Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 37, 12 September 1919 — Page 3

Page PDF (1.74 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOLOPUNI ANA LA HAWAII

 

            Kuu dear Sol. Hanohano, me ke aloha a nui-- Maikai na mea apau. Eia hou no au ke hooluhi hou nei i kou hanohano; e opualii mai nae kaua e pono ai. I kuu haalele ana aku ia Keaukaha oia ke kakahiaka Poalima, he maikai moaoli keia la e hoike mai ana i kona nani, ahuwale o Maunakea; ai iho la i ka hora 6 a.m. a makaukau na mea a pau i ka 7:40 a. m., iluna o ke kaa a haule aku la iloko o ke kai, he oleole mai hoi kau, a hoi mai la hoomakaukau iho la no ka nee ana imua, a ma ka hora 8:30 a.m. i holo mai ai no ka uwapo Kuhio, a hui iho la me ke kupakako no na mea pili i ke kaa, a hui aku la me na kamaaina o ia mau la pokole o ka noho ana me ka hauoli, ame ka hooleiia mai i na lei i kamaaina ia kaua ame ka oluolu no hooi o ka manao. ua hui iho la au me kekahi haole i kou kahua e ku ana, aloha mai no hoi kela a pela aku no hoi au; ua hauou koke au oia kekahi a on a makua o ka Hooomana Moremona, mo a mea he maikai ma ke olelo Hawaii a ua pololei maoli kau koho ana, a noi mai la kela in a he mea oluolu ia'u no ke kokua ana aku i ko'u lole auau kai,, ua ae aku au me ka oluolu, no ka papekikoia ana o kekahi kamaiki washine a i ka pau ana a hoihoi ma la no hoi a ninau no hoi kela, he malihini paha olua Ae. O Mokumaia no hoi ko'u inoa; a ka'u aliiwahine no hoi keia a hoolauna mai la no hoi kela i kona inoa, o Mr. Richard W. Madsen au o ka Hoomana Moremona. Ea, e Mokumaia, ua heluhelu au ma ka nupepa e pili ana no keia huaka'i kaapuni au; ua laki maoli, ua hui iho la kaua ma keia wahi; pehea, aole oe i pilikia Aole, e nana ma no hoi oe la; e komo mai oe iloko nei a e ike oe nou iho i ka nui o na mea e lawehele ia ai no ka pono o ka naho ana, aole i poino ko'u kaa, a pela ne hoi me makou apau, a e hoi aku ana i ka home me ke ola kino maikai. Ua nui maoli kona kahaha i kona ike ana i keia mau mea.

            Ua hui iho la au me Mr. J. K. Maa, a me ia hoahanau o'u o ka Hui Kamehameha Me. Jas. Desha, me ka noonoo ana i ka holomua o ka hui, a i kuu hui ana me ia makuahine hoopono Mrs. A. E. Nawahi; ha'i mai la oia ia'u i ke ano o na ahahui kane Lauikeaouli, Kamehameha ame Mamalahoa, a pelas aku. E hai aku au ia oe i ka mea pololei, o ke kalaiaina ke kumu o ka pilikia o keia mau ahahui; ua jha'i mai oia i na mea a pau a ua apono aku au i kana mau hoakaka, me kuu olelo aki iaia aia no hoi i Honolulu kekahi o ia ano; ua kuluma maoli no kakou i keia ano hana, in a no ka holo a haule, alaila kipehi mai la i ka ahahui, a o kekahi no hoi, in a hoi e puka, aole iho la e ikeia mai ma ke ano hoahanau; ua pili paa maoli no keia ano i ka lahui, aka, e nana aku i na mea omua.

            I kou nana ana ia Hilo he lohe pepe iao wale no, a ua ike maka i kona nani a me kona lahui kanaka e noho ana, a o ka'u mea i ike ai oia keia: He ui maoli no ke nana aku, nolaila ea, kaulana ai ua aina nei ka ua kani lehua o Hilo no keia mau ui wale no.

            Oa no hoi wahi kana Hawaii a ma ka nana aku i na keiki o ka Lahiki ka helu ekahi ma na mea apau e hoo holomua ana ia Hilo; ma ka nana aku he kakaikahi loa ka poe na lakou e paa ana in a kaula kaohi o ka hooponopono a hoowaiwai ana i ka aina. Ma na mea kuai, ua pipii maoli, ma ka makeke kuai nui o Hilo, ua kupono ole maoli i ka manao kau mea e makemake ai; ua manao maoli kria poe, in a no aole oe makemake e olelo mai ana nno e hao oe in a oe e olele aku i kau mea e makemake ai a loaa ole, e olelo mai ana no e lawe oe i keia e hoao; o kau i olelo aku ai aole au i makemake e hoao no ka mea o ka mea au i makemake ai ua maa au ia mea. E ikr mai oe e kuu Solomon i ke ano o Hilo. Ua hui au me na poo o ke aupuni kalana mr na kamailio pili no Hilo, ma kau olelo in a o ke kulana a oukou e paa nei a e aeia na keiki o ka Lahiki, hookahi mea aloha pau pulu he aa ko ka hale no ka mea, ua maa i kela noho hanohano, a i ka huli ana ihope a ike kipikua ame ke kopala, ua kau mai la lia i ka lima, no ka mea, ua lahilahi. E ala e Hilo i keia manawa, e kukulu hou i na ahanui, e hoi hou ihope, mai nana i na mea i hala, e lawe mai i na mea e kaulana ai oe elike me ia keiki Hawaii o ka aina, Alex. Nawahi, he home hookuonoono kona, ua ku hale nani ame kana mala ko ua ike maka au, nolaila, ina kakou e hana mau ana i na hana kalaiaina e hana me ka pololei ame ka hoopono; o kekahi e nana i na kanaka kupono a kuakoa e hana aoa nona ponoi ame ka holomua mo kana hana, aole o ke kanake e hana ana no ha'i.

