Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 34, 22 August 1919 — Page 3

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Leka Elima.

            Kuu dear Solomon Hanohano, me ke aloha a nui:- E oluolu hou mai kouahonui no keia mau manao, a e kala mai no hoi, ua nui maoli keia hooluhi ana a ʻ u i kou hanohano, o ka mea nae ia e pono ai kaua:

            Eia au âme ko ʻ u mau hoa ke honi nei i ka ea oluolu, o Kalapana nei ame kona mau nani; i kuu haalele ana aku i ka Luaopele, o ia no ka Poalua, la 5, i ka po Puakahi a ao ae Poalua, ua konoia mai la makou no ka hui pu ana aku me na kumukula ma ka halehalawai nui o Kilauea Camp i ka hora 7. He hu ʻ ihu ʻ i keia po ame ka paa i ka ohu ame ka ua pu; he mea ole wale no ia i na kaa oto-mobile; he kohu Honolulu maoli no ke nana mai oe i na kukui o na kaa i ka olohio mai me kona malamalama; he ku no hoi i ka nani, ua piha maoli keia po i ua kumukula ame na makamaka no hoi; o ka haiolelo o kela po oia no ke-kahi haole i hele kaapuni i ke ao. He nui maoli ka mea a keia haole i ike ai, ma na mea pili no hoi i na kula ame ka hooholomua ana i ka oihana ame na ahahui like ole apuni ka honua nei, aka i ka pau ana o kana mau olelo o ka hope loa ia, a olelo mai la oia o ka pono ame ka pololei, oia iho la ka mea i oi ae mamua ae o keia, e a ʻ o aku i na keiki i ka mea pololei; ua ili aku ma mula o oukou keia hana nui e a ʻ o aku i ka mea oiaio, i na manawa apau; i ka pii ana ae a lilo i kanaka makua, alaila kela mau a ʻ o ana e hana me ka pololei, ua komo pono iloko o ke keiki, alaila e hana oia i na mea maikai wale no; ua nui ka ohohiaia o kana mau olelo i kamailio mai ai, a ua nui no hoi ka poe ha ʻ i i na manao e hoolaulea ana i ka poe apau i akoakoa mai; me ka ai kulina pulehu no hoi, o ia kela ano kuli ua i hanaia me kahi mea momona, a i ka pa ana i ka ula o ke ahi alaila papaa in a ae la, a lilo i mea aiia, me na himeni mai no hoi mai ia mau kaikamahine puukani no hoi.

            He u ʻ i maoli no hoi ke nana aku o ke kani mai la no hoi ia o ka piano, nana aku oa la i ua mau le@e nei, he wili mai hoi kau, e hoi ana i ka muku a hoi i ka akau; he nui moli ka hauoli, ua ano opiopio hou no hoi keia; mea aku la au i ko ʻ u hoa, in a me keia mau ko kaua kono mau ia mai, o ka mea apiki e maneo ae nei ka puu o ka puni ole no keia o ka mokupuni ia kaua, a hu ae la no hoi ko makou aka, a kaomi aua no hoi keia lima maluna o kuu poohiwi, i nana ae kuu hana, he haole no i kamaaina ia ʻ u ame na olelo hoolauna a kaa mai la no hoi iaiala ka ninau, in a ua mapopo ua aihueia kuu pahu alia ae au au no ka mea ua lole au i ka lunahoohana nui o ka halekaa o Wonahama Iaua ma, nana i ka ʻ i mai ia ʻ u oiai au e nana ana i ka luaopele, me ka ninau pono ana mai o keia makamaka haole ia ʻ u in a paha he pololei na mea i hoolahaia ai; ua olelo aku au ame ka pao o kuku mai ana, aole loa au i puiwa no ia mea, no ka mea, in a ua aihueioia alaila o ke kini i piha me na kalani he 50 i ka ailamahu, oia ka i lawe kuhine-waia, in a paha i nana pono ka pono ka mea na-na i lawe e mihi ana oia no kona hoo-luhi wale ana iaia iho, no ka mea, o na kiui aila ea ekolu, no lakou ua kalani he hoopihaia ana i kuu home, ua pau loa ae la ko lakou kuhihewa, no ka mea, aole aila ea o Honolulu, a holo mai ai au, pela mai ana ua makamaka haole nei; a lilo hou aku la makou nana i na lealea e hanaia nai ana, e hoi mai la o ko ʻ u kahua i ku ao kuu halelole me ka piha i ka hauoli ame ka ike hou ana aku i na hana a Madame Pele

