Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 38, 19 September 1919 — Page 2

Page PDF (1.64 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ke Kula Kumu ma Kilauea Camp

 

KEKAHI O NA KUMUKULA E MAKA'IKA"I ANA I KA "BIRD PARK"

KAHI O NA MANU LIKE OLE.

 

(Kakauia e Miss Hattie Saffery, Poo Kumu o ke Kula Aupuni o Kapulena, Hamakua. Hawaii.)

 

Ke kakau nei au i na mea e pili ana i ke Kula Kumu i malamaia ma ke Kilauea Camp mai ka la 10 o Iulai ahiki i ka la 22 o Augate, 1919, i mea e ike ai ka poe apau e lawe nei i ke Kuokoa mai Hawaii nui o Keawe ahiki i Kauai i ka malie.

 

Mahope o ka hookohuia ana o Mr. V. MacCaughey i kahu kula nui no na kula aupuni o ke Teritore o Hawaii nei, ua komo i loko o kona poo kekahi noonoo me na hoolala ana no kahi kupono e malamaia ai ke kula kumu.

 

He haole o MacCaughey i kaapuni i na wahi apau o keia mau mokupuni. Ua pau iaia na mauna i ka ikeia, pela na kahawai, ua maopopo wale iaia na kumulaau, me na nahelehele Hawaii, na moolelo Hawaii o ke au kahiko, ke kulana o na Hawaii i ke au kahiko ahiki i keia au, ua kamaaina oia i na like ole o kela wahi ame keia wahi, a pela wale aku.

 

I kona noonoo ana, o kahi kupono loa e malamaia ai ke kula kumu, o ia no ke kahua kahi i kukuluia ke Kilauea Military Camp ona  

koa, a no ka mea he mau hale keia i kupono lo no ka hookipa ana i na kumukula, pela pu no hoi he kahua maikai no ka hoomah ana, a no ka mea he nui na mea e makaikai ai o ka nani kamahao ka Luaopele o Halemaumau o ka ea he hu'ihu'i maikai. i alakai no na hana apau e pili ana i ke kula kumu; Mr. L. de Vis Lorton i lun nui no ke Kilauea Camp: Mrs. Blane@e Ayer ame Mrs. Emory, i mau makuahine e malama ai i na kumu kula; Miss Ruth Shaw, hoa kuka.

 

Mr. R. Filler, luns nui o ke kaaahi o Hilo, i hoa nana e hooponopono i ke alabele kaaahi ame ke kaa otomobile mai Glenwood a i ke camp no na kumu kula.

 

Mr. Geo, Viears, kekahi haole o Hilo, e hoomakaukau oia i halekuai no ke camp; Mr. Sam Kauhane, lunakiai o ke Kalana o Hawaii, ua komo pu mai oia e kokua i keia mau komite.

 

Mahope o ke kohoia ana o keia mau komite, ua hoomaka kela ame keia komite e hoohana i kana hana. Ua holo mai no Hawaii nei ke kahu kula Mr. MacCaughey ame Mr. Norton ame Miss Shaw, a pii loa no ke camp e imi pono i na mea e hooponopono ai me ka hoolakolakoia o ke camp me ka hoonohonoho pono ia o ka papa kuhikuhi no na mea hana apau e hoohanaia ai i ka wa e wehe ai o ke kula.

 

O ka uku komo i hooholo ia e ua komite e kaki ana no ia $5 no ke kumu hookahi. O ka uku noho, moe ana, ame ka ai ana he $10 no ka poule.

 

Penei ka papa kuhikuhi o na kumu i a'o ma ke kula kumu:

 

Myrtle Astleford, Mrs. R. M. Alexander, Etta Agee, Beryl Athur Mrs. Ayres, Louise Bal, W.R. Bishop, Helen Bertle-Branco, E. M. Bush, Mary Campbell, E. M. Carter, Mrs. Alice Carter, Sybil Carter. Elsie Crowell, Julia Coleman, Jessie Castle, Oliva Carvalho, Ethel Chong, Laura Carol, Mrs. T. J. Driver, Mary Duarte, Emelie Dunn, Floy Eaton, Mrs. Mary Edwards, J. P. Featherstone, V. Fletcher, Bertha Fursey, Charlotte Gilette, Majorie Grundell, Miss Goo, Louis Gaspar, Mrs. H. E Bale, Virginia Hurst, Eva Hall, Eleanor Beatrice Ignacio, Mrs. Jordan, Mrs. E Johnson, David Kala, Kaui Kanakaole, Marie Kamai, Marie Keala, Mrs. K. Komomua, Miss Kamakawiwoole, Oda Kiyomi, Anna Karrer, Mrs. Kini Lincoln, Mary Lawrence, J. Lihahai, Mrs. H. L. Lyon, Vaughau MaeCaughey, L Morton, Lila G. Marshall, Mrs. Mary E. MacAdam, M. Mitchell, William H. Meinecke, Leotina Machadi, Ethel Marston, L.W. de is Norton, Mrs. A. M. Oaks, Ayaka Oka, Antone B. Oliver, Emma Porter, M. Raymond, Hattle Saffery, Ruth Shaw, M. Snider.  E. Shields, E. W. Stout, L. L. Summers, Mrs. J. A. Underhill, Eleanor Vogel, P. L. Weaver, E. W. Weaver, Lucille Wight.

