Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 42, 17 October 1919 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MOOLELO O KA AHAHUI @UANELIO AHAHUI O KA MOKUPUNI O OAHU, KAU O OKATOBA, 1919

 

            La Hana Ekahi.

            Luakini o Waialua, Poakolu, Oct. 1, 1919, hora 9 a. m. Weheia na hana me ka hapalua hora haipule e ka Rev. G. M. Kauaulalena. Hora 9:30, malamaia la halawai hana a ka ahahui no ke koho ana i lunahoomalu kuikawa. Waihoia mai ka inoa o H. K. Poepoe a koloia. Ka hoomaopopo ana i na lala o ka aha; he 29 i hiki mai. Koho ana i ka lunahoomalu mau: Na W. K. Poai i ka noa o H. K. Poepoe a koho lokahiia.

            Na J. K. Kauwalu he mau olelo hoakaka ma ka aoao o ka Ekalesia o Waialua ame ka hoopili ana mai i ka luakini me ka aha.

            Na J. P. Erdman i ka hoike a ke komite papahana penei. Oct. 1, 9 a.m., hapalua hora haipule; 9:30-10:30 a. m., na hana o ka aha; 10:30-11 a. m., ka hoamerika ana i na Iapana; na U. Okumura; 11-12 a. m., ka mana hoonee o na ekalesia, N. C. Schenck; 1:30-3:30 p. m., halawai hana a ke Kula Sabati; 3:30-5 p. m., halawai hana o ke C. E., 7 p. m., halawai haipule.

            Oct. 2, Poaha, 6:15 a. m., halawai puka ana o ka la; 9-10:30 a. m., halawai hana o ka aha; 10:30-12 a. m., ke kuka ana maluna o na kumuhana; na-olelo a'o i ka ahakanaka; ia Henry P. Judd. Hana hoeueu o ke kahu, ia J. P. Erdman; 1:30-3 p. m., halawai hana o ke Kula Sabati.

            Na komite kuniau: Papa kuhikuhi hana, H.P. Judd, W. K. Poai, J. P. Erdman; imihana, H. P. Judd, W. K. Poai, J. P. Erdman; haipule, S. W. Kekuewa, G. M. Kauaulalena, J. K. Kauwalu; hoalohaloha, W. Kamau, J. H. S. Kaleo, Mrs. J. Lota; ninaninau, J. P. Erdman, H. P. Judd, W. K. Poai; palapala hoopii, H. P. Judd, J. P. Erdman, W. K. Poai; ekalesia pilikia, H. P. Judd, J. P. Erdman, Wm. Kamau; hoonoho kahu, H. p> Judd, O. H. Gulick, J. P. Erdman, W. Kamau, Akaiko Akana: hoeueu, W. Kamau, W. Poai, S. K. Oili.

            Na J. H. S. Kaleo e lilo na hoa maikai e ai i mau hoakuka; aponoia.

            Hapalia ka noonoo ana o na kumu hana. Na ke kakauolelo i ka palapala kahea a ka Ekalesia o Kahuku-Hauula ia G. M. Kuaulalena, a waihoia i ke komite ninaninau.

            Ke Kula Kahunapule. Na J. P. Erdman, he mea pono e a'o a e hoeueu ia ka uhane o na opio i mea hoi e nalo aku ai ke uhane puni waiwai mai ia lakou aku.

            Lulu no ka waihona o na wahinekanemake, luluia a loaa he $14.

            Hoike puuku: Na J. P. Erdman, lona $7.95; lilo, aole.

            Na haiolelo: U. Okamura, kumuhana, Ka Hoamerika ana na Iapana. Wahi ana: Aole loihi loa ka manawa mai keia wa aku e loaa aku ana ka ikaika i na Japana ma ka pahu balota, a ma ia wa e lilo ai ana kekahi o lakou i mau hookele aupuni, a o ka pilikia nui, aole i loaa ia lakou ke ano Amerika oiaio e pono i'o ai na hana o ke aupuni; no laila he mea pono e kaa aku ka hooponopono ana o ua kula Iapana o keia manawa maanei malalo o ka papa hoonaauao o keia Teritore i mea e hiki ai ke a'o ia na keiki Iapana me na kahua o ke ano Amerika; a o ke ala wale no e hiki ai, e lokahi kakou ma ka hooikaika ana e hooholo ia i kanawai ma keia kau ae i mea e kaa aku ai keia mau kula malalo o ka papa hoonaauao.

            Na ka peresidena o ka papa hoonaauao he mau inanao kokua maluna o keia kumuhana; he ninau ano nui a koikoi keia, o ka pilikia mamuli mai no ia o ka nele o na kumukula Iapana i na kahua a loina Amerika. Heaha la na kumukula kupono no ke kakou mau kula. Aole o na kumu i hele mai ma ke ano kaahele, aole no hoi o na kumu ma ka halekula e a'o ai apau; aka, o na kumu e noho ana maanei he mau makaainana; a he mau kumu ho ie a'o ana maloko o na hale kula a maloko o na luakini.

            Na N. C. Schenck, kumuhana: Kamana hoonee o ka Ekalesia. Aole keia he papahana lana wale iho no nona iho(drift), aka, he mea hoonee, ua like me he kalaiwa la ma hope o ka paalio e hookikina ana e hele imua, ninauia mai au: no keaha la hoi i loaa ai ka palapala hoomaikai i na Ekalesia Pake ame Pukiki mai ka Papa Hawaii aku no ko lakou hiki ke kokua, ia, lakou iho, a koehoi na ekalesia Hawaii? Hookahi no kumu no ka nele no i keia mana hoonee imua; uolaila, e hoomanao ia o ka la 7 o Dec. ehiki mai ana e lilo ia ia la no keia papahana ma na ekalesia like ole o kakau e hele aku ai kela ame keia ma ka palua ma kela ame keia home no ka lawe ana mai i na olelo hoopaa.