            He u ʻ i maoli no ke nana aku, ua pii ka ulawaena i na aouli me ka nani ma- oli; he hu ʻ ihu ʻ i loa keia po, ke ike la au i ka manene o kuu mau pepeiao a wili no hoi i ka huluhulu moe kehau, o ka lilo aku la no ia me Anoipua, a ao ae la ka Poalua, o ka hoomakaukau no ia ne ka nee ana nomua; ua paiua iho la i kahi aina kakahiaka, me ha piha hauoli, a i ka makaukau ana, ua ike i na makamakahaole o kela aina malihini, i kamaaina i ka lululima ana, a nee mai la kuu mokukaa nomua, o ka hora 12 ponoi ia, a ke holoholo nei makou me ka mahalo i ka uliuli maikai o na meaulu, ahiki makou i kahi e holo ai no Kala-pana, nona na mile he 22 i holoia a hui iho la me ke Kapena Makai H Keliihoo-malu, eiwa mile, Olaa, ame na kuhikuhi mai iaia mai ame ja hoopiha hou ana ekolu kalani aila ea ame ke kuai ana i kekahi mau hemahema, a mai iaia mai no hoi ua ike mua ia oe e Mokumaia ma ka Nupepa Kuokoa, a mai kana alii-wahine mai he mau uala, ua mo ʻ a ame ke aloha hoomaikai a nee hou mai la kuu maokukaa nomua, a mai iaia mai no e loaa anu ana kekahi makai ia oe i Pahoa e kelepona mua ana au mamua o kou hoea ana aku, o ka lilo mai la no ia no Puna paia aala.  Ke mahalo nai i ka nani o na mea a ka maka e nana ai, ahiki i ke ku ana o @@@@@@@ i ka pukapa o ka hoaloha ma-kai, o ka makai keia, ae o Mokumaia keia; auwe no hoi ka hauoli, e kuu Solomona Hanohano, ua nui maoli na mea au i hana mai ai no ʻ u, no ka mea aia imua kau ipukukui malamalama  ke- @@@ hoike  ai me he la ua puni maoli no na mokupuni i keia malamalama mai ia oe aku, me ko ʻ u ilibia pu no hoi i ko ʻ u lohe aku o ua kaa ame kona hoo-kele nei keia e holo kaapuni nei; ua nui ko ʻ u nanaia mai i kekahi manawa,

            ua manao kekahi poe he kaa e he poe hana keaka keia, no ka nui maoli no o ka ukana, e kala mai oe ia ʻ u, me je aloha ia mau makamaka o Pahoa  ame ko lakou opluolu, ua loaa mai la kela ipukukui o kaua e malamala ai, o ko ʻ u lilo mai la no ia no Kalapana.

            He u ʻ i maoli no keia wahi, nana aku no hoi oe i ke kumu ohia, ha ʻ i ka a-i i ka awa kaulana no hoi ame na meaulu e pono ai keia lahui, he lohe wale no akahi no a ikemaka; kekahi paha keia o na aina i piha me ka momona i ka ulu o na mea apau a ka lima o ke kanaka e hana ai; ia ʻ u e holo nei iloko o ka uluohi ʻ a me ka maikai pu o ke alanui, o ka;u hoohalike, ua like pu o me kekahi  wahi o na aina haole, o ia o Kaleponi, me ka oluolu maikai o ke ea ame ka maikai pu ke nana aku, a kakaikahi na hale ke nana aku, aka ua piha i na mea maikai e lawa ai keia ola ana, pela me na makuahine o na home ke nana aku.

            He u ʻ i maoli no kela kulana kahiko o ka noho ana o na kupuna, ka ula mai o na papalina, ka piha maikai o ka helehelna ke nana aku, aole o kela ano molohai a kunahihi, o kela ano upe-hupehu momona, me ka ikaika pu, ua nui maoli keia mau home a ʻ u i ike ai me ke aloha aku ia lakou e ku mai ana a nana mai i keia kaa e nee aku ana kohu kuahiwi, ahiki i kuu hui ana aku me ia kamaaina ame kana aliiwahine, maluna o na lio.

            He kulana opiopio maoli no ke noho mai iluna o ka lio, aloha olua ea, ae aloha, o Mokimaia keia; auwe, ua ike a ua lohe, akahi a ikemaka, o Mr. Kamelamela keia, a hui ae la lululima; o ka ʻ u aliiwahine keia, e kala mai aia ihea o Kalapana, aia i kela ulu@iu e ku mai la, aia no hoi ilaila ko ʻ u home; owai aku keia wahi? O Kaimu aku keia, o ko ʻ u  maka e nana nei, o ia keia, ma ke alanui he nui maoli ka puaa e holo hele ana, a pela no hoi me ka ahiki mai la au i Kaimu, me kona kulana kupanaha; ke nana aku ua haahaa ka aina, a pela me kona uluniu, o ke one eleele ua kiekie maoli, no ka mea, e pai mau ia ana e ke kai i namanawa apau. He nui keia maona kai a laula no hoi ke naua aku ma keia kaha, he nui maoli ka honu, ke ku la au a nana i kona nani ame kona uluniu me ke kupanaha, a nee mai la au no Kalapana, a loaa iho la kahi maikai e ku ai kuu halepe ʻ a.

            He pak@ keia no ka lehuehu makai pono o ka uluhala o Kohoa, a i hooika-@kaia e ka Mea Hanohano Romana Rai-mana, a lilo ai i paka no ka lehulehu; ua kupono maoli no hoi keia wahi me ka oluolu, o ka oi paha keia o ka helu ekahi a ʻ u i ike ai.

            Ua hui koke mau na kamaaina me makou me ka oluolu; o ka hora 4:30 p.m. ia, i holoia ai na mile he 44 i kela hapa la ame ka loaa ana o kekahi auila poino, aka, i ka nana ana o ke kauka e hele pu ana me maua, o kana ike aia i ka peleki ,aole no i ka nui loa, no-laila, hoomakukau iho la i kahi paine ahiahi ame ka hoomanao ae no i ka ʻ i ana a ka nalu i ka la@aa a hooma-nao ae la au i kuu mea hanohano a kau-lana i ka haku mele o Hawaii nei, Sena-toa Charles E. King: Imi au ia oe, ke aloha la, ma na paia aala o Puna.

