Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 40, 3 October 1919 — Page 7

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no ka

MAKAIKIU MAKENEKI

A i ole

KA OHUA MAI KA PA KAPILIMOKU

 

 “Pehea e maopopo ao ia kaua mai ka Pa Kapilimoku Sekotia mai keia kelekalapa o ka hoounaia ana mai, oia hoi, mai na luna keia kelekalapa o ka hoounaia ana mai, oia hoi, mai na luna aupuni mai malaila? Ina e manao iho ana kaua ua maopopo i kekahi o na kanaka hana karaima e hookoloia mai ana kekahi o lakou e kekahi o na makaikiu akamai loa, he hana paakiki anei na lakou ke kelekalapa ana aku i kekahi o na makaikiu, ma ka inoa o na luna aupuni kiekie maluna ae ona, e kauoha mai i keia kanaka e noho iho ma Dova nei, a ma ia ano e hiki ai i ko lakou kanaka ke kau mai maluna o ka moku a holo aku no Palani me ka paa ole i ka hopuia, me na waiwai apau maluna okona kino. O ka mea wale no i maopopo ia’u i keia manawa mai kekahi aku o kiai o ke kaaahi a i ole o ka moku paha e loaa aku ai ke kelekalapa i ke kanaka i makemakeia mai e na luna aupuni ma ka Pa Kapilimoku Sekotia, aka auhea oia?

“He wahi ano pololai iki elike me kau i kamalilio mai la; koe wale no, ma ia ano he pane ia i hohmakaukau mua ole ia aole i haawiia mai ke kauoha i keia kanaka au e haohao nei, e hoike aku i kona mau po’o ma ka mea a mau mea aihue ahiki i ka loaa ana, aohe ana hoi hope hou na ihope, me ka loaa ole o ka mea i makemake ia. Ma ia ano e nele ai ka hookoia o ka makemake o ka poe hana karaima e manao ana e hoopuhili i ka hana a ka makai.”

“Aole lakou e hana ana elike me kekahi mea makapo, oia anei?”

            Mahope o ko ke kapena haawi ana aku i ke kauoha i ka wiliki, huli hou mai la oia e kamailio i ke kiai i ka i ana mai: “Ke makemake nei au e ike i ka mole o keia hana. Owai auanei ke mea hiki o kaua ke olelo ae, malia paha ke hookolo nei keia poe mahope o ka meheu o na kanaka Amerika. Aohe o’u nana ina aole lakou e hoopa-hu ana i keia moku.”

“Pehea ka moana i kou manao, nui aku la paha ka ino ea?”

“O, nui ku la ka ino! Ke ike e nei no kaua i ka nui o ka ino mauka nei o ka aina oi loa aku la ma ke Kowa Enelani. Haawi mai la ke kapena i kekahi kunou i ke kiai, a haawi aku la i ke kauoha ma kekahi wahi, a o kona pii aku la no ia noluna o kekahi wahi kiekie. I ke kani ana o ka hele o ka rumi enekini o ka oni ae la no ia o na hao, a o ka hoomaka aku la no ia o ka Mokuahi Setata e nee.

“Ke hoomaka nei ka moku e holo!” i pane ae ai kekahi o na ohua elua e noho maluna o ka oneki ia manawa, “hw iwakalua minuke ko kakou haule hope mahope o ka manawa e holo ai.”

“Heaha auanei kau nana no ia haule hope ana o ka manawa. Hookahi wale no au mea nana o ka hoea aku i Palani me ka palekana,” i pane ae ai ke kanaka i paa kona kino holookoa mai ke poo a na wawae i ka uhiia me ka papale kapu huluhulu hoopumehana me na opi e uhi iho ana a paa kona mau wawae.

O kona kokoolua e noho pu ana he poupou iho kona wahi kino, a oiai ua hukiia iho na kihikihi o kona papale a nalowale kona mau maka, he hana hiki ole ke ike pono aku i kona helehelena. O ka mea e nana kahola wale mai ana no maluna o laua aole hiki iaia ke hoomaopopo mai he nau kanaka keia i kamaaina ia laua iho. Ke nanaia mai me he mea la he mau kanaka malihini loa laua kekahi i kekahi.

“ua maopopo no anei ia oe eia oia maluna nei o keia moku i keia manawa?” i ninau ae ai ke kanaka loihi o laua i ke kanaka poupou.

“Aole hiki ia’u ke hooiaio aku, oiai no kuu lilo loa i ka noonoo no ka’u kanaka hoomaopopo ole aku au iaia. A pehea, ua maopopo anei ia oe?”

            “Ae; ua maopopo loa ko’u ike ana iaia,” i pane ae ia kekahi no ka ninau a kekahi. “Ua hakilo loa au iaia i iho aku ai nolalo ahiki i kuu ike ana aku i kona kau ana aku iluna o kekahi moe.”

