Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 36, 5 September 1919 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKALA I NA KAKAHAKA PALIMA APAU

KE L@@--- HELU 36  NUPEPA KUOKOA, HONOLULU T.. H.. POALIMA. SEPATEMABA 5, 1919   NA HELU APAU

MALAMA  NA LIMAHANA I KA HANOHONA O KA LA

 

He Mau Haneri o na Limahana i Komo i ka Huakai Mai Aala a ke Kapitala

 

KOKUA KA MEIA I KE OLOHANI A NA LIMAHANA

 

Kakoo na Haiolelo Apau i ke Kukulu Ae o na Limahana i Hui Uniona

 

            Me ka nana ole ia ae o ka ua liilii e @@@@ mau iho ana ma ke kakahiaka Pauahi nei he mau haneri o na kanaka @@@ mai ka hui kaauwila, na hale hana @@@, na poola, na limahana o na mahi@@@@ @na halehana a ae oloko o ke ku@@#kauhale i akokoa ae m ka Paka Aa@@ kaa ʻ i mai la ma ka hora eiwa ame kapa no ke Kapitola ka pahuhopu, me @@@ alakaiia e ua bana o ka oihana koa, e ma na have e welo ana e ikeia aku ai ka mahele o kela ame keia hale haua a ohana haua like ole, a niai ka hale pani ohe mai o ka bana Hawaii e kilep@@@pa ana o na have Amerika ame Hawaii, i kaawiia mai ai na haiolelo e na aohe i waeia no ia la e hooikaika ana i ka pono o na limahana e kukulu i hui @@ kakou. Ua malamaaia ka hanohano a ka la me ka muluhia a e lilo ana ka l@@l@ a Sepatemaba o kela ame keia makahiki i la hoomanao mau ia i kela ame keia maahiki elike me ka kanawai i hooholoia ma uei mua aku.

            Aole keia o ka makamua loa o ka malamaia ana o ka La o n Limahana, ke mau makahiki liuliu i kaahope aku lei na malamaia no ka hoonanao ana no keia la, aole nai i ikeia ka malamaia @@@@ la nua ka la l o @@@@maba o keia ka makamua loa. Ma na makahiki mamua maluna o na @@@ e ikeia makahiki he ka ʻ ihuaka ʻ i o na lahui like ole e o uohu maloko o Hawaii ka mea i hanaia. Hoomaka ke Ka ʻ i ana o ka Huaka ʻ i.

            Ma ka hora 9:30 ponoi i hoomaka mai ai ka uee ana o ka huaka'i mai ka Aala Paka mai me kekahi puali makai kaulio mamua loa a ukaliia mai e ka @ana o ka Papu Kamehameha, a mahope mai o lakou na kanaka haua o ka hui kaa uwila o lakou na kanaka ike kamana me ko lakou ukaliia mai e ka poe hana ipuhao mahu, a mahope iho o la k@@ na kanaka hana mikini ame ka poe hoohehee hao. Na ka bana o ka ohana kaua o Puuloa e alakai ana i kekahi mau limahana mai Puuloa mai, a mahope iho o lakou kekahi mau hoa o ka uniona a na Luina o ka Pakipika. Mahope mai o lakou na kanaka o ka hui poola, he mau Hawaii ka hapanui, a kakaikahi na lahui e ae, a e lawe ana i kekahi have ulaula me na huapalapala nunui e kau ana "I. L. A." O ke koena aku o ka huakai he mau limahana Pilipino ame na Kepani.

            I ka hoea ana  ka huaka'i maloko o ke kahua o ke Kapitola ua kaapuni ae ka na kanaka haua apuni ka hale puhi ohe i hoonaniia me na have. Maloko o ia hale ka poe i waeia no ka haawi ana mai i na haiolelo, oia ka Meia J. J. Fern, ka Loio Lorrin Andrews, John Wise, J.C. Cohen, J. Uluihi, C. K. Makekau, Edwardson, Manlapi ame ka Lunahoomalu George Poole.