 

            E Hilo, e ala: e Waiakea e ala e kulu i mau halekuai no oukou. E h@i e nana i na kanaka kupono ma ka hana.

            I ke kan ana ae o ka hora 10 a hemo mai la ka laina hope o ua Maunakea nei, a e nee ae ana ohope o ke kiala upehupehu o ua kaiamahine la, aia no au ke ku la ma ke oneki oluna loa me kela kulana hiehie no o ke kanaka a me na ani lima ana mai a'u aku i na hoaloha, o ua aina pua lehua nei, o ka oni mai la no ia. Ke ike aku la au ia Mokuola me kona nano ame ka plaekai o Hile, ka mea nana i kaomi maile i ka hele uluulu mai a ke kai a malino a la'i maile a hoomanao ae la au i kuu mele: I Keaukaha anuanu au, hoi ae i Makuola pumehana au; Loko waka i ke kualau makni kilioopu, Iniinisi malie. E kala mai, aia au ke nana la i kahi ame kou mau hoa i hele ai ahiki i Laupahoehoe, a mea aku la au i ka'u aliiwahine: E, aia kahi a kaua i moe ae i ka po mua maluna o ka lepo mailihini o keiaaina, a i kamaaina i ko leo e ka whine; e papa e, auhea or hele i k hana a hoi mai a noke oe a luhi ko kino; a hu ae la ka maua akaaka, no kahoomanao ana ae ia kaha ame na kamaaina, a ike aku la i keia kini a me kuu inoa, a ninau aku la i na mea oloko o ke kini, "Na Mrs. Shipman mai nei ame ka leka," a i kuu wehe ana ae a ike iho la eia ka o kela limu kaulana o ua aina nei, aia i ka piko malalo iho, i ka piko kapu a no kupuna, somisomi maile. E imi ana i kana puni, o ka leho nui hoowalewae. E kala mai ke pahee loa aku la; o kela inoa no hoi i kamaaina, lauoho waena, oia ka inoa o keia ano limu; he kau aku no hoi a ka pahee a ka holo, mea ole ka piina ka ihona pali kaohi mai au he ole ka paa, he oi pakela ka pahee ka holo imua. He pahee hoi kau i ua limu nei a ka ono nui wale.

            Eia no au ke nana nei i na mea a'u ame ko'u mau hoa i hana ai ahiki i ko makou kaalo ana ae ia Honokaa a olelo aku la au i ko'u mau hoa o kela mau hale e ku mai la la o kahi ia a kakou i holo aku ai no Waimea, a koe mai la keia wahi ahiki i kela onawa, e hamama mai la o Waipio ia, a'u i minamina loa ai i ko kakou hiki ole ana ilaila, a ke ike nei i kekahi hapa o na Kohala a ku aku la makou no Mahukona i ka hora 4 p.m. Haalele ilaila i ka hora 5 p.m. a holo no Kawaihae kamipulu, a hoomauao ae la au i kuu holo ana mai me ku i ka weliweli o na hiona o ia alanui ala ua mahalo aku no ka mea eia au ke hoi neo me kekahi mauheaole iho o kekahi o ko makou lala, a hui iho la au mr kekahi haole kamaaina ia Hawaii, a ma kana ninau ia'u in a paha ua hiki au i kai o Kawaihae, ua ae aku au, a olelo aku la iaia, ina oaha ua maupopo iaia kahiina, olelo mai ana ai, oia no hoi o Kapulu Kawahae, a kaaka au, a olelo aku la, ua ike i na mea e pili ana no keia wahi ame kuu nee koke ana iloko o umi minuke wale no i ku ai, a kani mai ana ke pakini a ke kuwene e naue hoophia ia Hanale, a laua aku no hoi me na hoaloha oluna o ua moku aukai nei ame na olelo no na mea e pili ana i keia huaka'i, e ninau mai ana i na hoolilo o keia huakai, e ninau mai ana i na hoolilo o keia huakau, a ua hai aku au i na mea apau, i kuu hiki ana i kuu home e maopopo ai na hoolilo mai a makou ahiki i ke kaa ame na kini meaai. No ka nui loa o ka lakou koi mai e koho wale no hoi au, ua ha'i aku au aole e oi mamua o elua haneri me umi dala.

            Ua nui loa ko lakou mahalo ma ka mea ua ike eia poe i kuu wa e kukulu ana i kuu halepea, ua hele mai e nana, a mekuu ha'i aku ua moe ia na po apau a koe wale no ekolu pa i moe ia iloko o ka hale, me ka loaa pakahi ia makou o ke ola koni maikai ame ka ikaika pi Ua loaa ia'u he umi paona hou, a i ka'u aliiwahine he umi paona a i kuu wahi keiki umipaona hapa, me ka maikai. Ua nui maoli ka ha'oha'o o na makamak haole ame ko lakou olelo pu mai, in a no e hoolilo i elua haneri me kanhiku ua emi loa no ia, na ka mea, iloko o elima pule e noho ai ma Kilauea, a e hele ai ma ela ame keia wahi a'u i hele ai, aole loa e lawa na dala i ka eha haneri.