 

O KEIA KE KILAUEA CAMP.

 

Kula aku oia me kekahi o kona mau hoalauna ana i hilinai ai, ua hiki ia lakou ke kakoo mai iaia, no ka hoonee ana i kana mau mea i noonoo ai. Hoko o keia kuka ana, ua pane mai kekahi o keia mau hoaloha ua maopopo ia lakou na mea apau i kamailioia aku ia lakou, a o ka ninau nui wale no, mahea e loaa ai ke Jala, ka mea e hiki ai ke hooneeia ka hana imua? Ma ia wahi hoakaka hou ke kahu kula i ke alahele e loaa ai ke dala. Ia wa kakoo mai o Mr. Lorrin A. Thurston (Kakina) keiki hanau o ka aina keia kumuhana. Mahope o ka imi ana o Kakina iloko o kekahi mau haole koikoi o Honolulu ame Hilo, ua kakoo mai lakou ia kumuhana a k@ kahu kula nui. Ua hooholo like ae lakou e kohoia i mau komite nana e imi, hoolala pono i na mea apau e hooholoia ai keia hana imua, a penei i kohoia ai na komite:

 

Mr. Lorrin A. Thurston i hoa kuka a luna hooikaika; Mr. Vaugh MacCaughey

 

HANAIA HE KI PU WELIWELI

 

(Mai ka aoao Ekahi mai).

 

o keia iho la paha ka hookoia ana o kela manao, no ka mea, ua make ka makuahonawai.

 

Ma na ulia pomaikai wale no i pakele ai ke ola o ke kaikamahine uuku, no ka lilo loa paha o ka noonoo o Olepau maluna o ke kaikamahine ame ka makuakine, no ka mea i ka manawa i kani ai kana pu panapana, ua hoomaka kela kaikamahine uuku e holo me ka uwe ana no kekahi hale e ku kokoke mai ana, pela i loaa ole ai ka ike ia Olepau nona, a palekana hoi kona ola.

 

Ma ka olelo a ka poe i hui pu me Olepau ma kela kakahiaka, aole o Olepau i inu a on a, aole no hoi he helehelena huhu maluna on a, ma kela kakahiaka.

 

He kanaka oia no ke alahuki moku no kekahi manawa, a he kiaipo nolalo o Puuloa, kana hana hope, a haalele iho la oia i keia ola ana, m@ kekahi hana karaima e ku aku ai imua o ka aha hookolokolo o ka Lunakanawai o na Lunakanawai, a pane aku no kana karaima i hana ai.

 

MA KA LA APOPO NA HEIHEI

 WAAPA

(Mai ka aoao Ekahi mai).

heihei keia o eha hoe a o ka uk ma kana he iwakalua-kumamalima dala.

 

O ka heihei ela, he heihei o na waapa loloa, o ka papa ekahi. He ekolu mau hui waapa e komo ana ma keia heihei, o ia na hui Healani, Makala ame Hilo. O ka makana ekahi he medala, a o ka makana elua he kiaha.

 

Heihei ekolu, o ia ka heihei o na waapa loloa o ka poe hou. O ka makana no keia heihei, he medalala.

 

Heihei eha, he heihei no o na waapa loloa, o ka papa elua. Ekolu mau waapa ma keia heihei, o ka makana ekahi he medala, a o ka makana elua he kiaha.

 

Heihei elima, he heihei o ka poe opiopio, makana he medala.

 

Heihei eono, he heihei waa o eono hoe, o ka makana no keia heihei ho kiaha.

 

Heihei ehiku, he heihei waapa loloa o hookahi kanaka, o ka papa ekahi, o ka makana no keia heihei he medala.

 

O ke koena aku o na heihei he ekolu ka nui, o ia ka heihei o na waapa loloa o hookahi kanaka o ka papa elua, ame ka heihei o na keikikane malalo o na makhiki he umi-kumamawalu.

 

HAULE HOPE O HONOLULU MA KA HANA PILI I KA MAKEKE

 

Mai ka manawa mai o ko Eben Low hoea ana ae imua o ka halawai a ka oihana kalepa no kei noi ana ae e komo pu ae ia ahahui e kokua i kana kumuhana e pili ana i ka makeke kulanakauhale me na pakaukau auhau ole, mai ia manawa mai ko R.C. Brown, ke kakauolelo o ka oihana kalepa, hoomaka ana e huli aku a nana i na mea e pili ana i ka hoike papahelu o na makeke o Amerika, a ma ia huli ana ua loaa iaia ka ike o ka poe mahiai ame lawai'a apau mai Nu Enelani ahiki i Kaleponi, ua hiki ia lakou ke hoolilo aku i ka lakou mau waiwai maloko o kekahi o na mak@ke me ka uku ole i na auhau no na pakaukau maloko o na makeke.