            Hoopaneeia na hana a noho hou mai maka la apopo, Oct. 2, 1919; me ka himeni L. H. aoao 30, ame ka pule a H.P. Judd.

La Hana Elua.

            Malamaia ka hapalua hora haipule e ka Rev. O. H. Gulick ame W. Kamau. Malamaia ka halawai hana, Rev. H. K. Poepoe, lunahoomalu, ma ka noho; hoomaopopoia na lala i hiki mai he 24.

            Na Mrs. Kalakau he noi e kapaeia na rula, a aponoia; a nana no he noi ma ka olelo waha ia J. K. Paele e hoomauia aku ma ke ano he komite no ka Ekalesia o Waikane no keia eono mahina e nee nei, a aponoia. Na ke kakaiolelo i ka palapala noi mai ka Ekalesia mai o Makua ia Wm. @amau i komite. ahaaina no lakou, a waihoia i ke komite.

            Na H. P, Judd i ka hoike komite a ke komite ninaninau no ka palapala kahea a Kahuku-Hauula; e apono ana i ke noi; a aponoia, a waihoia i ke komite hoonoho kahu na lakou e noonoo i ka manawa e hoonoho ai.

            Na H. P. Judd e noonoo keia aha i ka haawina ola o ka Aha Paeaina. Na J. H. S. Kaleo e lilo i kumuhana, a aponoia. Na W. K. Poai i $25 ka haahaa olalo o kela ame keia ekalesia; aponoia.

            Kahi âme ka manawa e noho ai keia aha. Na Mrs. J. Lota a hoopanee keia aha e noho hou mai ma Kaneohe i ka la ame ka manawa a ke kakauolelo e hoolaha aku ai; a aponoia.

            Na H. P. Judd maluna o ke kumuhana: Olelo a'o no ka hanai ana i ka ahakanaku.

            Na J. P. Erdman maluna o ke kumu hana: hana hoeueu a ke Kahu.

            Na S. K. Kamaiopili e haawi aku ke kakauolelo i ka hoomaikai a keia aha i ka ekalesia ame ke komite ola o ka Ekalesia o Waialua; aponoia.

HOOMAIKAI.,

I ka Rev. Sol. K. Oili ame na Komite Ola o ka Ekalesia o Waialua. Kau o Oct., 1919.

            Me ka mahalo: o makou o na lala apau o ka Ahahui Euanelio Ahahuina o ka Mokupuni o Oahu i akoakoa mai ma keia kau ma ka luakini o .Waialua nei, ke haawi aku nei me ka puuweai i hoopihaia me ka hanoli i ka makou hoomaikai nui ia oukou apau, no ka oukou mau pulama hookipa a hoolawa ana mai ia makou i na mea apau e oluolu, ai ke ola kino. A ke kalokalo ae nei makou i ko kakou Makua Lani e hoouna mai i Kona lokomaikai nui maluna o oukou apau.

            Malamaia ka lulu a loaa he $5.

            Na J. H. S. Kaleo e hoopanee keia aha, aponoia a hoopanee keia aha, aponoia a hoopanee ia me ka pule a ka luna hoomalu.

AHA MAKUA

JAS. K. LOTA, Kakauolelo.

 

HOOPII I KA MAKUAHUNOWAI NO

HANERI KAUKANI DALA

            mamuli o ka ae ole o kona makuahunowai, e hookuu mai i kana wahine mare e noho pu me ia, ua hookomo aku o Lot Sebastian Kaulukou, i kaulana ma Nu Ioka, ma ke ano oia kekahi o na keiki akamai loa i ka hulahula, i ka ua hoopii, e koi ana i kona makuahunowai, e uku mai iaia i ka @uina, o hookahi haneri kaukani dala, i wahi e hoopaia ae ai kana koi ana aku, no ka hoi mai o kana wahine a noho pu me ia.

             Ma ka manawa a Lot S. Kaulukou o ka mare ana aku i kana wahine, ola kekahi o na kanaka kaulana loa ma ka hulahula, a no ia kaulana ma keia hana, i hoohihi ai ka manao o kekahi kaikamahine, a kekahi o na kanaka onamiliona o Nu ioka i keia keiki Hawaii, a mamuli o ko lau aelike ana, ua holo malu iho la laua a mare, me ka ae ole o na makua o ka wahine opio.

            E loaa ana ia Lot S. kaulukou he hookahi kaukani me elima haneri dala ma ke ano he kanaka kaulana i ka hulahula, no ka pule hookahi, ma kela manawa o kona mare ana aku i kana wahine, eia nae ua kue loa ka makuakane o kana wahine i ka hana hulahula, a koi pu aku ia no hoi ka wahine e haalele oia i kela ano hana, a e huli aku i hana okoa.

            I kinohi, ua paakiki no o Lot S. Kaulukou, aole e waiho i ka hana hulahula, no ka mea he nui ke dala ma ia hana, a no kela ae ole e waiho i ka hana hulahula, ua haalele okoa mai la kana wahine iaia, a huli hoi aku la imua o ke alo o kona mau makua.

            No kekahi manwa ka poho ana o ka wahine me kona makuakane, hooholo iho la oia e hoi hou aku imua o kana kane, ua kue mai la nae kona makuakane ia manao, nolaila ua hoea okoa aku la o Kaulukou imua o kona makuahunowai a huli pono i ka mea oiaio, a i kona maopopo ana, aole ka makuahunowai i makemake i kekahi mea hulahula iloko o kona ohana, ua waiho i'o aku la oia i ka hana hulahula, a hele aku la e huli i hana okoa nana.