“Ina hoi ha pela, e iho aku hoi oe, e Beka ilalo a e hakilo loa aku iaia. Hele mua aku oe e wawahi o kekahi mau dala keokeo me ke kuene ma ia manawa hookahi, i manao ole ia mai he hakilo kau hana o ka iho ana aku. E makemake ana kaua i kekahi mau dala Palani ma ke alahele, pela kuu manao, a ina hoi e loaa mai ana ea, aohe hoi he hana nui ana aku mahope.”

            “O oe ke iho aku, aole owau! Malia ua alo ae na maka o ka makakiu ia oe a ua iho aku oia ilalo. Aole o’u makemake iaia e ike mai ia’u-pehea kou manaoa? Ina owau ke iho aku ana iloko o ke ana o ka liona i nei manawa, aole anei ou manao e halawai aku ana au me ka poino? O, aole owau ke iho aku, ua like no ia me ka iho ana aku iloko o ka umii, O, aole au e iho aku ana, e Mr. Wilikina!”

            “E, auhea oe, aole i alo ae ka ike a ko’u mau maka i ka makaikiu, ua maopopo loa ko’u ike ana aku iaia, aia oia iloko o kekahi ona rumi kapena ma ka rumi mahope loa. E hakilo loa aku ana au iaia ahiki i ko kaua hoea ana aku i Kalaisa. He oi aku ka pono e iho aku oe ilalo a nana aku i ka kaua kanaka e hakilo nei no kana mea e hana ana. Malia paha e inu lama ana oia. He oi aku ka pono e hoea koke aku kaua i Kalaisa maloko o ka hapalua hora, i ole kaua e paa iaia.”

“Ina kaua e hoea aku i Kalaisa, ea, hele ae oe a ma kuu pakaukau e noho ana maloko o ka haleaina. No ke aha iho la. Heaha kau mea e maka’u ai, aohe mea e ku-e aku ana ia oe.

“Aohe a’u mea e maka’u ai, e kali hoi paha a hoea aku ilaila. Ua hina aku la ka mea e kamalio ana a pili i ka paehumu i ka manawa i hoohuli ae ai ka moku mawaho o ka nuku o ke awa, a ia manawa i loaa pono mai ai i kekahi ale nui, a lola ino ae la ka moku me ka pii ana mai o ka ehukai iluna o ka oneki. Hapapa ae la kona lima a paa i kekahi kaula e o ka oneki. Hapapa ae la kona lima a paa i kekahi kaula e lewalewa iho ana, a ina paha aole ia kaula ina auau wahi kai.

“E hoi oe ilalo e Beka, o ka’u no hoi ia i olelo mua aku nei ia oe e hoi ilalo. Alaa ko pulu la,” i pane mai ai kona kokoolua, me he mea la o ke kanaka paha ia o leua i ike ka holomoku, a no kekahi manawa ko Beka paa ana ia kaula.

Ma ia wahi aku hele no na ale a uhi iluna o ka moku; he kuakea wale no omua aku o ka moku ke nana aku; ke hoomau mai la no ka ua i kana hana me ka hele pu mai me ka makani. He halulu ka mea i loheia aku a lele ana na huna kai iluna o ka oneki mai mua a hala ihope, i like ka huihui me ko ka hau.

He mea pololei paha kau i olelo mai nei, e Sa Keoni.” I pane ae ai o Beka me kahi leo awali. “aho i’o paha kahi kiaha barani mai ke kuene mai, pumehana ae.”

Ma keia manawa i  hookaawale ae a keia mau kanaka. No Sa Keoni, hoomau iho la no oia i ka noho ana ma kahi a laua o ka noho ana, o Beka o laua ka mea i iho iloko o ka rumi o ke kuene no ke kamau wahi oolopu barani ana, aole i loaa koke mai kona kiaha barani mamuli o ka nui loa o ka hana a ke kuene ame kona kokua ia manawa; i ka loaa ana he manawa kupono i ke kuene ua haawina mai la kona kiaha barani, a iaia i wale ae ai a pau, huli ae la oia e nana ma na wahi apau e hoopuni mai ana iaia.

He kanaka ke noho mai ana ma ke pakaukau iwaenakonu o ka rumiaina; e waiho ana mamua o kona alo he pa oipi i kupaia, ua maalili me kahi apana palaoa ame ka omole lama, a e nana ana i ka nupepa ana e paa ana i kona mai lima, a au o Beka e manao ana he kanaka kalepa paha oia mai kekahi aupuni e mai ma ke ano he kanaka kaahele.

Ma ia wahi aku ua nui ka lola o ka moku, e loha mai ia aku ana ka halulu omua ke poi mai ka ale, e hi-o ana ka moku i o a ianei, e auku ana hoi iluna a ilalo, a i kekahi manawa me he mea la e holoaia aku ana ia iloko o ka opu o ka moana.