            Na ka lunahoomalu i kakele mua mai @ @e kahua ma o ka hoakaka ana mai i ha manao nui o ka akoakoa ana mai o na kanaka hana a pau malaila ma ia @@ . Ma kekahi hapa o kaua mau olelo hoakaka ma o ke kukulu ana ae i hui na na limahana, "aohe mea lilo aku, aka e loaa mai ana na mea apau."

            Wahi ana: "Ua hoolaaia keia la no na limahana; ua hooliloia i la kulaia lahui i hiki ai ia oukou ame a'u e hoomaha mai ka kakou mau hana mai no @@ hoakoakoa ana mai ia kakou a kukakuka no kekahi mau mea e hanaia uku ai no ka holopono o ka hana. O na kanaka hana o keia aupuni o lakou ke ola ame ka iwi kuamoo o ka lahui. Ua ike mau ia ia mea a nolaila i hoopakeleia ai na kanaka e hana ana. Ua oi aku ka maikai o na kanaka hana maloko o na Mokuaina Huiia o Amerika mamua o ka na lahui e ae o ke ao, ko nae hookahi wahi, a i ole, elua paha, a ke kaumaha nei au i ka hoike aku o Hawaii nei kekahi i komo pu, a oiai ua maopopo no ia oukou o ka La o na Limahana he mea hou loa ia ma…. ( E nana ma ka Aoao 2)

            He mau haneri o na kanaka hana o na oihana hanalima likeole i komo ae ma ke ka'ihuaka'i ma ka La o na Limahana mai ke Paka mai o Aala a i ke Kahua o ke Kapitola no ka hoolohe ana i na haiolelo mawaen o na hakuhana ame na kauwa. O ke kii maluna e hoike ana ia i ka ahakana ka o na limahana e ku ana mamua o ka hale puhi ohe a e hoolohe ana i na haiolelo, o ka poe kamana iwaenakonu. Ma ke kihi akau malalo oia na limahana o ke kaa uwila, a ma ka hema ka poe hana olook o na halehana hao O ka wahine e ku ana iloko o ke apo ololo iwaena o Mrs. Estelle Baker enoi ana i na kumukula e hoohui ae ia lakou malalo o ka hui uniona.

            OKIIA ELUA MAU KOA I KA PAHI MA KA AHAINU SUAIPA

            I kulike me ka hoakaka a na makai mamuli o ke ala ana ae o na hakaka mawaena o kekahi mau koa a oki aku kekahi i kekahi me ka pahi i puhee ai kekahi poe inu suaipa ma ka home o J. Waiolama ma ke alanui Hustace, Kewaloe, ma ka hora 9 o ka po Poakahi nei.

            Ua laweia ae ke Kakiana Sigler o ka Papu Limaikaika no ka halema'i o na poino ulia me kekahi moku pahi ma ka aoao hema o kona kahiai a humuhumuia o ke Kauka Ayer. O ka lua iho o na koa, oia ke Kakiana Powers no ka Papu Ruger, he wahi moku lihilihi nae kona.

            Ma ka hoike a ka Makai Kekua o ka hoihoi aua ae o ke Kukiana Sigler pu ekahi na kekahi aha inu suaipa ma ka home o J. Waiolama, a oiai oia malaila ma ulu ae la he hoopaapaa mawaena oua ame kekahi mau hoa koa no on a. Wahi a kekua ua hoike mai ke Kakiana Sigler iaia no kono okiia ana mai e kekahi koa me ka pahi, eia nae, aole i hoikeia ae ka inoa o ka koa unaloko o ka hoike a Kekua.

