Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 36, 5 September 1919 — Page 2

Page PDF (1.70 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

                                                                                    HOLO KAAPUNI IA HAWAII.

                                                                                                             (Leka Ehiku)

            Kuu dear Solmoon Hanohano, Aloha kaua:-Maikai na mea apau. Eia au i Hilo nei, a ke ku nei kuu halepe'a i kai o Keaukaha, kokoke i ke Seaside Club; maikai key kaha, eha mile mai Hilo mai, a kuu iho la ka luhi o ka holo ana mai Kalapana mai, no na mile i holoia he 48, o ka hora 5:30 p. m. ia, a paina iho la ame ka hoomaikai ana ae i ka Makua Lani, a hooluoulu iho la, a ke kai e hana mai ana i kana hana, a lilo aku la me Auoipua, a i puoho ae ko'u hana e hoomaikai iho ana na paniwai o Hakoilani.

            He oluolu mai hoi ka'u, a o ka nehe mai a ke kai o na Keaukaha nei ,e kala mai e kuu Solomon ua pahee loa kii peni i ka nuku, e hoihoi hou ae kaua i ke alahele pololei, o ia keia: I kuu haalele ana aku ia Kalapana, ua kuhikahi ia mai la kahi i hanauia ai ia kanaka kaulana, a i poina ole i ka mea kakau nei, o ia no ka Mea Hanohano Joseph A. Nawahi, ame ka home ana i noho ai i kona wa kamalii, a ninau ia @nai la ia'u, in a au i ike iaia. Ua olelo aku au ua kamaaina au a ohumuhumu pu no ka pono o ke aupuni ame ka nupepa ana e hookele ana, ua kamaaina kona ohana ameka nui o kuu hauoli kuu ike ana i kona onehanau, a mai ia Mr. Pea mai o Kaimu hookahi hapa @ao opiopio, a nee mai la au no Kapoho, a hui iho la me ka mea malama hale hookolokolo ame ka hoomaha liilii ana, ame ke aloha lima ana, a nee mai la kuu moku kaa nomua ahiki i ke ku ana o kuu kaa i kahi i kuhikuhiia mai ai ia'u, o ka pohaku i like aku me ke kiaha puaniki, he ano kupahaha no paha na mea a Pele i hana ai, a nee mai la au no Pahoa.

            He maikai no key wahi, ua phi no i na home hookuonoono ame ka launa ana me na kamaaina, a nee mai la no Olaa a hui iho la me ka hope makai, Mr. W. Nailima, ame kona kapena makai ame ke aloha lima ana; a holo mai la no Hilo Hanakahi lei ana i ka lehua, iniiniki malie, a hui iho la me ka akena aina aupuni me ka pumehana Mr. Analu ame na hooponopono ana i ko'u wahi e noho ai a loaa iho la e noho au ma na aekai o Keaukaha, elike me na mea i paa ae la mamua.

            Poalima, ua hiki mai la au i ke kaona o Hilo, a hui iho la me ka loio kalana, a me ka Mea Hanohano B. Kelekolio ame ka nui o na kamaaina; ame na hookaau olelo ana ma ke keena o ka loio kalana no ke ake e maopopo ia lakou ke ano o kuu huakai, ua lilo maoli i mea na lakou e noonoo ai ame ka mahalo pu mai o lakou, no ko'u loaa ole ana i ka pilikia ame na kono mai ka loio kalana mai e hoi me ia e paina ai, aka ua haawi aku i na mahalo ana, a hoi mai la au no ko'u kahua.

            Poaono ae, ua hiki hou i ke kaona o Hilo ame ka nana ana i ka mea a ka maka e makemake ai a hui no hoi me na hoaloha a hoomanao ae la au i ka makuahine maikai oia uo o Mrs E. A. Nawahi ame ka haku'i o kuu puuwai nona, no ka mea ua kamaaina iaia ame ka ninau ana aku i na kamaaina, a kuhikuhi ia mai la ia'u; pii pololei no oe @@ ke Alanui Haili ahiki i ka hui aname@@@@piolani, a hu@ no oe, a e ike aku no oe i ua Home nei i kaulana i ua mea apau ma ka inoa o Homelani, a ku iho la kuu kaa ame ka ilihia no ka hui ana aku me ua makuahine nei, a o kuu pii mai la no ia'a hui iho la me na moopuna a ninau aku la no hoi o ka Home no paha keia o Mrs. Nawahi! Ae, @ua ili iho maluna o'u ka hoomanao ana ae i kana aliikane i kona wa e waiho ana kona kino i ko laua home ma kahi e ku nei o Kaumakapili, mahope aku, no ka mea owau kekahi e malama ana i na hana hoomanao nona, a pii malie aku la au iluna o ke alapii, ua ha'iia aku la iaia, he keonimaua ua makemake e ike ia oe, a kauohaia mai la au e komo aku, eia au ke kali nei nona, me ka lelele o ko'u oili, no ka mea, ua loihi na la aole i hui iki ame kuu nana ana i ke kahua o ka hale, kahi i ku ai, ua mahalo no hoi, ua kupono maoli no ke kapaia ana o ia inoa maemae, oiai au e nanea ana i ka nana i ka nani o ua home nei, nehe ana no ka moena lau hala, a i kuu huli ana mai, ua hele no hoi ia la o ua makuahine nei a la na

