Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 39, 26 September 1919 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

Ike Maka I ka Nani o Waianuenue

O ke kii keia o ka Wailele o Waianuenue (Waianuenue Fall) e ikeia ana o Mr. J. K. Mokumaia e noho ana @ o ka pa laau, iaia I hele ai e makaikai I kela wailele ma kana huakai kaahele aku nei I Hawaii, ma ka mahina I hala me kono mau hosa.

Kuu dear Solomon Hanohano, Alohaa kaua:- Eia no au ke maalo hou aku nei imua ou ma kea no hooluhi, e kala mai no hoi oe; us ike no au e oluolu mai ana no @ i wahi rumi kaawale o ka ipukukui malamalama, no’u kahi wahi keena no kela mau manao e kau ae la maluna.

            I kou manawa ame ko’u mau hoa e noho ana i Keaukaha, Hilo, I kela pule hookahi e ala mau ana au I kakahiaka nui loa a auaukai, I ko’u nana ana mai I ka wai kaulana, e ike mai ana oe mai ia kaha mai, I ke keokeo kohu hau o Maunakea, ame ka pi’o o ke anuenue, me ka nani, no ka mea o ka wena o no kukuna la, aia iluna o ia kualapa, e ike mau ana ai I keia mau nani; no kou uluhua, I kekahi kakahiaka, ua ala mua au ame ka hoomaukaukay ana no ka pii ana e ike maa I keia nani, ua hookoia ka makemake.

            O ka mea a’u i ike ai me kou mau maka, o ia keia: Ma ka nana aku a kou mea kakau, he kupana maoli no, o ia keia: Ma ka’u nana mai, mai kahi au e noho ana he hookai wale no anuenue, a I ko’u hiki ana I kahi e lele ana ka wai, me he la he nui na ano anuenue, a e i ke mai oe e kuu Solomon I keia; mai kahi a’u e noho ana ahiki I ka wailele o Waianuenue, he 11 mile ia, nolaila o ia kau koho iho. He mamao au no e ike mai ai me ka maikia, a I hou hiki ana I kahi o ka wai a lele ana, e ike ana oe ikeia mau mani au e hoike ae la maluna, aole I na manawa apau.

            I ko’u ike ana owau wale no, a i ka lua mai o ka la, ua ala kakahiaka makou no ka manao e loaa aua elike me ka la mua, aole I loaa ia mea maikai.

            E wehewehe aku au I ka ka’u mea I ike ai, o ia keia: Hookahi anuenue e pio iho ana maluna o kahi e lele ana ka wai mai kahi au e noho ana I Keaukaha, a I ko’u hiki ana I kahi e lele ana ka wai, e ike mai oe e kuu hoaloha, e pa mai ana kahi makani aheahe mai ke kai mai, he pohu la’I pu kela, a na keia wahi oaniani makani I kaomi aku I ka lele ino mai o ka wai a punohu ae la a lele ae la na hunawai ma o a maanei me ka nani, e ike auanei oe I ke kau mai o ke anuenue. He nani maoli! Ua ike maka maoli au I kela nani mahope mai, aole loaa hou o kela nani, ma kau koho iho me he la he manawa wale no paha, ma ka manawa e loli ai ka pa ana a aka makanani no ka mea e makai mau ana mahope mai, aohe loaa hou ia mea maikai.

            I kekahi kakahiaka nui, ua hiki aku au me kuu wahi keiki no ke ake no e ike, aole mea I ikeia, a hui aku la au me ia mau lede I kamaaina iau, a ninau aku la I ka laua mea I ike olelo mai la laua, aole laua i ike I ke anuenue, a pela aku ana, ahiki I kou hoi ana mai.

            E kuu Solomon, he mea kupanaha maoli no kea no o keia wai, ua lohe mai au I ka poe kamaaina, I ka wa kakahiaka nui, e ike ana oe I ke anuenue, nui kou manawa I holo ai, aole i loaa main a ulia laki, a I kou manawa I hoopalaleha ai, me he la I paiia ae kuu maka Ia kakahiaka, ua ike maoli I kona naui au e poina ole ai I kona inoa, I kaulana. Ua manao maoli no au ua pili maoli no au ia lakou la ma, ek kala mai, aohe no a he piikoi a lohe mai I ke a’o; o ia hoi kou mea I ike I, manao no au aole no paha he mea o ia ano I loaa ia mea maikai.

            Nolaila e kuu dear Solomon, e ike mai oe, aole e hiki ke poina ia kiea mea maikai, a I ole ua nui no paha na makamaka maikai I loaa keia haawina; ua manao no hoi au, heaha ka waiwai o keia mea ke hoolahaia, aka me kou noonoo ana me he akahele loa, ua kupono maoli o ia keia, ua kaulana kona inoa I ka wa kahiko ahiki I keia au hou ma o kona inoa la, Waianuenue Fall.

