Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 40, 3 October 1919 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Lahui Hawaii Ame Kona Hopena.

            Malalo iho nei ke hoopuka piha ia @ku nei ka haiolelo a Mr. John C Lane mus a ka paina awakea a ke Kalapu Rotary ma ka Poaha, Sept. 25, 1919, no ka pomaikai o ko ke kuokoa poe heluhelu ame na Hawaii: E na keonimaoa: I ke kono ana mai ko oukou komite o hookahi lala ia'u e haiolelo, ua kanalua iho ka manao, aka @nahope koke iho, ua ae aku au e kama @ maluna o ke kumuhana " Ka Lahui @ ame kona hopena"; nolaila, eia @ me oukou i keia la me ka piha i ka hauoli no ka loaa ana o keia manawa e alaimanao ai imua o ke Kalapu Rotary o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolula. E na Keonimeana: he 141 mau makahihi i kaa hope aku o Kapena Kuke, @ hiki mai ma na @ o hawaii nei, hui pu me ko makou mau alii e kahiko ana me na ahuula makamae, a o @ lahui hoi, ua paa ko lakou mau pohaka me na malo, ua ano like no paha ua na lole auakai pili ili e komoia @ nei e na kane ame na wahine ma Waikiki. Ua hookipaia o kapena Kuke me ke aloha pumehana, a ua haawiia aku iaia na mohai ame ke ola ana i kupoao wale no no ke Akua Mana Loa. Ua hana lakou pela, o@ai ua manaoia o Lono oia, he Akua na lakou e hoomana ana, a ua manaoia i kekahi la e hiki mai ana oia ma keia paeaina nani e lawe pa mai i na nohoua ulakolako no ua makaainana; a no ka hoopakele aua hoi i na alii, i pulama nui ia. O Kapena Kuke, ua piha oia me ka hauoli palena ole, mamuli o keia hookipa pauwai hamama ia ana aku e na hawaii. Ma kahi o na hookupu ua haawiia aku na ahuula makamae, a nani lua ole, he hoailona no ka noho hoaloha pilipaa ana, ame ka manaoio ana i kona ihiihi kapu akua. Ma na wahi ana apau i hele aku ai, ua pili ka umauma o ka lahui i ka honua, a o ka hoopokole olelo ana, ua paa ma ka moolelo o ke ao, o kapena Kuke ka haole mua loa, i pae mai ma Hawaii nei. Ua pulapu mai oia i ko makou mau kupuna oiai ma ka pololei maoli, a malama o ke alakai kaulike ana, ua hewa loa oia, i kona ae ana e hooliloia oia me he akua la no ka hoomana ia ana aku e na Hawaii. Ka heluna nui o ua Hawaii i kohoia ma ia wa he aneane paha e hapa miliona. I keia la, ko makou heluna he 38, 950, elike me ia i hoikeia ma ka makaaiki 1918, i, maheleia penei: Na hawaii koko piha, 22,850; na hapa Hawaii, 16,00. E hoomaopopo pnooia, mai ka heluna hookahi hapa miliona iloko o ka 1779, ( i hiki mai ai o Kapena Kuke), a i keia la, he 38,950 poe me ke koko hawaii ileko o keia teritore. Pehea la i emiawiwi loa ai ka heluna o keia lahui Ke olelo nei au, na ke auhou ame na nohona heu like ole, i lawe pu ia mai e nalahui owaho i keia paeaina. Nolaila he mea pno e hoomaopopo loa kakou, keaha ana la ka hopena o na Hawaii kuauli o hawaii aina, iloko o keia kene @ e nee mai ana! Ma na huahelu i hoopaaia no ka 1918, @ @ poe i make, a he 635 na hanau hou; ma keia, ke hoikeia mai nei omua; nolaila @ kakou e averike hoonui aku me ka 101 mau makahiki me 225 o ka make i oi aku mamua o na hana hou, elaila e na keonimana o ke Kalapu Rotary, e pau loa naa na. Hawaii koko piha, aole e hiki ke hooleia ka oiaio o keia mea. ma kekahi mahele hoi, ke hioke hou mai nei no na huahelu o ka 1918, e hooiauole mai ana i ko'u wahi manao, no ke kumu o na hanau hou o na hapa Hawaii, ua oi aku mamua o na make he @, aino no hoi kakou e hoonui i keia helu oi no hookahi haneri ame akahi @nakahiki, e loaa ana ka haiua he au Hawaii hou, he lahui Hawaii hou, he @ awiliwili o no auo like ole, ma ka olelo ana, ma kahi o ua Hawaii kuauli o keia manawa, aole no ke au i hala hope loa aku. Ke olelo hou aku nei uo au iloko o 101 mau makahiki mai keia la aku, o ia hoi ka makajhiki 2020, malupa o na paemoku aloha o Hawaii nei, e loaa ana ma kahi o 72,417 oi a emi lahui e apau, a o keia mau hooia pololei loa ana, o ia ka'u kumuhana nui a lo'iko'i e noonoo nui nei ame ko'u mau hoahana. Ua kukuluia ka Ahahui Puuhonua o na Hawaii i alanui no keia mau kumuhana: 1, E hookakele; 2, e hoonaauao; 3, e