 

lama na pua lehua iluna on a, a puliki aku la au i kona mau lima palupalu ame kuu hoalu ana iho ilalo, no ka mea, aole i maopopo loa iaia ko'u ano, a i kuu hoolauna ana aku iaia, aloha oe a nui loa e Mrs. Nuwahi! Auwe, o Kulia ka keia! Auwe no hoi ke aloha e! Hoi mai kaua iloko pei, ua  @ui kuu huhu ia Alika Nawahi i kona hoi ana wai a olelo mai ana ua holo mai oe, no kona lawe ole mai nei. E pono e hoi mai kakou i ka hale nei; ua kamaaina oe ia'u, mai hilahila oe, me kela aloha oiaio, ua pohina na onohimaka; e ai oe, mai hookaumaha oe ia oe e kuu Madame, no ka mea, ua olelo mua au i ka'u aliiwahine, i kuu hoi hou aua i Hilo e komo mua ana au e ike ia oe alaila ike aku i ua makamaka apau o Hilo nei nolaila ke hooko nei au i ka'u olelo, ua ike iho la ia oe ame ka home i kaulana, a na ike maka ame kuu makemake e ike i ke kiahoomanao o kana aliikane, a lawaia au e hoomakaikai.

            He nani maoli me kona kii e kau ana ame na leialoha, he keiki i hoopili pu ia aku. He ku maoli no i ka nani, a ua kapaia no hoi Pa Ilina Homelani. He maikai maoli ke kulana o keia pa a hoi hou mai la iloko o ka home, ame kuu olelo aku i ua makuahine nei, ua ike mai nei au i kona wahi i hanau a@ ame kona home i hanauia ai a nui, ame kona ilihia i ka'u mau olelo ame na olelo i ku i ke aloha, ua nui kona hauoli i kona hui ana me a 'u, a o kekahi mea a'u i ike ai, o ia no hoi ke kaa otomobile o ka Moiwahine Liluokalani me kona mau nani ame ke kuni o ke kalauuu i kuniia ai ma ka puka, ua kupono maoli ao ka lilo ana aia, ua kupono no, no ka mea o kela kulana kapukapu no o ua makuahine nei, nolaila ua maikai maoli.

            Eia ka hoi kekahi e kuu Solomon, ua haawi mai ua makuahine nei i ka buke e pili aua i ke ola ana o ka Mea Hanohano J. A. Nawahi, ua nui ko'u hauoli no ia buke, e lilo ana i mea nui ia'u. He buke no hoi ka'u i kuai ai i ka wa i puka mai ai, o na lima apakau no hoi o ka nalowale no ia, a ua laki loa, ua loaa hou mai i mea hoomauao, no keia nee ana aku, me ke aloha lima ana, o ka nee mai la no ia o kuu moku kaa no kahi i ku ai kuu halepe'a.

            Lapule ae, hoomaikai ae la i ka Makua Lani, a hoomaemae iho la no ka hele ana i ka pule, no ka mea, he lohe wale no akahi no a ikemaka i ka inoa i kaulana, Halepule o Haili, a ku iho la kuu kaa i ka pukapa a pii mai la au me ka'u aliiwahiue, a i kuu komo ana mai he nani maoli no, aole ke kahu, ka Hon. Stephen Desha, ua hala i na Kona, a he Kula Sabati ke malamaia ana, a i ka pau ana o ia hana, o ka noho no ia o k@ pule nui mai na hope mai o ke kahu e malama.

O na haawina aia no ia ma ka Buke o Kinohi, "Mai ai olua i ka hua a'u e papa nei i olua." Maikai na wehewehe ana, ahiki i ka pau ana, ua ike aku la ko'u maka he mau malihini koloko, a pela no hoi me maua, a i ka pau ana o na @ana ame ka pule wehe a hui ae la no hoi a hui iho la au me ke Senatoa Balaunu ame Mr. J. Kanepuu, ame kela keiki kaulana o Pauoa, ka liko o ka lehua, ka iini pau ole a ka makemake, oia o Sam Kaaumoana ame na makuahine no hoi i kmaaaina i ka Uakukalahale, ame na kamaaina pu no hoi, a hoi mai la i ko'u kahua no ka hoomaha ana.

            I ka auwina la, ua holo aku la au me kuu keiki hana no ka makaikai aua ia Waiakea home hookuonoono; he maikai na home, ke ku mai nei, ua paa uo hoi ko kekahi poe, a o kekahi no hoi ke pii ae la na aoao, me ka niuau hele ana i kahi i ku ai ko Sam Kaaumoana home ame ko Geo. Kaia, a kuhikuhiia mai la ia'u; i kuu nana ana aku ua ai a ka paa ai a ka puka i ka lakaia, a hoohuli mai la i kuu kaa a loaa mai la ia makamaka Hawaii, a ninau aku la au aia la ihea ka hale o Kalei Aona, a kuhikuhi ia mai la la'u a i kuu nee ana mai, a ike aku la au ia Robt. Ahuna ame kona mau hoahanau ame ko lakou mau home, a hele aku la maua me ia uo ka home o Kalei Aona.