            Ina o ia iho la ka mea oiaio, aole loa au I pai iho iau, aka ua loaa mai iau na @ laki I kou ike maka ana I ka mea I loho wale ia ai a ka naenae ae la au I keia mau wahi lalani mele: Waianuenue anuanu au, Hoi ae I ke Aukaha, pumehana au.

            Ekuu Solomona, ua nui maoli keia hooluhii ana ia oe ame na hemahema pu no hoi, aka, manao no au e opulii mai ana no oe I keia mau manao, pela no nae kaua e. pono ai,  a maluna ae o na mea apau, me oe kau welina pau ole, ame no keiki limahei o kau mikini nana e hoomalamalama apuni neia mau mokupuni kou iini pau ole me ka mahalo.

            Kou oaio, J.K MOKUMAIA. Moanalua, Sept 22, 1919.

KAHEA HALAWAI O NA AHAHUI MOKUPUNI O KA HOOMANA NAAUAO O HAWAII, MOKUNI O OAHU

            I na lala apau o ka Ahahui Mokupuni o ka mokupuni o Oahu nei o ka hoomana Naauao o Hawaii, ame na Ahahui apana apau I kuleana I na hana o ua ahahui mokupuni la, ke hoikeia aku nei ka lohe ia oukou e malamaia ana ko kakou ahahui mokupuni I hoikeia ao nei maluna ma ka luakini o Kealaula o ka Malamalama, ma Koula, Honolulu, ma ka la 23 o Oktoba. 1919, hora 9:30 a.m.

            Nolaila, ke kauoha nei keia o kela ame keia ahahui apana ma na ekalesia o ka Hoomana Nauao o Hawaii, ma Oahu nei, e oluolu e hoouna ae I ko ou kou mau elele ma kahi I hoikeia ae nui maluna,  ko oukou mau elele malalo o ka nui o ko oukou mau ahahui.

            E hanaia mai no hoi ka oukou mau hoike elele ame ka oukou mau hoike oihana, e hoomaka ana mai ka mahina mai o Aperila, 1919, a pau, ma ka mahiua o Sepatemba, 1919.

            ROGERS L KEKUEWA, Kakauolelo Ahahui Mokupuni o ka Mokupuni o Oahu, Hoomana Nauao.

                       PIHOLO HE BEBE ILOKO O KA WAI A MAKE A PALOLO.

            He bebe na Mrs. Lee Pal Chun, he Korea, o ke Alanui 5, ma ke Awawa o Palolo, o hookahi makahiki, ka I make ma ka Poakahi iho nei mamuli o ka haule ana iloko o kiowai mamua mai o kea lo o ka hale. Ma ka hoike a ka makuahine I ka oihana makai ua nanea loa oia I ka hana iloko o ka hale a I koua haohao ana I kana bebe hoomaka mai la ka oia e huli a loaa mai ka bebe iaia iloko o ke keowai ua make. Ua lohe no ka oia I ke kuho ana o kekahi mea iloko o ka wai aohe nae ona houpe ae no kana bebe paha ia kuho, ua haule iloko o ka wai eia iho ka a I kona haohao ana, no ka nalowale, ia huli ana mai e waiho ana iloko o ka wai.

 

            LONDON, Sept. 19. --- Ua hoohalaia e ke Sir Gordon Howai ma kekahi manawa I hala no ka hana no ka hoomakaukau Emepera mua o Kelemania a ua pau ia hana elike me ia I hoolahaia ae ma ka po aku la I hala. O kahi e hookolokoloia ai ka emepera mua aohe I hooholoia.

 

KAHEA HALAWAI AHAHUI MOKUPUNI O MAUI, I HUILA, HOOMANA NAAUAO

            I na lala apau o ka Ahahui Euanelio Mokupuni o ka Mokupuni o na Maui I huiia, o ka Hoomana Naauao o Hawaii, a pela hoi me na lala o na Ahahahui Apana I kuleana I na hana o ua ahahui mokupuni la I hoikeia ae nei maluna, ke hoikeia aku nei ia oukou ka manawa e noho ai o ko oukou ka manawa e noho ai o ko oukou ahahahui mokupuni ma ka la 16 o Okatoba, 1919, hora 9:30 a. m., ma ka luakini o Kaolino o ka Malamalama, ma Pauwela, Maui.

            No laila o kela ame keia ahahui I kuleana a I kouhaia ma ko oukou mau ahahui, e oluolu e koho I ko oukou mau elele, aole hoi e emi iho ko lakou helouna malalo o ka nui o ko oukou mau ahahui, a e hoouna ia ae no hoi lakou ma kahi I hoikeia ae nei o kahi e noho ai o ko oukou ahahui, me na makaukau e pili ana I na hana o ia ahahui.

            E hana I ka oukou mau hoike elele ame na hoike oihana a na lunakini, e hoomaka ana mai ka mahina mai o Aperila a pau ma ka mahina o Sepatemaba, 1919, 9 I loaa ai he hoike papahelu o na hana o ko oukou mau ahahahui ma ka moolelo o ko oukou ahahui mokupuni.