No kekahi manawa kona ku ana nana aku maluna o ka helehelena o Reminetona, oiai ia keonimana e noho mai ana maluna o kekahi naho nui ma ke poo loa o ka rumi kapena, a e haka pono ana no hoi kona mau maka maluna o ke kanaka e moe mai ana maluna o ka moe, a no ke ku aku o Beka e nana pono iaia. Hoolele pau mai la oia kana nana ana maluna o Beka.

Ia halawai ana ae o ko laua mau maka, no kekahi manawa ko laua nana ana aku a nana mai ma ke ano hoohuoi, alaila hoolele like ae la ka laua nana ana maluna o ke kanaka e moe mai ana maluna o ka moe.

            “He mea hou anei kekahi iloko o ka nupepa e pili ana i kela mau daimana i aihueia mai nei ma Ladana, oia ka moolelo kamailio nui ia ma Dova?” i ninau aku ai ke kuene i ke kanaka kalepa kaahele e noho ana ma ke pakaukau a e okioki ana i ka i’o bipi iloko o ke pa mamua o kona alo. I ka manawa i hoomaha iho ai ke kuene i kana hana. “Nui ko lakou kamailio no ia mea ma Dova. O kekahi o na kiai ka i kamailio mai ia’u ua paa kekahi kanaka aihue malaila i ka hopuia, i ka manawa o ke kaaahi laweleka o ke ku ana mai ilaila.”

“Aohe hoakaka a ka nupepa i kekahi mea e pili ana ia hopuia ana o ka mea aihue ma Dova,” i pane mai ai ke kanaka kalepa kaahele, a ke hoomau la no oia i ka okioki ana i ka io bipi; “ma ka nana aku me he mea la he mea huna loa kela me ka makemake ole ia e hoike ae ma ke akea. Ma kekahi manawa he hana maikai no ia, ina nae e hiki ana i kela mau luna aupuni ma ka Pa Kapilimoku Sekotia ke kau mai i ko lakou mau lima maluna o ke kanaka a lakou i makemake ai; ua hana lakou i kekahi hana akamai a maalea loa i keia manawa me ka palanehe loa elike me ia au e makemake iho ai e ike.”

            “He hana akamai kela.” Wahi a kekahi kanaka e aku o ka pane ana mai. “Ma ko’u lohe mai he iwakalua kaukani paona kaka waiwai’io o kela mau daimana i aihueia ai. Manao anei oe aia ma kona kino kela mau daimana apau kahi i hunaia ai?”

“Pela ko’u koho iho. Ma ko’u manao me he mea la oia ke kumu o kona makemake ana e holo i ka Ainapuniole. Eia nae, e loaa aku ana no ia mau daimana ke huliia mai oia maloko o ka halepaahao. I ka nana aku me he mea la aohe ana pahu lole maloko o ka rumi e waihoia ai na paliulole, he wahi paiki iole wale no ka mea i ikeia aku ma kona lima i kona manawa ka’iia ae ai e na makai. Ua pau aku la paha oia i ka huliia i nei manawam pela ko’u manao.”

Alaila wehe ae la oia i kana uwaki a nana iho la i ka manawa. “O ka’u makemake nei e ike he mau mea gula paha kela mai na ohana mua mai i hala aku kela aoao, oia na apolima, na leia-i daimana, na komolima, a pela aku, a i ole, he mau puupuu daimana paha i hana ole ia n kekahi mau mea o ia ano. O na ohana no lakou kela mau waiwai he he makee loa lakou ia mau mea, e haawiia ai na hooikaika ana apau i mea e loaa hou ai, a e paa pu ai hoime ka mea aihue, no ia mau mea nae he hiki loa ke hookoloia aku ahiki i ka loaa ana, oiai hoi na puupuu daimana i hana ole ia me kekahi mea he-“

“Pehea e hiki ai ia oe ke ike i na daimana i hana ole ia me kekahi mea? Ina e lilo aku ana kekahi o ia mau daimana mai kou lima aku, ma ke ano he ae hiki ai ia oe ke ike iho nau ia, ina elua a ekolu la paha ka lilo ana mai a oe aku?

            “He elua mau komolima daimana a’u e waiho nei me a’u. he umkumamalima makahiki ka loihi o ko’u komo ana i kekahi,” alaila wehe ae la oia ia komo mai kona lima ae. “Oia mau no ka maikai elike me ia i kinohi aole anei pela i kau nana iho?

“O keia komo hoi he umi makahiki ko’u komo ana ia; ina no ka lilo o keia komo i kekahi mea ua hiki loa ia’u ke ike koke aku ma’u ia komo, ina no e waiho ana ia mawaena o kaukani mau komolima e ae. O keia komo la ea, me na dala nui i lilo mai ai ia’u. Ina e weheia ana ke daimana mailoko ae o ke komo a waiho pu aku me na pohanku e ae i like ka nui me ia ua hiki loa ia’u ke koho aku na’u ia daimana, no ka mea, aole like o ka opakaia ana o keia komo me na komo e ae, a i ole me na daimana e ae paha e opakaia mai ana. Aole nae e hiki ia’u ke hoohiki aku imua ou no ka hiki ia’u ke hooia koke iho na’u ia me ka loaa ole ia’u he manawa nui e nana pono iho ai no’u iho.

