Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 35, 29 August 1919 — HOLO KAAPUNI IA HAWAII. [ARTICLE]

HOLO KAAPUNI IA HAWAII.

' - I Leka'Kono. ] Kuu iU ar Solomon Hanohano, me ke i nloha a nui, ke kapena nana e hookele ! nei i ka ipukukui malamalama apuni na | inokupuni o Hawaii nei me ka piha eleu 1 ame ka mikioi, a piha pono na aoao j 0 ua ipukukui nei i na mea maikai a ka j puuwai e ]>oina ole ai:—E kala liou j mai no oe i kou hoaloha nei no ka'a mau hooluhi i kou waihoua noonoo, aka pela wale no kaua e pono ai. I l*a ha'i aku au ma ka'u leka mua ej liele ana au i Kapoho, ae, ua hookoia ia manao, no ka mea, ua hoea mai o Mr. j John Kama ame ka ohana, ua maukauka no hoi au me ko'u mau hoa, a nee j mai la inakou o ka hora 10 a. m. ia nona na mile he 15 e holo ai, o ia ka la 11 o Aug., eia makou makai e holo nei; maikai keia alanui a kuhikuhiia mai la ia'u o kela hale nui e ku mai la, okahi ia a na 'lii e hoomaha ai; ike au 1 ke kulana o kela ano hale, o ia hoi, he lanai aj»uni, o ka mea apiki aole paha he. nohoir£ -< li"a auo helelei, niai kekaM mau apana papa me ka piha i ka nalielehele. Ea, lie kupanaha no paha, i keia manawa i malamaia no ka ia manawa, o ifc no kela au huikau, o ka pono no i ka pai, alaila ikeia mai, manao au, ina paha no kaua ia anee alii, auwe ka nani e, e malamaia ana ia mau wahi i mea hoikeikē, i keia au hou ame na malihini, he piha maoli no keia wahi i ka poe inaleaikai, mai Kaimu aku ahiki i Kalapana, i na niu moe o Kalapana ame ke ana o Hakuma, ina e hooponoponoia keia home me na mea hana lima 0 kela au kahiko, o na kupuna, o ia ka peahi, moena liiHi hana kauwali o Kalapana nei, e hoi ana na malihini me ka piha hauoli, e ola ana no ka makapehu o keia kāha. Ua hui iho nei au me ka hunona waihne o ka haku aina o makou ,oiā o Mrs. H. F. Damon, me kana mau leialoha ame ke aloha no lioi, i ka ike aku 1 na maka i kamaaina, i kona ike ana mai i kuu halepe'a, ua haupu koke oia owau no ka mea nona ia hale, i kona holo ana mai a kokoke, e kuke ana au ia manawa, a kahea mai la oia, Mr. Mokumaia, i kuu huli ana aku a nana,. ua puiwa maoli au, 110 ka mea, ua maopopo uo iaia ua holo mai maua, a pela no hoi maua, ua ike e holo mai ana laua, a noho i Waimea, me ka hauoli ame na.kamailio e pili ana i keia wahi ame kona mahalo i-ka uluniu o Kaimu ame kona kaha, a e hele ana e makaikai i ka niu nioe o Kalapana ame ke ana o Hakuma, a o kana ninau ia'u: " E Mokumaia aole anei ou manao o kekahi keia o na hana waiwai e pili ana i ka lauhala?" Ae, ua pololei oe, no ka mea, ua kamaaina oia ia 'u i ko 'u mapawa e hana inoena lauhala ana, a ua ike oia i kekahi o na hokele a'u i lioolawa ai ame. kekahi mau home e ae o Honolulu, nolaila ninau kela ia'u: "Pehea la, he loaa no pahā ka moena liilii maanei?' Mea aku la au, aole au i maopopo, he makemake kona e kuai, o ka~ mea apiki,aole i hoomakaukauia ia māu mea; o kana olelo ia'u, ina paha o oe e Mokumaia ke noho ma keia wāhi, e hana koke ana paha oe; ua ae aku au, no ka mea o ka noho ana o na Hawaii ma keia wahi, no lakou