            ALEX GEORGE,

Peresidena Ahahui Euanelio Mokupuni, Mokupuni o Maui I Huiia, Hoomana Naauao o Hawaii.

 

NA LEKA KII OLE IA MAI E WAIHO ANA MA KA HALELEKA

AHIKI I SPET 20, 1919

Alapepa, Mr; Ekela, Samuel; Hokelili, Mr; @, George; Kalani, Levi; Kaai, David K; Kaaiahua, Mrs. Elizabeth; Kaaha, Hiram; Kailianu, Jack; Kalilikane, Moses; Kauhi, Mrs Sam; Kahikina, John (2); Kahale, Miss Ruth; Kahiona, Mrs E K; Kanewa, Annie P; Keao, Tong; Kiaha, Henry; Kualopi, Harry; Mahuka, Mrs Constance; Nahale, Mrs Julia; Pio, David; Pelenako, Henry; Puhi, Mrs Naukana; Waihoikala, Geo.

E ninau ma na leka hoolahaia, ke kii mai.

D. H. MacADAM.

            Lunaleka

LILO O HONDURAS I KA POE KIPI

SAN JUAN DEL SUR, Sept. 19,- Ua lilo aku ke kulanakauhale o Tegueigalpa, ke kapitala o Honduras, aia iloko o na lima o ke Kenerala Lopex Guiterrex, ke alakai o ka aoao kipi, ame kona mau pualikoa, ua lanakila ka aoao kalaiaina hookahuli aupuni, elike me ka hoakaka a ka lono kele kalapa o ka hoea ana mai I San Juan Del Sur, mai ke kapitala mai nehinei. O na pualikoa o ke aupuni I hoomau aku ai I ka paio ana I ka palikoa a Guterrex mahope o ka holo mahuka ana aku I kuaaina o Peresidena Bertrand elua pule I hala, ua hoauheeia, a ua holo aku oia amen a koa kipi a komo mai la iloko o ke kapitala.

Aua no ma Puerto Cortex ka mokukaua Amerika Cleveland kahi I ku ai, a he puali koa marina uuku ka I hooleleia aku iuka o ka aina mai ka mokukaua aku ma ka la 11 o Sepatemaba, a ke hoomau mai la lakou I ka hoomalu ana I na waiwai o na lahui e amen a ola maloko o kela kulanakauhale.

Ua hoauheeia aku ke Kenerala Guiterrex ame kona mau koa 1500 me ka hookauliiliiia ma ke kaua I hooukaia o ka la 1 o Sepatemaba, e ke Kenerala Florex, ke kenerala o ke aupuni, ma ke kaua I hoooukaia maloko o na mauna kokoke I ke kapitala. Ma ke kaua hope mai I hoauheeia ai na pualikoa o ke aupuni. O ka lilo pio ana aku la o Santedro Sula, oia ka hikimua no ka hookahuliia ana o ke aupuni, pela ka oleloia.

            O na lono lauahea e olelo ana e komo mai ana o Amerika e uwao maloko o Honduras, I mea e hoiaioia ai ke koho baloka me ka pololei ma keia mahina ae, ua holopuni ae ia maanei mehe lalapa ahi la.

HE LEO PAIPAI

            I na Ekalesia, na Kula Sabati amen a Ahahui C. E. o ka Mokupuni o OahuL Aloha oukou:- Aohe au e hiki aku ana I ka halawai o ko kakou aha ma Waialua, no ia mea e oluolu oukou e haawi ae I na dala ola o ka aha ma ka lima o S. K. Kamaiopili.

            Eia kekahi: Ina oukou e noonoo no na kokua ma ked ala no kekahi mau hana a kakou, eia iho ka nui o na dala apau e waiho nei:

            No ka Ahahui Kula Sabati me Komite Hoeueu, $55.65; a ne ka Ahahui C. E me Komite Hoeueu, $44.65.

            Me Ka mahalo, . S. H. Oni, Puuku, Honolulu, Sept. 22, 1919.

AOLE O FRANK KERWIN E HOIHOI HOU IA ANA I KA HANA

Aole o Frank Kerwin, ke kanaka hana I hoopauia ai mai ka halehana hao mai a Catton Neill Co,, a no kona hoihoi hou ia ana ae hoi I ka hana a I hooleia ai I olohani ai na limahana 750 o ia hale hana hao ame ka Honolulu Iron Works, e hoihoi hou ia aku ana I ka hana. O keia kekahi o na manao ano nui I hooholoia ma ka ahakuka o ka Poalima aku nei mwaena o ka poe olohani amen a luna nui o na halehana hao ame Richard Halsey, ke komisina ederala o ka buro o na limahana I hookohuia mai ai e ka lunanui o ka buro o na limahana ma Amerika ma kea no I kanaka nana e uwao a e hoolaulea mawaena o na luna nui o na halehana haoame na limahana olohani.

