda i na kauoha a ko lakou Akua i kakauia ai nialoko o ua buke a lakou i mau olelo e a'o mau ia ai lakou i na la apau loa o ko lakou ola ana. I ole ai lakou e alakai hewa ia e ko lakou mau kuko iho, a e lilo ai ia mau mea i mea e hoomahuahua mau ia ai o ko lakou inaina mau ia ai, ahiki i ka piha ana o ko ke Akua kiaha o ka inaina, elike me ia mamua ae nei.

          Ua pakele a malele loa ae auanei oe e Hawaii lahui aloha o'u nei, mai keia hauna kakauha a ke Akua unana a ika ika, e puana nei me ke pohihihi ole malnua o ke koena mailuilu o ka Iseraela ame ka Iuda! Aole, aole loa. No ke aha mai! A no ka mea, Nana no kakou i hana mamuli o Kona makemake, a hoonoho iho i ko kakou poe kupuna inaluna iho Hawaii aina, elike no me Kana hoonoho ana iho i na lahui o ka Iseraela ame ka Iuda ma ka aina o Kanaana, a haawi iho no i kanawai no lakou, e pulama mau ai no ke a'o ame ke kuhikuhi ana ia lakou i mea e hookiekie, a e hookaulana mau loa ia ai o ko lakou aina, apau pu me ka lahui.

          Pela pu no me oe e Hawaii i kena la, ua a'o na kumu maikai ia oe, ua haawi mai i kanawai nou; ua nakinaki a houhoa no oe ma kou puanai iho, me kou hookikiua ole ia mai e Ia: a ina ua hooweliweliia mai oe. e na'lii ou, ma o kou mau kupuna la, oiai oe e noho pio ana malalo o lakou ia wa, a nokeaha hoi oe e ka hanauna hou o Hawaii lahui, e ku nei me he lola la ua ia nei, a he hepa na ke alii.

          Ke kuhi'aku nei a kuhi mai kakou i ke kumu o ko kakou pahemo ma ka h@ elo, ma na ano apau loa, o ko kakou ola honua ana, na na mikanele o ia ka'u i ka 1895, a na ka poe mahiko a poe kalepa: a no ka nui o na lahui haikau e mare nei me oe e Hawaii, nolaila aole e ulu ka lahui, aia no a he mare nou e Hawaii i ka Hawaii, al@ila ulu hou oe e Hawaii, a he pono e hoouua i poe keiki Hawaii i ke kula a'o kauka, alaila, ola hou kakou.

          E pono e komo kahi mau Hawaii. he haumana no ke kula nui o Kamehameha i elua a i ekolu paha iloko o ka papa kahu waiwai, alaila, hiki ke a'o ia na ike kiekie loa i na haumaua ou e Hawaii.

          O keia mau noonoo akamai a naauao loa ou e Hawaii kuauli, he lua ole ia o na noeau o na noeau i ko kakou noonoo maoli ana iho. elike no hoi me na mea maa maoli a kakou e ike a e lohe aku nei; a aole loa e hiki ke hoopaapaaia kela, o ia maoli no ka puana ana o ka poe laula, a kuhohunu o ka naauao, he pololei loa kela.

          Aka, hoohoa mai ia mau tausani poe Hawaii naauao ame ia tausani onamiliona ou e Hawaii, o ka ma'i keia ea, e huli e hoonaauao ia kakou iho me ko Parao, a pehea ka ka pono! Eia no, e miha lahui kakou mamua loa ae, alaila he mau mea manuahi wale mai no keia a kakou e hoomau aku nei i ka poonao.

JOHN M. MAHUKA.

NOII PONO LA KA HOOHALAHALA IA KALAUOKALANI.

          Mamuli o ka hoopauia ana aku o Harry T. Mills, ke kokua kakauolelo ekahi oloko o ke keena o Kakauolelo Kalauokalani, i huli ku e mai ai oia i kona poo ma ka oihana, me kana mau kumu hoohalahala, no ka lawe o David Kalauokaiam@@ na dala, a ka poe e noho hana ana maloko o kona keena no na hoolilo o kona holo baloka ana, a ua lawe ae ke@komite o ka papa lunakiai i ka hana moii a huli pono i ka oiaio ame ka oiaio ole o kela kumu hoohalahala.