hookanaka; 4, e hooulu hou i ka lahui Hawaii. Maluna o ke kumuhana a alakai akahi, ua maopopo lea loa i ko makou ahahui, eia ka lahui iloko o ke au hou o Hawaii nei, e hakoko aua no ko lakou ola me na lahui e; a oiai o keia paeaina, aia iwaena pono o ka moana Pakipika, nolaila he awa ku mau no na moku o ka honua, ame na oihana moku e nee ana imua me ka hoopono; nolaila o na lahui o na ano like ole o ke ao, e hiki mai ana a e luana pu ana me makou. O na ninau pili mole ana honua, e pili ana i ke au hou o keia paeaina, e hiki pu mai ana; he mau ninau pohihihi palena ole, a hiki ole paha i ko'u lahui ke loaa ka hohonu ke ana ana aku. He mea pno maoli no e hoopakeleia lakou mai ka poe o ko makou lahui pono@ e alakai hewa ana maluna o na ninau kalaiaina, no ka makemake wale ana no e loaa ka hilinai kuhihewa ia ena mai, i wahi e loaa ai ke kulana oihana kalaiaina. He mea pono no hoi e hoomalamalamaia lakou me keia ninau pookela i puia ka honua lewa me ke ea, e pili ana i ka ninau o na limahana, ku e i ka poe waiwai. He mea moapopo loa o ka poe malihini hoolu ke, imi loaa pilikino wale iho no nona, e hiki mai ana, a malia pahea o alakai hewa ia lakou iloko o ka popilikia alaila ku ae a haalele iho i na kaiaulu o Hawaii nei. O keia n'u e hoomaikeike au nei he kakaikahi wale no ia o na poino e loaana i ko'u lahui, nolaila he men pono maoli no e hoopakele in laou a mai na Hawaii naauao aku no e loaa ai. Ma ma ano apau he mea pono maoli uo e hoopakeleia ka lahui Hawaii e na manmao aloha e kokua iloko, o keia Teritore, a maluna maoli no o na Hawaii ke o'iko'i piha, no ka hoopakele ana i ka heluna uuu i koe mai, no ka hakaka ana e lauakila no ko lakou pono ola honua ana. He mea pno e hoomaikeikeia aku ia iakou ka puuwa laula oluolu o ka Hawaii, iloko o keia au hou o ka aina oiai e huli ana keia ame keia no kona pono pilikahi iho, e hoopau i keia ano. I ka wa kahiko he umekepoi iloko o ka home, ua lehulehu ia aka i keia la, ua koele ka umeke ua nele; nolaila he mea pno e hoopakeleia ka lahui mai keia ouawaliwali mai o ko lakou ano lahui puuwai haniania. O Hawaii ma keia mua aku e lilo ana no ka lahui i hooaauao pono ia a e loahi ana, a no ka poe no hoi i makaukau maoli no, e hookele i na hana o ke @apuhi ame ka aina holoooa. Ua monopopo maoli no ia mokou (pauhonua) e hoonaauaoia, a e hoomaeukauia ka lahoi i hiki ai ia iakou i hope lilo loa e noho ai, iloo o ke au neemua o Hawaii aina. O na la uiakoinko a honoli o ka ainahanau ua pau. O ka poe makaukau a naauau hoopono a manaoio iloko a ka puuwai, e hana i ka @ mua pono a kau like mo a lehulehui o lakou ana ma uhi o ka poe o keia au e mee nei. O keia ka houilona kahoaka ohua e nee mai nei nole e hiki i ka lahui Hawaii ke alo ne, a i nele i ka makaukau ame naauao alaila e lilo a e pae ana lukou i k aino o Kamehunamoku. he olelo kahiko penei: "O ka manawa ame ke kai nole e kali no kahiunea" He oiaio loa la; uolaila eia makou *ka Puuhonua), ke hoao nei e hoomanuao i ka lahui, e ike iamua, e nee mai nei, a e hoomakaukau a hoonaauao ia lakou iho, i hiki ai ke hooponopono i ke auhou o Hawaii oiai, ua malie ka moana o ka ola honua ana; a i ka hiki ana mai o na hono ana o ka uluku o ke kai ino, ua lawa a Hawaii ma na ano apau. Ka ohi ana i ua pomaikai o ke au holomua o Hawaii ma keia hope aku e nele no lakou, in a aole lakou e hoomakaukau a hoonaauao ia lakou iho, aka i hoonaauo mua ko makou lahui a hoomakauakau ia lakou e lilo i poe makaukau a naauao maoli no iloko o Hawaii nei; pehea e hoao ana anei okou e lilo i poe hookuekue a hoomokuahana i ka nohonna hauoli o ka lahui, a hoonele a kaili aku i ko lakou kuleana lahui.O ekahi no hoi o na ninau o ikoi maoli no, na kakou apau e hooanapopo pono iloke o Hawaii nei, o ia no ka hoonaauae aua i na opio apau, o na lahui like ole, e noho nei me kakou; e lilo i poe Amerika maoli, o ia ka ke aupuni huipuia o Amerika e makemake mai nei, e hooko aku o Hawaii; nole e hiki ia oe ame a'u e alo ae i keia kumuhana a ninau huhohonu, no ka hoolilo ana ia Hawaii Teritore, e