 

"He hauoli nui ko'u," wahi a R.C. Brown, "no ka hana maikai a Eben Low e hooikaika nei i mea e kukuluia a@ ai i makeke. Ma ka aina makua ma kahi e akoakoa nui ai na kanaka o 30,000 a oi e loaa ana hookahi makeke o keia ano, a ma kekahi mau wahi lehulehu ua oi akua mamua o ka hookahi na makeke no ka lehulehu, kahi a ka mea mahiai a lawai'a paha e hoolilo aku ai ma ke kuai i kana mau waiwai elike me kana'e ike ai i ke kupono, me ka malama mau no nae i na rula hooponopono i kau ia e ke aupuni.

 

"Ma na makeke o na mokuaina waena na komohana apuni e hamama mau ana ma na po Poaono, a ia mau makeke na kanaka e hele a@ ai e hoopiha i ka lakou mau pohoie me ka i'a ame na huaai a mau meaai e ae o na ano apau me na kumukuai haahaa loa. Me he mea la o ke kumu paha o ke emi loa ana o na kumukuai mamuli no ia o ka nui loa o na waiwai, a i mea e pau koke aku ai i ka lilo o ka hoemi loa mai i na kumukuai ka hana pono, i ole ai e kiola wale a poho wale hoi na waiwai, aka nae, me ka @ana ole ae ia emi loa hookahi no mea nui, ua loaa i kela ame keia kanaka lawai'a a mahiai na pomaikai no lakou mau waiwai me ka emi loa o na hoolilo, ke kumuhana nui na@a o hoala mai nei i na haunaele ma ke ao holookoa i keia la.

 

"O ka mea hiki ke hanaia ma na wahi e ae ua hiki no ia ke hanaia maanei nei,  a ke makemake nei au in a he mea hiki e kukul@ koke ae ka papa lunakiai ia ano makeke maanei a e hoomaka koke ia ke kukulu ana maloko o na la he kanaolu.

 

"He mea kupono ole a ku no hoi i ke ano e hoopaheneia mai ai, ka hooliloia ana aku o ka i'a mai ke kanaka lawai'a aku a i ka mea e lilo aku ai ma ke koho kiekie ma o ke kudalaia ana, a mai iaia aku a i ka poe hoolimalima pakaukau, a mai ia lakou ae a i ka poe makemake i'a.

 

"Mailoko mai o na hoike papahelu e waiho nei ma ko'u lima ua hiki i kekahi kanaka ke kuhikuhi aku i na kulanakauhale nui 227 ma ka aina makua he 30,000 a oi aku ka heluna lahui iloko o lakou pakahi. Mailoko ae o keia huina 215 mau kulanakauhale he makeke ko ka lehulehu, a o kekahi he umikumamalua mau makeke. No ke kumu hoohalike e nana i ke kulanakauhale o South Bend ma ka mokuaina o Indiana, he ekolu ona mau makeke auhauole, a o kekahi mau kulanakauhale he 25 keneka ka auhau o ke pakaukau, o kekahi o lakou he $1 no ka pule.

 

"Maloko o kekahi makeke maloko o Kaletona, Karolina Hema, o ke pakaukau nona ka loa 9x9 kapuai a malaila e kuaiia ai ka i'a, na huaai ame na meaai e ae, he $1 ka hoolimalima o ka pule. Maloko o Morristown o ke pakaukau 6x6 kapuai he $15 no ka makahiki.

 

"Aneane e nele loa kekahi kulanakauhale ma ka aina makua me ka ike ole ia aku o kekahi wahi kuai meaai, no ka poe mahiai, a kuai aku i ka lakou mau mea o ka hooulu ana, aia maloko o Tacoma, Lynn, Springfield, Grand Rapids ame kekahi mau wahi e ae ua hookaawaleia kekahi wahi i mau makeke no ka lehulehu.

 

"Maloko o ke kulanakauhale o Lowell, ua hiki i kekahi kanaka ke lawe i kana pakaukau a kukulu ma kekahi wahi kaawale maloko o ka makeke a kuai aku i kana mau waiwai me ka uku ole. Ma Sana Antonio he 10 keneka ke kaki o ka la. Maloko o Savannah ina he kaa kekahi kanaka mahiai a peki mai no oia i kana kaa a pili i kipaepae a kuai no mailuna mai o ke kaa i kana mau waiwai he 15 keneka ke kaki o ka la.