            Maikai maoli na mea apau o ia home ame kuu ninau ana aku, aia hoi ihea ko Mr. Lot Lane hoe. Kuhikuhiia mai la no hoi ia'u; he mau hale mahoe keia ke nana aku, he ku no hoi i ka nani, a ike aku la au iaia ame ke ani lima ana ame ke aloha aku no hoi ia lakou. Eia no ka oo i Hawaii nei. Ae aku la no

 

hoi, a e hoi ana i ka Poalima, la 22, ame ke aloha luluima ana a hoi mai la au no ko'u kahua.

            E kala mai, ua ike ia Waianuenue me kona nani ia la. Poakahi ae hele e ike ia Mr. ame Mrs. Geo. Desha ame kona home, a oia ka lunapaahao nui me ke aloha pumehaua, ame na koi e hoi mai i ka home e ai ai, me ha olelo i piha me ke aloha no maua, a h@ nui aku, me na mahalo mai a'u aku, mai hooluhi ia olua, no ka mea, ua nui maoli na moopuna ame na lululima pumehana, a niuau aku la au aia la ihea ka home o ia makuahine maikai, oia o Mrs. Mele Keomailani Shipman, a kuhikuhiia mai la ia'u ke alanui, a @ee mai luau, a hui iho la me ka Hon. H. P. Hale, ulumahiehie no ke kulana o ua hoa nei, o kela kulana maaman @o iaia, o kela hemo akea o kona mau lima, no ka maa uo i ke kuhi na i ka muku a hoi iho i ka hema. He olu mai hoi kau i na hoa nei me ka lululima aua, ame na hookaau olelo ana i keia kulana holopuni a'u.

            Ua nui maoli ko maua haouli. Pehea auei e @ele ai ua hee like ia ka papa hee nalu, auwe e kuu Solomon, e kala mai, ua oi loa aku la keia, ame ke aloha lima ana, a nee mai la au nomua, ahiki mai la au i ka home uluwehi o Mr. Shipman, me kona ha'oha'o no Keia kaa nui i komo aku ai i kona pa hale, a pii aku la au i ke alapii, a e ku mai ana he wahine Kepani, a ninau aku la no hoi au, Mrs. home! Ae mai la no hoi kela a makemake oe! Ae aku la no hoi au, a ke ku la au nana i ka nani o na mea a ka maka e nana ai, no ka mea aia keia kahui iluna o ka puu me ka maikai ame ka waiho mai o ka uwapo i kapaia Wailuku, me kona kulana ame ka oiliili o ko'u oli, a @ehe ana no ka moena lauhala, a i kuu huli ana aku, a kahea aku la au, aloha oe e Mele Keomakani! Auwe uo hoi oe e Kulia e! A huhui ae la maua me ke aloha a nui, a hoomanao mai la no hoi i na la i hala aku, aia ihea kau aliiwahine? Ua noho aku la no i ke kahua o maua. Pehea oe i lawe ole mai nei iaia! Ua kama ilio mai no hoi ke kaikamahine nou, mea mai ua ike no oe e mama ia Mokumaia? Ua kunana maoli au i kela inoa.

            Auwe no hoi oe e mama, e kalaiwa kaa bus ana no hoi, e holo ana i Moanalua, a kaapio iho no hoi, au no e mama e kau ai, eia ka o oe no ia, i keia la iho nei, kii aku nei au i kekahi nupepa, e wahi i kekahi mea, a i kuu nana ana iho, ike iho nei au i ko kii ame ko Likana Eliwai, a hoomanao ae la au o Kulia, o Mokumaia no ia. Auwe no hoi e! Aole paha nau na ka malihini e hele mai e huli! Pehea ia oe e Mokumaia e hana nei e hoi mai i ka home nei e ai, a e pono olua e hele mai e ai pu kakou, makemake no hoi e hui me kau aliiwahine. E kala mai oe, no ka mea, ua hiki ae nei no hoi kona mau hoaloha, nolaila e hele mai au e hui me oukou ka'u poe i kamaaina.

            He o ia mau no ku u'i o ua makuahine nei, no ka loaa ana paha hoi ke kahi elua lauoho. Auwe no hoi ka nani e! Loaa mai la mai iaia mai, hookahi uha kao ame ka uala Hawaii, ame ona huapea a hoi mai la me ke aloha lululima, ahiki i kuu hui ana me kana aliikane, oia o Mr. Shipman ame kana keiki i ke keeua auhau, a hoomanao ae la @u i ka'u leialoha he keiki, no ka mea o ke keiki a Shipman he hoakula ia no ka'u keki, no ka mea, na maopopo i ka makuakane ua hai aku kana keiki i ka'u i hana ai uona: ua lilo maoli au i mea nui loa i ka makuakane, ua nui maoli keia keiki, ua ano hoohewahewa no olelo ku au ae, ma ka maka, ua mao hoi au, i kona olelo ana mai, manao au e Mokumaia, ua poina paha oe ia'u; ua pop i'u, aka, o ko'u wahi i hui ai me oe, aole i maopopo ia'u. Owau no hoi ke hoi pu ana me Joe Mokumaia i na Poakahi apau. O Shipman opio anei oe? Ae, ua lalau koke aku au i kona lima ame kuu hoomanao a@a ae i ka'u keiki, no ka mea, ua kamailio mai no oia @ pili ana no'u, a pela no hoi lou makua i kamailio mai nei ia'u. Ua nui maoli ka hauoli o keia hui ana ame ke kono mai ka makuakane mai'e hele mai olua, na ae aku au, aole e hoomakaukau i kekahi mea, no ka mea, i ka ho@a no e hiki iho ai, ua hiki iho la, ame ke aloha a hui iho la me ka hope

 

keia hapa o ke ao. He hoike aua mai keia aole i hono iki na limahana maloko o keia aupuni e hana i kekahi mea i oi ae ka maikai, aole ia i apono i ke kono, a ke aupuni e  hoohui ae ma keia la a ho@kaka mai i na a@o apau e oi aku ai ka maikai o na ano o ka hana me ke ano o ke ola ana.