“Ua pinepine na manawa a’u o ka ike ana aku i kena mau komo ma kou lima i na manawa apau e kau maiai maluna o keia moku. Aole anei ou manao he kea hoowalewale kena i ka manao o ka poe kolohe e powaia ai oe i kekahi manawa au e makaala ole ai?”

            “O, aohe poino iki i halawai mai me a’u, aole no au e a’o aku ana i kekahi mea e hoao aku ia hana; aole o’u kaahele ma kela ame keia wahi me ka lako ole i ekahi pu panapana. O keia kanaka kalepa kaahele ke kino nui a ikaika kona i ka nana aku, a no ia ike iho paha ona i kona ikaika nee ae la i ka akaaka ma ke ano hooio.

            “No keia daimana e oleloia nei,” wahi hou ana, “i hoaloaia ae la ka’u hoomanao ana no kekahi hoaloha o’u, he kanaka kalepa no, a e hana mau ana oia i keia hana o ke kalepa daimana mawaena o Amasatema ame Amerika.

“Ma kela manawa he koikoi ke dute maluna o na daimana e komo aku ana i Amerika, a oiai keia hoaloha o’u he kanaka Pelekane e hoao mau ana oia e komo aku kana mau daimana iloko o ka halekute meke dute ole. Elike me ka loihi o kana hui e ae aku ai iaia, e kipe i na lunakuke, pela ka holopono o kana hana ana, eia nae, e pii mau aku ana ka huina o ke dala kipe a aneane elike aku me ko ke dute, a ua ike na kanaka o ka haledute aole e hoihoi mai ana na kanaka o ka hui ma Amasatema.

“No ia kumu ua hoopau na kanaka o ka hui i ka haawi ana mai i na dala kipe, a mahope mai ua hoopa’iia ua hoaloha la o’u i kona manawa i hoea hou aku ai i Amasatema. Aohe ana hana pono e ae o ka ae wale aku no i ka manao o ka hui, aka aole hiki i kona uhane ke hoomanawanui hou aku, nalaila ua hoopau oia i ke kalepa ana i ke daimana no ka hui. O ka’u mea i makemake ai e hoakaka aku ia oe oia keia, o kana hana hope i hana ai.

            “No kona makemake no e lawelawe i ka hana kalepa nona ponoi ua lawe mai la oia i kekahi huina nui o na daimana mai Amasatema mai a i Amerika. Ua maopopo ina kanaka o ka halekuke ma Amerika ua uuku loa ka huina ana o ka hoike ana aku ia lakou, a mea oiaio no ia, no ka mea, ua nui i’o no kana mau daimana o ka lawe ana mai.

            “Nolaila ua huliia oloko o kana paiki lole, hoaoia na aoao apau o kana pahulole, kauohaia oia e  wehewehe ialoko o na wahi apau o kana pahulole, a hahaia me ka loleloleia o na pale apau oloko o na kuka, na puliki ame na wahi e ae apau e hiki ana e manaoia ua hunaia paha ke daimana maloko olaila, eia nae, aohe mea i loaa a hoopau wale no kanaka o ka haledute i ka huli ana.

            “No ka nele ana o ka loaa ua kauohaia mai oia e wehewehe i kona mau lole oluna a koe kona lolewawae no ka huli ana e maopopo ina paha he apo ili paha kekahi ma kona puhaka, a ua hoowomoia la na daimana maloko o ia apoili, Ua ku-e aku oia i ka makemake o na kanaka o ka haledute e weheweheia kona mau lole oluna, a mamuli o ke noi a na kanaka o ka hale dute me ko lakou hoakaka pu mai i ka lakou mau mea o ka hana ana nona i na manawa i hala a i loaa ai hoi ka pomaikai iaia, ua haawipio aku la oia a weheweheia ae la kona mau lole, aka nae ma ia huliia ana aohe he daimana i loaa i na kanaka o ka haledute.

            He laau hoopipili nae ke paa ana maluna o kona mau poohiwi, a o kekahi o na kanaka o ka haledute ka i ike mai ia lole i hoopipiliia ma kekahi o kona mau poohiwi. :alia oe e komo e ae i kou mau lole.” Wahi ana, “aole i pau la makou huli ana aku ia oe.” Ua hahaia mai la kahi kona poohiwi i hoopipiliia ai me ka lole a he oiaio ua loaa mai la lelahi mea oolea i hookomoia mawaena o ka ili ame ka lole hoopipili.