lilo i panalaau oiaio, a kupaa mahope o ka have hoku. Ke kolu o ke kahuahana a makou ka Puuhonua o ia no ke a'o ana aku i ka lahui "e hookauaka" e onipaa iluna mai hoi hou ilalo e a'o i ka hookokauoha e hoomakaulii, e hoopono ma na ano hana apau iloko o ke ola honua ana, e waiho a e kapne loa aku i na mea e hoopoino mai ana i ke kino, ame ka uohona home ana; pela i noiia aku ai na polapala i ka ahaolelo lahui o Amerika mamua o ke kaua o ke ao, e haawi mai ia Hawaii i ke kaawai hoole waiona. Aole loa e hiki i kekahi mae e kue a olelo mai, o ka inu laula ia ana o ka waina aole i hali a lawela mai ma ka pua o a hale o na kauka Hawaii a pela pu no hoi we na lahui e au ka poino, ka inoa ame ku mele i ka ai. He mau aina nuui a lehulehu o ua Hawaii, ua hooliloia aku no na dala emi, a uuku loa, mamuli wale no o ka makemae i ka meainu. He nui na ohana Hawaii ko ikoi i loaa a i haule pu ilalo a poino ko lakou ola kino a o ka hopena i ikeia eia no Hawaii koko piha kauli ke make nei a e ualowale loa ana. Ko makou iini, ka makou hana ame ka makou mau hoao ana e hooko, a hapai i ka lahui iluna, a hoopakele ia lakou a e hoonaauao aku ia lakou e ike mai i keia mau popiliia iloko o keia au hou o ko kakou Teritore. Ke kumuhana eha a ke makou ahahui o ia no ka hono hou ana e hooulu a hoopulapula hou i ka lahui. Pehea la kakou e hana ai i ulu hou keia lahui e lawe nui nei ka lima o ka make a iloko o 101 makahiki mai keia la aku e naiowale loa ana. A in a e loaa ana ia manawa he hookahi kanaka Hawaii koko piha iloko o ka Paeaina o Ha nei waii nei e lilo ana oia he mea makaikai a nana nui ia, iloko o ka aina a ke Akua i hana ai no@ ponui no kona mau kupuna i h@@@@@ aku a o ka hopena loa aku i kana hanauna. ka mea wale no e hiki ke hoopulapula hou ia ka lahui Hawaii, o ia no kona lalau hou ana o na lima e mahiai i ka aina, e lilo hou oia i on a no kona kuleana aina, aole hoi e noho iloko o ka huikau o ke kulanakauhale, me na hoowalewale ana he nui, e lilo ana i ka lealea wale no, o ka hopena, ua poino ke ola kino. E kaau hou i kana ai, a ku'i hou i kana poi, a e lawai'a hou iloko o ua kai o Hawaii, elike me kona mau kupuna he 141 mau makahiki i hala hope aku. Ua ulu, a ola lakou ia wa kahiko oiai no nae aole i kipa mai ke au malamalama e oleoia nei, a pela o Kapena Kuke i hoopaa ai ma ka moolelo he hapa miliona ko kakou nui; nolaila o ku ana ka ninau malima o keia kumuhana penei. Pehea ana la e hiki ai ke hoi hou ke kanaka Hawaii e mahiai, oiai ua lilo a pau loa ko lakou mau kuleana aina. E na keonimana, ua loaa ke alahele in a okou o na lahui e, e komo pu mai me makou e kokua like. E lilo kakou apau i hookahi inanao, mai anunu, e hoopoina ia oe iko, e naaualii a e o mai imua i ka lima kokua i kuu lahui e lawe nui nei ka make. E lilo o Hawaii holookoa i kokua mahope o ka Alushui puuhonua o una Hawaii, no ka hoonua ana aku i ka palapala noi i ka ahaolelo makua, e hookaawaleia ae hookahi hapakolu o na aina nupuni o ke Territore no na makaainana i loaa lie koko hawaii iloko on a, ka alo lio mae me ka aupuni, i paa mau nona, no kana mau keiki ame ua keiki a kana mau keiki aku. E hoao ana makou (Puuhonua) e holo keia kanawai no ka hoopakele, hooulu a hoopulapula hou ana i ko makou lahui. Pehea, ae ana auei okou e komo like me makou, a i ole, e waiho mai ana no paha okou na makou e hooponopono i ko makou hopena. Ina o ia ka okou olelo hooholo alaila malalo o ka inoa o ka Ahahui Puuhonua o na hawaii, ka wahaolelo a palekana o ko makou lahui, e lawe mau nei ka make, e oluolu e hookipa aku i ka'u mau kalokalo aloha ana ia okou apau, ma ko okou ano he poe Amerika maoli, a oiaio me na puuwai aloha e kupaa ana mahope o ko kakou have hoku a e hauoli ana iloko o ka nohona ulakolako maluna o ka aina o ko makou mau hanauna i hala, a i lilo hoi i keia wa he Teritore no ka Repubalika pookela o ke ao, mai kiola mai hoi okou i na mea e hoohauhili ai i ka alahele e moekahi ana no ka hooulu hou ana i ko makou lahui-na Oiwi Hawaii kuauli iloko o ka Paradaiso o ka Moana Pakipika.