            I kulike me ka lono I hoikeia ae, mahope o ke kukakuka ana o na kanaka olohani, ua lokahi ka lakou ma keia manao aole o Kerwin e hoihoi hou ia ae I ka hana, a ma ia hooholo ana I hookaawaleia aku ai ke kumu o ke ala ana mai o kela olohani loihi aneane e piha ka mahina, eia nae aole no I pau ka pilikia.

            He halawai hou ka I noho ma ka Poakahi nei, hora 9, maloko o ke keena o ka Lunauana Halsey, a ma ia manawa I noonooia ai ka ninau wehe hamama ana I na halehana. Ma na lono I hoikeia mai ua nui ka makemake o na kanaka e hoi hou I ka hana, eia nae aole o lakou makemake I ka wehe hamama ia o na hale hana, a ma ka aoao hoi o na hui halehana hao he makemake lakou e loaa I mau kumu aelike maopopo ma na aoao elua e loaa ole ai kekahi manao kuhihewa ma nei hope aku, a maluna o ia mau kumu aelike e hoi hou ae ai na kanaka I ka hana.

            He lono I hoopuaia ae ma kela Poalima aku nei e olelo ana e hoihoi houia aku ana o Kerwin I ka hana no hookahi la, alaila waiho aku ioa I ka hana me ka makai, a ma ia hana ana e loaa ai ka manao maikai i na kanaka olohani, a ma ia manawa hookahi no hoi e apono aku ai oia I ka manao o na hui aole oia e hoihoi hou ia aku I ka hana. Aohe I holopono keia manao, elike me ka mea I hoikeia ae ai. Ua hoike pu ia ae oiai na kanaka hana ua hoololi I ko lakou manao no ka hoihoi hou ia ae o Kerwin, eia nae aole lakou wale no a maluna o ka aelike e apono ana I na rula no ka wehe hamama ana I na halehana, elike me ia I waihoia mai ai e na hui hana hao, aka, ua hole loa kuka poe uniona aole lakou e hoi hou I ka hana malalo o kela aelike.

            E HOPUHOPULA ANA KA POE HOLONUI

            Mamuli o ka malama pono ole ia ana o kea no o ka holoholo ana I na kaa ma na alanui aupuni, a hui pu iho no hoi me ka hopohopoia, no ka palekana o ke ola o ka lehulehu, eia ka oihana makai ke hakilo pono loa mai nei I na kaa holonui, I ko lakou mau kaa, he hookahi wale no hana, ma ka aoao o na makai, o ia ka hopu ana aku ia lakou a paa, a lwa ae I ka halewai.

            Ma ke Sabati aku la I hala I hoounaia aku ai na makai mokokaikala e hele e nana I na kaa ototmobile e holo ana no na apana kuaaina aku nei, ma ka huli o Puuloa ame Waialua, a ua haawia aku ke kauoha I na kiakaa otomobile, a akahele loa ko lakou hooholo ana I ke kaa, ma na alanui aupuni.

            He hookahi nae kiakaa i paa ae i ka hopuia ma kela Sabati, no ka holonui, no ka mea ua ikeia kona kuupau ana i ka holo o kona kaa, no kona makemake e kaa mamua o kekahi may kaa otomobile e ae e holo ana mamua o kona kaa, a i ka hoea ana i ka hale hoolulu kaa o Puuloa, i paa ae ai oia i ka hopuia.

            Ma ka olelo a ka makai nana i hopu i kela kiakaa, ua loaa mua aku ke kauoha iaia ma Aiea, e akahele i ka hooholo ana i kona kaa, ua maopopo nae kona hooko ole i kela kauoha, mamuli o kona holonui ana i kona kaa, eia nae o ka hopena o kona hookuli, o ia no ka paa ana i ka hopuia.

HOOLEIA KE KOI UKUHANA A NA PILIPINO

            Mamuli paha hoi o ka olohani o na limahana poola ma Kapalakiko, pela hoi ka hana olohani ma Amerika a ma na hale hanahao no hoi iloko o keia may la, i pahola aku ai ia hana hookahi iloko o ka noonoo o na limahana Pilipino poola maanei nei, a haalele aku la lakou i ka hu'e ana i ka moku papa o ka hui o Allen & Robinson ma ka @ la o ka Poakahi nei, mamuli o ka hooleia ana mai o ka lakou koi, e hoomahuahuaia ae ko lakou uku hana, mai ke kanakolu- kumamalima keneka o ka hora a i ke kanaha keneka.

            Ma ka la Sabati aku nei ke ku ana mai o na mokukuna lawe papa o ka hui o Allen & Robinson, a i ka wa i hele aku ai na Pilipino ma @ o ka hookahi haneri me kanalima, no ka hu'e ana i ka papa, ua waiho pu aku la lakou i ke koi, e hoomahuahua hou ia ae ko lakou ukuhana, ua hoolea mai nae ia koi, a i ka wa i ae ole ai na Pilipino e hana, ua kipakuia lakou mai ka uwapo mai.