            Olelo aku ai, je hookahi o'u pule i noho ai i ka luaopele, e holo mau ana i na la apau ame n po apau, he 10 la i noho ia ai ma Kalapana; hookahi pule ma Keaukaha, ame kuu ha'i aku he 11 manawa a'u i kukulu ai i kuu halepe'a me ka holopono loa, a hoike mai la kuu wahi keiki i na hooilo ea he 66 kalani, hoolilo, $19.10; o na mile i holo ia aupuni a kau ke kaa iluna o ka moku, 710.

            Haalele aku la makou ia Kawaihae a lilo mai la no Lahaina. Me ka'u nana aku i na Kohala he maloo maoli no i ka ike ole ana i na Kohala. Eia no au ke holoholo nei iluna o ka oneki o ua kaikamahine kekala ni nei, ua noho no hoi ka ula poneko i ka pehia e na hunahuna kai o Keaukaha.

            E kala mai, ke lalau loa aku la paha, a hoi aku la au i kou rumi o ka hora 9:15 p.m. ia, a ike aku la au i ka'u aliiwahine i ja waiho naaupo mai, a hoomanao ae la au i na kela moku; Auhea wale oe e kuku, Aia ko moopuna i ka lewa; Hanai makua a pui. Na nei sela moku e ai hookano. Ke ku la au nana i na mea maikai, ua waiho naaupo me anoipua, a hoopa aku la au a puiwa ae la, a me mai la, "Ea, ua manao aku nei au he mea okoa ko loko nei o ka rumi, eia ka o oe no e kuu sia, Aohe no kau he hana, e kuu sia, noonoo ole iho no hoi oe owau wale no ke kuleana e ike ia hene waiolu lawe malie, a hu ae la ko maua akaaka, a pii ae la au i ko'u wahi keena a moe aku la me ja maha, a lilo aku la me anoipua, pau ka lohe, a i ala i ja haluku o ka helemua a manao ae la au ua hiki i Lahaina. Ku ana kuu wahi keiki a ninau ia'u, "Owai keia, o Honolulu paha?" Olelo aku la au aole keia o Honolulu, o Lahaina keia; o ka hora 1:10 am.m ia a haule hou aku la au me anoipua, he nanea hoi kau, i puoho ai ka luliluli ino i ka noku, eia ka makou i ke kowa mawaena o Molokai ame Oahu, oia no ka ka mea u onioni inoino ai ka maku. I ko'u nana ana iho i ka waki o ka hora 5:50 a.m. ia, a ala loa ae la au me ke komo ana mai i ko'u wahi lole, a pii ae la noluna o ka oneki, a nana mai la i ka nani o ka hale ipukekui helu ekahi o Makapuu me ke ku kilakila a hoomanao ae la i na elemakule o kuu kaha i ka lakou wahi kanaenae: Hanohano Makapuu kaui mai iluna, Kuahiwi ku kilikili inisi inisi maile. Ke alo ae la makou ma Hanauma a e i ae ana o

Waialae, a e kau aheahe mai ana o Kaimana Hila a haupu ae la au i na keiki o ia kahan, I Waikiki anuanu au, Hoi ae i Kakaako pumehana au; a hone ana ka nani o ke kulanakauhale alii, he u'i maoli, a hoomanao ae la au i na keiki holo kahiki o ia mau la, A ka nuku au a o MamalaIlone ana ka leo o ka Pele Boe, I alawa iho au ma ka aoao, Kaalo ana ka Boe Hana Apiki; Holo mua a holo hope, A ka otomobila a e surusuru nei.

            I k pili ana o ka Maunakea i ka uwapo, iho mai la au e hui me ko'u mau hoa ame ka hooponopon ana i na paiku a iho loa mai la e hui me na makamaka ame ka'u hunona me ka ninau pu mai, pehea ka moopuna Maikai na mea apau. A lilo aku la me na kamaaina no ka pane ana i na ninau like ole a pau e pili ana no keia huakai, aole hoi o ka poe i maopopo ma ka nupepa ua hoike aku au i naa mea apau , a i ka holo pono ana o ka hoomakaukau ana i na mea apau iluna o ke kaa ame ko'u kaulana i kaapuni ai ia Hawaii a i ka maukaukau ana i na mea apau iluna o ke kaa ame ko'u kulana i kaapuni ai ia Hwaii, a i ka makaukau ana alaila olele aku la au i na poe e piha mai ana pela au i kaahele ai ia Hawaii, a nee mai la au no ka pua ana mai ka uwapo mai a pa'iia iho la ke kii ame na aloha lima ana, a nee maile mai la ua mokukaa nei no mua me kona nani me ja welo mau o kuu have aloha i ka welelau makani a ke pii malie nei ma ke alanui Nuuanu a hui me na makuahunowai me ke aloha pumehana ame na hoakaka ana i na mea pili kaahele, a mee nai la n ke keena o ka ipukukui malamalama a hui me ja lunahooponopono wiwo ole, ke kenerala nana e uhikuhi ana i ma hopunaolelo ame na kiko holomua ame puiwa ame na kahamaha i maikai ai na manao, Mr.Solomon Hanohano, aloha maikai kaua, ua nui kela puiwa o ua kenera;a nei no ka mea e kikokiko hua pa'i palapala ana oia no kekahi o ka'u mau leka ame ka piha hauoli ame na puili lima pumehana ana, a waiho aku la au he mau palapala hou ame na kii pa'iia ai ma kela ame keia wahi a'u i hele ai, ame na olele mahalo aku iaia ame kuu koi ana aku iaia e hele mai oe e nana i kuu kaa ame kona kulna kaahele, a i kona ike an i na mea apau, ua oiaio elike me ka'u mau hoolaha me ke aloha oumehana ana, a nee mai la no mua e kaalo ana ma na alanui o ke kaona e hoikeike ana i ko'u kulana kaahele, a ku iho la ua moku kaa nei i ka makeke kuai i'a me ka poino ole, a hui aku la no hoi me na makamak ame na olelo pili no keia kaapuni ia Hawaii, a me ke kuai ana i na meaai e pono ai ka home, a nee mai la no mua. Ke honi hou nei i na ea o Kapala ma a ke pii ae la o Kalihi, a e kau aheahe mai ana o Moanalua home pumehana, a haupu ae la au i na keiki o kuu kaha i Moanalua ha'i ke a'u, a hui iho la me kuu leialoha he keiki ame kuu moopuna me ke aloha a kulu iho la na waimaka, no ka mea, ua haalele iho iaia he ekolu n opule aohe ike ae i keia hoi ana mai a hui hou, ua pii ae kona kino i ka nui a ua ike mai i na kupuna me kona kahaha pu kekahi no na leo i maa ole i ka lohe i na la apau. He maluhia maoli kona noho ana me kona mama i na la apau. I ka lohe ana mai i na leo like ole ua anopuiwaiwa oia, ua nui no hoi ka hauoli no keia hui hou ana me na ola kino maikai, a kuu iho la ka luhi o na kamahele.