          Ma ka auwina la o ka Poalima aku nei i noho ae ai kela komite o ka papa lunakiai, no lakou na inoa o na Lunakiai Arnold, Low ame Hollinger, me ka hoea pu ae o John Catheart malaila, ka loio o David Kalauokalani.

          Malaila ae o Harry T. Mills, ka mea nana ka hoohalahala e ku e na ia Kalauokalani, a wahi ana, ua lawe aku o Mr. Kalauokalani i na dala a na kakauolelo oloko o kona keeua, i lulu ai, ma ke ano he mea kokua aku i kona mau hoolilo, no kona koho hou ia i kakauolelo kulauakauhale, i hiki aku ka huina ma kahi o ka $111.

          I kulike ai me na mea i oili ae, ma kela ninaninau ana a ke komite o ka papa: wahi a Mills ame P. Frank, o Antone Fernandez, kekahi o na kakauolelo oloko o ke keena o Kalauokalani, ka mea uana kekahi manao i hoala mai, iwaena o lakou, a ua apono like ia aku hoi ia manao, o ia no ke kokua ana o na kakauolelo apau, ma ka lawe ana ae i kekahi hapa o ko lakou mau uku mahina, a haawi aku ia Mr. Kalaukalani, no kona mau hoolilo koho baloka.

          O ka mea nana e malama i kela mau dala, oia no ka Lunahooia Bieknell, a e ukuia mai nae ia Mills, i ka manawa e makemakeia ai, a ua hoikeikeia ae he mau likiki hookaa dala lehulehu imua o ke komite ma kela noho ana.

KA HOAKAKA A MILLS

          I loko o ka mahina o Maraki o ka 1919, wahi ana, i hoea aku ai o A. Fernandez imua ona, a hoakaka aku la he mea pono i na limahana maloko o kela keena e lulu i dala no ke kokua ana. aku ia Kalauokalani i wahi e koho hou ia ai oia i kakauolelo kulanakauhale, e haawi kela ame keia i kekahi mahele o kona ukumahina o elima pakeneka.

          O ka mahele a kela ame keia kakauolelo e haawi ai, elike me ia i manaoia ai, ua kupono, o ia hoi he $11.00 a Harry Mills: he $6:50 a A Fernandez; he $6.00 a Kanae; he $5.00 a Haueberg; he $4.50 a Frank a he $4.50 a Holstein.

          O keia mau dala a ua limahana i hooholo ai e haawi aku no ke kokua ana i ua hoolilo koho baloka @ Kalauokalani, ua haawiia aku ke kauoha i ka Lunahooia Bieknell, e lawe ae oia mailoko mai o ka ukuhana o keia ame keia, a paa malie aku ma ke ano he kahu malama no kela mau dala, ma o kekahi kauoha i kakauinoaia e na limahana apau.

          Wahi hou a Mr. Mills, m@ ka mahina o Aperila i noi aku ai o Kalauokalani iaia i kekalli o kela mau dala, no na hoolilo koho oaloka, a he kanalima ana mau dala o ka haawi ana mai, me ke kakauinoa ana o Kalauokalani i kekahi likiki hookaa no kela mau dala.

          Ma ka mahina mei o Mei, ua hoea hou aku no ka Kalauokalani, a noi aku iaia e haawiia mai iaia i mau dala hou, a ua haawi mai oia he iwakalua kunimalima dala, ia A: K. Horswill, he kiakaa otomobile no ka @kukaa no ka la koho wae moho mahope mai.

          Ma ka la 2 o ka mahina mai o Iune. ua koi hou aku la no a kalauokalani iaia i dala, a ua haawi mai oia he kanakolu kumamahiku dala me ka hapalua, no ka uku ana keia i na hoolilo kohohaloka.

KAHEIA KA LUNAHOOIA BICKNELL

          I ka manawa i pau ai ka ninaninauia ana o Harry Mills, ua kaheaia ka Lunahooia Bicknell, a i ka wa i ninauia aku ai, ina aia me ia na likiki ame na kauoha, no kona lawe ana ae i kekahi mahele o na ukuhana. ame koua uku ana mai i kela huina. ua ae mai oia, me ka waiho pu ana mai i na likiki imua o ke komite, me ka olelo ana mai nae, o ke kumu wale no o kona ae ana e malama i kela mau dala, ma ke ano ia he mea nana e malama, aole nia kona komo kino ana mai iloko o kela hana, i hoola laia e na limahana oloko o ke keena o ke kakanolelo kamana.