            Ua kaulana maoli no ke kii ana o kuu mea hanohano i kana huamele, a o Pu-na iho la kahi e ku ai kona hanohano, a lilo aku la au me Anoipua, a i kuu puo-ho ana ae, eia ka ua kau ka la iluna, e kilohi mai ana i kona nani nui malu-na o makou, a ike pono u ka nani o keia kaha, a ike aku la au e kau mai ana keia mau waa kohu kaulua, a hooma-mao ae la au e kuku opelu ana, a ai iho  la au i ko ʻ u aina kakahiaka, a olelo aku la au i ka ʻ u aliiwahine, e hele ae au e kuai i opleu na kaua, a hele aku la au ua pae iho he waa mamua iho, a aloha kamaaina, aloha malihini, a ike aku la au i kekahi makmaka i kamaaina i ke kulanakauh@e o Honolulu o Moke ka inoa, e hookahi no oia nei wawae, a lululima pu iho la, eia kou mahele na-paiwaa, a loaa hou mai la ia kamaaina, eia hou no ia mahele o ʻ u, a wehe ae la au i ka ʻ u whi kenikeni; aole, o ka rula ia o keia wahi, he puuwai hamama, I kuu nana ana iho, he ehiku ia oplelu, me ka nui o ko ʻ u kahakah i na mea i hanala mai ia ʻ u.

            E oho malie iho oe a hoi mai kela waa, o ko ʻ u ku aku la no hoi ia ame na kamaaina nana i ka hana kaulana a ia mau keiki o keia kaha, he aiwaihw ma-oli no, o ka holo mai hoi ia me ka mai-kai, i aha ia ae la ia o ka lilo mai la ka ia o hope o ka waa i mua, omua lilo aku la he hope, me ka makaala loa, i aha i aiho la, o ka pae mai la no ia la a kauana i kahi kaulanawaa, a e piha aku ana uo hoi ouka, a lilo mai la no hoi i na lima hapaiwaa, a komo pu aku la no hoi au, a o ka mea apiki, a kahea hou ia mai la au eia mai kou mahele, ekolu i ʻ a, i ka hui ana umi i ʻ a, auwe ae @ kuu Solomon Hanohano, ua nui loa ko ʻ u ka-haha i ka nana aku i na mea hanaia mai ana, ua like maoli no ka noho ana o keia kaha o ka Hawaii aoiaio maoli keia, no ka mea, he nui maoli n@, hapai- waa, aka ua hookaawale mua ia ka na hapai waa, pela no hoi ka @a lawai ʻ a, ua makaukau mua, o ka ʻ u i olelo aku ai o ka wai waii ʻ o o keia ma Honolulu he $2.50, no ka mea, he nunui maikai ka opelu, aole elike me ko kaua, ua holo

            wale iloko o a waapa o ke Kepani a milo mai ke kino o ka i ʻ a.

            Hoomanao ae la au i kuu manawa e noho ana i ka makeke kahiko, e ku ana i ke kihi o ke alanui Maunakea ame Moiwahine, no ka mea, na ka Hawaii oiaio e lawai ʻ a ana ia manawa; holo aku la no i kakahiaka a boi koke mai la no ka mohaha maikai o ka i ʻ a, o ke kumu pilikia o ka i ʻ a i keia manawa oia no ka hau, no ka mea, ua moaa ia mana ia lakou, nolaila e malama ana kela ame keia lawai ʻ a i hau i hiki ke holo i ka moana no na la 4 a 5 paha, alaila hoi mai, o ia ke kumu pii nui o ka i ʻ a ma Honolulu.

Ua ike iho au ma ka ʻ u pepe no na hana a ka Mea Hanohano Jonah Kuma-lae e hookaawale ana i ka i ʻ a hau ame ka i ʻ a hou, a in a aole e pau alaila e hookomo hou ia no iloko o ka hau, o ia ke kumupii o ka i ʻ a i keia manawa, i kuu manawa e nana ana i ka i ʻ a, o ia kela manawa e nana ana i ka i ʻ a, o ia kela makeke e ku ana i ke alanui Ala-kea, ua kau au i ka manawa o na i ʻ a aimaka i komo ukolo o ka hau, in a he @io, eha hora e kau ai; ina he opelu, elua hora; ina peia e hanaia ai, e ike auanei ka poe kalepa e kuaiia ana me ka wikiwiki loa, no ka mea, ma ka ma-nawa ka nana, ua nui ka hiliuai o ko ʻ u haku hana i ka ʻ u mau kuhikuhi, a ua waiho mai oia i na mea apau ma ko ʻ u lima e hana ai, in a no au e olelo ua pau ke kuai ana i keia i ʻ a, aole on a manawa e kau hou ia mai ai i ke pa-kaukau, nolaila e kuu Solomon Hanohano, me jja mahalo ia Kumalae, i kana mau hooponopono ana, aka o ka oi a ʻ u e ike nei ma keia kaha, o ia keia, i ka waa no a kau i kula aia pu no malaila ke @ala, in a no aole makemake i ka la-wai ʻ a, he mau kaa otomobile no i ma-kaukau mau no ka lawe ana i ka i ʻ a i Pahoa, ma ka ʻ u nana aku i ka noho ana o keia kaha, he helu ekahi maoli ma na mea apau, o ia keia, nana mai oe e kuu Solomon, aole i ʻ a makika ma keia wahi, aole no he makika e honehone mai ai i kou moe ana, eia au ke auau nei i ka lokowai kaulana o Kolea, o ka mea kupanaha a ʻ u i ike ai, o ia keia:

            He opae huna pua amaama, ahole-hole, oopu, e holoholo mai ana me ka maikai, i na o kela i ʻ a makika maanei, ua pau loa lakou i ka ai ia e kela ano i ʻ a, a elike ae nei me na lokoi ʻ a o kuu aina hanau o Ha ʻ ikeau me ka hana nui ka Pake e hoo@l@ ai i ka i ʻ a, nana mai oe e kuu hoa, o ia helu ekahi ia, aole no i pau mai, o kekahi mea kupanaha loa, ia ʻ i i hui aku ai me ia kamaaina, a ninau nowai keia mau hale, he Ha-wail wale no kena apau loa; helu ekahi hou no; aole noho hoolimalima, he kuo-koa maoli.