            "Ma keia la e ku ae ai na limahana a hookiki me ka hana a na limahana e ne o ke ao i ka mea e maopopo ai ia lakou ko lakou kahua i ku ai, i mea e ike iho ai ua loaa pahu ia oe ke kaulike a aole paha. He huina nui o oukou na kanaka hana i keia la i maopopo ole i ke kahua kahi a oukou e ku aei i keia la o ke kumu ua hokumuia mai oukou mai kinohi mai ma ke ano pakahi. E hana pakahi ana oukou no na ukuhana aole ma ke ano i hoohui ia, mamuli o ia kumu ua hiki ole e, hooloheia mai ka oukou noi e na hakuhana.

            Aole loa he hui e hoolohe mai ana i ka makemake o ke kanaka hookahi, aka nae in a e loaa aua iaia ka iakia e ka kooia mai ai kana mau olelo e lilo ai kana mau olelo i mea koikoi e hiki ana iaia ke hana i kekahi mea maikai. Nolaila e na hoahanau, o kela ame keia kanaka e hana ana i kekahi ano hana he kuleana kona iloko o kekahi ahahui a in a pela no ke aha e kuleana ole ai na kanaka hana? E loaa mai ana ia kakou kela ame keia mea aohe mea lilo aku, iua hiki ole ia kakou ke hana ma ke ano hookahi kino a hoohaua aku i ko kakou ikaika ma ke ano huiia aole loa e loaa iki apa ia kakou kekahi mea.

            "E loaa mai ana ia kakou kela ame keia mea me ka lilo ole aku o kekahi, in a e hiki ole ia kakou ke hana ma ke ano pakahi me ka hoohana ole i ko kakou ikaika ma ke ano hui aole e loaa iki ana kekahi mea ia kakou. Nolaila e hoohui ae kakou ia kakou iho mamua ae o ka hiki ana mai o kekahi la hou o na limahana, i ko kakou manawa e hui ai e olelo iho ana kakou ua hanaia e makou kekahi hana maikai no ko makou mau hoakanaka, a ia manawa e olelo iho ai kakou he kuleana ko kakou e kulaia ai i ka la hoomaikai lahui e hiki mai ana.

            Ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo haole ka Meia J.J. Fern o ka hoike ana mai i kona mau manao. Wahi ana: "He hoaloha oia no ua limahana a ua kohoia oia i meia ma o na haloka la a na limahana, a nolaila in a he mau noi ka lakou i mkemke ai e hana ia aku no lakou, e hele aku i Koua keena, a e haawi mai ana oia i na kokua a lakou i makemake ai. O kekahi o oukou ke olohaui nei. Ke mauaoio nei au ua ha na oukou i ka mea pono. E pono oukou e hana pela, uo ka mea me ia ano hana wale no e loaa ai ia oukou ko oukou mau makemake. Ma ko'u ano he me@@ in a he mea kekahi, a oukou i makemake ai ia'u e hana aku e haawi aku ana au ia mea ia oukou ke hele ae i ko'u keena."

            "Ke ku aku nei au imua o oukou i keia la ma ke ano he meia. Owau pu kekahi o oukou. He kanaka hana no au, a i keia manawa nae he meia au mamuli o ka oukou koho ana."

            Ma keia manawa i hoolaunaia mai ai ka Loio Andrews. Ua hoakaka mai oia i ka mea e pili ana i ka malamaia ana o ka La o na Liinahaua ame na haiolelo i haawiia ia manawa he 19 makahiki i hala aku. Ia manawa akahi no a kuku luia ae ka La o na Limahana ma Hawaii nei. Ua laweia mai na lahui o ka Hikina loa i mau limahana ma ke ano kauwa no Hawaii eni, nolaila ua nalowale aku ke kulaiaia ana o ka La o na Limahana, a aole kakou i halawai hou elike me keia ano ahiki i ka hala ana o na makahiki he umi. Ua akoakoa mai kakou maanei i keia la no ka hoike ana i ko kakou mau manao o ka hana, aole ia he waiwai liilii hiki ke kuaiia aku a ke kuaiia mai ma nei mua aku. He uhane ko ka hana a he puuwai, a o ke kanaka e hana ana he like no ia me kekahi kanaka maloko o keia Teritore a i ole ma na wahi apuni o Amerika Huipuia.

            "Ua hiki mai ka manawa e loheia ai ka leo o ka lehulehu ma kahi o ka leo o ka mea hokahi nana e hooponopono i na mea e pono ai ka lehulehu. E hui aku kakou me na mokuaina ma ka na@a ana aku i ka hoohanaia ku o keia hana maloko o keia Teritore nani. E olelo kakou i keia la aohe haawipio wale hou ana aku o na kanaka hana. No na kanaka hana keia a'o."