            I kela nalowale ana o Kaulukou mailoko mai o na hui hana keaka, ua hoi aku oia a noho hana, maloko o kekahi laeaina, me kahi uku nuku, i lihi laluna ole aku i kona uku, ma ka hulahula; o ka mea apiki nae, aole he huli hoi aku o kana wahine imua ona.

            I ka wa iho nei o ke kaua, ua komo aku oia iloko o ke kaua, aka iaia nae o ka huli hoi ana mai, ma kona ano he makaainana, ua hookomo ae la oia i kekahi hoopii, e koi ana i kona makua huno wai e uku mai i ka huina o hookahi haneri kaukani dala, i wahi e hoopauia ae ai kana mau koi o na ano apau, maluna o kana wahine mare.

            iwaena o na keiki opio ma Hawaii nei, ua hoomaopopoia, ka maikai o ko Lot S. Kaulukou leo i ka himeni, a i mea o waiwai ai kela leo maikai, ua hoounaia aku la oia no Europa, no ke a'o ana mai iaia i ka ike ame ka makaukau himeni, malalo o na hoolilo o kekahi o na wahine waiwai a kuonoono o keia kulanakauhale.

            Mai kona haalele ana iho ia Honolulu nei iloko o kona mau la opio, aole oia i huli hoi hou ahiki i keia manawa.

            HOOMAIKAI NUI NO NA KEIKI

POOLA.

            Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, ke Kilohana Pookela o ka Lahui, Aloha kaua: E loaa hoi ia'u ke aloha ia ame ka oluolu e kou puuwai ahonui, no kela poomanao e kau ae la maluna, me ka iini nui e hoomaikeike aku imua o kuu lahui oiwi ponoi, mai ka la puka ma Ha'eha'e i Kumukahi, a ka welona a ka la i Lehua i ke kaohi ana o na mokupuni i ke kai, no na keiki poola o ke stevedore, no ka lakou mau, hana aloha, he mea hoi na'u e poina ole ai, a he mea no hoi na'u i moeuhane mua ole ai, e loaa mai ana ia'u ame ka'u aliikane na kokua aloha ana mai kekahi mai o na luna hoohana nui o ka Hui Stevedore, John Pau ame kona mau keiki hana apau, ame kekahi pu hoi o kona mau hoaloha e hana pu nei ma na uwapo o Honolulu nei, elike me keia mau hoakaka oiaio a'u e hooia nei imua o oukou e kuu lahui Hawaii hoomanawanui wale, i ka nele i ka ai, kaahu ame kahi hunahuna dala iloko o keia mau la popilikia o ke ao holookoa e nee mai nei.

            Ma ka auwina la o ka Poakolu, Oct. 1, hora 1 p. m. i hala, ua halawai iho la ka'u kane aloha Wm. Pualoa me kekahi ulia poino, aneane loa e lilo kona ola, e waiho nei hoi me ka nawaliwali ma ko maua home e noho nei ma Alanui Kawaiahao, Kewalo.

            He kanaka hana ka'u kane malalo o ke poola, malalo hoi o na hoohana ana a John Pau, no na ukana like ole apau e hoea mai nei no Honolulu nei, maluna o na moku, a ma ka uwapo hoolei papa o Allen & Robinson i halawai ai ka'u kane me ka ulia poino, ua haule ia oia e kekahi mau kua nunui 12x12 e hooleiia mai ana mailuna mai o ka moku, a loaa iaia keia ulia poino. ua lawe koke ia oia n oka hale kauka o na poola e, hooponopono ai a ho'iho'i loa ia mai oia no ko maua home nei. O keia ulia i loaa i ka'u kane, ua hookaumahaia mai ko maua noonoo no kahi e pono ai o ka noho ana, oiai ua poino ae la no ka aoao oole'a e hiki ai e pono ka noho ana, no ka mea aole i hookuonoono i ka lua o Kuhaimoana, no ka mea o ke ola o na keiki hana poola o ka uwapo ame ko lakou hana aia i ka ihu o ka moku ame na ale o ka moana.

            O ka mea no nae a'u i ike, nana hoi i hoopuiwa mai ia'u ame ka'u aliikane ma ka Poaono nei, Oct. 11, 1919, ua loaa pono mai ia'u na pua ohaha o ke aloha, he $36.50, mai ka lunahoohana John Pau ame Veris Bender.

            I ka loaa ana mai ia'u o keia mau lau oliva o ke aloha, ua nonoi koke aku au i ko laua oluolu e hoike mai ia'u i kahi i loaa mai ai o keia huina mahuahua, i hiki ai ia'u ke haawi aku i ka'u mau hoomaikai, oiai o ka mua loa keia iloko o na la o ko'u ola ana, o ka loaa ana mai o na kokua aloha o keia ano, he mea hoi na'u i manaolana mua ole ai, no ka mea, o ka'u mea wale no i ike o ia no ko kakou kokua mau ana i ka poe e loa i pili ole mai ia kakou, elike me ke kaua o Europa a kakou e haawi nei i na kokua i ke Ke'a Ulaula ma o ka poe ko'iko'i e noi mai ai ia kakou, me ko kakou nana ole ae hoi no ko kakou ilihune ana.