          O kekahi o na hoike i hoea ae imua o ke komite o ka papa, oia o P. Frank. a wahi ana, no ka mahina o Aperila ame Mei, ua komo pu aku oia ma ka haawi ana i kona mahele o na dala i kauia maluna o na kakauolelo, aua @@e i olelo pu ae ai, aole i maopopo ia Kala@okalaui, kela hana ma ko lakou aoao, no ka mea o A. Fernandez ka mea nana kela manao i hoala aku iwaena o lakou ahiki i ko lakou ae ana. I ka pau ana o na hana ninaniuau a kela komite, ua hoakaka ae o John Catheart, ka loio o Kalauokalani, iua he oiaio na mea apau a Harry Mills i kamailio ae ai, alaila aole loa i pili aku ka hewa ia Kalanokalaui, ma ke auo ua lawe oia i kela mau dala, ma ke ano he makana mai koua mau hoa hana aku, aka, ua hana wale no kela mau kakanolelo ia hana no ko Iakou pono iho, no ka mea o ke koho hou ia ana o Kalauokalaui i kakauolelo, o ka mea wale no ia hoomauia aku ai ko lakou noho hana ana maloko o kela keena.

          Ua olelo hou ae oia, o ka haawiia ana aku o na dala ia Kalauokalani mai ia Mills mai, he kuleana ia i loaa i keia ame keia e hana aku ai pela.

E HULI PONO IA MAI ANA

          Mamuli o ka nui o na make i ikeia maloko o ke kulanakauhale nei i keia mau la, i loaa hoi mailoko mai o ka laau hoomake naonao, ua hoike ae ke keena o ka loio kalana e noii pono ia aku ana na wahi kuai laaumake apau i ke ano o ka hooliloia ana aku o na laaumake i ka poe e makemake ana e kuai ia mau mea.

          I na e loaa aku ana ka ike i kela keona ma ia huli ana ua ku e kekahi poe i ke kanawai, e hookolokoloia no lakou, wahi a ka hope loio lakaua ekolu, H. E. Stafford, i hoike ae ai.

          Ua makemake o Stafford i ka poe kuai laau ame ka poe ona hale apau e akahele a e makaala loa, i ke ana o ka hoohaua ana i na omole laau hoomake naonao, me ka hoohemahema ole hoi, no ka mea, iwaena o ka hapanui o ka poe laweola apau loa, ua loaa mai ia mau haawina o ka pilikia mailoko mai o ua laau hoomake naonao.

          "Ma keia kakahiaka, ua noho ae kekahi aha koronelo maluna o kekahi kino make i lilo aku ke ola i luahi ana ka laaumake, a aia hoi he elua mau mea e waiho mai la iloko o ke kulana kupilikii e hiki ole ai ke hoopakeleia ae maloko o ka haukipila Moiwahine, i loaa ia haawina o ka poino mailoko mai o ka laaumake," wahi a Stafford i hoike ae ai ma ko kahiaka Poakahi nei.

          "Ma ke kanawai hooponopono hou ia o 1915 ua hoikeia, ua hiki i ka poe kuai laau i laikiniia ke hoolilo aku i na laaaumake i ka poe akahele a i ka poe kupono a i hilinaiia apau, a ina aole i kamaaina ka mea makemake mai ia lakou, alaila, he mea pono i ka mea a niau mea kuai laau, ke koi ana aku i palapala hooia i kakauinoia e kekahi mea kapono e hooia mai ana i ke kupono o ka hoolilo ana aku i ka laa@make i ka mea e makemake mai ana e loaa aku ia mea.

          Ua kauoha pu ia hoi ka mea a poe kuai laau i laikiniia e malama i kekahi palapala hoike, e hoike ana i ka nui, ke ano o ka laau make, a i ka inoa hoi o ka mea i hooliloia aku ai oia mea, a pela pu hoi me ka inoa o ka mea nana i kakauinoa ka palapala hooia no ia mea.

          Ua hoakaka pu ae ke kanawai, he mea pono i ka mea e makemake ana e loaa mai ka laaumake e hoike ae i ke kumu ame ka hana i makemakeia no ka laaumake i makemakeia. O ka hoopa'i no ka hakihaki ana i keia kana wai, aole ia e emi iho malalo o ka hookahi tausani dala.