            I wahi nae e hu'eia ai ka papa mailuna mai o kela moku, ua waihoia aku ka aelike me ka hui o McCabe, Hamilton & Renny, no ka lawelawe ana i na hana apau, malalo o ka aelike, me ka lawe ana aku o ka hui o na poola i ke ko'iko'i o ka hoomaka koke ana e hu'e i ka papa mailuna mai o kela moku ma ke kakahiaka ae o ka Poalua mai.

            HOOLE KA PAPA OLA I KA WAIHO OIHANA A KAUKA PATTERSON

            No ka lokahi ole me kona kokua, elike me kana kumu o ka hoike ana ae, i hoihoi ae ai ke Kauka L. L. Patterson i kona hookohu i ka Papa Ola, eia nae, ma ka noho ana a ka Papa Ola ma kana halawai o ka Poaha aku nei o ka pule i hala ua hoole ia kino i ka waiho mai o ke Kauka Patterson i ka hana. O ke Kauka Patterson ka lunahooponopono o ka buro kinai ma'i akepau, ka laau lapaau ame ka hana pili i ka huki a hana ana i na niho o na keiki o na kula aupuni.

            Ma ia manawa hookai a ka papa i noho ai ua hoikeia aku i ke kauka wahine Ruth A. McKellar kekahi manao e ka papa, a maloko o ia manao i ikeia ai ka lokahi ole o ke Kauaka Patterson me kona kokua, Ruth A. McKellar, ma ka hoonee mua ana i ka hana o ka buro kinai ma'i akepau no kekahi manawa i hala aku.

            I ka mawa i laweia aku ai ke Kauka Patterson e ka oihana kaua iloko o ka manawa kaua, ua hoonohoia ae o Kauaka McKellar i mean nana e malama na hana o ka buro ma'i akepau no ka manawa. Ma ka manawa i pau ai ke kaua a hoi hou ae ke Kauka Patterson ma kona kulana hana mua, mai ia manawa mai ka hoomaka ana o ka paio mawaena o na kauka elua a ua hele loa aku la ia hana ahiki i ka hahana loa ana a kakau okoa ae ka Peresidena Paxson i leka ia Kauka McKellar e hoakaka ana o Kau Patterson ke poe o ka buro, a e pono oia e hoolohe i na mea a ke Kauka Pattersn e kouoha mai ai iaia.

            Ma ka hoaka a Kauka Patterson imua o ka papa mamuli o ka lokahi ole o na manao mawaena on a ame kona kokua ua manao oia he mea pono iaia e hoike ae ia lokahi ole o laua ia Mr. Paxson, a ma ka pane a Mr. Paxson iaia i kane ke kupono e noho poo ma ia buro a e malama aku oia. Wahi hou a Mr. Patterson imua o ka papa ua hoole kona kokua i ka lawe ana aku i na kauoha mai iaia aku a ua hana aku elike me kona makemake.

            Ma ka hoakaka a ka Hope Peresidena Kirk B. Porter i ka papa i ka manawa i kaawale aku ai ke Kauka Mcellar me ke ku i ka mea i makemakeia, aka i ka mawa i hoi hou ae ai ke kauka, mai ia manawa mai ka huki like ole ana o ke kokua i ka hana me kona poo ma ka oihana. Ua hoao oia e hoopau i na kuee mawaena o na kauka elua, aka ua ike oia ma ia manawa aohe i pau, a ua ike iho oia i kona kuhihewa, oiai nae ua a'o aku oia ia laua e hoopau i ko laua paio ana a e huki like i na hana o ka papa.

            Ua hoike ae ke Kauka Patterson i ka papa i ko Mackaye makemake e hoi hou mai i Hawaii nei a e lawe hou ae i ke kulana hana mua ana i lawelawe ai maloko o ia buro, a ua hoike ae i ka uku $225, he uku ana i manao ai e ae mai ana no o Mackaye.

            O Mackaye ka Kauka Patterson kokua i makemake ai, no ka mea, he makaukau oia, a ua nui no hoi kona huli ana i na mea e pili ana i ka ma'i akepau, a he kanaka no hoi i hoike i kona makaukau ma ka manawa mua ana o ka noho ana e hana ma ka buro ma'i akepau

            Ua hoikeia e ka hope peresidena i ka papa ko Kauka McKellar noi ana aku e aeia aku oia e holo i ka Hikina me ka uku pu ia aku iloko o ia manawa no ka hoomahuahua ana ae i kona ike lapa au i ka ma'i akepau, a ua pane aku oia in a no kona manao pela aole oia e ukuia ana, no ia manawa ana o kaawale ai.