            Nana aku oe, o na keikikani ame na kaikamahine, he Hawaii piha maoli, he u ʻ i maoli no ke nana aku, helu ekahi nou no ma na mea apau; ua kupono maoli keia kaha e kapaia o ka home o keia lahui i ope ʻ a wale ia o ka oluolu ame ka hoomanawanui ame ka mikialu ma na mea apau, a na kupuna i waiho iho ai na kaua e hana, o ka mea apiki, aole i loaa keia mea maikai i Honolulu, no ka mea, ua piha maoli no o Honolulu i na hana e alakai ana i ko kaua lahui i ka mole o ka nele, e kala mai, ke nee loa aku la imua.

            Ua lawe ia au e hoomaikai i ka niu moe o Kalapana ame ke kuhikuhi ia ana mai ia ʻ u o ka niu kela a ka Moi-wahine Ema i kanu ai, a i hoomoe ia no hoi e kona Jima ponoi, a pela no hoi me ka miu i kunuia ai e ke aliiwahine Ulu-lani, a wahine aloha a ka Mea Hanohano John Baker o Hilo, ua hoomoe no oia i kana niu me kona ima ponoi a ua hoopaa aku au i ko ʻ u inoa piha ma ia kumuniu, ke mau nei no ka maikai o ka ulu ana o na niu, a inu iho la i ko lakou wai hu ʻ ihu ʻ i, a hoomanao ae la i na keiki o kuu kaha i neia hua mele:

            He ono la, ke ono la,

            Kahi wai o ka niu haohao la.

            He wahi makaikai mau ia keia mau uluniu a kuu hoaloha i hoolilo ai i na dala a kana wahine i waiho iho ai ma kona lima i kiahoomanao no hoi, ua @ui maoli ka pow i hoopaa i ko lakou mau inoa ma keia kumuniu, pela mai no ka-maaina, a nee aku la au me na kama-aina no ka lua huna ke aua o Hakuma, ua komo au ame na kamaaina ahiki i ka puka ana i ke kai, lele koae kau a ke kiekie e po ʻ i mai ana ka nalu, o kahi ka keia e holo ai na koa e pee i ka manawa e auhee ai, ua hanaia no ka puka a maikai, a i kupono wale no i hookahi kanaka ke komo, ua nui maoli ka ike o ka noonoo ana i ka ma-nawa o ka enemi e komo mai ai, e make koke ana oia, aole e hala ka ihe ke pahu mai, a eia kekahi mea kupana-ha i nahaia ma ka akau, he lua okoa ia, a pela no hoi ma ka hema, ua makaukau maoli i ka manawa e make ai he kiola wale aku no, a kali mai o ka iho hou mai, pela e hana malie ai, no ka mea, aole ala e hiki e loaa ka mea i makemakeia ai.

            He nui keia ana e pau ai iloko he 50 kanaka me kahu ʻ ihu ʻ i o ke ea, ia pau ana o kuu nana ana ia ana, ua loaa mai la no hoi he ana e pili pu ana no o kahi ia o na wahine e ulana moena ai, ke mau nei no ka maikai o ka wai-hoia ana o na pohaku i hoonohonohoia ai, me ka maikai, a pela me kahi e kuke ai, he hu ʻ ihu ʻ i maikai ke ea, i mau ka maikai o ka lauhala a mau no hoi, aole oolea.

            Ua uni maoli no ka ike o kela au na-aupo i ka noonoo ana i keia mau mea e kala ia ai ko lakoupilikia a keia au naauao e ku aku ai a nana mea i ʻ o i hnaaia e ka lima o ko kakou mau ku-

            i kanaia e ka lima o ko kakou mau ku-moena, me ka maikai a oluolu no hoi a hoi mai la au ame na kamaaina ma ka lae pali. He kiekie moli ke nana iho ilalo o ke kai a ike aku la ko ʻ u maka i ka waiho mai o keia mau laau loihi no hoi, a ninau aku la au, heaha ka hana a keia mau laau? Ha ʻ iia mai la ia ʻ u he kamakoi ulua ia, ua ku nana maoli au i kela manawa me ke kuhikuhiia ana mai ia ʻ u me keia no hoi e hana ai, a lewalewa aku la ke aho ame ka maunu, alaila kiloi aku no hoi ka palu, a i ka paa ana, in a he i ʻ a nui, alaila kakele-kele no hoi ahiki i kona nawaliwali ana, alaila huki mai no hoi, ina he i ʻ a liilii e ka no i ka make loa, aole e kali, ua nui maoli no ka noeau o keia kaha a ʻ u e ike nei, no ka mea, he kai keiki-kane maoli no ko keia wahi, a hoomaha iho la au ame ko ʻ u mau hoa, a nana mai la i ka nani Kalapana ame ke kuhi- kuhi ia ana mai la ia ʻ u o kela lae la e au ae la o ka luapuhi ia o Kalekini, a o ka uluhala ae no hoi o Haleaniani, wa-hine pohaku e moe mai la i ka moana, ua ku aku a nana i ko laua kulana, ua lohe wale no, akahi no a ikemaka, a ni-mau aku la au i ko ʻ u kamaaina, nowai hoi kela mau home ma kela mau wahi? Ha ʻ iia mai la ia ʻ u o kela home e ku mai la, in a ua ike oe ia E. P. Keala? Ae, ua kamaaina au iaia. O kona wahi ia i hanauia mai ai, a owau no hoi ka-na ohana keiki.