          Ma ka pauku 819 o na Kanawai hooponopono hou la, ua hoakakaia, ua hiki i ka Papa Ola ke hana i kekahi a mau rula paha, in a he mau mea ia e pono ai, ke ola o ka lehulehu, no ke ano o ka hoohaua ana i ka laaumake.

          O ke kanawai e pili ana i ke ano o ka hooliloia ana aku o na laaumake i ka poe e makemake mai ana. me he mea la aole he malama pono ia e ka poe kuai laau i laikiniia, ame ka poe e kuai mai ana ia mau mea, me ko lakou hoao ole e huna ia mau mea mai ka loaa wale ana aku i kekahi poe e ae mawaho, a e loaa no ka ike no ia mau mea penei:

          O Sondas Honda, he mea e noho hana ana ma ka Hokele McDonald, ua lawe ae oia he omole laau hoomake naonao mailuna mai o kekahi holopapa maloko o ka rumi waiho pa. O Sadaehi Fuji, oiai ola e noho hana ana malalo o kekahi ohana ma Manoa, ua loaa aku la iaia he hapa omole maumake maluna o kekahi holopapa. maloko o ka rumi kuke. Ua waiho aku oia ia mea ma kekahi wahi okoa aku, a iloko o kekahi mau la kakaikahi ma hope mai, a oiai oia e hoomaemae ana i kakahi hale e aku, e hoomakaukau ana hoi no ka no hoia mai e kekahi poe, ua loaa hou aku la iaia he hapu omole hou o la ano. Ua hoohui ae oia ia mau laau make i kahi hookahi a inu ae la, a eia oia ke waiho mai nei ma ka ipuka o ka make.

          MAUMAU KA INU O NA KEPANI I KA LAAUMAKE.

          He Kepani o Fuji Sagagiehi ka inoa, nona na makahiki he 40, ka i loau aku e wili ana i ka eha iloko loa o ke Awawa o Palolo ma ka auwina la Sahati nei i kekahi poe, me ka omole hoomake naonao e waiho ana ma koua aoao, a ma kekahi wahi mamao iki aku e waiho aua he kiaha, kahi ana o ka ninini ana i ka laaumake mamua o ka inu ana. O keia iho la ke ano o ka make ana i koho ai e hoopokoleia ae ai na la o kona ola ana.

          Ua laweia mai oia i ka halema'i o ua poino ulia mahope o ka hoikeia ana mai i ka halewai ma ke kelepona, a malaila i haawiia ai kekahi kokua iaia, a ua hoihoi loa ia ae i ka Halema'i Moiwahine mahope iho. Ma ka lono ka i hoikeia ae i ka halewai ma ia po iho oia mau no ka kona oia, aohe nae he manaolana no kona ola ae. Mamuli o ka mulea o ka laaumake ana o ka ihu ana ua papaa kona puu a mamuli o ia pilikia i hiki ole ai iaia ke kamailio ae no ke kumu kona hoao ana e hoopokole i kona mau la o ke oia ana.

          Aole i hoea mai na hana a ke komite i kona hopena ma kela la, aka ua hoopaneeia mai a noho hou ma keia pule, no ka huli ana aku no i na mea apau i hanaia, elike me na kumu hoohalahala e ku e ana ia Kalauokalani.

          KUOKOA—12

HAHANA NA OLELO A LUNAKIAI EBEN LOW.

(Mai ka aoao Ekahi mai).

 

kahua ma kea ano oia kahi o ka makeke i manaoia e kukuluia ai, oia ka apana aina e pili kokoke ae la me . ko ka mahele makeke o ke Teritore, he apana a ke Kiaaina McCarthy I haawe mai ai I lona ae e kukuluia malaila.  O ke kahua mua i manaoia oia ka hapa makai loa o ke alanui Kekaulike, aka, mahope o ka noonooia ana ua waiho mai ka loio kalana i kona manao kanawai e ku-e ana i ke kukuluia o ka makeke ma ia wahi.  Ke makemake nei au e lilo mai keia hana hoeueu o keia la i hana hoomaka mua e hookoia ai keia hana ma nei mua aku.  E hui like kakou apau e pono ai a e lokahi ma kei@ hana, no ka mea ma ka lokahi ka ikaika, a ke lana uei no kuu manao e lilo ana na hanaua opio o keia mau la a iwaena hoi o ka lahui maloko o Honolulu i mau lima kakoo ikaika mai i keia hana.’’