            O keia hoi, o kakou Hawaii ilihune no ia kakou iho, me ke noi ole aku i ko kakou mau hoaloha iwaena o ka poe ko'iko'i, e kokua mai ia oe e Hawaii ilihune, i kou wa e halawai ai me na ulia poino, elike me ka haawina i loaa ia'u ame ka'u kane. O ka'u mea wale no i hoomaopopo iwaena o na makamaka, ko'iko'i o ko kakou kulanakauhale nei, a ma kekahi mau wahi e ae, in a oe e hele aku no na kokua ia mai, eia ka lakou olelo ia oe:

            "Pilikia loa, aole dala loaa a'u e haawi aku ia oe," a kuhikuhi lalau mai la ia oe e hele oe ia mea, ia mea, "mali'a kokua mai no lakou ia oe." O ka mea maopopo loa, aohe mau kokua e loaa mai ana ia oe, malaila iho la no oe pau, ua halawai me ka nele, no ka mea, aole loa ka poe waiwai e haawi wale mai ana ia oe i ka lakou dala, ke ole oe e hoopaa aku i kekahi mea a lakou e ike mai ai, aole lakou e poho ana. O keia hoi a'u e hoomaikeike nei me na mahalo he nui, no na mea i hanaia mai no'u ame ka'u kane, aole loa he noi ma ko'u aoao, aole hoi he mea a'u i hoopaa aku ai no keia mau hua ohaha maikai o ke aloha, koe wale iho no kela wahi momi makamae loa hookahi wale iho no iloko o ka puuwai hamama o na Hawaii he aloha.

            He hikiwawe loa kakou na Hawaii ma na hana laulima o ke aloha, i ka haawi koke ana i na kokua ana i loaa ole hoi i na lahui e, no ka mea, o ka hana i hanaia ai no kahi i loaa mai ai o keia huina dala mahuahua ma ka poho o ko maua mau lima; ma ka la no ia i halawai ai o ka'u kane me keia ulia poino, ua kaa aku ke ko'iko'i me ke kaumaha maluna o John pau o na Poola, e hoohana ana i ka hu'e ana i ka papa o ke kia-ha Helene, a ua kauoha koke oia i na keiki apau e hana ana malalo on a e kukakuka pu me ia no kekahi o ko lakou hoa paahana ponoi, ka'u kane hoi i loaa i na ulia poino, no ke kokua ana me ke kali ole.

            He oiaio, ma ko lakou kukakuka ana ma kahi hana no maloko o na paila papa, ua hooholo lokahi lakou e hooko koke ia kela hana malalo o na alakai ana a John Pau, a, ua kukulu koke no oia iwaena o kona mau keiki hana i aha lulu dala no lakou iho me na hoaloha e makemake mai ana e kokua i keia hana maikai, ma o ko lakou kalapu la hoi i kukulu ai no kekahi mau pule i hala ae nei, ana ponoi no hoi e alakai nei me kana kakauolelo Veris Bender, he ilikini piha keia, me kana wahine haole e noho nei i na kaiaulu aloha o Hawaii, a mamuli o keia mau mea a John Pau e hana nei ma o kona kalapu la.

            John Pau, lunahoohana nui; Veris Bender, kakauolelo a puuku; Henry Lui, H. K. Au, R. H. Kahekili, B. Kekoa, E. Lie, J. Mana, S. Kiha, T. Kanoa, L. Labo, P. Berry, M. Kekahio, W. F. Bush, M. Kala, S. Kalahiki, Brown, M. Makekau, J. Y. O. Davis, M. Waiseails, K. Kahikili, Nakaula, J. Lono, J. Papono, B. Burdy, W. Keola, S. Kepilino, P. Kaihe, D. Maluo, G. K. Kane, K. Paekukui G. K. Kaihe, D. Aukai, S. Yoshioka, J. Kaua, M Kaku, Lormos, P. Paekukui.

            O keia ae la na inoa o ka poe apau i haawi mai i na kokua ana a'u hoi e noi aku nei ia oukou, no ka lawe ana aku i ka'u mau hoomaikai, me ko oukou hoomau ana aka hoi i keia hana maikai no ke kokua ana ihe ia kakou ponoi a mahope owaho, he mea hoi nana e hoike pu aku, he nui na hana hiki ia kakou ke hana, eia nae, ua komo mau ke kanalua, aka i keia mau la inea e nee nei imua, ke hoala liilii mai nei kakou na Hawaii no ke kokua, ana o kekahi i kekahi, oiai na lima o ka hune ma ka puka o ko kakou mau home i na wa apau, a oi loa aku hoi ma na aupuni e hakaka mai la no ka ukuhana no ka pii loa o na meaai.

            Ua lawe a nui hewahewa keia mau manao oiaio a'u e hoike nei imua o ka lehulehu, a na ke Akua no auanei e hoomau ia okou iloko o ka lokahi ame ko oukou kalapu, a me ka Lunahooponopono hoi ko'u welina pau ole.

            Owau no me ka haahaa,

MRS. K. W. PUALOA.

NA ANOAI LIKE OLE O KE KOOLAU.

            Mr. Solomon Hanohano, Aloha oe: E oluolu mai hoi oe i keia wahi anoai liilii a nau hoi ia e hoopaa iho i ka kaua hokulele e uwila aku apuni na mokupuni ma ka hikina a ke komohana, i hiki hoi ke nana iho i na meahou o ka aina i ka eheu o na manu, na na keiki hoi ia o ka papapa'i e kaulele iho me ka mahalo.

            Pae mai la au i ke ahiahi o ka Poaha, la 25 o Sepatemaba, o ia mau no ka aiana ame na hoaloha: ua puni ka hahalalu ia la ia Mr. S. W. Logana, he mau lau he mau ie i'a i kupiia, a haawi i ka poi i kokua ma ka lawai'a ana.