            Mahope o ko Kauka Patterson haalele ana mai i ka halawai ua noho ka papa e noonoo no kana noi e hookuu aku iaia a ma ia noonooia ana ua hole ka papa i ka hookuu ana aku iaia mamuli o ke noi a ka Loio Kuhina Harry Irwin, mahope o keia ua kauohaia ae ke kakauolelo o ka papa e hoike aku ia Kauka McKellar e pono oia e hana me ke Kauka Patterson me ka lokahi a i ole pela e hoihoi mai oia i kona hookohu.

APONO OLE IA KO KAUKA TROTTER WAIHO ANA AKU I KA HANA

            Ma ke kakahiaka o ka Poaha aku la i hala i loaa ae ai ka pane i ke Kauka F. E. Trotter, ke poo hoomalu ma'i o ka Pap Dla Amerika ma Honolulu, maluna mai o ka mokuahu Great Northern mai ke poo nui mai o na kauka ma Amerika e hoole ana i ka waiho ana aku on a i ka hana a ka Papa Ola Amerika i kumu e hiki ai iaia ke lawe ae i ke kulana peresidena no ka Papa Ola Teritore. Hehooiaiio ana mai keia, i kekabi mau lono i loaa ae i kekahi poe ma ka leka, aole oia e aeia mai ana e waiho aku ia kulana. Mamuli o keia hooleia ana mai la o kana waiho oihana o ka hopena i ho @ o ka hiki iaia ke lawe i ke kulana peresidena no ka Papa Ola Tertore i haawiia aku ai iaia o ke Kiaaina McCarthy.

            Ua hoike ae ka ka Kiaaina ma ia la aohe oia i hooholo loa i kona manao ia manawa no kana kanaka e hookohu ae ana n ke kulana peresidena no ka Papa Ola. Ke noonoo mai la no ia me ke akahele loa mamua o kona koho ana i kana kanaka i manao ai he kupno no ia kulana.

            Nui ka wela o keia mau la e nee nei, nui pu me na ma'i fiva i laha nei i a loko nei- o ke kulanakauhale o keia mau pule e nee nei.

            KE PAHOLA NEI KA MA'I FIVA

            I kulike ai me na hoike i loaa ae i ka papa ola iloko on na la aku la i hala, oia ke pahola mai nei ka fiva taifoi ma kekahi mau wahi o keia kulanakauhale, ka mea hoi nana i hookomo aku i na manao hopohopo iloko o na kauka o ka papa ola, e nui mai ana ka pilikia, ke ole e laweia ae kekahi mau keehuna e kaohiia aku ai ka pahola awiwi ana mai o keia ano ma'i.

            Aia mauka o Nuuanu, a ma kekahi mau wahi ma Kalihi, i ikeia ai kela ano ma'i i keia manawa, elike me ia ia hoikeia ae ai e na kauka. No ke'a mau hoike ana i hoakaka ae ai o Kauka W.T. Wayson i kona manao, he mea pono loa i na luna oihana o ke kulanakauhale, ke makaala loa i wahi e loan ai ka wai maikai i ka lehulehu.

            Wahi ana, o ke kulana o na luawai hooki'o mauka o Nuuanu e waiho nei i keia manawa, he kulana ia e hikiwawe loa ai ka pahola ana o ka ma'i ma kela ame keia wahi, no ka mea, mai ia mau luawai hooki'o mai ka wai a ka hapanui o na makaaiuana e inu nei i keia manawa.

            Iloko o na la he iwakalua kumamalua aku nei i hala, he eiwa ka nui o ka poe i loohia i ka ma'i fiva, i hoikeia ae i ka papa ola, a  o ia ka Kauka Wayson i olelo ae ai, ua hopohopo loa oia no ka inuia o ka wai i hooki'oia maloko o na luawai, oiai no nae, ua nui na manawa i kamailioia ai, e hoomaemaeia kela wai, aole he manawa i hoea mai ai i ka hookeia ana o ia manao.

            Ma ka manao nae o kekahi poe, no ke kumu o ka pahola ana o ka fiva iloko o keia mau la, mamuli no ia o ke aano o ke ea, no ka mea he keu aku ka wela i ke ao ame ka po, me ka pa mau mai o ka makani mai ke kai mai.

            EKOMO ANA MA KA HANA KANU HALAKAHIKI

            I kulike ai me ka hoakaka a ka nupepa Hilo Herald, aia ke noonoo mai la kekahi poe o Hamakua, Hawaii, e komo ma ka hana kanu halakahiki ma keia mua aku, a e hoopau i ke kanu ana i ke ko, ma kekahi mau eka aina mahuahua ma Paauhau, Hamakua, Hawaii.

            Aia ma kahi o ka elua kaukani @ nui o no ika aina, i manaoia ai e kanuia aku i ka halakahiki, o kekahi o kela mau eka i keia manawa, ua paa i ko kanuia i ke ko.

            O ke kumu nui i ala mai ai o ka manao iloko o kekahi poe ma Hamakua , e komo aku ma ke kanu halakahiki ana, o ia no ka holopono ole o ke ko ma kela wahi no ka nui o ka la, me ka maloo o ke ko, aka no ka halakahiki, aole o lakou kanalua iki no ka holopono ma kela wahi, no ka mea he uuku loa ka makeake o ka halakahiki i ka wai.