E na Keonimana, ke waiho aku nei au ia oukou ma ke ano he mau hoaloha oialo a ke hooki nei au me keia mau huaolelo iwaena o na mamalaolelo e ao apau iloko o Hawaii nei. Aloha.

JOHN C. LANE.

MAKEMAKE I KANAWAI KAKAU HA E HANAIA

            Ma ka halawai a ka papa lunakiai o ke Kulanakauhale a Kalaua o Honolulu nei, o ka noho ana ae ma ka Poakahi aku la i hala, i hookomo ae ai ka Lunakiai Hollinger he kanawai e hooponopono ana i ka hoohanaia ana aku o na kaa otomobile halihali ohua, pela hoi ka hoakaka pu ia o ka hoopa'i e kauia maluna o ka poe e ku e ana i ke kauawai.

Maloko o kela kanawai, e hoakaka ana ia, e kauia ua huahelu nunui ame ka inoa o kahi hoolulu o na kaa otomobile halihali ohua, ma na aoao a elua o ke kaa a e nunui hoi na huapalapala ame na huahelu e hiki ai ke ikeia mai kahi kaawale mai o iwakalua kumamalima kapuai ka mamao.

            O na kiakaa apau loa e hookele ana na kaa otomobile hoolimalima e uku lakou i hookahi dala no ka laikini, mawaho ae o ka lakou i hookahi dala no ka laikini, mawaho ae o ka laikini i haawila mai ia lakou, no ka makaukau hookele kaa a aole hoi e haawiia kekahi laikini i ka wahine a i na keiki opiopio paha i eini iho na makahiki i ka iwakaluakumamakahi.

O na kaa otomobile hoolimalima lawe ehua apau e loaa ko lakou mau wahi paa e hoolulu ai aole hoi e hooulu ma na alanui koe wale no a i ka manawa e holihali ana i na ohua mai kekahi wahi a i kekahi.

I ka manawa e ku mai ai o na mokuahi e kukuluia na kaa maha'i o ke alanui kauaoao aole hoi e emi iho ma'a lo o ekolu kapuai ke kaawa'e o kekahi kaa mai kekahi aku.

            Mailuna aku no o na kaa e imi alu ai na kiakaa i mau ohua na lakou aole e hele iloko o na uwapo me ka hoike ana aku hoi i na ohua i ka uku o ko lakou kaa no ka lawe ana i na ohua a e pane aku i na ninau a pau o waihoia mai ena e na ohua.

O ka hoopa'i no ka uhakue o ke kanawai e hooholoia ana e na lunakiai i pili iku i na kea otomobile hoolimalima lawe ohua mai ke umi dala aku ahiki i ka elima haneri dala.

            No E. A. Richards Jr. ka huli ana a ka makai ia luna o ka moku lawekoa loaa pu aku ana nae o Miss. Florence Josiah i hoao ai e holo malu i Kapalakiko a hoihoi hou ia mai i Honolulu nei.

IKEMAKA I KA HOLOMUA O IA OPIO HAWAII MA KA LAWAI'A

            Kuu dear Sbi. Hanohano, Aloha kaua. E kala mai no hoi kou hanohano ia'u e maalo aku nei imua o kou alo e hooluhi hou ai, aka e oluia mai ano no oe i kahi rumi o kou moku, nana e uwila aku apuni neia mau mokupuni no kahi poomanao e kau ae la maluna.

            I kela la hookahi a'u ame ko'u mua hoa e noho ana i Kailua, Kona ua hui iho la au me ia opio Hawaii, oia o Mr. Robert Ahuna, ua kamaaina no hoi i ko kulana kauhale alii nei ma ke ano ho mea penahale; ua nui no hoi ka hauoli o ka hui ana me ia, a puka no hoi ka ninau mai a'u aku. Heaha la kaua hana e noho ana o ia wahi, a olelo mai la no hoi kela o ka oihana lawai'a o ia no hoi ka hukilau ana ua nui ko'u mahalo ikea opio. He uuku kahi kino o ka noonoo ua nui maoli ma ka lawe lawe ana i keia hana.

E kuu Solomon e kala mai, ua manao no hoi au heaha ka waiwai o keia manao e hoopukala ai, a i kuu noonoo ana me ke akahele me ke kupono, ua kupono maoli keia mau manao e hoopukaia no ka mea, aia iloko ou ka manao ame ka iini e ike i kou koko ame kou lahui ka hooholomua ana i na oihana a keia lahui i kuluma ai, nolaila ua nana aku au i keia opio ua holomua maoli.

E ike mai oe e kuu Solomon, holomua ekahi, ua makaukau i ka upena ame ka waa aule na mea e pono ai me koua hana i na mea maikai i na kanaka lawai'a; holomua elua, he kaa otomobile, ka mea nana e lawe ma Waimea, a komo loa aku i na Hamakua, ua ikemaka maoli me ko'u maka ponoi a ua loea mai iaia mai na i'a maloo o ia ke kala ka maikoiko pualu pakuikui a he nui wale aku me ko'u kahaha i ka lohe aku i kana mau kamailio mai i ka nui o ka @m e loaa ana. Ehia wau e piha i ka i'a, kuai aku la nohoi i ka manawa hou o ka i'a o kekahi no hoi kaula'i no hoi a o kekahi waiho ia iloko oka hau ua nui maoli ka eleu ame ka noonoo i loko o kona poo. O kkahi o keia keiki kalaiwa kaa he makaukau maoli ma ia hana nolila e ku makaukau mau ana keia kaa i na manawa apau, no ka lawo ana i ka i a in a la apau me ka hoomaha ole.