 

"No'u iho he manaolana ko'u no ko Low holopono ma keia hana. O kana hooikaika ana aia ma ke ala pololei, a he mea pono e loaa aku na kakoo ana iaia mai ka lehulehu aku e makemake ana e hoemiia mai na lilo o ke ola ana. E kukulu ae i wahi e hiki ai i ka mea lawai'a ke lawe mai i kana i'a a kuai pololei aku i ka poe makemake i'a ia manawa e ike ai ka mea lawai'a i ka makepono o kona luhi. O ka makemake o na mea apau e loaa i makeke kulanakauhale no ka lehulehu a e pono no e loaa ia mea."

 

Mahope iho o ka noii ponoia ana o na kumu hoohalahala e ku e ana ia Donald S. Bowman, ka lunanana poo o ka papa.

 

Ma ka manawa o @a heihei lio e malamaia ana mawaho ae nei o Kapiolani.

 

Ma ka Mauna Kea o ka Poalua iho nei i hoea mai ai ka Lunakiai Joseph Uahinui o Kaunakakai, Molokai, no keia kulanakauhale, a ma ka Mikahala no o ia ahiahi i huli hoi hou aku ai oia no ka aina kaulana i na la'i elua a ka manu.

 

KOHOLA MAI I EA HOOPONOPONO.

 

No ka hoea ana mai i kahi e loaa ai na manao kuikahi mawaena o ka poe olohani oloko o na hale hanahao Catton Neill ame ka Honolulu Iron Works, ua hookohuia mai nei o Mr. Richard L. Halsey, ka lunanana o ka oihana hoopae limahana maanei, e ke Keena Limahana ma Amerika, e lilo oia i mea nana e hooponopono aku ahiki i ka pau ana o ka pilikia mawaena o ka p@e olohani ame na haku hana.

 

Ma ke kakahiaka o ka Poakahi aku nei i hala, i hoouna aku ai oia he leka i na alakai o ka poe olohani, e hoakaka aku ana imua o lakou, i kona hookohuia ana mai nei i mea hooponopono i ko lakou pilikia, me kona kauoha pu ana aku ia lakou, e hoomakaukau mai ma ke kakau, i na kumu apau o ko lakou olohani ana.

 

Iloko no hoi o kela manawa hookahi i hoouna aku ai oia he leka i na haku o kela mau hale hanahao, e hoike aku ana no ke komo ana mai o ke aupuni e hooponopono i ka pilikia i ala ae nei, mawaena o na limahana ame lakou, a ua hookohuia mai nei hoi oia i mea nana e hooponopono i na pilikia apau.

 

I ka manawa i loaa aku ai o ka lohe i na alakai o ka poe olohani, no ka hookohuia ana mai nei e ke aupuni, he mea nana e hooponopono i ka pilikia mawaena o na limahana ame na haku hana, ua koho koke ia ae kekahi komit@, iwaena o na alakai o ka poe olohani, no ka hoomakaukau ana i na kumu ma ko lakou aoao, no ka waiho ana mai imua o Mr. Hal@ey, no ka noonoo ana aku i ka pololei ame ka pololei ole o ko lakou olohani ana.

 

Ma ka hoakaka a Mr. Halzey, aole i maopopo iaia kana mea o hana aku ai i wahi e pau ai ka pilikia mawaena o ka poe olohani ame na hale hauahao, k@@ wale no kona kakali ana aku, a @ona iaia na hoakaka ma na aoao a elua, a ia manawa ola e kahea ai i kekahi halawai, no ka hoea aku on na komite o ka poe olohani, ame na haku hana, a ma ia halawai e loaa ai n@ hooponopono maikai ana, a in@ no ka pono nei, alaila e hoopauia ana kela pilikia.

 

I ka manawa hoi i uiia aku ai o William A. Ramsey, ka lunanui o ka hale hanahao Catton Neill, no kona manao, o kana i hoakaka ae ai, ua makaukau ka hui no kekahi halawai i makemakeia  aku ai e Mr. Hal@sey, no ke kukakuka ana; aka nae, no ka pilikia i hoalaia a@ e na limahana, aole ia he ninau pohihihi, aka ua maopopo ia i na mea apau.

 

O ka pilikia nui wahi ana, o ia no ka hoopauia ana o kekahi limahana, he kuleana ia i holo wale aku no i na haku hana, me ke kuleana ole o na limahana e  hokai aku ai, a o ka mea wale no nana e hoopau ae i keia pilikia, o ia ka haawipio ana o kekahi aoao.

 

Wahi hou ana ma ka noho ana o kekahi a@a kukakuka mawaena o na lunanui o ka hui hanahao, me na komite o ka poe olohani, ua hoike maopopo aku na lunanui o ka hui hana hao, aole loa e ae ana ka hui e hoihoi hou ae ia Mr. Kerwin i ka hana, i kona hoopauia ana aku, malaila iho la no pau, me ka makemake ole ma ka aoao o ka @@i e hoihoi hou ae iaia i kana hana.