            Ua hoolaunaia mai o Mrs. Estelle Baker e ka lunahoomalu imua o ka lehulehu, he kumukula wahine keia a maluma o ke kiaaina ame ke kahukela nui ke koikoi o kaua mau olelo hoahewa. Wahi ana ma kekahi hapa. "he kumukula oia no ewalu makahiki. Aohe poe oi ae o ke kupono e hoohui ia lakoa iho malalo o kekahi hui uniona mamua o @a kumukula. Aole loa e haawiia mai ana kekahi mea a lakou e noi aku ai ala wale no a hoohuiia lakou. He mau wahine wale no makou apau iloko o na kula aupuni a he makemake makou e ike aku i na kanaka apau ua kaawale mai na hana hookaumaha waleia.

            "He haiolelo maikai ka ke kiaaiua o ka haawi ana mai imua makou ma ka mea e pili ana i ke koho baloka o ua wahine. Ua loaa iaia ka mana e hookohu mai ai ekolu mau wahine ma ke ano he mau hoa no ka papa komi@ina hoonaauao, eia nae hookahi no ana i hookohu mai ai. O ke Kahukula Nui Vaughan kekahi i haawi mai i kekahi @aiolelo hoeueu ikaika imua o na wa hne maluna o ka ninau e pili ana i ke koho baloka o na wahine, a he kuleana hoi kona e hookohu mai ai i wahine i hope kaukula nui, eia nae, he kane

 

            Ma ka hora 9 o ke kakahiaka Poalua nei i lawe ae ai ka Loio Amerika J. J. Banks i hookohuia mai ai ma kekahi manawa kokoke i hala ae nei, i lunakanawai ekolu no ka aha hookolokolo kaapuni ekahi o Oahu, i ka hoohiki oihana mamua o ka Lunakanawai Kiekie James L. Coke.

            Ma ke Sabati iho nei ka loaa ana ae o ke kelekalama ia Lunakanawai Banks mai ka Loio Kuhina Amerika A. M. Palmer mai, e kauoha mai ana iaia e hookupono koke iaia ma o ka lawe ana ae i ka hoohiki oihana. O Lunakanawai Banks ke hoopiha ae ana i ka hakahaka o Lunakanawai W. H. Heen i kohoia i loio kulanakauhale. Ma ka Poakahi nei e lawe ae ai o Banks i ka hoohiki oihana, aka, mamuli o ka lilo ana o ia i la kulaia, no na limahana, aohe i noho ka aha kiekie nia ia la, pe'a i hoopaneeia mai ai ka lawe ana o Banks i ka hoohiki a ka Poalua nei. I kulike me ka Mr. Banks o ka hoike ana ae ma ke Sabati nei, e hele aku ana ka oia e hoomaha no kekahi manawa pokole mamua o kona lawelawe ana aku i na hana o kana oihana hou.

kana o ka hookohu ana mai. Nokeaha! No ka mea e loaa ana iaia he $7000 no ka makahiki a i kona hope he $6000, no ia kumu i hookohuia aku ai he kane kona hope.

            "Eia nae," wahi hou ana. "ua hoohui ae na kumukula ia lakou iho i nei manawa, a ke makemake nei au e kakoo mai oukou ia makou na kumukula."

            O Mr. Manase Makekau kekahi mea haiolelo i hoolaunaia mai, kekahi o na kanaka mikanika o ka halehana hao o ka II. I. W., a ma kekahi hapa o kana mau olelo e kako ana no i ka pono ma ke aoao o ke kukulu ana ae i hui uniona mawaena o na limaha@a.

            Ua hoolaunaia mai o J. C. Cohen mahope iho, a ma na mea ano nui o kana haiolelo aole oia i hoolaunaia mai ma ke ano he kanaka hana. aole hoi ma ke ano he wahaolelo ma ka aoao o kekahi hui, aka nae he ka@ka e hoolimalima ana i kekahi mau kanaka e hana mai malalo on a e hiki ana ke haawi aku kekahi mau olelo ao, a he kanaka hoi e manao nui ana i ka pono o ke kanaka hana.