            Laki no kahi malihini paehewa, he aku mai hoi ka'u no Waianae, hui pu me ka hahalalu, lilo mai hoi kau i ka lawe a ke auka ame ka aumiki, hele ino i ka ihona pali, ma ka hale o ka'u mau moopuna a'u i hoaumoe ai ia po; ko'u hiki ana aku ia ahiahi, ma ka mikini, e kali mai ana ko'u hanaumua, Joseph Kekuku, no ka manao e hoaumoe me ia, ma kona home, aole nae, ua nui loa ke aloha o na moopuna makua ole.

            Ia moe ana ia po, nui ka hauwalaau o ka makika i onioni wale no a ao, hele e ike i na hoa e hana mai ana kekahi poe i ka lakou i'a, e kui a kaula'i, he lawa mai hoi kau o na kauhale o Laie i ka hahalalu: ola ka aina i ka puni ana o ka i'a.

            Ma ke Sabati ae, hele i ka pule, hui me na alakai, na hoahanau, lululima me ke aloha ia mau la ae, hele e ike i ko'u mau kaikuahine i Hauula, o ia ka pOalua, la pau o Sepatemaba, me ko'u hanaumua ma ke kaa lio, puiwa au i ka halao'a o ka lau e pa ai ka upeua uwea iloko o ke kai, o ka'u ninau hoi i ko'u mua, nawai kela? Na sam Kekauoha, o ka Hamana Kalili, ka LIki Peni Ul@i hiki i Kokololio, hiki no hoi maua i Hauula, o ka John Paoo e ku mai ana kaua pa i'a, nui ka laki o ka lunakanawai i ka honu ame ka mano, nui o ka moana paa iloko o ka upena uwea, pela no hoi ka Mr. Frank Woolley Opio, laki no i ka oio, weke, ulua, o na ano i'a apau, e komo ana i Laie nei e kuai ai kana i'a.

            Ma ka paona, nui ka ike, pau ka mahina ohi, oia ka lawa hoohana o ka noonoo o ke poo.

            He hou pahi ma Kahuku, he wahine Pilipino ma ke ahiahi Poaono, la 4, na kana kane mare no i hou me ka pahi, loaa pono i ke kane me kekahi mea e aku; ua moku no nae i ka pahi ka punalua; o ka wahine ua make loa; ua hopuia ke kane aia i Kawa. Nui mai nei ka poe limakoko o keia mau lahui i hiki mai i Hawaii nei, aihue, pepehi kanaka.

            Pohina uwahi ka Poakolu nei, la S. Eia ka ke aliiwahine o Kilauea, ua ala mai ka hiamoe mai a nona keia uwahi a pohiua apuni na moku. Hana i'o o Pele, ka wahine o ka lua, ke puka la ke ahi ia Kona Hema ma Honomalino, aiwaiwa ke aliiwahine, o ia iho la ke au o ka manawa.

            Ma ka la i nehinei i keia aku ai ka la i ka ula, pela ka mahina, nui na ouli kupaianaha o ka honua, e hiki mai ana ma keia mua aku, aole e loihi loa.

            Ua lawa ka hooneo ana imua o ka oukou kiu imi meahou o ke Koolau.

            Me oe e ka Lunahooponopono ko'u mahalo nui loa.

            Owau iho no me ka oiaio,

W. K. APUKEHAU.

            Laie, Okatoba 10, 1919.

 

KE OLA O IA KANAKA HAWAII

AIA ILOKO O KA OIHANA

LAWAI"A AME MAHIAI.

 

            Kuu Solomon Hanohano, Aloha kaua:

            E kala hou mai kou hanohano ia'u e maalo hou aku nei imua o kou alo no keia mau manao e kau ae la maluna.

            Ia'u âme ko'u mau hoa e noho ana i Kalapana, Puna, ua hui iho la au me ia makamaka maikai, oia o Mr. Mokemuumuu, ua kamaaina no hoi i ke kulanakauhale alii nei; i kuu hui ana me ia o ka'u mea i ike nona, ua muumuu ia kona wawae, a e paa ana kekahi lima hao i hookomoia mai malalo o kahi i moku.

            E ka lahui, e naua mai kakou i na mea a ka Makua Lani i hana mai ai i mea e loaa mai ai kona ola ana. Ua nui na mea i kamailioia mai ia'u e pili ana nona ame kana mau hana kaulana, o ia ka lawai'a ana, e au ana oia ma kahi o na mile elua, ma ka nana aku a keia makapeni, i ke kulana o ua kae'ae'a nei, ua kohu mokuluu maoli no i ka lana mai iluna, a emi iho ilalo, i kona manawa e lawai'a ai, o ia no hoi ka hinalea ame ka i'a poo apiki, a in a e paa mai ka puhi e make ana no ia puhi iaia, no ka mea, o na ano i'a no apau e ai mai ana i kana makau, ua hana wale ia aku no me ka maikai me he la aia iluna o ka aina maloo.

            Ua ike maka maoli au i kana hana aiwaiwa, no ka mea, o ke kai o kela kaha, he kai keikikane maoli, aole oe e kokoke aku i kuaau. He kiekie maoli ka nalu, o ka mea hiki wale no, aia oe a au iwaho aku o kuaau alaila loaa ia oe kau mea i makemake ai, a i ole, ma ka waa paha i kekahi manawa, ua hiki ole i na wa ke puka iwaho, i kuu nana ana i ka hana a keia makamaka maikai, nolaila ua ala mai ka manao o keia makapeni, e pono e kukulu aku imua o kuu lahui, a e ike mai i na hana a ke kanaka o ko'u koko ame kuu iwi, ame kakou apau, e kaupaona iho i ka hiki ana iaia, oiai he hookahi wale no wawae e au ai i kela moana kai nui, a e imi ana i kona ola o keia noho honua ana, a na kanaka elua wawae e hoopalaleha ana i na hana a na kupuna i hala @ku.