 

Ma ka Poalua nei, ka piha ana o na pule eha, o ka noho wale ana o na limahana olohani o na hale hanahao a elua, me ka hoi hou ole i ka hana, ko@ wale no kekahi poe kakaikahi, o na keena hana e ae, eia no lakou ke hoomaomai nei i ka lakou mau hana; o ka elima keia o na pule e nee nei.

 

Ma ka hoomaopopoia ana, iloko o keia mau pule eha, ua hiki aku ma kahi o ke kanaono kaukani dala, ke poho o na limahana, no ko lakou mau ukuhana, a he heluna nui o kekahi mau ohana, i halawai aku me na kulana kupilikii, i keia manawa, a no ka poe i loaa he mau hana hou ae na lakou iloko o keia mau pule, ua palekana lakou mai ka pilikia mai.

 

LOAA PONO KA PIKO PAU IOLE.

(Mai ka aoao Ekahi @ai).

 

Baldwin, he uwaki me ke kaula ame hookahi haneri me kanalima dala mailoko aku o ka home o A.P. Taylor, ame hookahi paalole, a he mau lole hou ae no mailoko aku o ka home o Mrs. Montano.

 

Ua hoikeike aku o Stratemeyer i kahi i hunaia ai o na waiwai, me ka huna ana i kahi o ke dala i waiho ai; a ma ke Sabati ae i hele ai ka Makai KieKie Jarrett me ka lua o na paahao e huli i ka Round Top, aole nae he loaa o na dala, aka ma ka Poakahi nei, akahi no a hoike okoa aku o Stratemeyer i kana wahi @ i huna ai i na waiwai apau me na dala pu, a ua hoihoiia aku kela mau waiwai apau i ko lakou mau ona.

 

Iloko aku nei o ka makahiki i hala i hoop@iia ai o Morris Stratemeyer, no ka hewa aihue, o ia ke komo ana maloko o kekahi mau home lehulehu i ka po, mahope o ka pau ana o kana hana, me ka nupepa Advertiser. Ua ha'oha'o mau ia ka nalowale o kekahi mau waiwai mai na home aku, aka nae i kekahi hale ma ke alanui Kukui ae nei, a noke ia i ke alualu, p@la oia i paa ai i ka hopuia, a ahuwale ae hoi ka moolelo o kana mau hana aihue lehulehu.

 

AOLE E PAA ANA NA WAAPA LAWAI'A A NA KEPANI I NA I'A.

 

I kulike me ka Lunakiai Kumalae o ka hoike ana ae a ke ahiahi o ka po Poalima aku la i hala e kaa pu mai ana na ona o na waapa lawai'a me na kanaka oluna o ia mau waapa malalo o ke kanawai e koi ana e kuaiia na opu o @a i'a a e laweia na pihapiha mamua o ka hookomoia ana aku o ia mau i'a iloko o ka hau, a e hookoia aku ana ke kanawai maluna o lakou elike me ia i na kanaka kuai i'a maloko o ka makeke.

 

Ua hoike pu ae ka Lunakiai Kumal@e i kona kukakuka ana me ka Hope Loio Kalana B.A. Vitousek ma ia auwina la ma ka mea e pili ana i ka waiho ana i na i'a iloko o ka hau, a ua olelo aku ka ka hope loio kalana iaia, elike me ke koi a ke kanawai i na kanaka kuai i'a maloko o na makeke, pela n@ i na kanaka maluna o na waapa. Ina aole e hoomaemae ana na kanaka lawai'a i ka lakou mau i'a mamua o ka hookomo ana i ka hau, e ko@o ia aku ana lakou e lawe mai i ka lakou mau i'a apau o ka loaa ana i k@ la i ka makeke.

 

E kauia @na he mau hoailoha maluna ae o na wahi apau e kuaiia ai o na i'a hau, i hoohu@kau ole ia ai me na i'a makamaka hou loa. Mamua aku nei he hana maa mau @a na kanaka kuai i'a ma na pakaukau ka hookomo pu ana mai i na i'a kahiko me na i'a hou @ a hookahi kumukuai e ku@iia mai ai ma ke ano he i'a hou, eia @ae ma ka mea oiaio he mau i'a hau.

 

KANALUA IA KA LOAA MAI O NA LAKO MEAAI.

 

E loaa mai ana paha na lako meaai koeana a ka oihana kaua i noiia aku nei i Kaleponi e ka Meia Fern, aole paha. Ina he mau lako meaai koe a ka oihana kaua e hiki ana e loaa mai ma kahi @oahu o na lako meaai ma Kapalakiko, alaila loaa he manaola@a, a in a aole, a @a nele loa ana ia.