ponoi aole noho hoopili meaai, ua nui loa kona kahaha i ka'u mau hoakaka He Hawaii wale no ko keia wani ame na kauna Pake, ua nui loa kona liauoii, a olelo mai la, ina paah ua hele 'maua i ka pule; ae aku au ame ka 'u mau olelo paipai i na Hawaii o keia kaha, ua nui loa kona mahalo, no Ka mea o kekahi keia o na makuahine maikai ma ko makou wahi kaha; he kokiia i na manawa apau; ina ua loaa i ka pilikia, a hoi mai la oia me ke aloha lima a hala mai la oia no Kapoho, a e hoi hou ae kakou i ke kahua pololei, a ike ia Kahena, kahi o na hana kaulana a na Hawaii, '' Great Hawaiian Temple," maikai keia wahi, a ke oni ae la ka puu o Kamaili, a e okuku ae "ana o Opihikao, a kuliikuhiia mai la ia'u kahi a ke kupua nui Kamapuaa i hana

ku mai ai, a haalele ai, ua Kamapuau nei, a alualu ai ahiki i ka lae a lele ai a iloko-o ke kai, n ku a humuhumu ia ai, a ke mahalo nei au i ka'u inea i heluhelu ai, ua ike maka i na mea kupanaha a ke nee malie nei, a e kauaheahe j niāi ana Kueleau me ka uliuli o na lau j laau, a e moe malie mai ana o Kapo-! hoiki a ku iho la kuu moku kaa a hui me na kamaaina 9 ia kaha, oia ka ma-1 kuahine Mrs. Mele Hale ame kana mau j keiki ame na moopuna. j Ua eleu ia mai la na mea e pono j ai keia ola ana ame na hookaau olelo anā,' o Mokumaia keia, ua ike ma ke Kuokoa, a eia ka e hui ana, a puka mai la mai iaia mai ua hiki no au i Moanalua i kahi o Poipe, kaikamahine a ka Pepehi, a wflhine hoi a Mr. Ka mou, a ua lohe 0 Mokumaia keia i hoi ma.i nei me kana wahine mai na aina e mai, akahi no nae a hui a ikemaka i na helehelena ame ke aloha lima ana, no Kapoho ka pahu hopu. Ia holo ana aku, he mahalo ma kahi "wahi, ā lie ku no hoi i ka hoihoi ole ma 'kauwahi, ahiki i ke ku ana 0 kuu kaa, o ka hora 1 p. m., a helewawae aku la makou no uq-, wai kaulana nei, a i ka hiki ana aku, a nana i kona kulanā, he kupanaha maoli no, a'ia'i ka wai ahuwle ka papaku olalo, maikai no hoi, a wehewehe iho la makou i na lole 0 makou, a haule aku la auau i ka wai welawela o Kapoho, a Pele i hana mai ai; ina oe e auau ana, ina e nanaia aku, ua kohu haole maoli no, ina oe e luu aku ilalo, powehiwehi kfe nana aku oe, me he la e pahu hou ia mai ana oe iluna, ano kaumaha no hoi ke poo, aka, 0 na mea liilii ina e haule a naua iho oe mailuna iho, ua lilo i niea nui. Ua nui no na mea pohihihi 0 keia Wai a hoi mai la makou i ka hale hookolokolo o Kapoho, a hui me ia mau kamaaina a hoopiha iho la ia Hanale a lululima pu iho la laua me Mr. John Bull ame na kukaiolelo ana mai kamaaina mai, ame ke koi a na kamaaina e hookani pila mai oe no ka mea, ke hele pu. Tiei no me ia «mea lealea, a lawe ae la au i kela kulana laiwale no 0 Ha'ikeau, a kani aku la no hoi na kaulakeleawe 0 ua pila nei, 0 ka honehone aku la no ia 0 kuu leo, e pili ia pupue iho au mawaho, maloko mai oe 0 ka rutni, a kani e ka hora elima, a hui iho la ka pae opua, a hu ae la ka aha 0 ka makua•hine oka home. Ē hoomu mai no oe, a hoi ae la au i ka muku, a hapai mai la au i na mea e pili ana ia Halii Bamoenā moe kaua, 0 Sunane me Sujahine heihei ana, e