           

            Ma kekahi hapa o kana haiolelo e pili ana i ka pii o ke kumukuai o na mea e pono ai ke ola aua, ua hoakaka pokole mai oia i kekahi mea e pili ana i ke kuai aua o kekahi kauaka i paa kamaa nona no $8.50, ‘oiai nae, o ke ano kamaa no ia i kuaiia he mau manawa aku nei i hala no $5.50.  Aole i lilo ke kumukuai i mea koikoi loa i kona noonoo, aka, o ka hanaia ana o ia kamaa ka mea i lilo ai i mea nui.  Ma ka olelo a ke kanaka i kuai ai i ke kamaa o ka olelo ana mai iaia, he mau po no mahope iho ua hele kela kanaka i ka hulahula, a oiai e hulahula ana ua hemo aku la ka hila o kekahi kamaa, a i ka nana pono ia ana iho aohe he ili ka mea i hanaia ai o ka hila, aka he pepa.

 

            Ma ka hora awakea ponoi i weheia ai ka halawai, mamuli o ka leo o ka bana, ua piha mua a eke kahua i na kanaka, he mau haneri ka nui.  Ma kea no oia ka lunahoomalu o ia halawai o ka Meia Fern ka mea @ana i kakele mua mai ke kahua, a wahi ana:

 

            “E na hoa makaainana, e hoolauna aku ana au imua o oukou i na lunakiai Eben Low ame Jonah Kumalae, na mea haiolelo maluana o ke kumuhana ka pii loa o na lilo o ke ola ana.  He ekolu mau papa iwaena o ka lahui, ka papa o ka poe waiwai, ka papa waena ame ka papa o ka poe ilihune.  Aole na ka papa a ka poe waiwai loa @ hoopilikia i ka poe ilihune, aka na ka papa waena.  E uku ana ka mea mahiai i mea e hoouluia n@i ai kana ai, o ka hana a ke kanaka o ka papa waena oia ka hoolilo ana i ka mea ilihune i mea huli pomaikai nona e ola ai.”

 

            Ua lehulehu ka poe a ka meia I hoakaka mai ai I hoopoinoia e na kanaka o ka papa waena, ua apuhiia, epaia a aihueia na waiwai.  a he mea pono e hoopauia keia ano hana, a ma ka hapa hope o kana haiolelo, “O ka laau wale no e hoopauia ai keia ano hana a’u I hoakaka ae la na ka lanui no e noonoo.

 

            Mahope o ka Eben Low haiolelo ana ua hoolaunaia mai la ka Lunakiai Kumalae.  Wahi ana:  “He Manawa kupono loa keia e ala ae ai kakou a e haua i kekahi ha@, no ka mea, ina e ike mai ana na Hawaii e hana kakou i keia mea me ka ikaika, e ala mai ana lakou a hana like, a he mea maopopo e h@naia ana kekahi mea.  Ua kakoo uui au i na mea i hoakaka mua ia ae nei e Eben Low, a ina no ke kokuaia o ia hana e loaa aua ka mea i makemakeia.”

            He mau olelo pokole loa mai ka Lunakiai Arnold mai mahope iho, o ka manao nui e waiho mai ana na ka lehulehu e hoike aku ma ka hana ina he makemake i’o lakou e hoopauia ae ka hahana o na pilikia e kau nei maluna o ka lahui I keia la ma o ka hana like ana I mea e loaa ai ona makeke hou. 

 

            Mamua o ka hoopauia ana o ka halawai ua pii ‘hou ae la ka Lunakiai Low iluua o ka pahu a noi mai la i na kanaka lawelawe oihana o ke kulanakauhale o Honolulu e lulu mai I ka lakou haawina no ke $50,000 i manaoia no kekahi waihona i mea e hiki ai e ukuia na hoolilo o ka makeke hou i manaoia.  E noi pu ae ana oia i na ahahui a na makaainana no ka lakou kakoo ana mai no keia kumuhana ano nui. 

 

HOAO HE KEIKI KEPANI E HOO POKOLE I KONA OLA.