 

O keia ka lono o ka hoikeia ana ae i ka Meia Fern ma ke kelekalapa o ke kakahiaka Poaha aku la i hala mai ka luna mai nana e malama a e hoomalu i na lako meaai, o ka oihana kaua mai Kapalakiko mai. Ua lilo ke kelekalapa o ka loaa ana ae i lono e hoalaia ae ai na manao kahaha iloko o na makaainana no ke kumu aia malo@@ oia kelekalapa ua hoakakaia he paemoku o Hawaii nei i lilo aku ia Amerika elike me ko na mokupuni Pilipine, a e hoakaka ana ke kelekalapa aohe kauoha i loaa mai i ka luna nana e malama na lako meaai mai ke keena aupuni mai e ae ana i ka haawila mai o na lako meaai, ua ike ia me ka hoike maopopo ana mai aole o Hawaii he pana@aau no Amerika, a no ia kumu aole o Hawaii i kuleana iloko o ka mahele o na lako meaai.

 

O keia malalo nei ke keleklapa:

"Ma ka mea e pili ana i ke kelekalapa i loaa mai o ka la 3 o Augate, ua loaa mai he mau a'o ana mai Wakine kona mai, aohe kuleana o na mokupuni i onaia e Amerika iloko o na mahele o na lako meaai, aka nae, ua loaa mai he mau a'o ana i keia keena, in a he mau lako meaai kekahi e hiki ana e loaa e hoounaia aku ana ia ma ka mahele papa ekahi o ka haleleka; in a he mau lako meaai kekahi e hiki ana e loaa e hoounaia aku ana ia maluna o na mokuahi, a ia manawa oe e hoikeia aku ai.

 

"Kakauinoaia, DEVOL."

Ua hooholoia ma kela Poaha, mahope o ke kuka ana o ka Meia Fern ame ka akena kuai no na lako o ke kalana Wm. Miles ame kekahi poe e ae, aole e kelekalapa hou aku, aka e waiho aku i ka hana na ka Elele Kalanianaole e hana mai no ko Honolulu nei mau pono ma Wakinekona.

 

HE 264 HANAU A HE 101 MAKE ILOKO O AUGATE.

 

Iloko o ka mahina o Augate i hala he 264 ka nui o na hanau i hoikeia ae i ka Papa Ola no Honolulu nei, a he 101 mau make ame 92 mau paa mare.

 

No na make he 66 mau kane a he 35 mau wahine. He 24 mall o ka 5 makahiki, a mailoko ae o keia 25 he 16 malalo o ka hookahi makahiki. He 10 e aneane e haakohi. Na Hawaii ame hapa-Hawaii 4; Pukiki 2; Kepani 2; Amerika 1; Korea 1. Eono mau make i ninaninauia na kumu; 9 i kahaia, a he 12 i koroneroia. He 51 poe i make maloko o na halema'i. Mawaena o 101 po3 make he 13 poe noho paa ole maanei, ua like ia me 88 poe noho paa maloko o Honolulu. Huina lahui i kohoia maloko o Honolulu he 78,200.

 

Ma na lahui penei na make: Kepani, 32; Hawaii ame hapa Hawaii, 31; Pake 14; Pukiki 8; Amerika 5; Pilipino 4; Korea 3; Kelemania 2; Pelekane ; Poko Riko 1.

 

O ke akepau no ka ma'i luku nui, he 21 poe i make ia ma'i. Ehiku poe i make i ka numonia, 7 i ka ma'i hi, eha i ka ma'i puuwai, ekolu no ka inu ana i ka laaumake, elua no ke kawwe ana, a elua no ke piholo ana. He 12 i make mamuli o na palapu ame na eha maloko o ke kino.

 

ola ma Hilo, Hawaii, no kekhi mau la lehulehu, uaa hoopuka ae na lunanui o ka papa oia, no ka pili ole o ka hewa iaia, me kona hoomauia aku e paa no oia ma keia kulana mua, ke kulana hoi i kapaeia ae ai oia e ka Peresidena Paxson o ka papa ola.

 

HAULE HE BEBE A PAKELE KONA OLA>

 

Ma ka auwina la o ka Poakahi aku nei i hala i haule ae ai he kaikamahine Pilipino o hookahi wale no makahiki mailuna aku o ka lanai o ka hale o kona mau makua, mauka ae nei o Kapalama, ma ka ulia pomaikai wale no, i hoopakeleia ai kona ola mai ka make mai.

 

Ua haule kela bebe mailuna aku o ka lanai, ma kahi he iwakalua kapuai ke kiekie,  no ka hopohopo loa o kona makuahine, o loaa ka poino i kana bebe, ua laweia mai me ka awiwi no Kapalama Settlement, malaila i @welawe@a ai kekahi mau lapaau ana no ka pono o kela kamaiki.

 

Mai Kapalama Settlement mai i lawe loa ia mai ai no ka halema'i o na ulia poino, a ma ka nana ia ana malaila, o na wahi i poino, ua manao na kauka o kela halemai'i, he mea maikai, ka hoihoi loa ana maloko o ka halemai'i o na kamali'i.