            Ua nui ka i'a e lawa ai kona manawa haha me kona kuhikuhi mai ia'u i hahi e hukiia ai ka lau; ma keia wahi no hoi a'u e noho nei a ma kela mau lae no hoi a mamua mai no loa o ka ihu e ka moke e ku mai la.

            E kuu Solomon ame ka lahui e ike mai i ka haua a keia opio i kona waiho ana i kana hana i kamaina o ia ka pena a hoi e lawelawe i nahana a na kupuna ua hanaia a makukau o kau wale no o ka lawe mai i ka hoopono ame ka hawelawe aua me ka aka hele ame ka iini e hooholomua ai me ke kaulana pu a kuokoa no hoi ke kanaka aole mea nana e hookikina mai. Ua hana mai ka Makua lani i na mea apau me keia ili honua a kakou apau e imi aku ai a e huli ai me ka hoomanawanui me ke kunukunu ole e hiki mai ana no ka la e lona ai kau mea i iini ai pela me keia opio ua nana a ua kilo oia no ka mea ua loaa iaia ma ka hana pena eha dala o ka la a i kona kauphona ana aole i lawa a o kekahi no hoi aia maluna on a ka ikaika lea o ka hana a i kona hoololi ana i kona noonoo a hoi e hana i ua hana a ua kupuna ua oi aku na mea i lona mai me ka oluolu a kuokoa pu o ke kanaka.

            Ua nui ka i'a e a'o i ka hoomanawanui ame ka hoopono na hamamanau ka lima o ka Makua lani e hoopomaikai i kou home ame kekahi mau home hou aku; ke paipai nei keia makapeni e ala e kuu koko e hana i na mea i waihoia mai i ko keia honua nau e imi aku nou me keia leop keia inana kai nui i piha i ke gula me ke dala keia mau lokowai i piha me ke gula me ke dala e hoi hou ihope e laulau i ka ikoi a e hono i ka upena; e lalau i ka oo me ke kipikua e ulaa aku i ka pohaku e loaa wai no kau mea i iini ai a ka Makua lani i waiho iho ai nau ame a'u e imi aku i kou kaulana ame ko kou home a o kaawale aku o hune a e noho mai o ulakolako ma ka ipuka o kou home iloko o ka hauoli.

            E ka lahui aole keia he pai a i ole hookelakela aole ia o ka manao a manao iho paha kekahi mea heaha la ka mea hana ole iho o ua o Mr. Mokumaia a ikeia aku ka holomua o kana hana. He kanaka lawai'a no hoi au a ua holomua no hoi awe ke kuokoa me ka noho iloko oka oluolu nolaila e ka lahui e ike mai kakou aia no ia kakou ko kakou pilikia ua hoohemhema maoli kakou a komo mai na lahui e ma ko kakou makalua a ohi lakou la i na pomaikai a o kakou kunana aku la komo ua lima iloko o ka pakeke a hoomanao ae la au i keia wahi mele a na elemakule o kuu kaha:

Hoi nele la hoi nele la,

Hoi nele i ke kula o Malama la.

            E ka lahui, e hana like kakou elike me keia opio, aole o ke ku aku a nana e kapae kela e lalau i na mea a na kupuna i hana ai ka mahiaia ka lawai'a e a'o aku i na pulapula opio kane i na hana pili i ke oia ana o keia lahui pela me na pulapula opio wahine e a'o aku i ke ola ana o na kupuna aia maluna o kela makuakane ame keia makahiue ka lilo ana i panana nana e alakai i na mea miki i pili pono loa aku i ke ola ana o keia lahui kou home kela home me keia home.

            Hoomanao ae la au i ko'u kahu hanai ua nui na mea ana i a'o mai ai ia'u o ka oi loa aku o kana mea i a'o mai ai  o ia no ka mea e pilo pono ana i kea ola kino o ia na mea pili meaai Hawaii; ua nui kona a;o ia me aia'u ke ano o ke kuai ana e lawa ai ka poe elima a i'ole ekolu e hana ana me ka lawa pono loa ma ia maele na nui kona a'o mai me ka ikaika loa aole pono e molowa i ka hana ana i kau mea e ai ai a i keia manawa ua laki mao'i au i ka loaa ana o ia ike i keia manawa e hoomehemaia nei.

            Nolaila ua pilo no ia ia na mea a keia lahui e hana ana manawa i ka makaia ia o na mea liilii a i ka hoohuihui ana a lilo ae la i mea nui. E ka lahui e nana aku i ka hana a keia opio akukulu mai mamua ou e ike ana kakou e hoolilo aku i hookahi dala e loaa hou wai i hookahi dala me ka ike mua i loaa ia oe e loaa aiai ana ia mea me ka maikai; mai maku'u a manao iho e poho ana oe e ku iluna a maloeloe e lalau i na mea i waihoia mau e heme aku.

I ka hoopau ana i keia mau manao e kala mai i na hemahema. Me oe ko'u welina pau ole.

Ina o Mino kuu lio holo,

Me ole ka piina ka ihona pali;

Kaohi mai au he ole ka paa,

He oi ka pahee ka holo imua.

Me ka haahaa

J. K. MOKUMATA.

HOONE'I KE OLAI MA KA APANA O KAHUKU, OAHU.

            Mr. Solomon Hanohano ka Alihikaua Nui o ka Mokulele o ka Mana Pakipika Aloha nui oe' Ina he wahi kaawale kekahi o ka oneki o ke Kuokoa, e oluolu oe e hookomo iho i keia mau itamu o Kahuku i ka hala me ke ehukai.