            "He mea pono e hanaia kekahi hana i hiki ai ka haku hana me ke kanaka hana ke hoohuiia, a e uku kekla ame keia o laua kekahi i kekahi i ka uku maikai i kuleana i kela ame keia pakahi. He kuleana ko ke kanaka hana e kukulu ae ai i hui. Ua kukulu ae na kanaka oihana kalepa i mau hui no lakou, pela me ka poe ike hana ame ka poe e lawelawe ana i na hana ia@@@ona like ole no ka huli ana i ko lakou mau pomaikai, a ua hiki ia lakou ke hana pela; ua loaa pu no ia kuleana i ke kanaka hana e kukulu ae i hui o ia ano. Aole on a manaoio iloko o ka hana olahani, aka he mana ko na limahana e hooponopono ai me ke kuka maikai ana me na haku maluna o ua kumumauao like ole mawaena o na aono elua. @na ua holopono ole ka hana iloko o ka manawa i hala, o ke kumu mai o ia holo pono ole ana no ka nele i na alakai kupono,a i ole ua hoolohe ol@ ia na a'o maikai e ke kanaka hana. O ka ninau nui mawaena o kakou oia no ka hoolaulea ana mawaena o na kahu ame na kanaka hana, a i ole ka hookahua hou ana i kahua kaulike e hiki ai i ka hakuhana ame ke kanaka hana ke huki @ike a hana like me ka manao lokahi no ka pomaikai like o na aoao a elua. Ina na holomua ole ka hana i na manawa i hala hookahi no kumu o ia holomua ole ana uo ka nele o ka hakuhana i ka ike i ka hookele ana ia ka hana, a i ole, o ka ahahui paha. Oi hoi ua uele ma ka aoao on a haku hana ka hoomaopopo aoao a elua i ke kupono o ka hui ana ae o ka hakuhana me ke kanaka hana, in a nae aole e oi loa aku ana ka ukuhana a ke kanaka hana ekoi ae ai i ka hakuhana. Ua hiki mai i ka manawa e hoomopopoia ai ka waiwai o ke kanaka hana; aole pono i ka hakuhana e nana aku i ke kanaka ha ke ano he mikini, a i ole, he waiwai lewa paha oia, aka, enana aku oia iaia ma ke ano he hoahui nona iloko o ka hana. He nui aku na olelo waiwai a Mr. Cohen a ma ka hapa hope loa okana mau olelo e a'o mai ana i na kanaka hana e hooikaika e hoalo ae i ka ulu ana mai o na olohani in a he me hiki ia ke hanaia.

            Ma, keia manawa i hoolaunaia mai ai ke Senaoa John Wise, a wahi ana ma kekahi hapa o kana hailelo, "he ku'e ana ko ke kanaka hana e hoakaka ai i kona mau mano, o ka oi aku ma ka La o na Limahana elike me keia. Ua maopopo ia oukou apau ka paakiki o ke ola ana ma keia aina a maloko o na aina e ae apau. Ua hana kekahi poe o oukou ewalu mau hora o ka la, kekahi he 12 hora hana, a o kekahi ua hanaia he 14 hora o ka la. Aohe kumu iki a'u e ike nei e hiki ole ai ia kakou apau ke hana'i ewalu hora hana o ka la. E hoao kakou e hana i loaa ai ka maikai oi ae no ke ano o ko lakou ola ana, ma na hora hana paha, a i ole, ma ka uku paha. Hookahi wale no alahele e hiki ai keia ke hanaia ma ka hoohui wale ana ae no ia kakou. He hui ka ka oihana kalepa e ku mai nei, he hui ka ka poe mahiko, a he nui no hoi na hui e ae e ku mai nei, a no ke aha hoi na kanaka hana e kukulu ole ae ai i hui na lakou! Aohe a kakou nupepa. Aole loa e loaa ana ia oukou na mea oiaio mai na nupepa mai oloko nei o ke kulanakauhale. Ua maopopo lakou ia'u.  Ilaila au kahi i hana ai mamua a ua ike au. Aole loa lakou e hoike mai ana i na mea oiaio a oukou e kamailio ai. Hookahi o kakou mea hemahema oia hoi i nupepa na kakou, he nupepa e hiki ana ke noho mana, e hiki ana ke hoopuka mai i na mea oiaio a kakou e kamailio ai ame na mea e ae apau a kakou e makemake ai e hookomo maloko o ia pepa. He lala no au no ka hui uniona. O ka manao o ko makou have e ku mai la ma o, kela have ulaula me na huapalapala nunui 'I. L. A.' he koko uaula."

            O Mr. Edwardson ka mea haiolelo i hoolaunaia mai mahope o Wise. He manaolo oia iloko o na hana olohani, wahi ana. Ua hoakaka mai oia i ka hoalaia ana o ia hana no kekahi mau manawa a ua haule pahu wale.

 

            Ma ka halawai a ka papa lunakiai ma ke ahiahi Poaha o ka pule aku la i hala, ua hoike ae o Kumalae i kona manao ku-e no ka hoopauia o na kanaka kupono a i makaukau i ka lawelawe ana i ka hana o ka lehulehu me ke kumu ole.

            Ua ikeia ae keia mea mamuli o ko Kumalae papaleo pu ana me ka lunanui o ka oihana wai, oia hoi o Wall, mamuli o kona makemake e hoopau ia Joe Kamakau, he wiliki no ka hale pauma wai o Kalihi, mamuli o kona Repubalika ana. Ua makemake loa o Wall e hoo pau ia Kamakau mai ka hana aku, eia nae ua ku-e loa aku o Kumalae ia mea, me ka hoike pu aku o Kumalae iaia aole loa e hiki ke hoopauia Joe Kamakau no ka mea he kanaka makaukau loa oia ma ka lawelawe ana i kana hana.

            Ma na mea i loheia mai ua makemake o Wall e hoopau ia Kamakau mai ka hana mai i loaa ai he makalua ana e onou aku ai i kekahi o kona auna ilikea malaila. "Ua oi aku kuu makemake ame kuu iini e ike aku i kekahi kanaka Hawaii Repubalika e noho mai ana ma ia wahi mamua o ko'u ike ana aku i kekahi ilipuakea e noho mai ana malaila. Ina e hoopauia kekahi kanaka Hawaii Repubalika mai ka hana mai i kanaka Hawaii Demokarata ma kona wahi aole hoi i ilikea elike me ka lakou nei e upu u@au nei," i hoike ae ai o Kumalae i kona manao imua o kekahi o kona mau hoaloha. Ma na mea i loheia mai he oolea maoli no ua olelo a Kumalae i hou aku ai imua o ka Lunanui o ka Oihana Wai Wall, e kakoo ana i ka oihana wai.