            He Hawaii wale no ka hapanui o na home, a he elua wahi hale Pake, a ua kamaaina au hookahi Pake, oia kona manawa e noho ana i Moanalua ma ke ano kuai poi, a kowai mau pa hoi keia? O ko Mr. Kamelamela keia, ua nui maoli ka holomua keiki, no ka mea, he mau aina aupuni kekahi, ua hiki aku ma kahi o elua haneri eka i laweia mai e lakou no ka mahiai ana, ua loaa mai ke wahi poi lehua mai iaia mai, ame hua hei, halakahiki no hoi, ua nui na kamaaina o keia kaha i hana mai i na mea e oluolu ai ke kino.

            I ke Sabari nei, ua hele aku la maua no na hana Kula Sabati a hui iho la me ka makuahunowai wahine i ka Mea Hanohano W. P. Kaane, no ka mea, i Kaimu iho nei oia kahi i noho ai ahiki i kuu hoea ana mai, a ua hoi aku ua mea hanohano nei mamua iho, a hui ole ai maua, e kala mai.

            Ia maua ma ka halepule ua piha maoli, a komo pu aku la e hana like, o ke Kumukula Sabati o Kr. K.L Ahia. He piha uwila keia keonimana, he uuku kahi kino, ua piha me ka makaukau o ka haawina vi, Aug. 10, Ka heohuli ana ia ha ʻ i no Kristo. Oihana 16:9 15. Takopa 5:19-20. Koiia mai la ko hoa nei in a he manao paipai ko ʻ u, a ua ku ae la au iluna me na hoomaikai, a lawe mai la au i ka ʻ u olelo paipai iloko no o ia haawina ia kakahiaka, o ia ka wahi-ne kuai lole poni, ua kukulu aku au i ko ʻ u manao paipai, ua pili ia i na makuahine e makee ana i ka pono o kana mau keiki, e a ʻ o aku ia lakou, i na mea helu ekahi o keia ola honua ana, aole he kuai lole maoli, o ka lole, o ia no ke kino o kona ohana i lilo mai i poe haipule, a i poniia i na mea maikai apau, ame na huamele mai na lala Kula Sabati mai; hookuu na hana me ka maikai, a noho mai ka pule nui.

            I ke kakahiaka Sabati iho ua hui iho la au me ka Rev. John Kama ame ke aloha a nui, ua nana mai kela ia ʻ u, a pela no hoi au iaia, a e hoea ae ana i ka pule; ua ae aku au, ame kana mau olelo ia ʻ u, e pono au e makaukau, a ua ae aku au, a i ko ia la hala ana mai la noonoo iho la au i kahi a ʻ u i hui ai mamau ahiki i ka maopopo ana, ua kau mai oia ame kana aliiwahine mai ka moku mai, o ia Mikahala, a lawe ai au i ka Pua Lane; a ua pololei maoli kau koho ana, i kuu hiki ana aku i ka halepule a hui iho la me kana aliiwahineme ka pumehana, a o ka nee aku la no ia o na hana imua; ua kii mai la ke kahu ia ʻ u a laweia aku la au iluna o ka awai ame ka papa himeni, e makaukau ana ma ka lakou mau hana; ua piha maoli au me ka ilihia e kuu Solomon, i na mea i hanaia mai, me na hoakaka mai ke kahu mai ame na himeni mai ka papa hmeni mai, ame ka leo kalokalo mai ka makua ae a hoolaunaia mai la ua i na kuluwaimaka o ka ilihia, i a ʻ u i hoomaka ae ai e ku iluna, a i ka hoihoi pono ia ana mai o ko ʻ u mau manao a maikai, ua noi aku i na hoahanau e kala mai, in a he mau hemahema, ame ka ʻ u mau hoomaikai i ke kahu a kukulu mai la au i ka ʻ u kumupaipai, aia ma ka buke i loaa mai ia kakahiaka i hooma kaukauia e Rev. Collins G. Burnham.

            He ui e pili ana i ke Akua ame ke kanaka no Lahaina, Maui, mai keia buke, a lawe mai la au i ka ʻ u manao paipai ma ka hewa, aia ma ka pauku akolu, Heaha ka mole o ka hewa? O ka mole o ka hewa o ia no ka aluna ma ke koho ana ame ka huli ana mamuli o ko kakou mau kuko me ka nana ole i ka makemake o ke Akua ame ka nana ole i ka pono o ka hoalauna.