 

Ua hooko ka makuahine o kela bebe ia kauoha, eia nae ka mea apiki, he manawa pokole wale no ka waiho@a ana o ka bebe maloko o ka halema'i o na kamalii, a mamua hoi o ka hoea ana aku o ke kauka, ua lawe hou ia aku la ua bebe nei mamuli o ka makemake ole o ka makuahine no ka nui loa o na puka aniani o ka rumi, i waihoia aku ai kana keiki.

 

MALAMA NA PILIPINO HE HALAWAI AKEA.

 

Malalo ae nei o Aala Paka, ma ka auwina la o ke Sabati aku la i hala, i malama ae ai na Pilipino i kekahi halawai akea, e hoeueu ana i ka manao o na Pilipino, e komo pu aku iloko o ka manao olohani, me ka poe olohani o na hale hanahao i keia manawa.

 

Malaila ae kekahi mau alakai o ka hui uniona maanei nei, o na alakai no o ka poe olohani o na hale hauahao, a mamuli o ke kono mai ke alakai mai o na Pilipino, ua kaa ka noho hoomalu ana o kela halwai ia Mr. Kerwin, kela haole o ka hoopauia ana mai ke Catton Neoll aku, a o ke kumu hoi i ala mai ai o ka manao olohani, no kona hoihoi hou ole ia ana i ka hana.

 

Imua o kekahi heluna nui o na Pilipino i akoakoa ae ma kela halawai, i hoeueu mai ai ko lakou alakai i ka manao olohani, a ua apenuia aku ia manao, aole wale ena Pilipino ma Honolulu nei, aka e kekahi mau Pilipino i hoounaia mai ke ano he mau elele mai na mahiko o keia mokupuni.

 

O ka manawa nae e kaheaia ai kela olohani e na Pilipino, e noho hana nei ma na mahiko, aole i maopopo i keia manwa, aka aia a noho ka aha kukakuka o ka a@ahui a na Pilipino, ma kekahi manawa a o ka lakou mea e hoouolo ai o ka @nea iho la ia e hookoia aku.

 

Mahope o ka hoakaka ana o ke alakai o na Pilipino i kon manao ma ka lakou olelo makuahine imua o na Pilipino, ua konoia o Mr. Kerwin e hoakaka i kona manao, ua kalele ikaika oia i kana mau olelo, e ku@e ana i na haku hana, me ka olelo ana, o na limahana e noho nei ma na mahiko, ua oi aku ke ino o ko lakou hoohanaia ana mamua o ka hoohanaia ana o na Negero iloko o na la e laha ana ka hookauwa kuapaa ma Amerika.

 

Ua hoeueu aku oia i ka manao o ka poe i akoakoa aku ma kela halawai, o ka hana pono wale no, i na limahana apau, o ia ko lakou komo ana iloko o ka hui uniona, me ka nana ole ma ka ili, a ma ka lahui paha. Ina e lokahi ana na limhana apau e komo i ka uniona, o ke alahele wale no ia nana e kon@ aku i na haku hapa e kukuli mai imua o lakou.

 

He elua mau mea haiolelo hou ae mawaho o kela mau mea mua, he hookahi Pilipino me Mr. Jesse Poole, kekahi o na alakai o ka poe olohani, a wahi ana, o ka uku e loaa nei i na limahana o na mahiko, he iwakalua dala no ka mahina, ua haahaa loa ia mamua o ka uku e loaa nei i na paahao ma Amerika.

 

HOPUIA NO KE KI ANA I KA PUAA LAKA.

 

He ekolu mau kanaka o ka Mokupuni o Hawaii i hoopa'i paahaoia ekolu mahina pakahi no ke ki apa i kekahi puaa laka a make i huikalaia aku e ke Kiaaina Mc Carthy. O ka inoa o keia mau kanaka oia o H.H. Foster, he kanaka hana malalo aku o kekahi mea lawe aelike no ka hana ana i ke alanui aupuni ame elua mau kanaka hana malalo aku on a oia o Joe Foster ame Alfonso Pau.

 

I kulike me ka hoakaka a ka palapala noi no ka huikala ana i keia mau kanaka ma ka la 12 o Maraki, 1919, i hoahewaia ai lakou e k@ aha hookolokolo kaapuni eha no ka hewa aihue ma ke degere elua.

 

E hahai holoholona ana lakou maluna o ka aina aupuni ma ka manawa i kiia ai ka puaa laka a make, ua kauohaia lakou e ki i na holoholona e hele wale ana maluna o ka aina aupuni me kekahi palapala ae i loaa mai ia lakou e hana pela mai ke komisina ululaau mai. Ma ka hoakaka a ka poe i hopuia aole lakou i maopopo o ka puaa a lakou i ki ai a make he puaa laka a he waiwai ia no kekahi kanaka. Ua kuhihewa no lakou he puaa makanahele, pela lakou i ki ai. Aole i hoopaaia keia poe i ka halepaahao mamua o ka loaa ana aku o ko lakou mau p@apala huikala mai ke Kiaaina aku.