            E ka lahui, e kala mai, ua noonoo au i na mea e pili ana i keia oiwi ame kaua hana e pono ai, ua lana mai ko'u manao e pono e hoolaha ia ae i ike mai ka lahui, i maa i ka oihana lawai'a, e hoi hou ihope, a e hana aku i na mea a keia oiwi Hawaii e hana nei me kona kuokoa, me ke kauka'i ole aku ia ha'i, i loaa mai ai kona pono.

            Ia'u âme ua kamaaina e makaikai ana, i ke ana o Hakuma, a hele mai la makou a kuhikuhi ia mai la ia'u kahi a ua kae'ae'a nei e iho ai ilalo o ka pali lele, a ke koae a ke kai e po'i mai ana, e ku'i opihi ai, i kuu ike ana o ka luakupapa'u, o kela, ua like pu, me kuu kahaha i na mea i oleloia mai ia'u, no ka mea, aia ma ia lae pali e loaa ai na opihi nunui. He ike aku no oe i ke kau mai iluna o ka pohaku, me ka nihinihi no hoi ke iho aku, ina no elua ou wawae e puikaika ana no ia oe ke iho aku, ame ka pii ana mai, ua ikemaka keia makapeni, in a no ka haule o ua kae'ae'a nei iloko o ke kai, e au ana no oia me ka nana ole ae ia Keaka (mano) ma; heaha la ia mea iaia; ma ka nana aku akou kiu, he ohana pilikoko maoli no keia no ua kae'ae'a nei, a hoomanao ae la au i na ele makule o kuu kaha.

            He i'a nui ka'u,

            I paa ma ka hi'u,

            i lalau aku au,

            E panau ae ana.

            Nolaila, e ka lahui, e ala, he hiki no na mea apau ke hanaia, in a aia iloko ou ka hoomanawanui ame ka hoopono, me ka lana mau o ka manao, e loaa mai ana na mea kaikai, aole o ke kauka'i aku i ka hana aupuni, o ia ke alanui e pomaikai ai, aole o ia ka pololei, no ka mea aole e lawa ka noho ana, e au oe ma o a maanei o keia honua, a ka Makua Lani i waiho iho ai nau e imi aku i na mea Ana i hoomakaukau ai, na kaua e huli aku e ka lahui, mai manao mai oukou, he pai keia ame ka hookelkela, aole ia o ka manao o keia makapenij, no ka mea, ua nui na mea e pono ai keia ola honua ana, o ka mea apiki, na kaua no i hoopalaleha i na mea maikai apau, a kaukai aku la o ka hana alanui ana me ke kipikua ana ma na alanui e ike mai ai na malihini o na aina e, ame na lahui o na aina e, e noho pu nei me kaua, a e hele hookano mai ana maluna o na alanui a kaua e kipikua ana, me ke kahaha o ko lakou manao, no ka mea no kaua keia lepo ame keia mau mauna uliuli, a ka Makua Lani i waiho iho ai i ko kaua mau kupuna; nolaila, e ka lahui, e pono oe e hoi aku e kipikua i na puu, a e ulaa aku i na pohaku o kou aina, a iole, home hookuonoono, e ike auanei oe e kaulana ana oe, no ka mea e olelo ana ka mea olelo, nowai hoi keia mahinaai? No mea no hoi, e kipikua alanui ana. Nowai hoi keia mau waa ame upena? nno mea no hoi e hana poola ana no ka mea ua hoi hou mai ihope nei, a ua hana 'i na mea e hapaiia ai oe iluna, e hoohalike aku me keia makamaka maikai, hookahi no oia nei wawae, ua loaa maoli ke ola kino maikai piha pono ke nana aku me ka hauoli.

            Aole elike me hana alanui aupuni me poola ano maloohaha ke nana aku, no ka mea e ku mai ana o Pake poi, a, e ku mai ana o rumi iloko ou, ua pepehiia iho no e oe, a hoomanao ae la au i keia kanaenae aloha a ke kae'ea'a o kuu senatoa o Hamakua:

                        Pupule iho au mawaho,

                        Maloko mai oe o ka rumi:

                        A kani e ka hora elima,

                        Ike ia ka puu o Maunakea;

                        Manuwai rumi liilii,

                        Makani kuapuu inisinisi malie.

            No laila, e kuu lahui, e ala, e ku iluna me ka maka'u ole, e hana elike me Mr. Moke Muumuu, a pela me ia opio Robert Ahuna ame Hanale Kapea, e hoopono, mai maka'u, e nana aku i na mauna, e loaa mai ana na mea maikai, me ka iini iloko o keia makapeni, e ala ana kuu lahui.

            Me oe e kuu kapena nana e hookele nei keia moku apuni keia paeaina i na manao maikai piha me ka naanao; e kala mai i na hemahema pu.

            Kou welina pau ole ame na keiki na lakou e hoohee i na ki e malamalama ai kou @lahele ko'u iini pau ole.

Kou haahaa,

            J. K. MOKUMAIA.

            Moanalua, Oct. 12, 1919.

ILUNA NO KA UA, WAELE E KE PULU.

           

            Mr. Lunahooponopono, Aloha oe: Ua noho au a kupa i ko alo, a kamaaina i ko leo, e maliu mai hoi oe, i wahi hapa kolaniu o ka hiwahiwa a ka lahui, no ka'u wahi episetore, a maluna iho o'u na ahewaia ana, aole e ili aku maluna o ka hui pa'i nupepa.