            E kuu dear Solomon, i ka hoomaukaukau ana no keia huakai ua noonooia no hookahi mahi, a e ike mai oe i na mea noonoo ia e a'u no ka pono o ka'u aliiwahine, ua nana oia oia e ke kauka me kona hooholo ana e oki, ua ha'i aku au iaia in a pah he mea maikai no ka hele ana ma keia huaka'i; ae mai oia, me ka haawi laau ana. UaUa pono, nolaila o na mea i hoomakaukau ia oia keia: Hookahi halpe'a, 12 kapu ai lohi, 8 kapuai laula no ke kuke ana ame kahi e ai ai; halepe'a elua, 12 kapuai lohi, 10 kapuai laula; 12 huluhulu moe kehau, hookahi pela, hokahimea e maoe ai hookahi mea e moe ai; 7 paiki lole paalima, hookahi pahu 3 kapuai kuea waiho meaai, 2 ipuhao, hookahi ipuki, hokahi papalai, 4 ipukukui helepo, 3 kini 5 galani pakahi, hookahi kini aila 5 galani, hookahi pakaukau opiopu, 2 pu kimanu, 1 pu raifela, 1 guitar, 1 ukulele, 3 makoi ma ka aoao o ke kaa, 2 mau pahu i piha i na kini meaai, hapa eke kaiki ame kekahi mau mea e ae e pono ai keia huakai; o ka lilo moku ame ka hoi ana mai $135.25 na kini meaai o kela ame keia ke, laiki, u wala kahiki mai Honolulu aku nei, $38.75 lilo aila ea $19.10 na dala i hooiloia aku no kekahi mau hemahema i Hawaii $30.20; huina nui o na hooilo, $223.30. No na pule elima, he 111 wale no manawa i kukuluia ai ka halepe'a me 3 wale no manawa i moe ia iloko o ka hale; 1 pule i ka Lauopele; 10 la i Kalapana; 1 pule i Keaukaha, a o ka nui o na la ua nee wale ia no me ke ola kino maikai ahiki hou o ka home, a i ko'u hoopau ana i keia mai manao o na mea i loaa mai ma jeia hele makaikai ana oia no keia mai mahele ano nui eha a ke kanaka e noonoo ai me ka akahele loa, aole ma ke ano pai aka, ua laweia mai me ja manaoio, oia keia, no ka iini no e loaa mai ke ola kino maikai, ua ike ia ma ka'u aliiwahine ala ame makou apau; mahele ekahi ia. Mahele elua, oia ka holopono loa aole loaa i na kuia. Ekolu, aole hooluhi wale aku i na kamaaina, ua noho no'u iho. a e hana ana wlike me ka'u i ikr ai he pono. Eha, oia no ko'u ike ana i na mea a'u i lohe wale ai ame na wahi pana kaulana a na kupuna ame ka ike pono ana o ko'u mau maka i na nanu like ole me na dala liilii loa, nolaila, e na makamaka, e ala, e hana i keia mea maikai no kou pono o keia ola honua ana a ka Makua laui i waiho mai nau e imi aku. Mai manao mai oukou he pai keia ame ke ano hooio, aole; oia ka mea i makemake ia, aka, ua nana ia aku na mea hooe@@ mai ai i ka lilo, a i nui kau mea e ike ai ma keia hele ana @ pono elike na mea apau; e mama mau ke kikala aole e pono e kaumah, no ka mea, e hana ana oe i kau apana hana, pela no hoi kekahi. E kulu Solomon, e ha'i aku au ia oe i ke kulana haha, i ka hoomaka ana e nee ua waihoia nan noho mama o ke kaa ame ke pakaukau; i ka hele ana, in a paha i ka hora 12 p.m. ua hoomakaukauia kekahi kini i piha i na meaai mama, nolaila e ai mau ana i ka manawa e nee ai ahiki i kahi @ ku ai; e wehe koke ana au i na noho no ka'u a;iiwahine e noho koke ai ame ka wehewehe ana i kona lole kaahele, a eia maua ke kukulu nei i ka halepe'a e kuke ai, a i ka paa ana e kukulu koke ana maua i ka halepe'a e moe ai, alaila hele aku la kahi keiki e huli wahie me ka hana ana i kahi e kuke ai; aia au ke halihali mai la i ka ukana i na halepe'a, aia ka'u lede ke hoomakaukau mai a i kahi e moe ai; ua a mai la ke ahi, a i ka maikai ana o ke ahi alaila lilo aku la na ka lede ka hana ana i na mea pili kuke, alaila hana mai la au i na ipukukui a me kekahimau hemahema e ae, no ka pule hookahi keia kulana i elua halepea e pono ai ina hookahi po e moe ai, a i oleelua, i hookahi no halepe'a e pono ai. Ma keia ano hele he oi maoli no nolaila ua lawa like makou i na hana e pono ai, aka in a e muekekei nna lima iluna, a waiho aku na kamaaina e hooponopono mai aole loa e ouni ana, no ka mea, o kela kuawili ame keia pauaka o na puaa, a make mai la ka moa, ku'i mai la i ka opihi ilaila wali iho la no oe e pauaka ia ai a kua ma'i maoli i ke kupele ia mai a nea iki no ka nui ana o na meaai a kamaaina e hana mai ai. Ma keiano hele he oi maoli no keia ma na ano apau. E kala mai ia'u ma Kalapana ua hanaia mai na mea apau a o ka'u mea i a'o aku ai mai hookipa i na malihini elike me maua nei, n oka mea, ua kaulana kahi Oahu maka ewaewa; mai nana no ia mea me ka'u mau hoomaikai i na makamaka o ia kaha, pela iho la maua i pono ai ma keia huaka'i, ua like ma na mea apau, a i ka hopau ana au i ka lehulehu o kuu koko ame kuu i'o no ka lilo ana o keia na hoomaikai palena ole no kuu keneala wiwo ole nana e hookele nei i ka ipukukui malamalama apuni keia mau paemoku, me ke ahonui i ka ino me ka ua e haluku ana, heaha la ia mea ia oe aia iloko ou ka iini e holomua keia hana nui a kou noonoo e hoohana ai, aka, ua lawe ae oe i na ko'iko'i apau maluna o kou poohiwi a hoohana aku me manaolana mau iloko o ka makua ame Kristo e malu ai kaua, a maluna ae o na mea apau, me oe ko'u puuwai me ka'u mau hoomanao ana nou. Me ke aloha