            I keia mau koa maloko o ka lialema'i ua hoike ae laua i ko laua komo pu ana mawaena o ka poe hakaka, a oiai e humuhumuia ana kahi i moke o ke Kakiana Sigler, ia manawa oia i hoike ae ai i kekahi moolelo, a papa e ia aku ka e Powers, oiai aole o Powers i ike i kekahi mea e pili aua i kela mea nana i oki mai iaia me ka pahi.

            Oiai ko Sigler kulana i hoikeia ae ma ka halema'i he kakiana, eia nae he hoailona kopala ka ke kau ana maluna o kona palule. I lona ae ka lohe i ka oihana makai mamuli o ke kelepona ana ae o kekahi koa he hakaka nui ma Kakaako. Ma ke kihi o na alanui Kuke ame moiwahine i loaa aku ai o Sigler i na makai a laweia ae i ka halema'i o na poino ulia, no ka lapaau a ana nmai o kona wahi i moku.

            AE I KNOW KOMO ANA I KA RUMI PUHI OPIUMA O NA PAKE

            Elua mau kaikamahine he umikumaono makahiki o kekahi a he umikumamahiku makahiki o ka lua i laweia ae imua o ka aha hookolokolo o na opio e ka Makai Joe beal ma ka Poaono aku la i hala no ka haalele i ko laua mau home. Ma ka Manawa i ninauia mai ai e ka Lunakanawai Franklin o ke kai kamahine mua ua ae oia i kona komo ana i ka rumi puhi opiuma o na Pake, eia nae ua hoole oia i kona puhi ana i ka opiuma. Aohe ana hana paa mau, wahi ana o ka hoike ana ae imua o ka aha, eia nae ma kana olelo imua o ka aha ua hiki ka e loaa iaia na kaa otomobile apau malalo o na hale kaa otomoble i na manawa apau ana e makemake ai ma ka aie. Ua hoihoiia ae oia malalo o ka malama ana mai a kona mau makua, a i ole oia e hoolohe e hoihoiia ae ana i ka hale a'o hanalima o na kaikamahine ma kamoiliili. Aia ka na makua o nei kaikamahine i Kona.

            O ka lua o na kaikamahine ua holo mahuka oia i Kauai ma ka pule mamua aku, a i holo ka oia wahi ana i pakele mai ka hoowalewale ana mai a kekahi kanaka i mare wahine. Eia nae ka mea bilu, ua hoike ae oia imua o ka aha i kona manawa i huli hoi mai ai mai Kauai mai mahope o ka noho pokole ana malaila hookahi wale no la a kau hou no i ka moku a hoi mai i Honolulu, ua hele ae la oia e ike i ua kanaka la ana i maka'u ai. Ua hoohiki mai nae oia imua o ka lunakanawai aole oia e kamailio hou ana me ua kanaka la, he Hawaii paha, a i'ol e he Pake paha, oiai nae in a aole oia e kamailio hou ana me ia kanaka he hana hiki loa ke kakau ana i kona manao malooko o ka leka, a maloko o ia leka e ike iho ia kauaka i kona manao, a pela hoi oia i ka manao o kela kanaka. E na makua mea keiki, e pulama loa wai i na kaikamahine a kakou, aia maluna o lakou ka manaloana e kau aku nei no ka mau aku o ka laha ana o ka lahui Hawaii. He nui na mea hoowalewale i na kaikamahine i keia mau la e ikeike nei, a oiai eia ka aina iloko o ka pii o na mea apau i nei manawa he maunu hoowalewale maalahi loa na pola ki ame kope i na kaikamahine pololi.

            HOOLAHAIA NA KOHO NO KA MAKEKE HOU

            I kulike ai me na mea a Eben Low i hoike ae ai ma kekahi o na la i hala aku la no kona hooikaika ana aku me ka manao kuio a pauoha ole maluna o ka ninau Makeke Kuai no ka Lehulehu a hiki i kona ike ana i ke ku loa ana i ka lehulehu oia mea i kumu e emi mai ai ke kumukuyai o ka i'a ame na pono ai apau loa, i hiki ai ke hoopauia ka pilikia e holapu nei iwaena o ka poe ilihune, ua hiki mai ia i ka ikeia ana aku o ka hookoia ana o kaua mau upu ana.