 

            He keikikane Kepani o umikumamawalu makahiki nona ‘ka iuoa o Sondo Hoada ka I hoao e hoopokole i kona mau la ma o ka inu ana i ka laaumake hoomake naonao ma ka hora chiku o ke kakahiaka Poaha aku uei o ka pule i hala maloko o ka hale o na kauwa o ka McDonald, he hokele e ku nei ma ke alanui Puuahou.  Ma ka hora ehiku ka ka inu ana o keia keiki Kepani i ka laaumake aohe nae i hoike iki ia ae ia inu ana ona ahiki i ka hora 10 o ia kakahiaka, akahi no a hoikeia ae i ka ohiana makai.

 

            Ua kiiia, ae oia a laweia ae i ka halema ‘i o na poino ulia a ma ke ahiahi ano iho i hoihoiia ae ai i ka Halema’i Moiwahine.  Mahope o ka hooikaika ana o Kauka Ayer e hoopakele i kona ola. 

 

            O ke kumu o ka inu ana o nei keiki i ka laaumake, elike me ia ana o ka hoike ana ae i ke Kauka Ayer, no ke kapa ana mai ka o ka makuakane iaia he keiki ino i ka manawa ana i holo aku ai e ike i kona makuakane ma Aiea, a no kona kaumaha ka i hooholo ai oia e lawe i kona ola.

 

 

HE OPIUMA ME KA LAMA KA I  PAA I KA HOPUIA.

 

            I ka mokuahi Manoa i haalele iho ai ia Honolulu nei no Kahului ma kapule i hala he opiuma ame ka lama kekahi ukana ana mawaho *e o kana ukaua mau, a oia opiuma ame ia waiona apau ua laweia mai e ka Ilamuku Amerika Smiddy.  Ua paa ke kuke o ka moku i ka hopuia e ka Makai Nui Crowell me 21 mau kini opiuma.

 

            I ka paa ana o ke kuke Anderson i ka hopuia ua kelekalapa koke ia mai ka Ilamuku Smiddy e ka Makai Nui Crowell e holo aku, a ua kau aku ka ilamuku ma ka moku o ka Poalima no Maui, a ma ke kakahiaka Sabati nei ka hoi ana mai.  Ua hoao ka o Anderson e kuai i na kini opiuma ana ma Kahului no $150 o ke kini, eia nae he $90 wale no ke kiekie I haawiia mai, a paa e aku Ia I ka hopuia.

 

            I ka hoea ana aku ka a ka Ilamuku Smiddy I Kahului ua huliia oluna o ka mokuahi Manoa a he elua mau kini opiuma i loaa aku malalo o ka malu o ke kuke, a paa pu oia i ka hopuia, a mawaho ae o na kini opiuma he mau pahu lama ka kekahi i paa pu i ka hopuia maluna o ka moku.

 

            HOPUIA EKOLU MAU KAIKAMAHINE HOLO MAHUKA.

 

            Ekolu mau kaikamahine holo mahuka, hookahi Kepani, hookahi hapa Pukiki Hawaii, a hookahi Hawaii, no lakou na makahiki mai ka 14 a i ka 16, i paa i ka hopuia a kauohaia aku e hoi i ko lakou mau home e ka Makai Joe Leal, ma ke Sabati iho nei.  O kekahi o kela mau kaikamahine aohe wa a mare aku me kana kane o ka holo mahuka ana, e ole wale no ka hoea ana aku o Joe Leal i ka Manawa kupono loa e keakeaia ai ia mare ana, a ma kekahi hihia mai he Pilipino ka mea i paa i ka hopuia.  O ke kolu o keia mau kaikamahine, he Kepani, loaa aku oia iloko o kekahi hale mahope aku o ka Paka Kapiolani a kauohaia aku e hoi no kona home.

 

            Ua lilo keia haua holo mahuka o na kaikamahine mai ko lakou mau home aku i ma’i ahulau maloko o Honolulu nei ma kekahi Manawa i hala koke ae nei, elike me ka Joe Leal o ka hoike ana ae. 

 

HOOKAHI MAKAHIKI HOOPAAHAO NO KA HEWA AIHUE.

 

            Hookahi makahiki e paa ai iloko o ka halepaahao ka hoopa’i a ka Lunakanawai Lightfoot o ke kau ana mai maluna o F. Castillore, he Pilipino, no @a kumuhoopii elua e ku-e ana iaia he aihue ma ke degere elua.  ma ka Poaono aku la i hala.  Eha mau Pilipino e ae i ahewaia no ka piliwaiwai, ekolu o lakou he elima la e paa ai i ka halepaahao, a o ka ha ua hoopaneeia ke kau ana mai i ka hoopa’i maluna ona no 13 mahina.