            O ke komisina a ke kiaaina o ka wae ana no ka holo ana aku i Wakinekoua no ke kokua ana aku i ka Elele Kalanianaole ma keia mahina ae o Ianuari oia na Senatoa Robert W. Shingle, John Wise, Lunamakaainana W. T. Rawlins ame Henry T. Lyman no ka hana ana mai i mau kanawai no Hawaii. Ma ka Poaono aku la i hala ka hoike ana ae a ke Kiaaina McCarthy ia kohoia naa o ia mau keonimana.

            He komite lahui no ka aoao kalaiaina Repubalika o Shingle mai Hawaii aku nei, he lunahoomalu pu no ke koite waiwai a he hoa no ke komite aina aupuni o ka ahaolelo o 1919. O Wise ka lunahoomalu o ke komite o na hoolilo o na dala o ka lehulehu a he hoa no ke komite o na aina aupuni, iloko o ke kau ahaolelo o ka 1919. O ka Lunamakaaiuana Rawluns he lunahoomalu oia no ke komite o na aina aupuni a he hoa hoi no ke komite hookolokolo o ke kau ahaolelo o 1919 i hala, a uo Lyman hoi he lunahoomalu oia no ke komite hoonaauao he hoa no ke komite waiwai o ka ahaolelo  o 1919. O ke Kiaaina McCarthy ke poo o keia komisina a me he mea la e ukali pu ia aku ana no paha e ka Loio Kuhina Harry Irwin ame ke Komisina o na Aina Aupuni C. T. Bailey. He mau hoa wale no keia apau no ka aoao kalai aina Repubalika a ua kamaaina hoi i na mea apau e pili ana i na pulikia maloko o ke Teritore o Hawaii. I kulike me ka hoike e haalele iho ana ke komisina ia Hawaii nei a holo aku maluna o kekahi moku lawekoa e holo aku ana no Amerika ma ka la 5 o Ianuari e hiki mai ana, elike me ka papa hana i hoolalaia i nei manawa.

            O ka Peresidena o ke Senate Charles Chillingworth kekahi i manaoia a i haawiia ae hoi i wahi nona iloko o ka papa komisina, aka mamuli o na keakea a ka hana ua hiki ole iaia ke lawe ia hana. He hana keia i kulike me ka hooholo ana a ka ahaolelo o ke kau o 1919.

            He bebe Kepani o Hikedo Ohbu ka inoa o hookahi makahiki ka i inu i ka laaumake ma ka auwina la Sabati nei, aole nae i ka nui e lilo ai i mea pohihihi loa no ka hoopakele ana i kona ola, a me he mea la e ola ana no oia mamuli o ka lapaau kokeia ana e kekahi kauka Kepani ame na kahuma'i o ka halema'i o na poino ulia. Ua hoihoiia aku oia noloko o ka halema'i Kepani.

            Ma ke kihi oke alanui olohi Buckle na makua o ka bebe kahi i noho ai a e hoomakaukau ana nae laua e nee ma ka auwina la Sabati nei no kekahi wahi, a oiai na makua e hoomakaukau ana i ko lakou mau wahi ukana ua kokolo aku la ke bebe a loaa kekahi omole laau hoomake naonao a inu ae la. O kahi ka i laki loa ai he omole laaumake kahiko loa ia he mau makahiki ka loihi a ua aneane e pau loa ka ikaika o ia laau, a me he mea la i ka wa i pa ae ai kela laau make i na lehelehe o ka bebe ua ike paha oia i ka awaawa ke kumu o ka inu ole ana a nui. I ka wa i ikeia ai ka uwe kapalili o keia bebe a ikeia ua inu oia i ka laaumake, ua kahea kokeia aku ke kaua, a hoainu kokei ke kauo o ka huamoa a lawe kokei aku i ka halema'i a malaila i paumaia ai ka opu. Ma keia hope aku, in a he laaumake ka kekahi mau makua iloko o ka hale e pono e hookaawale loa ia ma kahi e hiki ole ai e lawelaweia e na keiki, o ka poino o keia keiki ka hikimua o ka haawina a'o ai hoohemahema wale, o halawai me ka poino elike me keia bebe.

 

Oiai ke Kakauolelo o ka Oihana K@@@ Moana o Amerika, ma ke kulana@@ hale nei, he mau la kakaikahi wale @

i hala ae la, e kilehi ana i ka nani a e ha@u ana i na ea huihui maikai o ka aina aloha o Hawaii nei, na @@@ ae la oia i ke akea e hoea ma @@ i ka la a na mea koho hana ma @@ aelike e koho ai i ka nui o na @@@ no ke kukulu ana i kekahi hauka@@@ o na kou ma Puuloa ae nei, he@@@ kapila hoi i oi papaluaia o ka mai@@@ ka haukapila e ku nei i keia wa. @@ hoike pu ae oia ma ka paina i haawila e ka poe kalepa o ke kulanakauhale nei ma ka Hokele Moana ma ke a@@ ahi Poalima, mamua iho o kona kaa ana aku maluna o ka mokukana Na Ioka no ka huli hoi ana aku, i @@@ hoouna ana kau i kekahi kelekahapa @ ke keena poo ma Wakinekoua, me ka hoopuka koke ana mai oia keena kekahi palapala koho aelike laula i ka poe koho aelike apau e makemake ana e koho maluna oia hana.