            Ma ka manawa e hoomkaia aku ai ke kanu ana i ka halakahiki, ia wa hookahi e kukuliia aku ai i hale hana halakahiki. Ma ka hoeake a kela nupepa, ua hoao kekahi poe e kanu i ka halakahiki maloko o ko lakou mau pa ponoi, me ka ikeia o ka maika o ka ulu ana, a i ka wa e hua mai ai, ua nunui maoli ka hala, me ka momona pu.

            O Mr. A. M. Cabinha me kekahi poo e ae o Hamakua he eono ka nui, ka i manao loa e komo aku ma kela oihana kanu halakahiki, a e waiho i ka oihana kanu ko, no ko lakou manaoio o ka halakahiki ka mea oi aku o ka holomua ma kela wahi, mamua o ke ko.

            MAKEMAKEIA E HOIKE AE KA POE MA'I I KA PAPA

            I kulike me ka olelo hooholo a ka Papa Ola o ka hooholo ana ma ka Poaha o ka pule i hala aku la, a he olelo hooholo hoi i kupono e hooloheia e ka poe apau i loaa i ka ma'i akepau, i ka manawa a lakou e nee aku ai no kekahi wahi okoa e hoike ae lakou i kelakou wahi houe noho ana. O keia wale no ke alahele e noho ana. O keia wale no ke alahele e hiki ai i ka Papa Ola e hookolo aku a loaa na wahi o ka poe ma'i e noho ana. O keia malalo nei ke kino o ka olelo hooholo a e lilo ana ia i mea mana mahope iho o ka ke Kiaaina apono ana:

            Ke haawiia aku nei ka hoolaha ma keia, mamuli o ka mana i loaa i ka Papa Ola Teritore ma o na Pauku 9191 ame 960 la o na Kanawai i hooponopono Hou ia o Hawaii o ka 1915, ua aponoia ma kana halawai kumau i noho ai ma ka la 18 o Sepatemaba, 1919, ka rula hooponopono malalo nei e hoakaka ana i ka hoomalu ame ke kinai ana i ka laha ana o ka ma'i akepau, a e mana ia rula mai a mahope aku o ka la o ke hoopukaia ana aku o keia hoolaha.

            O kekahi mea i loaa ka ma'i akepau e hoololi ana i kona (Kane a wahine paha) wahi e nohoai, a i ole kahi paha o kana hana, e hoike koke mai ia ia wahi hou ana i nee aku ai i ka buro kinai ma'i akepau o ka Papa Ola, ma o ka hele kino ana mai a i ole ma ka hoike ana mai i kekahi kanaka i hilinaiia, a i ole, ma o ke kakau ana mai paha i ka buro kinai ma'i akepau o ka Papa Ola teritore.

            O na kanaka apau e noho ana maloko o ke Kalana o Honolulu e hoike pololei ae lakou i ka buro kinai ma'i akepau i oleloia ae la maloko o Honolulu, a o ka poe ma'i apau e noho ana ma na kalana e ae o ke Teritore e hoike ae lakou i ke kahuma'i o ka ma'i akepau kokoke loa aku i lakou, a i ole, i ka lunanana kokoke loa a akuna paha o ka Papa Ola, a nana e hoike mai i ka manawa pono e loaa ana iaia i ka buro kinai ma'i akepau ma Honolulu.

HOOKOMO KA ELELE KALANIA NAOLE HE OLELE HOOHOLO HUI

           Ua loaa mai nei i keia keena he kope o ka olelo hooholo hui i hookomoia aku e ka Elele Kalanianaole iloko o ka hale o na lunamakaainana o ka ahaolelo lahui o Amerika, ma ka la 29 o Augate 191, maloko o kela olelo hooholo, e koi ana ia e hoololiia ke Kanawai kumu o Hawaii nei, i hiki ai ke hoolawaia aku na kupa o ka aina, me na iana no lakou e noho ai, ae mahi ai me ka imi ana i pomaikai no lakou o ka noho ana.

            Penei iho ke ano nui o ua olelo hooholo hui la, e unuhiia nei, no ka pomaikai o ko ke Kuokoa poe heluhelu:

            Olelo Hooholo Hui. E Hoakaka Ana no ka Hoopulapula Ho Ana o na Hawaii ame na Hapa Hawaii.