           

 

KOMOIA KA HALE O A. P. TAYLOR E KA MEA AIHUE

 

            Ma kekahi manawa o ka po Poakahi nei i kaheaia ae ai ka puali makaikiu ke Aupuni Kulanakauhale a Kalana o Honolulu e huli a e hopu i kekahi mai mea aihue i komo ai i ka hale A. P. Taylor, ke kahi o na kanaka ka kau meahou o ka Nupepa Advertiser, ma ke alanui mauka loa o ke Awawa o Manoa. Ma ke kakahiaka Poalua nei ka hoike ana ae o Tayloe i ua waiwai i aihuaia mailoko ako o kona hale, oia hoi hookahi uwaki gula, he paalole, he paa kamaa ehiku bila dala he 20 pakahi, hookahi bila $10 a he $20 ma ke dala maoli, he kaula uwaki gula he buke tikiki kaa uwali ame hookaho laka Yale. O ka Makaikiu Akuli ka i hoonohoia ae e huli na piko pau iole.

 

MRS. NANCY A. KEOMALU

 

            Mr. sol. Hanohano. Aloha oe: E oluolu mai e hookipa aku ma kekahi keena kaawale o ka kakou ahailono, no ka maua puolo waimaka e kau ae la maluna i ike mai ai ka nei ohana o ka maua lei aloha e noho kaawalr ana mai ka puka ana a ka la i Makanoni, a ka uapoona a ka la i Makanoni, a ka ua poona a ka la kaomo malie i ke kai o Kaula me Nihoa.

            Ua hanauia ka maua kaikamahine ma Waipio, Hamakua, HAwaii, Dec. 7, 1897; ua hanai maua iaia me ka mililani aloha i kona mau la opiopio ahiki i kona wa kupono ai @o ka hele ana i ke kula; ua komo aku oia i ke kula apana ma Waipio i noho poo kumu ia e J. K. KEaloha ahiki i ka piha ana iaiai o na makahiki he 15 a oi, a mamuli o kona akenui e hoomahuahua hou ae i ka naauao ana i iini nui ai,  ua noi mai la oia ia maua e houna aia i ke kula kaikamahine o Kohala, a ua ae aku maua i ka manao o ka maua lei i aoha nui ai a hoomanao ae la au kona mama aloha i keia mai wahi lalani mele:

            Maemae wale i ke kai ka pua o ka hala, Ua maewa wale i ka poli o ka hiwa, o ka hiwahiwa lipolipo o Papalauahi, o ka nani hemolele o ka maua leialoha.

            Ua komo aku oia ma ke kula kaikamahine o Kohala i ka 1913; no eha makahiki kona noho hoomanawanui ana ma ia kula e imi i ka mea nui ana i iini ai ka naauao me ke kakoo pu mai o kona mau kakuaana, Mrs. A. Bright ame Mrs. Mock Chew ahiki ai kona puka pono ana mai me ka loaa pu mai o ka palapala hoomaikai mai ke kula mai i ka makahiki 1917.