            Ma ka noho ana o ka halawai a ka papa Lunakiai ma ke ahiahi Poaha o ka pule aku la i hala, na hooholo ae la ua papa nei e kukulu kokeia kela makeke me ka hooka'ulua hou ole aku, nona, ka nui o kanaono kapuai laula @ he kanahiku-kumamalima kapuai loa, no ka loaa ana aku o ka makeke o ka Lehalehu e like me kaua mea e hooikaika pauaho ole nei, he keehina hoi a ka lehulehu e kau nui nei o ka ike aku i kekahi mea e hanaia mai ana. Mamuli o na mea e houpoopo mau ia nei a mamuli hoi o ka makau ole o keia Lunakiai i ka hoike ana i kona manao imua o ke akea, ke ikeia aku nei ka emi ana mai o ka i'a ame ka bipi i keia mau la, he mea malihini hoi i na mahina aku nei i hala, me ko lakou ike pu iho e hoea mai ana i ka la e pipika wale ai no lajou.

            Ua nui na hooikaika ana a Eben Low e loaa keia mea i ka lehulehu i kakoo puia hoi e kona mau hoa Rebupalika ame Kumalau, a o keia ka pua ana o ua kumulaau nei ana o ke kanu ana, a ke kali'aku nei ka lehulehu o ka hua ae a pala, alaila, o ka ohi wale aku no me ma ka ai ana aku i kona momona.

            KAUOHALA NA LAKO MEAAI I KOE A KA OIHANA KAUA

            He 6,000,000 pain o na meaai like ole oia ua lako meaai i koe a ka oihana kaua i kauohaia aku ma ke kelekalapa e ka Meia J.J. Fern mahope iho o ka pau ana o ka halawai a ke komite iaia ka hana o ka hoomaopopo ana i na lako meaai, i ka luna nui nana e malama na lako meaai ma Kapalakiko ma ka hor 1 o ka auwina l aPoalima nei. Ina no ke aponoia mai o keia noi a no ka loaa mai hoi o keia mau miliona paona meaai i Honolulu nei, e loaa ana ka maha iki i na makainana i hele a pilihua ua noonoo no ka pii launa ole mai o ke kumukuai o na meaai ma Hawaii nei i keia mau la. E hoounaia mai ana kela mu miliona paona maluna o kekahi mokulawekoa mua loa e hiki ana e loaa, a ua kohoia he 200 mau kaa lawe ukana e piha ana ia mau ukana, ina no ka aeia mai o ke noi a ke aupuni kulanakauhale, o ka laki loa in a hoi e hiki ana e kau mai ia mau ukana maluna o ka mokuahi Great Northern e k mia ana ianei ma ka la 20 o Sepatemaba.

            O ka waiwaiio o na meaai i noiia aku no ka hoounaia mai i Honolulu nei aia ma kahi aneane aku i ka $750,000, pela ka mea i koho wale ia, a ua manao wale ia e piha ana kekahi moku holloojoa. Ma ka mea maopopo loa i nana aku @na no ka aeia mai o keia noi, e hoounaia mai ana kela mau lako meaai maluna o kekahi mau moku lehulehu, elike me ia a ka akena nana e kuai na lako no ke aupuni kulanakauhale ame kalana o ka hoike ana ae. O keia malalo nei ke kelekalama i noonoo a i hooholo@a e ke komite a i hoounaia aku i Kapalakiko: "E houna mai ma ka moku lawe  ukana mua loa i 200 kaa piha i na lako meaai o na ano like ole. E oluolu e hoike mai no ka hoounaia ana mai o keia mau waiwai ae la."

            No ka loaa mai a loaa ole paha o keia mau lako meaai i kauohaia aku nei aohe mea i mopopo i nei manawa.