 

            No ka hewa malama opiuma he $500 pakahi ka *ona i kau ia mai maluna o Chang Chew ame Man Chang, hookahi Pake i haalele i kona bela o $250 o Lau Yup ka inoa, no ka hoea ole aua ae imua o ka aha i ka Manawa i kaheaia mai ai kona inoa. 

 

            Oia mau ka hopuhopuia o ka poe olelo ino ma kea kea.  He Hawaii, o Keahi ka inoa, ua pakele oia i ka hoopa’i mamuli o ka hoopaneeia ana mai o kona hoopa’i, a no J. Rosentes hoi ua hoopaneeia mai ka ho@loheia aua o kona hi@ia a ka Poakahi nei no ia hewa hookahi no.

 

KAIWIKI HULA

 

Ke lana ae nei ko’u manao.

            A e ike malihini ia Kaiwiki,

            O ka ike Iihi aku he ma-u ia,

            Ia uka mehameha he kanaka ole.

            A he loa ka piina ka ihona pali.

            A he ume i kea ho nae i ke kino:

            O ka nee mai a ka ua liilii,

            Kilihune i ka lau laau.

            Hookahi a’u mea uluhua wale,

            O ka uhi paa mau a ka uhiwai:

            Huli aku e kea lo la i Hilo Bay,

            Ike ia e ka uahi o ka palekai;

            O ka oni ae a nuku o ka mauu,

            Hooheno i ka nani o Leilehua.

            Haaheo Mokuela au i ke kai.

            I ka holunape a ka lau o ka niu;

            Nani wale Panaewa e waiho nei,

            I ka uluwehiwehi a ka lehua;

            A he lei kaulana no ka aina,

            No Hilo i ka Ua Kanilehua.

            He lehua kaulana no Hopoe,

            Ka popohe i ke kula pahoehoe;

            Ke ala o ka hala no Puna ia.

            Ouaona ‘i ka ihu ke honi aku;

            Haina ia mai ana ka puana,

            Nani wale Kaiwiki kau mai iluna.

                        S.A.S. NANI HAUPU KAUAI.

 

PUPU KE KAI O KE ALALAUWA.

 

            No ke ku paha hoi o ke alalauwa ma na uwapo a ma na kapakai o Oahu I keia mau la, ku pu no hoi ko ka aina alalauwa.

 

            Eono mau kanaka @e na lahui like ole I hei ae I ka Makai J. Kellett ma ka apana o Kalihi ma ka auwina la Sabati iho nei no ka piliwaiwai.  Loaa pono aku ia poe e lulu ana, ka ha@a piliwaiwai hoomahu’I pipili loa ia e na kanaka o na lahui apau main a kane, na wahine amen a kamalii o keia mau la.  Ua hapukuia ae nei poe eono a ku i ka halewai a ua hookuuia aku mahope iho o ko lakou bela ana ae he $15 pakahi. 

 

MAOPOPO OLE KE OLA O KE KAIKAMAHINE KEPANI.

 

            Ma ka l@no i hoikeia ae ma ka pule aku la i hala, he moowini loa ka ma naolana no ke ola ae o Karako Ka minapi, ke kaikamahine Kepaui he 21 makahiki i inu ai i ka laau hoomake@ naonao maloko o ka hale inuku Kapa@ ma ke alanui Muliwai ma ka po P@a lua i hala.  Aia oia iloko o ka Halema’i Moiwahine i keia Manawa, a ma ka oleloia, he pomaikai ke hala na la elima iaia.  Elua ana Manawa o ka heao ana e lawe i kona ola.  Ka mua, oia kona hoao ana e lele iloko o @e kai mailuna aku o ka uwapo a h@opakeleia; i ka lua mai hoi o ka manawa oia kona inu ana I ka laau make.  Ua hoike ae ka oia I ke kumu o kona ma kemake ana e make koke, “no ka @@naka mai I keia ola ana.”

 

LOAA AKU HE LUINA MALOKO O KEKAHI HALE UA MAKE.