“Ua weheia ae la ka lole meka laau i hoopipiliia ai me ka waiwela a waihoia aku la me ka laau i hoopipiliia ai me ka waiwela a waihoia aku la me na pohaku malalo iho, a noiia mai la oia e hoike aku i kona wahi e noho ana no kona kiiia ana mai e hopu a hookolokoloia mai no ka hewa apuka i na loaa o ke aupuni. Eia nae, o i kali aku ua kanaka la a hala ae ana he la, a hala ae na he la, aohe ona kiiia mai e ka makai, a ua lilo ia i mea nana e haohao ai, oiai ua paa kona inoa ame kona wahi i noho ai aohe nae hoi he kiiia mai e hopu.

            “Eia ke kumu, ma kela nanaia ana o na pohaku i hopuia ai e na kanaka o ka hale dute ua ike lakeu me ka hoohewahewa ole i ko lakou kuhihewa, no ka mea aole ia mau pohaku he daimana elike nui ka lakou i manao ai, aka he mau apana aniani ua hanaia a like loa me ke daimana ka opakaia ana, he daimana hoohalike, wahi a ka oleloia.

            “Me he mea la o keia no ke ano daimana paha a keia hoaloha o’u o ke kalepa mau ana mamua aku, a i loaa ai i kona hui na dala nui, o ka ike ole ia; o keia ke kumu o ko’u akaaka ana iho nei no ko’u hoomanao ana ae ia moolelo.”

            “A mahea la ka oia i huna ai i na daimana oiaio i pakele ai i na kanaka o ka hale dute?”

“Oia hoi ke akamai o kela kanaka o ka huna ana. He uwaki kahiko kana e hoomaopopo ole ia aku ai he daimana kekahi i hookomoia iloko olaila, he uwaki o ke ano kahiko loa a ua waiho hemahema wale ia aku no me na mea ano ole e ae he lehulelehu. He oiaio, iaia i hoea aku ai i kona wahi o ka noho ana ua hele koke aku oia e hoolilo i ka poe hana gula a mau pohaku momi, no ka mea, ua maopopo iaia e hiki mai ana kekahi mea e huli hou iaia, nolaila o kana hana pono wale no oia ka hoolilo koke ana aku ia mau daimana, a ma ia hana ana ua loaa nui iaia no dala.”

“Akamai no ka hoi ka noonoo ana o ia kanaka a pela e hana ai.” wahi a ke kuene o ka pane ana mai.

            Ia manawa nana aku a nana mai o Beka ame Reminetona kekahi i kekahi. He nanaina ano-e ko laua mai ia manawa aku, aohe ike aku i ka manao i kekahi. A pela no hoi kekahi i ko kekahi. Ua loaa pono mai la ka aoao o ka moku i ka ale ia manawa a haalulu ae la a mamuli o ia haalulu i meha loa iho ai ka lohe hou ia aku o kekahi leo ma ia hope iho.

            Oiai ke kai e hana mai ana i kona makemake mawaho o ka moku hopu ake la ke kuene i ka nupepa a hoomaka iho la e heluhelu i na meahou nona’iho. He marina iloko o kona aahu tapolena ka i iho mai ilalo ia manawa a inu ae la i kekahi mea hoopumehana, pela ka nana aku a na ohua iloko o ka rumi ia manawa.

            “E i ala, he mamao loa no anei kahi i koe mai Palani mai?

            “Aohe no i mamao loa?” wahi a kana pane.

            “O me ka mahalo! Nui maoli ka ino ma keia holo ana mai la!”

            “Ae; nui ka ino; ooloku loa ka moana no ka ikaika mai o ka nou ana a ka makani.” Wahi a ka marina.

            He hapaha hora ma ia hope iho ua-akakuu ola mai la ka auku ana a ka moku a ua maikai loa ka holo ana aku ma ia wahi, eia ka ua kokoke loa aku ka moku Asetata i ke awa ma ke kapakai o Palani. Maluna ae o ka oneki o ka moku ua loheia ae la ka nakulu ame ka halulu o na wawae o na kanaka a maloko hoi o na rumi malalo lehulehu wale o na ohua e ikeia aku ana e liuliu mai ana i ko lakou mau wahi paiki no ka pii ana aku iluna o ka oneki o ka moku.

            “Ua loihi no keia holo ana mai la a kakou a ku i ke awa; ehia la hora o keia holo ana mai la? Wahi a kekahi ohua o ka ninau ana ae. Pehea la kou manao no keia ino e malie ana anei ma ka la apopo?”

            “Eoi loa aku ana ka ino ma ia la, peha ko’u manao,” i pane aku ai kekahi.

            O ka hoomaka aku la no ia o na ohua e pili no luna o ka oneki me ka lakou mau paiki lole e paa ana i na lima, a emoole hoea aku la mamua o ke kupakako no ka nana ana mai i ko lakou mau tikiki ukumoku. Ia lakou no a haule aku ilalo o ka uwapo o ko lakou puni koke mai la no ia i ka poe kalaiwa kaa ame na keiki hapai puolo, a noi mai la na lakou e lawe aku i na puolo noluna o na kaa otomobile.