            TOKIO, Sept. 1 - Eono kaukani mau limahana o ka halehana lako kaua o Tokio i haalele mai i ka hana ma ka la aku la i nehinei ma ka manawa i hooleia mai 'au ka lakou mau koi e hoopoooa ae ko lakaou mau ukuhana e ke Kuhina Kaua G. Tanaka.

            KOMOIA HE HALAKUAI A LILO HE MAU KENIKENI

Ma ke kakahiaka poniponi o ke Sabati iho nei i komoia ai e kekahi pikopau iole ka halekuai meaai o Y. K. Yee & Co. ma ke kihi o na alanui Moi ame Alakea, o na mea wale no nae i loaa iaia mai ia komo ana he mau apana dala liilii aneane i ka elima ka waiwai, he mau kikalika a he omole wai momona. Ina paha i alakai ka uhane kepolo iaia i kahi e loaa ai iaia na dala ehiku haneri iloko o ka pahu dala i laka ole ia, in a ua waiwai ke komo ana.

            Ua manao wale ia o keia no ka piko pau iole hookahi nana i komo ka haleaina American i onaia e H. Whitcomb ma ka aoao mauka o ia kuea hookahi, oiai ua wawahi ia no ke aniani o keia haleaina elike no me ka waiwahiia ana o ke aniani o kekahi hale aku ame ka wehe ia ana o ka laka.

            Mamua ka o ke paniia ana o na puka ua loaa ae i ka on a o ka halekuai meaai he mau bila o $200 a oi mai ka haleaina McCandless mai no na apana dala liilii i loaa aku, a he lehulehu ka na keiki i ikemaka aku ia mau bila dala. Ma ka manawa i weheia a i hiliia ai oloko o ka halekuai loaa aku kekahi mau apana dala liilii e waiho ana nmo iloko o ka pahu waiho dala me ka hoao oleia e wehe i ka pahuhao. Ma ke kakahiaka Sabati nei i ka manawa i hoea ae ai o ka on a nona ka halekuai ana ua hoike koke aku la oia i ka oihana makai, a wahi ana o ka hoike ana ae, ma kela po Poaono o ka makamua loa ia o kona poina ana aole i laka i ka pahuhao ana mahope iho o kona hookomo ana aku i kana mau dala iloko o ka pahuhao no ia po.

            Maluhia ka La o na Limahana, no ka mea, mai ka hora 10:25 o ka po Sabati ahiki i ka hora 4:45 o ka auwina la Poakahi nei aole hihia hookahi i hopuia. Nani ke@a!

            LILO HE MAU KINI OPIUMA I KA AIHUEIA

                        Paa ka Paje Lawe Opiuma o ka Mokuahi Siberia Maru i ka Hopuia

            HE 63 KINI OPIUMA ILOKO O KA PAHUHAO

            O keia ka hoike i Manaoia no ka Hoopii Ana i na Pake Lilo  Nae

            O na kini opiuma he kanaono kumamaono, no lakou ka waiwaii o in a no ke kuai liilii ia aku maanei, e loaa ana na dala aneane i ka $10,000, a i paaia ai oi ma ke ano o kekahi ia o na hoike oiaio ma ka aoao o ke aupuni e kue ana i ka Pae i hoao  ai e hoolele malu mai ia opiuma iuka nei o ka aina mai luna mai o ka mokuahi Siberia Maru ma ka la 9 o Iulai i hala, ua lwaeia me ka pohihihi loa mailoko aku o ka pahuhao o ka halekukeawa ma Honolulu nei; ua hooikaika ka Lunakukeawa Franklin e loaa kahi i laweia aku ai o ia mau kini opiuma aohe nae i loaa.