            Oiai o ka puunauwe ana i na aina @ lalo o ke Aupuni Mei o Hawaii, ua @ ia i mean e hooueleia mai ai ka@ kanaka Hawaii, ma o ka mana e @ aku i ke kuleana ia ha'i, i kekahi @ hele nui o ko lakou pono pilipaa i @ pu ia mai ai i kinohi, ka mea nana hoolilo mai i kekahi heluna nui o @ lahui kanaka i lahui hoopiliwale @ o na apana i kukuluia  na kulanakauhale nui ae o ke Teritore, a malalo o na kulana e hoea mai ai i ka nalohia ana aku o ka lahui Kanaka; a

            Oiai, e hoeueuia aku na hoa o ka lahui a koko Hawaii e hoi ma ke kulana kuaokoa a i poe mahi i ka lepo, e malama ana i ka holomua, ka waiwai ame na ano ikaika o ka lahui, i maa i na mokupuni, o ia ke Teritor o Hawaii, i nohoia a i hoomaluia e na kanaka o ko lakou lahui ame ke koko, ma ke ano o ko lakou pono i hanau pu ia mai ai, no ka manawa loihi mamua aku o ka hoohuiia ana me Amerika Huipui; a

            Oiai aia i keia manawa ua makaukau a e makaukau koke ana paha he mahele nui o na aina aupuni malalo ka hoomaly ana a Amerika Huipuia, @ mai e hookaawaleia ae ai na iliaina kupono no ka manawa mua loa, ma ke ano he mau aina aupuni, no ke kaa ana aku malalo o na manawa hoolimalima loihi a e hoolimalima hou ia aku ai, no ka hoohoihoi ana i na ahahui a i ole na puulu o na kanaka o ke koko Hawaii, no ka ulu like ana ame ke kokoua ana aku i ka hoopulapula hou ana i ko lakou lahui, ame ka hoolako ana aku i manao hoolalelale, mo ka homau @ aku i na ano maikai loa o ka maakainana kuokoa o ke koko Hawaii: Nolaila, ano e.

            Hooholoia e ke Senate ame ka Hale on Luanamakaainana o Amerika Huipuia i akoakoa ae maloko o ka @ Lahui, e hanaia na hoololi i ke @ Kumu o ke Teritor o Hawaii a o kekahi mau manao e ae paha i ikeia ke kupono, e hookaawale ana, iloko o kela ame keia manawa, e @ ae i mau mahele kupono o na aina aupuni o ke Teritore o Hawaii, ma ka @ ana i , a i ole, no no ahahui. @ ka noho ana, a i ole no no kanaka @ Hawaii ma ke ano holookoa, a ma @ hapa paha, e koe no me ke aupuni ko kuleana alohio o ua mau aina la, aka o ka hoohana ana nae e kaa aku no ia malalo o na kaupalena ana, e pili ana na hanahou ka nui o na apana, @ oihana, a ma kekahi ano okoa ae paha, @ me ia e hoakaia ana no ia hana @ oleloia e kekahi ano okoa ao paha, eliku me ia e hoakakaia ana no ia hana @ oleloia e kekahi komisina, e hoamana pono ia ana, a ma kekahi ano okoa ae paha, e haawi ana i na pono noho; ma loko o na hoolimalima @ elike me ia e ikeia ana ke kupono.

HAALELE KE KAUKA SINCLAIR KA HANA

            No ka nui o ka hana ma ka @ Leahi ma kona ano he luna nui @ hookele na hana o ia home, a no @ makemake pu hoi e haawi i @ nui nona maka hoomaamaa ana i maka oihana kauka, na kumu a Kauka A. N. Sinclair o ka hoakaka @ ae i ke Kauak Fredrick E. Trotter @ kona manawa o ka hoihoi ana ae i @ na hookohu, a e hoounaia aku ana @ lohe i Wakinekona e ke Kauka Trotter no ia manao ana on a e waiho i ka hana a ka lehulehu. No na makahiki @ 18 kona lawelawe ana ma ke ano @ kauka me ka makaala i ke ola o ka lehulehu malalo o ke aupuni federala; ma ka 1901 i hookohuia mai ai oia e ke aupuni ma ke ano he kokua kauka kaha.

            WASHINGTON, Sept. 19. - O na kumukuai o na meani ma kela a ma keia wahi ua emi iho he 15 pakeneka o ke kumulilo i ka poe kuai mai, elike me ka hoike a na huahelu a ka Loio Kuhina Palmer o ka hoolahaia ana ae, ka mea nana e kue aku nei i ka poe huna i na lako meaai a e imi mai nei hoi i na pomaikai nui no lakou, me ke kali ole a hooholoia mai kekahi kanawai e waihoia aku ana i ka ahaolelo lahui eia a i ole e ka Peresidena paha. O ke kumu o ka holopono o keia hana ma ka hoa kaka a ka loio kuhina mamuli no ia o ka hana ana a ke komite nana e kau i ke kumukuai kupono maluna o na mea ai a e hoohanaia ana hoi maloko o na kalana ame na kulanakauhale ma o na komite wae la.

            Eha mau mokuaina i hoike mai ma ka la aku la i nehinei o na kumukuai kukaa ua emi mai mai ka elua a i ka elima pakeneka iloko o ka manawa pokole. Eia nae, no na pono aahu aohe hoemi ana mai i ikela.