            He haawina a ʻ o maikai keia, alaila hoomaka aku la au e wehewehe i ka ʻ u mea i ike ai; he pono ua pili maoli keia olelo ia kakou Hawaii, ma keia kumu i kuu hele kaapuni ana mai nei o na halepule mua ka ʻ u e ike ana ma na wahi apau ahiki iho la i ko oukou kaha nai, me ko ʻ u kahaha o ko ʻ u manao, o ia keia, in a ua nui maoli ka ikaika ma ka hana a ke Akua, pehea hoi i hoohemahemaia ai na pono o keia ola honua ana? Aole anei no ko kakou alunu i

            na puu nunui, a nana ole iho i na pua liilii, elike me ke au i na kupuna, no kakou keia poomanao e ka lahui Hawaii, a na lahui e i lawe ae ai i ko kakou makalua, o ia ka mahiai, nolaila ua nui ka ʻ u pjaipai ana no ka puni i na dala mailuilu poola a haalele i ka home a manao ke ola i Honolulu, ame kjj paipai aku i na makua, e a ʻ o me ka ikaika i na keiki e huki like ma na hana apau elike me ka oukou e malama nei ia rula o ka hapai waa e loaa kona mahele, ua nui aku na mea i ka papa himeni mai, ame ka ʻ u leo pule i ka Makua lani, a hookuu na hana o ia la me ka piha hauoli o na hoahanau a hana aku la na hana C.E. no ia auwina la.

            Owai ka inoa o keia halelaa? Ha ʻ iia mai la ia ʻ u o Kalauonaona, ame kuu ninau aku i ke kahu, owai ka inoa o keia makani e pa nei, puehu ia la o ua holoku iluna. Mea ia mai la ia ʻ u o ka makani kae ʻ ae ʻ a ia o keia kaha o Keaeopuna, a i hoopiliia aku keia makani kilioopu inikiniki malie, a hoomanao ae la au i na elemakule o kuu kaha i ka lakou wahi hula:

            Auhea la oe e ke kualau,

            E ka ua nuhele ma ka moana.

            O ia ka mea loaa mau ma keia kaha, a pa mau ana ke kualau me kona nani, ua nui no hoi na mea a ko ʻ u maka i ike ai me kuu iini o Kalapana nei ka helu ekahi ma na mea like ole apau.

            E kuu Solomon, e kala mai, ua nui maoli ka ʻ u hana ia oe ame ka hooluhi pu, e ku mau ana kuu halepe ʻ a nei i Kalapana nei, a e hele ana au e makaikai ia Kapoho ame ka wai welawela e kaulana nei, me ka Makua John Kama; o ka nui o na mile i holo ia e a ʻ u a ku iho la i Kalapana nei, he 467; na kalani aila ea, 56; na dala i hoolilola, $16.60.

            Maikai na mea apau ame ka nui o ka ʻ u mau hoomaikai i koou ahonui, no keia mau manao; a pela ke Akua e hooholomau mai ai i kau hana, a ia kaua like ahiki i ko kaua hui hou ana, me ke aloha pumehana o ka hoaloha i ka hoaloha.

                                    J.K. MOKUMAIA.

            Kalapana, Puna, Hawaii.

HE HOALOHALOHA NO DANIEL KAMAHU.

           

            I ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, ke Kilohana a ka Lahui, Aloha oe;-- E oluolu mai hoi kou lokomaikai ia makou i kauwahi kaawale o kau pepa no kela poomanao e kau ae la maluna, a nau hoi ia e lawe hele ae ma na kihi eha o ka aina, a loaa aku ka ike i na ohana ame na makamaka e noho ana mai ka la puka ae ma Ha ʻ eha ʻ e a ka welona a ka la i Lehua.

I ka wahine kane-make, Mrs. Daniel Kamahu, ka ohana, na keiki ame na moopuna, luuluu wale. Ua oluolu i ka Mea Kiekie loa iloko o Kona mana paleua ole, ka lawe ana aku i ka hanu ola o kau mea aloha he kane, Mr. Daniel Kamahu, ko makou hoapaahana pu hoi, ma ka la 26 o Iulai, 1919; ua haalele mai kona ola uhane ma ko laua aina home hookuonoono ma Lualualei, i ka lau hunehune o ke kiawe, ma o ka loaa ana iaia o ka uila, a ko iho la ka olelo o ka Buke Nui: He mahu ke ola i pu-a ae a nalo aku. Walohia wale!

            O Daniel Kamahu he lala oia no ke Kula Sabati o ka Ekalesia o Makua, he paahana hooikaika no na hana apau a ka Haku Iesu ana i hilinai ai, he puuwai hamama maopopo, a he mea nui iaia kana wahine, na keiki ame na moopuna; nolaila, ua ili iho maluna ou o ka wahine kane-make, Mrs. Daniel Kamahu, ka ohana, na keiki ame ua moopuna, ke kaumaha ame ka luuluu, aka, ua hoomaha mai ko kakou: "Mai hookaumaha ia ko oukou naau, e manaoio oukou i ke Akua, e manaoio mai Ia ʻ u." Pela i hoikeia ai ma Ioane 14:1.

            Nolaila, e hooholia. o makou o na luna, na hoahanau ame na lunanui, na lala o ke Kula Sabati o ka Ekalesia Hoole Pope o Makua, ke komo pu aku nei makou me oe, e auamo i na ehaeha, na luuluu ame na kaumaha, ma o ko makou mau komite la; a

            E hooholo hou ia, i hookahi kope o keia hoalohaloha i ka wahine kauemake, i hookahi i ka Nupepa Kuokoa. Ke noi haahaa nei makou imua o ke Akua mana loa, na Kona ahonui e hoomama mai i kou hoomanao ana no kau kane aloha, a pela pu hoi ia kakou apau. Amene.

            O maua no o na komite,

                        HARRY GEORGE POE,

                        JAMES PALAU.

                        HE HOOMAIKAI.

            No na makamaka ame na hoaloha i haawi mai i na makan pua a i komo mai e u pu me a ʻ u iloko o na hora o ka luuluu no ka ʻ u kane i aloha nui ia, David Kamahu, ka ʻ u hoomaikai nui.