Me keia kaakhiaka Sabati, Sept. 28, 1919, ua malamaia he hoike Kula Sabati kuikawa e ke K. S. o Kahuku. Eia iho na hana i lawelawe ia:

naina haipule lawelweia e ke komie@ Rev. G. Kauaulalena; maikai na olelou'o a ke kauwa a ke Akua i kona mau hohanau e malama ia mau a'o i'oko o kou puuwai e ka haipule.

Hookuu ke anaina pule a hoomaka na hana hoike o ke Kula Sabait.

            Papa o na Opio ame na Pokii i huiia i alakaiia e Miss Isabella Namauu nani no hoi na himeni ame na haawina; paanaau no hoi na olelo o ka Palapala Hemolele; nui ka hauoli; huina haumana 28.

            Papa o na hahanau o ka ekalesia; auwe no hoi e, in a o oe kekahi e kuu Solomon, heaha la kau haawi no keia papa. Iloko o keia papa na leo himeni like ole, nunulu maikai na leo kane hoehoene i ka pua akulikulo na leo soprano kaomi malie ka alto me he leo la no Kanihawi ke tenor; puehu liilii na mokuna o ka Buke me na olelo o ke Akua; huina haumana 11; in a he mau kokua kane uo keia papa a i ole o kou malamamoku paha, oluplu olua e hoomua mai in a aole ma ka leta holo mai no olua i Kahuku nei. Papa ohana o J.P. Kaleo ka laua haawina; Owau no ke kumuwaina oinio oia no ka laua himeni; he oi aku ka u'i ame ka nani o na hana i hoomakaukauia e laua ame ka laua mau moopuna na hohua i'o mai laua i na hua ohaha o ke kumuwaina a aia hoi ka laua lulu he $7.

            Papa ohana o Solomon Moepono ha'i aku au ia oe e kuu Solomon huli ae iloko o ka ekalesia apuni o Oahu nei, aole loa e loaa he hoahanau a i ole ka hunapule paha e hiki ke helu pakahi mai i na haawina i hoomakaukauia e keia ohana na kekahi opio he 11 makahiki i heluhelu paahaau mai i ke mo'olelo na makahiki o Adamu ko Kaina ame Abela ko Noa ame ka Kaiakahina lii ko Iesu a he uui aku aole hiki ia'u ke hoopanaau hauoli piha ke anaina o ke anaina na hoike oiaio uo keia mau hana.

Papa ohana o W. H. Thornton, miomio uo hoi ua kauawai he 10 a Iehova i haawi mai ai ia Mose ma ka Mauna i kanawai no kona lahui kanaka ua himeni aole lua e like ai.

            Papa ohana o A. C. Kane, oia no me kana mau lei, hoomaikai nui i keia ohana no ua mea maikai a lakou i hoike mai ai imua o ke anina; aole hoi he olelo ana no na himeni oiai o keia makuakane he loea ma na leo mele he aiwaiwa ma na mea apau.

Papa huiia o ua limahana o Kahuku Plantation o keia papa o ia no na oha na apau e noho ana i loko o ka mahiko. Maemae na haawina na himeni a keia papa ua like me ka niniu ana a na huila o ka rumi mikini o ka halweilo o Kahuku' pela iho la no ka niniu o na hana i hoomakaukauia e keia papa; imua e ua paahana o Kahuku Plantation ko lakou huina huamana he 22.

            Papa ohana o Miss Isabella Namauu oia no me kona aunty ka laua haawina Halelu I maikai e kala hoi ka maikai ua hoomaala e ka makua i na hana maikai o ka olelo ake Akua, a moe aku la na makua i ka moe mau loa, ke hoomau nei ke keiki i na hana mahope nei; puka no ka inoa o na makua. Mahalo!

            Papa ohana o Mrs. Bela Rodrigues, hookahi no keia makuahine i kona papa, nani keia mama naauao; ua hoopuiwa nui mai oia i ke anaina ma o kona himeni ana mai ma ka olelo Enelani; o kana haawina na kanawai he 10 ma ka olelo Beritania o ka mua loa keia o ko makou lohe ana i kona olelo haole nui ka mahalo o ke anaina. Imua e ke kauwa a ke Akua.

            Ohana o J. Keanu aole mau mea e hoohalahala ai a ka lehulehu na himeni ku i ka nani; na haawina ka moolelo o Iesu ma ka mala o Getesemane; Kona kumakaia ia ana e Iuda me na hoakaka waiwai e ae he nui mai ia Mr. J. Keanu mai o ka olelo nana i hookulu i na waimaka o ka uhane o ke anaina oia no kona noi ana mai. "E kala mai oukou ia'u oiai eia au ia kela la elua wawae." O ka makou e noi aku nei ia oe e Mr. J. Keanu e oluolu e hoi i ke alo o ka Makua ua pau ka hele auwana ana.

            Papa ohana o Moses Kaaipuaa, nani okoa no mai Kaena a Kahuku u'i na himeni aohe wahi i koe o ka Palapala Hemolele paa iluna paa ilalo hooku'i me ka halawai. E kala hoi ka makauka ua kukuluia iluna o ka pohaku. Imua e Kaaipuaa a loaa ka lei o ke ola ma o. Hoi mai i Kahuku.