 

NA LOAA O NA MEAAI I KUAIIA E NA DAUGHTER OF HAWAII.

 

I kulike me ka meahou i hoopuka@ia aku ai ma ke Kuokoa o Sepatemata 5 e pili ana no ka wehe mai o na Daughters of Hawaii i kekahi kuai nui o na meaai ono i hoomakaukauia e ia ahahui ma na home, ua hookoia ia ha@a ma ka Poaono aku la o ka pule i hala maloko o ka Halekeaka Lanai me ka holopono; ua ikeia ka hua ohaha o ia hana mamuli o ka loaa ana o na dala he $770, aole no na meaao ono wale no i hoomakaukauia i loaa mai ai keia huina dala nui ae la, aka no ka pua kekahi, na muumuu i hana maiauia me kekahi mau dala i haawiia mai ma ke ano kokua ia ahahui, e like me ia e ike ia ana malalo nei, a no ka poe i haawi ae i ka lakou mau kokua ame ka poe i kuai i ka lakou mau mea maikai o ka hoomakaukau ana, ka lakou hoomaikai piha.

 

Na waiwai i kuaiia ame na loaa:

 

No na pai ame na doughnuts…$40.20

No na laulau ame kulolo……210.00

No na ko kanake……………60.25

No na kele âme jams…………54.10

No na papapa i hoomo@aia….11.8@

No ka palaoa âme palaoa palai.10.65

No na meaono a pela aku…….73.65

No na meaai mikomiko………23.@@

No na i'a a pela aku…………..62.05

No na pua……………………108.70

No na muumuu………………72.00

 

Huina………………………..$770.00

 

LILO LA HOLLINGER KA AELIKE A KE KALANA.

 

Me ka nana ole aku i ke ku e a ka Meia Fern ua haawiia aku la no nae ka aelike no ka hoolako ana ae i na laholio kaa otomobile apau o ke Kulanakauhale ame Kalana o Honolulu i ka Nui Hana Laholio Honolulu no ke koena aku o na la i koe o ka makahiki. Ma ka Poalima o ka pule i hala aku la ka haawiia ana aku o ka aelike i@@hui ma ka halawai awakea o ka noho ana a ka papa lunakiai o ia la.

 

Ma ka manawa o ka hapaiia ana mai o na koho no ka noonooia ana ia manawa i ninau koke mai ai ka Meia Fern ia Lunakiai Hollinger i ka inoa o ka ona o ka Rui Hana Laholio Honolulu. "O oe no anei ka ona i" a ua pane aku o Hollinger i kana ninau, "Ae."

 

"He hoopii hoi kau i lawe mai ai e ku a an@ ia W.R. Farrington no ia hana like, @ eia nae hoi oe ke hana mai nei ia mea hookahi, wahi hou a @@ meia.

 

Ua nolia ae ka manao kanawai o ka loio kalana maluna o keia ha@a a ua a'o ia ae ka ka agena nana e kuai na lako o ke aupuni kalana, W@@. E. Miles, e ka loio kalana, o ke kanawai e papa ana i kekahi luna aupuni aole e koho i kekahi hana aupuni ua hoololiia i hiki ai i kekahi luna aupuni ke koho i kekahi hana aupuni ma ka aelike. @@ kuhikuhi pu ae ka loio kalana i ke kanawai 223 a ka ahaolelo hope i hooholo ai, ua hoololiia ka Pauku 168 o na Kanawai i hooponopono hou ia o Hawaii, i hiki ai kekahi luna aupuni, a i ole, kekahi hui paha ana i lilo ai i lala ke koho. Ua hoopauia ka pohihihi mamuli o keia hoakaka a ka loio kalana, a mamuli o ia hoakaka kanawai i lilo ae ai ka elike i Hollinger.

 

Hoomanao i Kahi

 

156-158 Alanui Hotele

 

Mauka o ka Hokele Young.

 

Ua hoao kekahi poe e hana i wahi no oukou e noonoo iho ai, ua nee makou mai ko makou wahi kahiko mai, o ka mea oiaio aole makou i nee.

 

O Kauka Capps ua kamaaina oukou, Mrs. Correa, Kauka Rushforth ame ka poe e ae, he o ia mau no lakou. Aole he kuleana o kekahi kanaka okoa aku o Thompson me ko makou wahi. Hiki ia makou ke olelo Hawaii.

 

Dr. Lewis Edwin Capps

 

Kauka Rushforth,

                        Kokua

 

Thompson Optical

Institute  Co.

 

156-158 Alanui Hokele.

Mauka o ka Hokele Young.