 

            He luina nona ka inoa o Kanai@@ no luna o ka mokuahi Halene ka i l@aa aku ua make maloko o kekahi hale ma ke alanui Iwilei ma ka hora 2:20 o ka wanaao Poakahi nei e waiho mai ana ua make.  Ma ka hoike a Hans Kihaehi, he makai, o ka hoihoi ana ae i ka hale wai, ua hoea aku o Kanaiua i ka hale o Mrs. Kiule Kapahu ame John Nunuha na ona no laua ka hale i loaa aku ai ke kino o Kanaina, ma ka hora umi kumamakahi o ke Sabati nei me ka ona.  Aneane ma ka hora elima o ka auwina la ua haalele iho kela mau m@@ ia Kanaina e hiamoe ana no iloko o ka hale a ua iho aku laua i ka uwapo @@ ka lawai’a ana, a ia Iaua i hoi aku a, i ka hale ma ia wanaao ua hoala aku la ka i na o Kanaina aohe @ae he oni @@ ua make mua. 

 

            JACKSONVILLE, Aug. 13 – Ua h@ puia e na luna aupuni federals i keia la he 1,000,000 huamoa he mau hane@ kaukaui tini nueaai ame 27,500 paona kopaa i ka Manawa i komoia aka ai ke kahi mau hale hoahu ukana i hoehu@@ ia me ke ku-e loa i ke kanawai @ ka huna ana i na lako meaai. 

 

            WASHINGTON, Aug. 13 – Ma ka la i neihinei i hoolahaia ae ai ka paphelu hope loa o na koa Amerika i p@ino i ke kaua e ke keena kaua e hoike ana he 49,496 mau kanaka i make @@@@ o ke kaua.  O ka heluna o na @oa i @@ ehaia he 205,690.  Ile 4480 mau koa Amerika I laweia he mau paahao 3 @@ Kelemania, a he 127 mau kauaka I na lowale me ka maopopo ole ahiki I keia la. 

 

OLELO HOOLAHA

 

            O@ka Palapala Hoopii (Helu 1717) no ka ae ana aku ia W. A. Fernandez ame Manuel G. Silva, no Lihue ame Kalaheo pakahi laua, e hoikeike i na Kii Oaioni maikai, maemae, a hoonaauao no hoi ma na ahiahi Sabati (ma Kauai nei), e noonooia ana ia e ka Papa Lunakiai o ke Kala@a o Kauai nei ma kona Halawai Malama Mau e malamaia ana ma ka la 3 o Sepatemaba, 1919, elike me kana hooholo mua ana ma kona Halawai Mau i hala iho nei.  Ka Manawa hoi i waihoia ae ai ua Palapala Hoopiila, i loaa ae hoi i manawa kupono e loheia ai ka lehulehu apau i kuleana i keia hana; nolaila, ma keia, ke h@@lahaia aku nei, o ka poi apau he ma@ ku=e a hoohalahala ana ka lakou no @@ ae ia ana aku o keia Palapala Hoop@@ ke kauohaia aku nei e waiho mai I ka lakou mau ke-e ana ame ka lakou ma@ hoohalahala ma ka palapala me ka me@ nona ka inoa malalo iho nei, ma k@@@ Keena Oihana ma Lihe, ma, a I @@@ ia, mamua ae o ka la 3 o Sepatemaba ae nei, ka manawa hoi e noonooia ai keia Palapala Hoopii maluna ae e @@ Papa Lunakiai I oleloia. 

J. MAHIAI KANEAKUA

Kakauolelo, Kalaua o Kauai.

            Lihue, Kauai, Augate 1@, 1919.

6362 – Aug. 22, 29.

 

Hoomanao I Kahi

156-158 Alanui Hotele

Mauka o ka Hokele Young .

            Ua hoao kekahi poe e hana i wahi no oukou e noonoo i@@ ai, ua nee makou mai ko ma kou wahi kahiko mai, o ka mea oiaio aole makou i nee.

            O Kauka Capps ua kama aina oukou, Mrs. Correa.  Ka uka Rushforth ame ka poe e ae, he o ia mau no lakou Aole he kuleana o kekahi kanaka okoa aku o Thompson me ko makou wahi.  Hiki ia makou ke olelo Hawaii.

Dr. Lewis Edwin Capps

KAUKA RUSHFORTH,

                Kokua.

Thompson Optical Institute Co.

156-158 Alanui Hokele.

Mauka o ka Hokele Young.