            I hoomaoe ae la au i kela mau mamala olelo loli ole a kaulana, me ke pookela loa o kona ano ke noohooia, a ko kakou mau kupuna i hoohiwahiwa ai i ka honua, me na mea kanu like ole, i ka wa no nae mamua o ka haule ana mai o na kulupakaua o ka lani, ua maemae mua na kihapai.

            O ke kumu nui, a koikoi i ulu mai ai iloko o ko'u noonoo, e hoala mai i kela poomanao e kau ae la maluna, no k@@ lohe ana e hoolaa ana ka halelaa mua loa i kukuluia iloko ou e Hawaii aina ame Hawaii lahui, i kekahi mau la o keia mahina ae Novemaba, ke loaa nae he moku e holo mai ai o Peresidena Heber J. Grant me kona mau hoa.

            E oluolu e hoolohe a e maliu mai e ko ke Akua poe haipule, o ka "Ekalesia o Iesu Kristo o ka Poe Hoanoo na La Hope Nei," mai ka oili ana a ka la ma Kumukahi, a noenoe aku la i ka mole olu o Lehua, ea, e ala e ka I ame ka Mahi, eala na kupa o ka aina, e heluhelu iho oukou e ko ke Akua poe haipule i keia mau kumu hoakaka a ko oukou hoa kauwa nei, ke pono no uae ia i ko oukou manao, a in a ua mahaoi au, alaila e kala mai oukou ia'u, he "hoakaka wale no ka Kiilau."

            Ea, e na haipule o Hawaii Moku o Keawe, mai poina i ke kaleo o ko oukou aina, "Aolie u'i helewale o Kohalanui. o Kohala-iki, o Kohala ua apaapaa," in a hoi ha pela, e oluolu, e owilipu iho me kahi kihei, okipau loa aku hoi he wahi pakumakika kekahi, komo iho no iloko o kahi paiki, opena hemo i Laie nei, a in a no hoi he akamai oukou i ke palepale, hele mai no me na makika oonei, e kuikui kamumumu, holo iuka holo i kai holo i kou wahi e pee ai, wahi a kamalii haupeepee. Pehea hoi na haipule o na Hono a Piilani Ea, puili a paa i ka moto kaulana o ko oukou aina "O maui no e ka oi," in a hoi ha pela, mai poina i ka peepoli ana mai me kahi i'a maloo, kahi pipi kaula, ame na mea kupono e ae e pilikia ole ai.

            Pehea hoi ko ke Akua poe hoano o Oahu lei i ka ilima, ka heke o na Pali Koolau? Ea, o ka hee maloo o kaiuli ko ka moana, o na opae mahikihiki ko Kukaniloko, puolo ae no a paa, opeope pu iho no me ka halelole, oki ka hana o na kai, ma ka aina e@eu manu, a no ka mea, ua lawe pu mai la no oukou i ka hale lewa o na kupuna o kakou.

            Ea, e pili wale ana paha ka i'a o pili wale, i kuu aina hanai, i Kawaiulailiahi o Waimea, oiai, ua pau loa ae nei no i na mokupuni ma ka hikina; ea, e na keiki a ke Akua o ka mokupuni kihapai, mai poina i na lawalu oopu ai lehua o na kahawai kinikini o maikai Kauai hemolele i ka malie, "ola no ia kini ke a mai la ke ahi."

            I ka hoohui ana i keia mau hunahuna makelia i kahi hookahi, hui pu hoi me ka na kamaaina, ku ka paila, e pilikia ole ai ka noho ana iloko o hookahi pule a oi.

            Ua heluhelu oukou e na haipule i ke au i hoolaa ai ka halelaa i ka wa o Solomona, ua lawe mai na kanaka i na waiwai me na meaai he nui loa, e lawa ai lakou iloko o ehiku la. Aole ane: pela kakou e hana ai Aole no ko makou nele loa, keia kau leo ana, aka, "o ka mea i ike i ka hana pono, a hana ole, ua hewa oia"; a oiai, e lei ana o Kohala i ka nuku na kanaka, i ka ua mea o ka nui e hele mai ana, no ka makemake e ike i ka hoolaaia o ka halelaa mua loa, i hookumu ia iloko ou e Hawaii lahui ame Hawaii aina, a nolaila i ulu mai ai ko'u noonoo e hoohauoli e aku no ia oukou mamua o ka hiki ana mai o ka la e hoolaa ai, elike me ke poomanao e kau ae la.

            Ua lawa paha keia mahaoi ana, a hui pu kakou, nuku mai oukou ia'u, pulama aku au ia oukou iluna o ka eheu manu.

            Me ka mahalo nui i ka Lunahooponopono ahonui, me na keiki o kou papapa'i. Ani ka makani o Koolau,

JOS. KEKUKU APUAKEHAU

Laie. Oct 13, 1919.

 

KE KULA KUMU MA KILAUEA CAMP.

 

(Hoomauia.)

            Ma ka la 12 o Iulai, o ia ka @oao@@, ua hui iho na kumu i hiki ma k@ camp no ka wa mua loa, me ke kahi kula hou. He oluolu kana launa a@@ n@@ me kana mau kuka ana. Ua hoolauna mai oia ia makou i kana wahine me @@ laua mau keiki ekolu.