            Papa ohana o Mrs. David Watson, auwe no hoi e; o keia makuahine, aole ia he malihini, aka he kamaaina i ko ke Akua mau hana, he haipule, he hoahanau he lala no na ahahui mokupuni me paeaina; he peresedina C. E., he elele no na hana a ke Akua; e hoomaikaiia ke Akua; e ka makuahine maikai ua heluhelu ae i ka moolelo o ke keiki auwana, ua ike oe i kona hoi hou ana i Kona makua, nolaila e hoi, e hoi e pili me ua hana maemae au i hoomanawanui ai me kau kane; moe aku la i ka moe au loa, e hoomau i na hana i maa ia oe.

            Papa o na kumu ame ke alakai himeni; nani hou no na hana i lawelaweia e keia papa aole mau mea e hoohalahala ai ka naau, o na haawina ma ka olelo Beritnia na himeni ku i ka noeau.

            Papa ohana o Mrs. Rose Awa, oia no me kana mau lei aloha; piha me ka hauoli ka lohe ana i na leo himeni me na olelo noeau o ka Palapala Hemolele. E ka makuahine, imua no ka pahu hope o ke kahua heihei o ke ola mau loa.

            Papa ohana o Mrs. Linsaid; o ka makuahine no me na keiki; manomano ka nani o na olelo o ka Baibala o ia hoi ka moolelo o ke kumuwaina; na himeni mai na pokii wahine mai; na ke Akua e hoomau i ke alakai ana ia oe me ka olua mau keiki i na hana maikai o kona inoa, aole i hele mai o papa.

            Papa o ke anaina holookoa he himeni ko keia papa. Na ke anaina i mele i kekahi mele nani loa; nui ka maikai.

            Papa o ua komite hoeueu na Kula Sabati o ka Mokupuni hookahi no haumana oia no ke K. K. S. Mrs. Leialoha Kaleo. Ku i ka nani kana mau himeni nahenahe hoi kau; he leo alto kona in a no e hoi iho i ka leo tenor, hiki no; in a no i ka base oia like no; nui ka ikaiak.

            O keia ae la na papa i hoike mai i na hana i hoomakaukauia no ia la. Na manao paipai mai ia Mr. Kaaipunaa mai Mrs. Moepono, Mrs. Rodrigues, Mrs. H. Thornton, Rev. Kauaulalena.

            Huina o na papa, 18; huina o na haumana 52; huina o na loan, $52.10.

Hookuu na hana me ka himeni me ka pule a ke komite, Rev. G. M. Kauaulalena a noho iho la ke anaina e paina i ka mea i hoomakaukauia; o ia noi keia: Hau kalima menono waunomona kona kopia alani kanake waimomona halakahiki meaono Iapana a huli hoi aku la me ka hauoli.

            E kuu Solomona, me ka awiwi e ka kauia nei keia mau manao maloko o ka luakini nei o na hemahema e oluolu oe e hooponopono iho. E kala mai i keia noi me ka haahaa,

            Kou hoapaahana iloko o ka Haku

WM. H. THORNTON

E MALAMALIA ANA HE FEA MA KA LA APOPO

            No ka imi ana i wahi e loaa ai he waihona, no ke kukulu ana aku i homo hou no lakou e noho ai, e wehe ae ana na Kaikuahine Kakolika he aha fea me ka la apopo maloko o ka Bihopa Paka e hoomaka ana ma ka hora umikumakahi o ke kekahiaka a pau ma ka bora umikumamakahio ka po ana iho.

            No na makahiki he kanalima ae nei i hala, i noho ai na Kaikuahine Kakolika maloko o ko lakou home e ku nei i keia manawa, a oiai ua kahiko loa kela hale, e hiki hou ole ai ke hoomau aku i ka noho ana malaila, pela iho la i ala mai ai ka manao e kukulu aku i home hou no lakou.

            No ka manawa mua loa, akahi no na Kaikuahine Kakolika a uwale aku imua o ka lehulehu no na kokua o keia ano a oiai o kela kekahi o na hana kupono loa, ua manaoia e nui ana na kokua e loaa no kela waihona kukulu hale mai ka lehulehu aku.

            I keia manawa, ua hoopau e aku hekahi mau hale oihana o keia kulanakauhale i ka lakou mau kokua ma kahi o na pono hale; a mailoko mai o na @ ea kuai lehulehu e waihoia aku on a imua o ka lehulehu ma ka la apopo, ua kohoia e loaa ana he huina dala mahualua.

            He nui na wahine ame na kaikamahine opio e komo ae ana e kokua no ka holomua o keia fea a e piha pono ana na pakaukau like ole i na meakuai o kela ame keia ano, mai ka lole mai @ na kamalii ahiki aku i na menai ua mea paani no hoi ame na kii ana kamalii.

LIIA HE NIGA ME KE PUHILA O KA HALE HOOKOLOKOLO

            I kulike ai me ka lono kolekalapa o ka loaa ana mai i Honolulu nei, ma ka Poakahi aku la i hala he kaunaele nui ka i ala ae ma Omaha, me ka liia ana o kekahi Niga e na kanaka a puhia hoi ka hale hookolokolo i ke ahi me ka aneane loa e poino ke ola ka meia o kela kulanakauhale.