imi ana paha i kana puni la; e, auhea oe, nana aku oe i kahi olomano, ua piha maoli i ka hauoli, a huli lioi mai la, o ka hora 4:30 p. m. ia, no Kalapana, ahiki i ka hui hou ana me na kamaaina 0 Pohoiki, a lilo mai la no kuu home i ka ehukai o Kalapana, 0 ka hora 6 p. m. ia, no na mile i holoia ai, a kuu iho la i ka luhi ame ka honi ana i na ea maikai, mai ke kai niai. Ua hui hoii no au me ke Senātoa Pilihale ame ka Hon. Hanale Laimana aine A. M. Brown, me kana olelo halo Demorakata, a hu ae !a ko makou aka, me ka piha hauoli, me ka ninau mai, heāha ka loihi e noho ai ma keia wāhi? Hou kahi paha pule, no ka mea, ua piha kuu kahua ia manawa i na kamaaina, e kamailio ana no hoi no na mea pili kālaiaina, a no ka mea pili kekahi no ka loio kalana Mr. Heen ame koM olcJo aku o ka'u kanaka ia i hooikaika ai ahiki i kona puka ana; ua kamaaina maoli no keia poe ia Mr. Heen. j He nui ka lakou mahalo nona i kona manawa e hope loio kalana ana no Ha waii nei, ua ala maoli no kahi inoa e ' kahi kaaka, manao. au ina e holo elele ana, aohe nao ai i ka papaa, oili pulelo ke ahi 0 ka maile; i ko 'u holo ana mai ! nei apuni, aia i ka Wāha 0. nā māna koho, ua āalā maoli; e kala mai no keia pakika loa o kuu makapeni, ame kuu ninau ana aku i ua poe hanohano nei: [•'lhea kakou e hukilau ai?" Ua kuj -nana maoli, no ka mea, he kaikoo maoli, ua # hoopau ia hana, a olelo mai la ! o Brown: '' Pehea oe e Mokumaia i ! hele ole mai ai e ike ia 'u i ka Hokel.e 0 j "Kilauea?" me kāhi olelo hookano ma- . oli oe e Mokumaia, ua akaakā āku air, a ! olelo aku au iaia, o oe maoli. ka mea pono e ike mai ai ia'u, no ka mea, e

ku :in;i kim halojn l ";i ilalo ilm, in;ti kuhi :iu i' nnho ana, alaila inaikai lioi paha, ai ia hana kaiilana, ua heluhelu,»a ua ikemaka ame na kuinupuhahi a Kapo i alaila ua ikeia niai kahi kauwa, me )<e aloha lululima ana a lilo inai ia lakou 110 ka nana ana i ka aina i lilo ia Pilihale, a ninau mai la kamaaina ia 'u, "Owai kela haole?" O A. M. Brown ia, ka loio iuua o ke Kalana o Honolulu, a haulo mai nei ia Lunakanawai Heen, ame ka lakou olelo mau no ka mahanahana o na olelo mai nei ia oe, a hu ae la ka aka; mea aku la au i kuu noho ana i ka Luaopele, o Likana Eliwai ka mua a he hope mai na ilipuakea i hele inai ai e makaikai i ko'u kulana eku ana o kuu halepe'a me ko lakou puiwa, i na mea e pono ai au ame ko'u mau hoa. He niua lakou nei aole nae i hele. mai e ike ia 'u, aia ahiki iho la i keia wahi, alaila olelo mai ka i kuu hele ole aku e ike iaia, ua pau ia kulaia ia'u i keia manawa, me ka pololei ame.'ke kaulike o ko'u moto ia e uaiia aku nei i na kulana e paa ia mai nei e kuu koko ame kuu iwi. E kuu Solomon, e kala mai, ua pulena ole maoli keia hooluhi ana ia o? mie na hemahema pu kekahi, o kau i hana mai ai no'u ma keia mahele hana, ua nui maoli kou oluolu ame ke ahonui a maiJoko ae o kuu waihona noonoo a i komo loa aku i kuu puuwai ka'u man hoomanao ana ia oe, a na ka Makua, Laui iloko o Kona malu e kiai .nai ia kaua a hui hou me ke aloha. Kou oiaio, r J. K. MOKUM\IA. | Aug. 13, 1919.