            O kekahi poe ohua ua haawi aku i ka lakou mau paiki, a o kekahi poe aohe ae e laweia aku ko lakou mau paiki, a o kekahi poe aohe ae e laweia aku ko lakou mau paiki, no ka maka’u mai no o aihueia ka lakou mau paiki, no ka maka’u mai no o aihueia ka lakou mau mea liilii mailoko aku a ka paiki a i ole aihueia aku ka paiki ame na mea apau iloko.

Ua komo aku la o Beka iloko o kekahi rumiaina nui a akea a aia iwaenakonu kekahi puulu kanaka nui. O lakou ka poe i hiki hope aku a mahope o kona kali ana no kekahi sekona, hele pololei aku la oia no kekahi pakaukau ma kekahi kihi aneane e hiki ole ke ikeia aku; a ma ia pakaukau o ka hele ana aku no ia o kekahi kanaka a noho iho la malaila. Noho iho iao Beka, e ikeia aku ana ma nei mua aku o Batelemaio kona inoa ma kekahi aoaoa mai o ke pakaukau, a huli pono mai la kona alo i ke kanaka i noho mua malaila.

            “Pehea oe?” i ninau mai ai kekahi, me ka mau nonae o ke kulou o kona mau maka ilalo. O Mr. Peresa keia i ninau aku la, ke kanaka e holo ana no ka hema o Palani. O kona leo ka loheia aku oia mau no nae ke kulou o kona mau maka ailalo.

            “Pehea au? O, maikai! He hana maikai ole keia a Kelemenete o ka hoouna ana mai nei ia’u e hele mai e huli. No ke aha no la kona hele kino ole mai e huli ia mea? Aole hiki ia oe ke hana iho ia mea mawaena iho o kaua, a ua manao iho au aohe waiwai o kou hele ana mai a mamao loa elike me keia, alaila huli aku i o a ianei me ka nui o ka hana i mea e loaa ai kekahi hana maikai.

            “Ina aole oia uku mua i ko’u mau hoolilo apau, a i hoohiki mai hoi e haawi mai ana oia i uku nui i ka manawa e holopono ai keia hana, ina aole au e hele mai. I Kanatile au i ka nana heihei lio a i kahi hoikeke nui pu o Parisa, no ka wae ana i kekahi poe i eo ai ia lakou kaheihei, aole nae au i halawai me kekahi ino nui ma kekahi manawa o ka makahiki elike me keia mamua.

            “E Mr. Kuene, haawi mai i omole barani uuku-heaha ka inoa i na kanaka Palani? Koniaka! Na’u e a’o aku ia laou i ka olelo Palani. E Sa Keoni, e manaolana aku kaua e loaa mai ana kekahi mea no ko kaua luhi; mai kanalua oe!”

“Hooliilii iho kou leo a mai kamailo nui loa mai oe ia’u. E i nei, eia anei ianei kau kanaka o ka hele ana mai nei e huli?”

            “I nei? Ae, ke manao nei au pela eia oia ianei, nolailai, e imi kaua nona, nou ame a’u pu. Ua ike koke iho au i ko’u pololi i ko’u manawa e ike aku ai iaia-koe wale no a e hana wale ana no oia ma ke ano hoomeamea e inu. Aia oia ma o e noho mai la-ke ike aku la no oe iaia i ka noho mai? Hookahi a’u mea makemake ole e pili ana no iaia i ka noho mai? Hookahi a’u mea makemake ole e pili ana no ia mea. I ka’u nana aku aia me he mea la ua onaia oia-nana aku paha oe iaia la e noho mai la ma o? Ke haka pono mai la kona mau maka maluna o kaua a elua. Auhea kau kanaka?

            “Aohe au i ke,” wahi a kekahi o ka pane ana mai me ka hikiwawe loa, me ka wala ana ae i kona kiaha barani e ku ana mamua o kona alo. Ua kiai loa au i ka rumi kapena elike me ka hiki ia’u me ka nana ole mai o kekahi mea, eia nae, aole oia oili iki mai iwaho o ia rumi elike me ka hiki i ko’u mau maka ame ko’u noonoo ke hoomanao ae.

“O ka’u e noonoo nei, malia ua hoohuoi paha oia a i ole ua ike paha oia i kahi mea e pili ana nona? He keonimna akamai kela la la; ae he akamai oia me ka maalea pu, ua like la me na makaikiu apau o ka Pa Kapilimoku ma Sekotia ko hoohuiia. He kanaka akamai oia.”

            “Oia ka helu ekahi ma keia hana o ka hanu ana mahope o ka poe hana karaima, aohe hoopaapaa ana no ia mea, “ i pane mai ai o Batelemaio me ka hoonilimeaai ole.

            “Ina pela e poino ha auanei ka kaua hana?”