            Ma kahi o ka hookahi haneri a oi aku ka nui o na paaheo maloko o ka hale hookolokolo iwaona nae o kela mau paahao kekahi Niga, i hopuia no ka hewa pu'e wahine a no ia hewa i ala mai ai na manao have o na kanaka me ke kauoha ana i ka makai nui e haawi aku i kela paahao iloko o ko lakou lima, no ka li@ana iaia.

            I ka manawa i hopuia ai o kela Niga no kana karaima i hana ai ua hoakoukoa ae la kekahi heluna nui o na kanaka ma kekahi wahi a ka'i mai la no ka hale hookolokolo me ke noi ana mai i ka makai nui e haawiia aku ka paahao na lakou e hookau mai i ka hoopai'i.

            Ua ike mua ka makai nui e ala mai ana kekahi pilikia o kela ano nolaila ua hoakoakoa mua oia i kona mau kokua maloko o ka hale hookolokolo me ka hoolako ana ia lakou iho me na pu raifela nolaila i ka wai hoea aku ai o kela puulu kanaka a koi aku la e haawiia mai ka paaho ua hoole loa mai ka makai nui.

            No keia hooleia ana mai o ka makemake o kela poe ua hui hou mai la kekahi poe okoa aku ahiki i ka nui maoli ana o nakanaka me ka hookokoke ana aku i ka hale hookolokolo e kamailio ana i na olelo hooweliweli i na aole e hookoia mai ana ko lakou makemake, alaila e puhi okoa aku ana lakou i ka hale hookolokolo i ke ahi.

            I wahi nae e komo ole mai ai na kanaka iloko o ka hale hookolokolo a lawe aku i ka paahao ua ki okoa ia aku ka pu iwaena o ka puulu kanaka a he hookahi kanaka i make me ka hoehaia o kekahi poe lehulehu.

Hooheiia ka Mela i ke Kaula

            I ka manawa i ikeia ai ua hele maoli ka manao o na kanaka a have ia wa i hooikaika aku ai ka Meia Smith ma ka hookeke ana i waena o ka aha kanaka ahiki i kona hoea ana i na anuu o ka hala hookolokolo a hoomaka mai la oia e haiolelo e kauoha ana i na kanaka e hoi no ko lakou mau wahi a e hoopau hoi i ka hoala ana i ka haunaele me ka olelo pu ana mai o ke kanawai ka mea e nana i ka mea pono e hanaia aku ai maluna o ke lawehale.

            Oiai nae ua oi loa aku na manao hue o na kanaka mamuli o ka hoole paakiki o ka makai nui aole e haawipio mai i ka paahao ua lilo kela mau a'o ana mai ka Meia Smith aku, i mea waiwai ole o ka poe keia e ku kokoke mai ana ua holo mai la lakou imua a o kela kaula i manaoia ai no ka li ana aku i ka Niga, ua hooheiia aku la ma ka a i o ka meia a hukiia mai la oia ilalo u ka hookau pu ia naa aku o nah hoopoino ana maluna o kona kino.

            Mawaho ae o kela hana i hookauia aku maluna o ka meia ua olowalu like mai la na leo hooho o na kanaka mai na wahi like ole mai, e kalahea ana no ke puhi ana i ka hale hookolokolo i ke ahi a i loko o ka manwa pokole loa, ua a ao la ke ahi ma na wahi lehulehu o kela hale.

Okokiia na Iliwai

I ka manwa i ike ai ka makai nui i ka poino ua kelepona koke aku la oia i ka oihana kinaiahi e hele mai e hoopakele ae i ka hale hookolokolo eia nae aohe mea hiki i na keiki kinaiahi ke hana mai no ka mea i ko lakou hoea ana mai a hookomo aku la i na iliwai no ke kinai ana i ke ahi ua pau aku la na iliwai i ka okiokiia a kohu lipino ka liilii.

            Aia no ka makai nui ke ku la mahina o kona kahua hooko kanawai me kona ae ole e haawipio mai i ka Niga i na kanaka aka nae i ka hele ana o na papahele ekolu a a ia e ke ahi akahi no oia a ae e haawi mai i ka paahao iloko o ka lima o na kanaka.

            Hakalia no a kaa mai ka Niga paahao Moko o ka lima o kela puulu kanaka o ka manawa no ia i hookomoia aku ai ke kaula ma kona a i a liia aku la oia maluna o kekahi pou e pili pu mai ana i ka hale hookolokolo.

            No ka na ana ae la no o ua manao inaina o na kanaka i ka manawa i hookomo hou ai na kanaka kinaiahi i ka lakou mau iliwai i na ki wai aole he mau hoopilikia hou ana mai a na kanaka.

Kauohaia na Pualikoa

            No ka hoomalu ana i ke kulanakauhale a no ka hopuhopu ana i ka poe i komo kino iloko o kela haunaele ua kauoha awiwiia aku na pualikoa a he ewalu haneri ka nui o na koa i hoounaia mai mahope loa iho a ke noke ia la na alakai o kela hana hoohaunaele i ka huli no ka hoopaa ana aku ia lakou iloko o ka halepaahao a in a no ke ku o ka hewa ia lakou e kau aku no he hoopai'i kanono elike me ka hewa a lakou hana ai.

            Ma na hook hope i loaa mai e oluolu loa ae ana ka Meia Smith a he nui hoi ka poe i hoehaia a ke hookolo mai la na makaikiu mahope o ka meheu o ka poe Pili aku ke ko'iko'i o keia hana maluna o lakou.