            Ma keia launa ana, ua hoakaka nui ke kahu kula i kana i manao ai e hana ia ma ka Poakahi ame ka nee ana a@@ o na hana imua, a wahi ana, e hana ana oia i mau papakuhikuhi a maloko o ka assembly, maluna o ka paia e kokoke ana i ka puka, malaila na kumu @ ike ai i na hoolaha no na hana apau. Pau ia hoakaka ana, ua hoakaka p@ mai oia e malamaia ana he anaina @@@ pule maloko o keia assembly hall. @@ ka Lapule, a ma na Lapule no a@a ka manawa o keia kula kumu ma ka camp. Mahope o kana hoakaka ana ua noi mai la oia ia'u e hoomakaukau au i papakuhikuhi no ka la Sabati. me ka hoolako pu ana i mau himeni pa waii mai ka Leo Hoonani. Ua ha@@@@ elike me kana i noi mai ai ia'u. Ua hoakoakoa ae au i n kumukula Hawaii apau nona ka huina he ewalu a loaa ka papa himeni no ia la.

            Hoomaamaa iho la makou i na himeni a ua himeni kela ame keia @@ ke ohohia. I ka hoea ana mai i ka lapule, hora 10 a 12, ua piha keia nani me ua kumu ame ua makaikai mai ka hokele a mai Olaa loa mai no hoi, kekahi o keia poe oia no o Mr. ame Mrs. Levi Lyman, Rev, ame Mrs. Westervelt, Mrs. B. D. Bond o Kohala ame kona ohana, a nui wale aku.

            Ua weheia ae keia anaina pule e ke kahu kula me kekahi mau olelo paipa maikai a uaauao loa, a noi ae oia i na mea apau e ku, a o mele ae i ka mele "Hoonani i ke Akua mau," na Miss E. Porter o Hilo i hookani ka piano ma keia la.

            Mahope o keia himeni ana ua noi mai ke kahu kula e puana like na mea apau i ka pule a ka Haku. Ua hahai ia keia pule ana me ka himeni mai ke choir mai, i alakai ia e a'u, "Aole inoa ma ke o," ame "hamau kei na mele."

            Ua hoomauia aku ka hana o ke anaina pule me ka maikai a i ka pau ana, ua hoi aku kela ame keia no ko lakou wahi.

            Mahope o ka aina awakea ua hoomaha aku kekahi o na kumukula kekahi no hoi ua hele aku e makaikai ma ka hokele, kekahi ua hele aku e ohi oli@i na, ma ka olelo a kekahi mau haole he polhaku kaimana Hawaii. He omaomao ke ano o keia pohaku, a in a e hoohinuhinu ia ma ka hale hana gula o Wiehmau o Honolulu, ua loaa kona nani ka mahao me ka hulali ana. ua nui ka ohiia o keia ano pohaku.

            He hu no hoi ka aka i ka ohi ana a kekahi man haole. I'a kuai aku kekahi haole i kana pohaku olivina ma Honolulu no $250, a ua hana kekahi wahine haole, i lei nona he kku i ka nani a malia o hoohaua aku no hoi au i ko'u lei olivina, i hulali like hoi paha.

(Aole i pau)

 

E HOEA MAI ANA KA ADIMAEALA JELLICOE MA OCT. 24.

 

            I kulike me ka lono keekalapa uwea ole o ka loaa ana ae i ka Ria Aili marala W. B. Fletcher, ka mea nana e hoomalu mai nei ke kahua o na mokukana ma Puuloa o ka hoike ana ae, e hoea mai ana ianei ma ka Poalima, Oct. 24, ka Adima@ala ka Haku John Jellicoe, mai na kai mai o ka hema me kona mokukaua nui Nu Kilani.

            He lono keia o ka loaa ana ae no kekahi ninau i uiia aku ma ke kelekalapa uweaole mai Puuloa aku he mau la lehulehu i hala aku nei no kona manawa maopopo e hoea mai ai. Ma ka lono mua i loaa mai ma ka la 26 o Oka@oha oia e hoea mai ai, o keia ae la nae ka lono pololeo loa.

            Ua lao pu mai kekahi ike e kipa ae ana ka Adimarala i na Mokupuni Fanning, ke kahua o ka laina uweaolelo kelekalapa Pelekane, no ka nana ana @@ mokupuni ma ke ano i kahua hoaha kanahu no na mokuahi Pelekane. Ma ka Poaha o ka pule aku la i hala ka @@ lele ana mai o ka mokuahi Kestrel ia Honolulu nei malalo o kekahi kauoha e holo aku a halawai me ka mokukaua Nu Kilani ma na mokupuni Fanning, me @@ mea la no ke pailaka ana mai paha ka mokukaua a hoea ianei.

            Ua hoohui ae na Ahahui Kalepa ka Ahahui a na Pelekane, ka Honolulu Post No. 1, ka American Legion ame kekahi mau hui e ae ia lakou no ka lawelawe ana i na hana hookipa mai i ka adimarala, na aliikoa ame na kanaka o ka mokukaua. He hana kuikawa ka ke kiaina ame ka ka Adimaral Fletcher e haawi ana no ka hanohano o ka Adimarala Jellicoe.

            Ke hoea i'o mai ka mokukaua N. Kilani i Honolulu nei o ka lua ia o kana kipa ana mai a o ka mua loa hoi ka hoea ana mai o ka Haku ka Adimrala Jellicoe.

 

            COPENHAGEN, Oct. 13. He 50,000 koa Lettish i hooleleia ae ma Liba@, ma ke kapakai Courland, a ke kai a@la, ma ka aina 150 mile ka loa no kalele kaua ana ae i kekahi @heu o @@ pualikoa Rukini e hoomaluia ana e @@ Konela Avaloff Bermont, wahi a kekahi lono kelekalapa i loaa mai ia@@ i ke kakahiaka nei mau Belina mai.