            “O, aole i maopopo ia’u ia mea! Malia paha ua like no hoi kona maalea ame ke akamai me kou, e Sr Keoni, a i ole ua oi aku no paha mamua’o kona; malia ua oi aku kona akamai mamua o ko’u, aka nae, aole e oi aku ana kona akamai mamua o kou, ke hui pu mai me ko Kupuna. Ina e holopono ana ka kaua hana ana, a e hiki ana ia Kupuna ke hui mai me kaua ma ka hale hoolulu kaaahi, elike me ia a Kelemenete o ka hoolala ana, alaila e holopono ana ka kaua hana.

            “E pono no e holopono ia hana. Aohe no ka mea maikai ia lakou ka hoopilikia ana mai ia kaua, no ka meam aole keia o Enelani.”

            “A pela no hoi me kaua, aole maloko o Enelani. Mai hana oe me ka puapuahulu ia hana i nei manawa. Ina e nele ka holopono o ka kaua hana ana i keia la a loaa aku ana ia ia kaua i ka la apopo. E hoomanao oe i keia, aohe hookuu ana aku i kekahi mea mailoko aku o keia. Ua ha’i aku au ia Kelemenete aohe hookuu ana aku i kekahi mea ma keia hana, no ka mea he hana kulike ole ia me kona makemake. Auhea kela omole koniaka?

            E hoonuu ana laua i na meaai ono e ahu ana mamua o ko laua mau alo, me ke kulolou o na poo ilalo, me ka hoopuka ole ia kekahi mau olelo mawaena iho o laua, ma ka manawa a ka makai oiuna o ke kaaahi i holo pu mai ai mai Dova mai a i Peresa o ka hele ana mai a hoopa iho la ma ka poohiwi o Peresa, o Sa Keoni kekahi inoa ana.

Aohe i lilo kela hoopaia ana iho la o ka poohiwi o Peresa no kona kulau ilalo e hoonuu ai i na meaai, eia nae, i ka hala ana o kekahi manawa ma ia hope iho haalele iho la oia i kana ai ana, a haikea ae la kona helehelena. Ia manawa kulou iho la ka makai o ke kaaahi ilalo a hawanawana iho la i kekahi mau olelo ma kona pepeiao.

“E kala mai oe ia’u,” wahi a ka makai; “ina o oe ka ohua mai ka Pa Kapilimoku mai nei o Sekotiaea, eia keia kelekalapa hou nau, elike me ka olelo a kela kanaka o ke kuhikuhi ana mai nei, mai Ladana mai oe. Ua kelekalapa aku au ia lakou mai Dover aku, a o keia ka pane no ka’u kelekalapa o ka hoouna ana aku, a he kelekalapa hou no ka i hoounaia ae i Kalaisa, malalo o ka malama ana a ka makai o ke kaa laweleka o ka po.”

            “Ma keia kelekalapa i hoounaia mai nei ia’u aole kela kanaka me ka paalole makaainana i lele aku nei i Dova ka lakou i manao ai, aka he kanaka okoa iho  no, a no ko’u kuhikuhiia ana mai nei hoi ia oe o oe ke kanaka nana keia kelekalapa, pela au i hele mai la e ninau aku ia oe. Aohe kanaka e ae i ike i keia kelekalapa, no ka mea, ma ka olelo mai nei a kela keonimana i manao iho ai au o oe paha ke kanaka i makemakeia mai nei a nau keia kelekalapa.”

Malalo iho o ka iliwai o ke pakaukau a e ike ole ia mai ai hoi kekahi poe, i paa ai oia i ka wahi leka polu a ke keena kelekalapa Palani o ka loaa ana mai iaia.

            Nana mua ae la o Peresa ma o a lalau aku la i kekahi popopalaoa ma kekai pakaukau e aku.

“No kau minau e ka hoaloha ke ae aku nei au mai ka Pa Kapilimoku i’o mai au o Sekotia, a me he mea la maloko o kena kelekaiama he mea nui loa kekahi i kauo haia mai la ia’u.

Eia au ke hanu nei mahope o kekahi hihia ano nui a koikoi, a ke noi aku mei au ia oe mai noho oe a hoike iki ae i kekahi mea e pili ana no’u e ukuia mai ana oe e ke keena oihana kikowaena no kou luhi. A ka manawa hea oe i manao ai no ka hoi hou ana aku?

“Ma kekahi kaaahi laweleka hou e holo ana mai Parisa aku,” i pane aku ai ka makai o ke kaaahi.

            “Ua pono ia oe e hoea aku ai i Ladana ea, hoike koke aku ou ia oe iho i ke keena oihana kikowaena o ka oihana makaikiu ma Ladana, e like me ka manawa kupono e loaa ana ia oe.

Eia ka’u noi ia oe, mai hele mau mai oe imua o’u hookaawale loa oe, o lilo kou hele mau mai i mea e hoopuhiliia ai ka’’u hana.

            “O, pololei! E kala mai oe ia’u ma kela hihia hookahi no anei? Ma ka Paka Leina?”

            “A pela aku, “ wahi a ka makaikiu o ka pane ana aku.