            Ma ka Poalima o ka pule aku la i hala i ikeia ai ka hookoia ana o kana mea i kuahaua ae ai ma o ka loaa ana mai i ka Adimarala Fletcher, ka me@ nana e noho poo mai nei ma ku oihana kaua ma Puuloa ae nei, o kekahi uwea kelekalapa ma Wakinekona mai, e haawi mai ana iaia i ka mana no ka w@@@ a haawi ana aku i ka mana koho @@ luna oia hana i na poe koho aelike i ka poe kupa Amerika ma ke Te@@@@@ nei. O keia haawiia ana mai la o k@@ pono koho i na poe koho aelike ma Hawaii nei, oia no ka mua loa o ka loaa ana oia pono ia Hawaii nei, he le@@ na hoi, a keia lahui e haaheo ai n@@@ kau aku o Hawaii maluna o panepa@@ kauilke i like me ko na Mokuaina na ke Aupuni Makua; he keehina pu hoi e hoike mai ana ua makemake ke @@ puni makua e loaa ka holomua @@@@ o Hawaii uuku a e hoolilo iaia i @@ ikaika loa nona.

            E koho ana ka poe koho aelike maluna o keia mau hale i makemake a elike penei: No ke kukulu ana i haakapila no ka poe ma'i; no ke kuku'u ana i hale oihana poo kauka o ka haakapila; i hale hoolako pono; i hale mahu; hale noho o ka poe lawelawe ma'i o ka oihana koa; a i hale no ka @@@ hana makaainana malalo ke aupuni makua.

            E weheia ana keia mau koho apau loa maloko o ke keena o na hana hou o ka lehulehu ma Puuloa ma ka hora umi o ka la 30 o Sepatemaba, a ia wa hookahi no e weheia a ke koho maluna oia mau mea hookahi no ma ka hora 3:30 ma Waknekona a ma Kapalakiko ae nei i ka hora 12:30, oia na manawa like me ko Hawaii nei. Ma na mea i hoike ia mai, o na hale i makemakeia e kukulu malaila oia no na hale o keia au hou, oia hoi me ka puna kemehi.

            Ma ka Poalima aku la o ka pule i hala i waiho ae ai imua o ka aha kaapuni ka hoopii hoahewa e ku e ana ia George Machado, ke kiakaa opio i manaoioia oia ma kahi o ka huila o ke kaa otomobile Packaard i hooku'i ai me ke kumulaau kiawe ma ke kahawai o Moanalua ma ka la 20 o Julai i hala, @ i lilo ai hoi ia hookiu'i ana i kumu e make ai o Rebecca Ringer, a i hoehaia ai me ke kukonukonu loa o John Gomes ame Lilian Naipo, e ke kiure ki@kie o ke Teritore maluna o ke kumuhoopii he laweola. Ma ka olelo a kekahi poe o Goldie Gahan kekahi e n@@@ pu ana ma ka noho mamua a i  manaoia oia ke kia ana i ke kaa m@ kela manawa i hooku'i ai, eia nae, aole kona inoa iloko o ka palpala hoopii hoahewa a ke kiure kiekie o ka waiho ana ae imua o ka aha.

            He mau hoopii hoahewa e ae kekahi i waihoia ae e ke kieure kiekie imua @ ka aha kaapuni ma ia la, oia keia ma lalo nei:

            E pili ana ia William McCullen @@ ka hoopoino ana ia Elizabeth Kuro la he kaikamahine malalo o na maka'ai he 15; ka hihia e pili ana ia Mar@@@@ Segun i hoopiiia ae ai no ke apuka no kekahi hiia dala $235 i kikooia ma @@ inoa o Flavin Cannion i ka puuki @ Amerika, ame ka hihia o Wailani @@ ka hoololi ana me ka manaoino i kekahi kaa otomobile Ford i onaia e @@ Sato.

            Ma ka hihia a ke aupuni e k@@@@@@ ia Ah You no ka hewa hoeha me a mea eha ku i ka make aohe hoopii a @ kiure kiekie o ke Tertore no ia hihia.

            Ma ka hora 9:30 o ka Poalua iho nei i hooloheia ai kela mau hihia ae la a  pau mamua o ka aha kaapuni a ka Lunakanawai Cornell S. Franklin.

            Ma ke kakahiaka o ka Poaha o kea pule aku nei i hala, i make ai keka Kepani maloko o ka haukapila Me@@wahine. Ma ka la 15 o Augate aku n@@ ua inu ae la kela Kepani, nona ka inoa o Sanda Hondo i kekahi omole laa@ homake naonao, maloko o ka Hok@@@ McDonald, kahi ana e noho hana ana Ua hoihoiia aku oia no ka haukapi Moiwahine, a @alaila i hoaoia ai na hana apau e hoopakele ae ai i kona ola eia nae, ua haule pahu wale ia mau hou ikaika ana, no ka mea ua ikaika loa ka hana a ka laaumake iloko o ko@@ kino.