            Ua manaoia e loaa mai ana kekahi mau hoomalamalama ana mai ka akena kuikawa mai o ka halekukeawa C. W. Salter, o ka pilikia nae aia oia i Hilo, malia ua ike oia i kekahi mea e pili @ na ia mau kini opiuma. Eia mae, iua no ko ka Akena Salter ike no kekahi mea e pili ana ia mau kini opiuma aole no e nele ana kona hoike mai i ka Luna Kukeawa Franklin. Aohe ana mea i ike, koe wale no ua lilo ka opiuma, pehea la i lilo ai, a mahea la ia mau kini opiuma i nei manawa aohe ike i loaa iaia.

            Na ua luna o ka hale kekuawa Salter ame J. H. Oliveira i hopu i ka Pake nana i lawe mai i ka opiuma mmailuna mai o ka mokuahi Siberia Maru, me 30 mau wa hi leka ame elua mau ope ensec ma ka la 9 o Iulai, mahope koke iho o ke ku ana mai o ka mokuahi Siberia Maru mai Yokohama mai ma kona alahele e holo ana no Kapalakiko. Ua ike ia aku e laua kekahi Pake o ka iho ana mailuna mai o ka mokuahi me kekahi paike e paa ana ma ka lima. Aole laua i hahai koke mai i ka Pake ia manawa, ua hookuuia mai ka Pake e helo mamua a mahope mai ko laua hahai ana ahiki i ka hoea ana o ka Pake ma kekahi halekuai o na Pake maloko o ke kaona, malaila i paa ai ka Pake i ka hopuia ma ka manawa ana e haawi aku ana i ka paiki ana e paa ana i kekahi mau Pake e aku elua o ka miki ana mai e kii hoea e aku ana nao laua. ua paa ka Pake nana i lawe mai i ka opiuma ame na Pake elua i hoao mai ai e kii, a o lakou apau ia e paaia mai nei no ko lakou hookolokoloia aku, lilo e aku la nae hoi ka opiuma i ke kolohe.

            No ka hookolokoloia aku o nei poe Pake i kiiia aku ai kela opiuma ma ka Poakolu iho nei no ka nana ana, a ia hele ana aku nae e nana i ka pahuhao o ka halekuke ua imi kahu hou ua mau kini opiuma la. I kiiia aku ua mau opiuma la no ka laweia ao imua o ka aha a ke kiure kiekie o ke Teritore no ka hoomakaukau ana no ka waiho mai i ka hoopii imua o ka aha, ia weheia ana mai nae o ka pahuhao aohe ka paiki kahi o ka opiuma i waiho ai.

            O ka paa ana o kela pake i ka hopuia ame ka nui o nai kini opiuma i paa ae o a mua loa ia o na opiuma ma ka heluna nui i hopuia no kekahi mau makahii lehulehu i kaahope aku, a he hana hoi ia i hanaia mamua o ko Mr. Franklin hoi ana mai Amerika mai mahope o kona hele ana e hoomaha, a o Raymer Sharp, kona hope, ka mea o malama ana i ka hana o ka halekukeawa ia manawa. He mau la mahope mai o ko Franklin hoi ana mai ua kau ak@la kona hope maluna o ka moku no ka holo hoomaha ana ma Amerika.

            Ua lilo keia nalowale honua ana o ka opiuma i mea hookaumaha loa i ka noonoo o ka luna kuawa nui, no ka mea he mea pili keia malalo o kana hana, a i kulike me kana o ka hoike ana ae, e joikeia aku ana ka eia i Wakinekona keia nalowale ana o ka opiuma, e kali ana nae oia o ka hoi mai o ka Akena Salter mai Hilo mai, a wahi ana o ka hoike ana ae ua hoaoia ma na ano apau e loaa kekahi mau ike e pili ana i ka opiuma aohe nae he loaa o kekahi ike e hoopauia ae ai ka pohihihi.

            Oia mau ke olohani ana a na limahana o na halehana have Catton Neill Co. ame ka halehana hao Honolulu Iron Works. I ka manawa hea la e hui ai ka wai me ka aila.