I ka makai o ke kaaahi i hala aku ai hoi hou mai la o Batolomaio a hui me kona kokoolua a hoomaka hou iho la ko laua ai ana no kekahi manawa me ko laua kamamaililo ole aku kekahi i kekahi, aia ka pono a piha aku ka lua o ka inaina maikai na maka ke nana aku.

            “Aole anei e hiki la oe ke wehe ae i kena wahi-leka?” i ninau mai ai o Batolomaio i kona hoa, no kona ano uluhua iho la, he makemake loa oia e ike i ka manao maloko o ke kelekalapa ia manawa.

            “I ka manawa e loaa ai he manawa ia’u, ia wa e wehe ae ai,” i pane aku ai o Persa. E, Beka, aia ko kanaka ke hele la hookolo koke ku oe mahope ona i keia manawa! Na’i e uku aku ka bila o ka kaua ai ana iho la.”

            Mamuli o ko Reminetoua eu mua ana ae a haalele iho la i ke pakaukau ua mamao loa oia mai a Ratolomaio aku, eia nae, aole no oia i hoea aku i ka puka loaa aku la oia ia Batolomaio, a oiai he opio malihini o Batolomaio i kela aina, aloalo mua ae kona mau maka ma o a maanei a kiola aku la i ka omole koniaka wai ole malalo o kekahi pahu hakahaka e waiho mai ana, a hoomau aku la no kana hele ana no ka puka owaho loa o ka hale aina.

            Ia oili loa ana aku ana iwaho, lohe aku la oia i ke kahea mai a na kauwa oluna o na kaaahi ma ka olelo Palani no na ohua e makemake ana e kau aku e pii aku ia manawa. I ka lohe ana aku o na ohua ua momoku aku la lakou no kahi o ke kaaahi.

I ka loaa ana hoi he manawa kupono i ka Makaikiu Peresa, a i ole ka Makaikiu Makeneki, wehe ae la oia i ka wahi o ke kelekalapa a hoomaka iho la e heluhelu i na mea kakauia maloko a penei na olelo:

            “O ka lua keia o na palapala i hoounaia aku ia oe, Ua kelekalapa aku nei ka Makaikiu Topina, ko kakou kanaka maloko o Parisa, e hele ae e hui me oe ma ke kaaahi au e kau aku ai, a e hana aku oia elike me kau mau mea apau e kauoha aku ai aiai.

            “E makaala loa oe ma ke alahele. Ua haalele mai ana ma ke kaaahi laweleka ekolu mau makaikiu me na tikiki ukumoku ame kaa no ke kulanakauhale o kana. He kumu no kau e manaoio iho ai no ka hana no ko lakou kumu o ke kau ana aku la. Mai hoohala oe i ka aku ia lakou e haao mau oe elike me ka hiki e hui mau aku me lakou.

            “Ua manaoia oe e kekahi poe ua hala i Ladana no kekahi hana, a mamuli o ia kumu i manao ai makou ma keia ano iho le e loaa aku ai ke kelekalapa ia oe me ka ike ole ia, mamuli o ka hilinai aku i ko ke kiai huna loa i keia mea huna, Ua ninauia mai oe e kekahi poe a ua ha’iia aku ia lakou ua hala oe i Ladana no kekahi hana, he hoopunipuni keia, aka, pela wale no e nalo ai kau wahi o ka hele ana aku i ole ai oe hoohuoi ia”

            “No Parisa keia kaaahi!” wahi a na kanaka oluna o ke kaaahi o ke kahea ana mai mua a hala ihope, a he mau minuke pokole loa ma ia hope iho ua ku iho la ke kaaahi a hoomaka aku la na ohua e lele noluna o ka awai me na paiki a lakou e paa ana ma ko lakou mau lima.

 

MOKUNA III.

 

Ua lele aku la na ohua apau me ka nana ole ae i ka ua e haloku iho ana ia manawa, aka, no Reminetona, iho iki aku la oia a ku iho la make kae o ka awai ke wahi malu ia, me ka nana aku i na kaalio e kuku mai ana. Oiai oia e ku ana malaila, ekolu mau ohua i kaalo ae maha’i ona a i ke kau ana aku iluna o ka awai, wehe like ae la lakou i na manalu, a hoomaka aku la e hele kiau maluna aku o na kiowai e lana ana, no ka huli ana aku i kekahi wahi e malu ai lakou ame ka lakou mau paiki.

I na kanaka ekolu i kaala ae ai a hele aku la nana aku la o Reminetona mahope o lakou me ke ano e ae la o kona helehelena ia manawa, me he mea la ua maka’u oia i kekahi o lakou. Nana ae la oia ma o a maanei, alaila hoomaka aku la ka hele ana imua mai ke kae aku o ka aiwai maluna aku o ke alahao mai ekona haupu ole ae ke nana ia mai la oia e kekahi mau kanaka me ka manaoino iaia.

(Aole i pau.)