            Oiai oia ma ke kula ua hoounaia aku oia he elele no ka Ahahahui C. E. o ke kula i ka Ahahui Mokupuni i noho ai ma Hilo, he K. K. Sabati no na opio o ko makou apana, a he alakai K. S. i kekahi mau manawa a i komo pu e auamo i na hana maikai a ka Haku.

            Ma ka mahina Iulai, 1917, i holo aku ai oia no ke summer school ma Honolulu a mahope ua komo aku oia ma ke kula a'o kumu no kekahi mau mahina. Oiai oia malaila ua puka mai la kana leka e noi mai ana e ae aku maua e mare oia i ke kane. Ua ae aku maua i kona manao me ka maiki, nolaila ua hipuuia oia ma ka berita maemae o ka mare me Henry Keomaly e Rev. Kamaiopili, i Feb. 9, 1918, ma ka home o kona kaikuaana Mrs. Emily Bright.

            Mahope ua hoi mi laua e hoohala i ko laua noho ana m kahi noho o kana kane ma Paauilo, oia he kumukula kana kane noaliala; no kekahi ma'u mahina ko laua noho pu ana mailaia, ua hoi mai la oia me maua, me ka hua makamae a ke Akua i hawai mai ai mawaena o laua. Ua hoohua mai, eia nae no na mahina he elua a oi ua mae koke no.

            Ma ka mahina mai o Iulai, 1918, ua holo pu aku oia me kana kane no ke komo hou ana i ke summer school a ma ka la 9 o Aug. mai i kioo mai ai ka ohiana ko i knoa hoapili ame kona kaikunane Moses Thomas, ka maua keiki aloha i hala mua aku ma ke ala like a kona polii kaikuahine i hele like aku la. Auwe ko maua manaonao e! Luuluu wale. Nolaila ua hoi mai oia imua hanamua me ke aloha kane e hoku hala ole ana iloko.

            Ua hookohuia oia i kumukula no Kukuih@ele ,alalo o Mr. Jas. Kamakaiwi, e a'o ama i na keiki i ka ike i loaa iaia ame ka naauao ana i huli hoomanawanui ai. No na mahin kona a'o ana, aia hoi na hoohua hou mai la ke Akua i ka lua o ka hua o ko laua puhaka no na pule kona hoomaha ana, ua hele hou no oia me ke ola kino nawaliwali i ka hana; ua ka ua aku maua e hoomaha ka hele ana i ka hana, aole nae i ae mai; ua hoomau no oia i ke a'o ana e hoomanawanui nawaliwali ana i ka ua me ka makani, i ke anu ame ke koekoe, i pono nona, no maua kona mau makua ana i aloha ai, e hooko ana i ke kanawai a ko kakou Haku e malama oe i kou makuakane ame kou makuahine, i loihi ai kou mau la maluna o ka aina a kou Akua i hana ai.

            Mamuli o ka mamao loa o kana hele kula mai ka home aku no kona kino nawaliwali, ua hoi aku oia a noho me kona mau uncle, i kokoke no ka hele ana aku no kana hana, a i ka hoomaha ana o ke kula, oiai ua hemo mai lana kane, ua hele aku laa i ke kauka a ua loaa mai na lapaau ia ana a hoi mai laua no ka home nei.

            Mamuli no o ka @au o ka mau o ka nawaliwali a i ka la 4 Iulai iho nei i holo aku ai oia i Hilo is Dr.Mito, a o ka ike a ke kauka ua loaa mai ka maikai me kona haawi mau mai no i ka laau, a ua hoomau no oia i ka ai ana i ka laau, eia nae ka maua ike aku, he o ia me n@, a e emi mai mai ana kona kino. Me na naau kupouli o ke aloha keiki, ua huli ae la e hooponopono ma ka aoao Hawaii me ka mau uo mae i ka malama ana i na rula o ka laau a ke kauka.

            Ma ka po o Aug. 12, i lohe aku ai au kona mama iaia e pule ana, e noi ana i ke Akua e haawi mai i ka ikaika i kona kino; aohe maikai o kona ola kino he uawaliwali oia, a malia o hele aku oia ma kela ao, e ka@a mai i kona mai i kona mau hewa a e haawi mai i ka ikaika i kona papa aloha; e aloha mai i kona papa, oiai ua palupalu oia. Ninau aku la au e pula ana oe? Ae mai la oia a hiolo iho la ko'u mau waimaka o ke aloha keiki.

            Ma ka po mai o ka la 13, ua kahea mai la oia ia'u "E mama dear e," Ua ala ae la au a puili iho la i na lime o ka maua lei aloha, honi iho la me na waimaka e iho makawalu ana, me ke kupouli o ka noonoo, a pane ae la me na waimaka e iho makawalu ana, me ke ku pouli o ka noonoo a pane ae la me ka mali: "Ina au e make, na ke Akua au e malama," a pili iho la na maka a ma ka hapalua hora 11 i hoala aku ai ke kane e ala e inu i ka laau, a ua inu ae la no, aka he mau minuke mahope mai ua ike aku la au i ka papa, "E pilikia ana ke kaikamahine a kaua." Ua holo mai ka papa me na waimaka e hanini ana a honi iho la i ka maua leialoha, kona kaikuaana, kana kane, ame kona Uncle Kapewa. Honi hou iho la au i kuu leialoha a pane malie ae la no ka wa hope loa: "Goodbye," a pau iho la ka hanu ana. Haalele iho la ka uhane i ke kino oiai ua puanuanu, ua hoi aku me kona Makua, a waiho iho la i ke kino  hoi i ka lepo oiai mai ka lepo mai no oia. E hoomaikaiia ke Akua mana loa, nana no i haawi mai a Nana no i lawe aku. No kuu leialoha au e kakau nei i keia mau wahi lalani kanaenae aloha:

            Welina alha ia'u ka uka o Waiopua la, Kuupua a'u i iini ai e kui a e lei hoi e; Eia ka na ka make ana ka hoi e lei, hoi e; Eia ka na ka make ana ka hoi e lei,

Kupouli ke aloha e Kane Hoa e; aohe eu i ka hana lokoino a ke aloha ole,

            Ua oni wale i ke kula o Mailehuna; Huna na maka pe'a na lima i ke kua, I ka nahele anoano aloha mauka o Huliwale e.

            Ke hula nei au ia or e kuu lei i kee minamina

            Keulaia ia nei hoi au a maewa@wa ko aloha ole,

            Kuewa hoi i ke ala me ka waimaka;

            Me he makamaka puka ala ko aloha ke hiki mai,

            Hiki mai ko aloha e uwe no au;

            Auwe kuu kaikamahine kuu aloha pau ole ia oe e.

 

            Kuu kaikamahine mai na pali alo lua o ua aina nei,

            Mai ke awawa kuhoho lipolipo onaona o ka palai,

            Hoopalaimaka wale ka hele ana a kuu lei,

            Huna na maka la nalo i ke aouli.

            Waiho i ka ukana luulu na'u e mili,

            I lei a i hoapili mau no'u no ka po me ke ao.

            Hina mau ka po moe ole ia,

            Kaunu hewa ke kuko me ka li'a i ke aumoe,

            O kuu hiamoe nui he mea ole ia,

            Paa ole e ka waimaka hoopulu mau i ka lihilihi

            Auwe kuu kaikamahine kuu minamina pau ole ia oe a.

           

            Kuu kaikamahine mai ka wai kaulana o Hiilawe,

            Oia uka anoano a'u i pili aloha ai me kuu lei;

            Ua pua ka iniki hu'i hou ana o kou mau huna wai i kuu mea aloha,

            Aole oia e maalo hou ma kou kualono uliuli,

            Kuu kaikamahine mai ka i'a miliopu a hooanu ili o ka aina;

            I ka pohia mau a ka ohu kikepa nu hele i ka lau laau,

            Ke hoolau mai nei ko aloha ia'u la e kuu lei,

            Kuu milimili, ka manaolana o na la palupalu,

            Ka pua aala onaona nani o ko maua kihapai,

            auwe kuu kaikamahine kuu aloha pau ole ia oe e.

 

            Kuu kaikamahine mai ka ehukai o Paoo

            E pehi nipo mau ae la i ka lau o ka hala,

            Hala ole ka hana a ko aloha e loku nei i ka puuwai

            I waiwai nui ko aloha i hoapili mau no'u;

            I hoa kauna mau no ka po me ke ao,

            Kuu kaikamahine mai na puu one kinikini o Kanukuwai

            Huli aku nana i ka nani o Honolealea,

            Lealea loko i ka noho pu me oe e kuu lei;

            Kaumaha au la luuluu  jo haalele ana mai,

            Auwe kuu kaikamahine kuu minamina pau ole ia oe e.

 

            Kuu kaikamahine mai ka i'a aumeume pu me ke kai,

            He ka i'a huki kaula o Kanukuwai.

            Aloha au ia oe i ka lele a ke ehukai i Maluo,

            Uhi pono ae la iluna o Halauiki,

            Ikiiki loko i ka hana a ko aloha e noho nei,

            Hou hewa i ka houpu koni mau i ka puuwai;

            Hoohanini i ka waimaka kupouli maule i ko aloha,

            Auwe kuu kaikamahine kuu aloha pae ola ia oe.

           

            Kuu kaikamahine mai ka piina ikiiki o Koakea,

            Hoomaka aku i ka luna o Hokuwelowelo

            Aloha ka heena o Nanaele me ka waihu'i o Kekumano,

            Manomano ka hana a ko aloha e kuu lei;

            E luaiele hala ole nei i kuu nui kino,

            Kuu kaikamahine mai ka makani kuehu lepo o Kokuihaele,

            Kahi au e kuu lei i noho hoomanawa nui ai,

            E huli i pono no ka Makua ame o@ Pokii

            Ka makana a kou luhi i imi a i ano@ mau ai,

            Auwe kuu kaikamahine kuu minamina pau ole ia oe e.

            Kuu kaikamahine mai ka home aloha o a'u pokii kaikunane,

            Ka lei alosa poina ole o ko olua hanau mua,

            Na'u hoi ke keiki e lei puno kakou,

             Oiai ua lei pu ia olua e a'u me ke aloha,

            Kuu kaikamahine mai ka malu lau laau oLauka,

            Kahi wai kapipi ili me ka noe halii i ka lau o ke ko,

            Kokohi aloha ke lalawe nei i ka iwi hilo.

            I hilo kaakolu ia paa iloko noe u kee lei;

            Kuu Lani, kuu luni o kuu mau la opio,

            Auwe kuu kaikamaine kuu aloha pau ole ia oe e.

           

            Kuu kaikamahine mai ka ua lu lehua o Hilo one.