            Owan no me ka luulu,

                        MRS. DANIEL KAMAHU

            NO KA OPU NAWALIWALI.

 

            Elike me ka rula maamau, he mea pono ia oe ke koho i ke ano o kau meaai, i kupono i kou kahiko ame ke ano o kau hana, no ka malama ana i kou opu me ke kupono. Ina oe e ike iho ana, ua nui loa kau mea i ai ai, a ke paa mai paha ka lepo, e lawe i kekahi o na Hua@le a Chamberla@@. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson Smith & Ca., na akena no Hawaii.--Hoolaha.

                        HAINA NANE.

            Ia oe e ke koa opio i kaulana i na mokupuni, Mr. Solomon HAnohano, Aloha oe, ka alihikaua nui nana e paa nei ka hoku hele i ike ia mai ai e na mokoi mai ka aina hikina mai: - E oluolu mai hoi i kou ahonui ame kou puuwai i piha i ka lokon@aikai palena ole, i kekahi rumi kaawale no ka ʻ u wahi haina nane, a na na sela hoi o kou keea papapa ʻ i e oniu poahi iho a paa i ka papa o Maukele.

            He uluhua i ʻ o ko ʻ u i ke ahilele o Kamaile, no ka loaa ole o ka nane a ke keiki o na pali hauliuli o ke Koolau, i noho a kupa ia Laie, ka aina i kaulana i ka eheu o na manu, a ua loihi maoli i ʻ o no, e huli ia nei e na loea huli o na mea pohihihi, oki loa aku au, he opio loa, he 18 no ko ʻ u helu makahiki, e hoao no ka mea e pono ai.

            Ia ʻ u i moe ai i ka po nei, halawai aku la au me kuu kupunakane i Laie, i kahi o ka mea nana ka uane kae ʻ ae ʻ a e huli ia nei a puni na moku, oia hoi o John Liilii, o Laaupau o ʻ i no keia po, i kuu hiki ana i ka hale o ko ʻ u kupunakane, kii ia mai la ko ʻ u uhane e John Liilii, a hookau ia au iluna o ka otomobile, a i mai la ia ʻ u, e hele kaua i Kahuku e maikai ai, i pili aku i ka pohku, a i ko maua hiki i ʻ o ana ilaila, kuhikuhi mai la kela ia ʻ u, penei no ia:

            Ike anei eo i kela mau kia loloa a keikei e ku mai la kohu kia moku@ Ae aku la au. Ia manawa oia i haalele mai ai o John Liilii ia ʻ u a holo, puoho ae la au, ike iho la au i kana wahi leka, ia wa no e i mai ana ia ʻ u.

            He kama ka ʻ u i hanauia i Kahikiku i Kahiki-moe, ka-ia i koko a paa, a kau ia ma ka paia, lewalewa o keoni liilii, le laau ma kona elemu, he pohaku ma kona opu, ne nani ke nana ia e ka lehulehu.

            Ae, ua hiki hoi, eia mai ka ʻ u haina nane, a ka opio o ka i ʻ a hamauleo o Ewa, ke koa kaulio nana e aha ʻ i i ka lanakila, hiki ole o Keoni Liilii ke pee iho a nalo,

            Haina: O ke Kama Kelekalapa. Ua ike kakou i ka uwea hoolele leo mai Kahiki-ku (Amerika) Kahiku-moe; eia i Hawaii nei e hanaia ai a ku, a moe na uwea, hana a paa, alaila olelo; ma ka uwea i na wahi like ole apuni ka i koko a paa, o na kaula uwea ia e hoopaa ana i na kia, o ia na apahu; kau ia ma ka paia, o ia no ka ohe au e kamailio ai me kou hoa ma ke kelepona, a lewalewa hoi o Keoni, penei: I ka wa e moku ai ka uwea pii i ʻ o no o KEoni iluna o ka apahu uwea, e hanaia a paa, a he laau ma kona elemu, o ia no ka laau e paa ai ka nuku omole, nona ka loa he elima kapauai, ilaila e hoopaa ai e hoopaa ai ka uwea, kelepona he pohaku ma kona opu, ua ike kakou, moku ka uwea, hina ka apahu, hoalaia a ku iluna, hanaia a paa, pehea? Nawai e hoopaa keia, wea a paa iluna? Na Keoni Liilii no e pii iluna e hana a paa, ia wa e kii ai o Keoni Liilii i ke kuapo opu ili, hanale, upa oki, kila oki, kila oki, pahiolo liilii, puni ka opu o Keoni i na mea hana; in a oe e kelepona me ke kenikeni oe e uku ai, a he nui ke hala ma ke kelekalapa ana; maikai, nani ke nanaia.

            Ua ike kakou i ka hale hana kelepo na he mikini uwila me ka mea hoolohe, iek oe i ko ʻ u leo ame ko Keoni Liilii leo, e lewalewa ana kona kino iluna loa o ka apahu hoolele leo o Iapana ame Amerika, o ka pau ae la keia o ka ʻ u wehewehe ana.

            Ua loaa pono aku la oe i ke koa kau-lio-ahiu o ka mauna o Himela i ka he-ne wai olu lawe maile, a eia au ke huli hui uniona.

           

                        Makemake Anei Oe i Makaaniani Nou?

 

            E hoomanao i Kahi Hou o Kauka THOMPSON

                        âme Kauka BROWN

            O ka makou meapaahana, o ia kekahi o na meahana akeakamai luaole ma ka honua nei. Me ia mea ua hiki ia makou ke heluhelu i mou mau maka me he buke la.