            Me ka ua nihi ae mauka o Mokaulele;

            Lele mau ka ha@li haupu loko i ko aloha e noho nei,

            Ke koni e maha mae e hiki,

            Kuu kaikamahine mai ka piha kanaka o Hilo Hanakahi,

            I ka haiku like i ka uwapo nani o Kuhio.

            Kuu kaikamahine i ka hale lewa i ke kei,

            Mai na ale hooni kino o Alenuihaha me Pailolo,

            Au aku o ke kai o Kaiwi no ke Awa o Mamala,

            Auwe kuu kaikamahine kuu minamina pau ole ia oe e.

           

            Kuu kaikamahine mai ke kaona uluwehiwehi o Honolulu,

            I ka huikau a na kanaka me ka lawo haaheo a ke kaa uwila.

            Ike i ka nanai Kalihi kai me ka hone i ka malu kia we,

            A kaua i noho ai me ka hoapiliu he kaikuana,

            Nau e ke kono ike au i ka nani o Leilehua,

            Aina i noho e ka nani me ka maikai

            Ilaila ohi hone ka manao e huli hoi i ek onehanau,

            Kahi a kuu lei i hoonipo ai i na la @ ka ehaeha.

            Ke upu nei e hui aku me oe me ke aloha poina ole,

            Auwe kuu luhi kuu aloha pau ole ia oe hoi e.

KA WAIMAKA O KONA MAMA

 

HE WEILINA PAUMAKO NO KONA KAIKKUAANA

 

            Lilo au i ka olu ame ka nani o ke kaona haaheo,

            I ka malu kiawe o ka home aloha o kuu hoapili he kane,

            Hiki ana e ka hihio hoohina i kuu po moe,

            O ka haupu me ka hali'a i ka home aloha o ka makua;

            Eia ka he oiaio he lono kaumaha @ hoea mai,

            Kuu pokii, kuu kaikaina ua wehe mai i ka pili;

            Ike iho au ma ke aiai o ke kanan@

            Me ka waihooluu elele o ka inika,

            Ma ka hapa pulima o ko makou Daddy dear,

            O Nancy Sister, ko'u pokii, ua hala loa,

            Auwe kuu kaikaina, kuu pokii hoi e.

           

            Kuu hoa lei keiki mai ke onehanau ai i ka aina malihini,

            Me ka i'a hooanu ili o ka mama o kaua,

            Na'u i wehe e ke ala hele hahai mai oe e ka pokii

            Eia ka e haalele koke mai ana oe ia'u.

            Kuu pokii mai ka poli o ka mauka,

            A i ka poli aloha o ka hale, he kane,

            Na'u hoi i huli a loaa me ke aloha,

            I halekipa mau no ka makua me o'u pokii,

            Me na lei aloha o ko kaua mau puhaka;

            Auwe kuu pokii, kuu hoapili he knikaina.

            From her beloved and sincereful sister,

                        MRS. EMILY A. BRIGHT.

            Kalihikai, Oahu

            Nolaila ua piha i ka mana lei aloha he 21 makahiki, ewalu mahina ame na la keu o kona hanau ana i na ea hookaumaha a hoehaeha o keia ola kino auwe ana.

            A ma o ae o na mea apu ua hele aku ka maua leialoha me ke aloha a waiho iho la i kona hoapili he kane, ka hua elua nani o ko laua puhaka, maua na makua, na pokii, ka nui ohana ame na hoaloha he nui a lehulehu e paiauma a e aloha mau aku nona.

            A maluna ae o na mea apau, ke haawi aku nei maua, kona hoapili ho kane, ka laua lei aloha i ko makou hoomaikai palena ole i na ohana apau, n hoaloha ame na akamaka i komo pamai e kaana pu i oko o ko makou wa o ka luuluu me ke kaumaha. E oluolu @ lawe aku i ka makou hooma@kai aloh@ palena ole i a makana oua a oukou  hoolei iho ai maluna o ka kakou @ aloha. A e hoo maikaiia ke Akua m@ loa ma na lani kiekie loa, he malu @@ ka honua a he aloha mau ia kakou ap@@ Amene.

            O makou iho no me ka luuluu k@@@ mau makua me kana kane aloha

            MR. CHAS. K. THOMAS,

            MRS. ANA K. THOMAS,

            MR. HENRY KEOMALU

 

LEHULEEU NA KEPAHI I HAALELE MAI LA HAWAII NEI

 

            Oiai ka heluna o ka lahui Kepani o Hawaii ke pii mau ae nei ka nui m@ o na hanau la, oia hoi, ua aneane e pahiku aku ka heluna o na hanau i ko na make, eia nae, ma kekahi ano ke emi hikiwawe loa aku nei no ka hoi ana aku no ko lakou mau home ma Iapana.

            I kiuke me na huahele i hou@uluia e ke kuhina Kepani o ko na aina e a i hoounaina mai i ke kanikela Kepani ma Hawaii nei he 865 ka nui o na Kepanii haalele mai ia Hawaii nei no Iapana, a he 108 mau Kepani i hoea mai ianoi iloko o ka mahna o Iune i hala, oia hoi ua pawalu aku ka nui o ka poe i hoi aku mamua i ka poe i hoena mai iloko o ia mahina.

            No ia heluna Kepani i hoi aku he 427 mau kane a he 438 mau wahine. No na Kepani noi i komo mai he 108, he 20 mau kane a he 8 mau wahine i hoi hou mai; 9 mau kane a he 17 mai wahine he poe hou he 44 he mau wahine mare ma ke kii, a he 10 mau kane i hoi hoi mai.