 

            E haawiia na makaala ame na lapaau akahele ana i kou mau maka. E loaa aku ana ia oe na hooia ana no ka noeau o ka nanaia ana o ka maka ame na a ʻ o kupono ana, ke kukakuka pu oe me na Kauka Brown ame Thompson.

 

                                    BROWN-THOMPSON OPTICAL Co.

                        I keia manawa Helu 1116 Alanui Papu, Kuea Pantheon.

 

            Eia o Kauka Thomspon i keia wa ma kahi i hoikeia ae nei maluna, a ua pau ka hana ana me kekahi hale nana maka maloko o Honolulu nei.

            hoi nei, ame oe ko ʻ u mahalo nui e @ Lunahooponopono ame na keiki hoolei leo a hoonoho hua o kou papapa ʻ i kaulana apuni no moku. Su-a hoi kela.

            Me ke aloha; iua ua hu e na manu ke kula, kaomi malie iho hoi oe, a owa iho no ka moopuna ponoi a. Waka uoho nei i ka i ʻ a hamauleo o Ewa.

            A. P. K. POI-KAI-KOO O EWA.

Kalauao, Augate 16, 1919.

 

            Lilo mai la ka ike kau lio ahiu o k keiki o ka mauna o Himelu i mea ol@ he hookahi no auapuu ana ae la a John Liilii o ke kaanini ao ia o ke alo iluna. Eia iki iho na ka eu ke pili ae la me ka pu@niu pahele aama e loaa ai ke kolohe, pololei no ke kipuka a na maka, ka pau ae la no ia. Huli hou ia mai@ - L. H.

 

PAA HE MAU PAILAKA MOKULE LEI I KA HOPULA.

            MARFA, Augate 18. - Ma ka lohe loaa mai ianei, ua paa ao o Paul H Davis amo Harold G. Peterson na palaka o kekahi mokulele o ke Aupuni Amerika, a i ualowale honua  hoi ma ka Papu Bliss mai, ma ka mokuaina Texas, i ka hopula e kekahi pu ʻ ulu kipi o na Mekiko, a eia laua ke pa ʻ aia inu nei no, ka ukukia aku o kekahi pu ʻ u dala mahuahua ho $15,000, a in a a ʻ ole e uku ia aku ia huina dala, alaila, e pepehi ʻ i. Ana laua a make e ka poe kipi. Eia na po ʻ o o ka oihana kaua ma ʻ anei ke hoi ao nei ma ua ano apau no ka loa ʻ a ana o keia huina dala i koi ʻ ia mai, a ia wa pu hoi ua ho ʻ ouna aku lakou i kekahi uwea kolekalapa i ka poe kipi no ka ho ʻ ohakalia ana iho i ke kau ana aku ka ho ʻ opai ʻ i o ka make maluna o na pio me ka ho ʻ oiaio pu ana aku hoi, e ukui; aku ana ka huina dala i koi ʻ ia mai.

            Na loa ʻ a mai keia lohe mamuli o ka loan ana mai o kekahi leka i kakau inoia e na pio e pili ana no laua.

            Ua lona mai ka palapala koii no kela huina ae la mai na kipi mai la Dawkins Kilpatrick, he on a halekuai, e no hho ana ma Caldelarin, Texas ai hali hali ʻ ia mai ho ʻ i iaia mai kekahi mai o na kanaka i noho mua malalo o Vila, ko alaka ʻ i o ka poe kipi.

            He ho ʻ okahi pule ae nei i hala, ua ha ʻ a lele aku la na pailaka opia i ka Papi Bliss ma ka laua huaka ʻ i hele ho ʻ oma ʻ ama ʻ a, no ua hor elua. A ʻ ole he mea i lobeia no laua mai ka manawa mai a laua i ha ʻ alele aku ai i ka Papu Bliss ahiki wale i ka loa ʻ a ana aku o kela ko ʻ i mai na kipi aku no ko lakou ukuia aku i keahi pu ʻ u dal mahuahua, a in a a ʻ ole e loa ʻ a aku ana kela huina o $10,000, laila, o ko laua make no ia.

 

LULU DALA NO KE KUKULU ANA I HUI UNIONA.

            Ma ke kakahiaka Poakahi nei he kanaono mau kanaka hana ma ka po olu na o na ka ʻ a uwila i malama ae i ke kahi halawai maloko o ka hule o kekahi o ia poe, J.R. Souza, ma ke alanui Funehal, o ka mana ʻ o nui o ia halawai o ka noho ana no kekulu ana ae i hui uniona mawaena iho o lakou, a i mea e loa ʻ a ai ko lakou palapala ho ʻ ohai me ke aupuni ua lulu ka kela ame keia o lakou he $1 pakahi. O J. H. Pateal ka lunaho ʻ omalu. Ua kohoia he kakauolel a o ka uku kumau o $1 o ku mahina i luluia ai ua waihoia aku ma kona lima a nana o malama.

            A ʻ ohe manawa maopopo i hoakakaia no kekahi halawai hou aku a ia ha ʻ i, ua mauaoia i kali paha no ka halawai a ka papa alaka ʻ i i noho ai ma ka auwian la Po ʻ alua nei, i maopopo ko lakou ʻ olelo ho ʻ oholo. A ʻ ole keia he olohani. A ʻ ohe maopopo o ka manao o na kanaka hana o na ka ʻ a uwila ma ke ao. Ma ka manao o kekahi poe o lakou a ʻ ohe waiwai o ke kukulu ana ae i aha hui uniona.