Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 47, 21 November 1919 — Page 3

Page PDF (1.77 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA HAIOLELO A KA HON. J. C 

LANE MA KA LUAKINI O KA

WAIAHAO I KE SABATI, LA 16 O

NOVEMABA, 1919-

 (Mai ka aoao Ekahi mai).

Na make he 717, a ina no hoi kakou e Hoonui I keia helu oi no 100 makahiki Eloaa ana ma kahi o 71,700 oi a emi Mai paha o na Hawaii koho hapa, he Mamo na na lahui’ e, e noho ana ma Keia teritore, a o ka hopena he a’i Hawaii hou, he lahui Hawaii hou, he Lahui awiliwili o na ano like ole, ma Ka olelo ana, ma kahi o na Hawaii kuauli o keia Manawa, aole no ke au I hala Hope loa aku. Ke olelo hou aku n’ no au ma ke Ano he’ hope peresidena no ka Puuhonua, ina aole e paleia ae ka lima aloha Ole o ka make e Jawe mau nei I na koko Piha, I oi ae mamua o na hanau hou, Alaila he 100 makahiki mai keia la aku, Ina e loaa ana ia Manawa he hookahi Hawaii koko piha iloko o Hawaii aina, E lilo ana oia he mea makaikai a nana Nui ia iloko o ka aina a ka akua I hana  Ai nona ponoi, no kona mau kupuna i Hala mua aku, a o ka hopena loa aku, I kana hanauna.

Hooulu Lahui

            Pehea la kakou e hana aj I ulu hou Ai keia lahui, e lawe nui nei ka lima o Ka make, a iloko o 100 makahiki mai Keia la aku, e nalowale loa ana? Ka mea wale no e hiki ai ke hoopulapula hou ia ka lahui Hawaii, elike me  Ka ka Moi Kalakaua I upu nui ai, o ia No ka lalau hou ana o na lima e mahi i Ka aina, e lilo hou oia I ona no kona Kuleaua aina, aole hoi e noho iloko o ka Hnikau o ke kulanakauhale, me ua hoo-

Walewale ana he nui, e lilo ana I ka ‘lealea wale no, o ka hopena, ua poina ke ola kino. E kanu hou I kana ai, a ku’I hou I kana poi ,a e lawai’a hou iloko o na kai o Hawaii, elike me kona mau kupuna, he 141 mau makahiki i kaahope loa aku. Ua ulu’a ola ka lahui ia wa kahiko, oiai po nae aole I kipa mai ke au malamalaina e oleloia nei, a pela o Kapena Kuke I hoopaa ai. Ma ka moolelo he hapa miliona ko kakou nui: nolaila e ku ana ka ninau nialuna o keia kumuhana penei: Pehea ana la e hiki ni ke hoi hou ke kanaka Hawaii e ma- hiai, oiai ua lilo, a pau loa ko lakoa mau kuleana aina?

            E na makamaka, ua loaa ke alahele, Ina oukpu na Ahahui Hawaii apau i Akoakoa mai maloko o keia luna kini Puuhonua o na Hawaii, e kokua like, a e Koo ae I ka lima iluna o kahi pua alii Hookahi wale no o Hawaii I koe. Ka F, lele Lahui Jonah Kuhio Kalaniana- Ole, ma ka haawai ana aku iaia I na kokua I kela olelo hoolo ana I hookomo aku nei iloko o ka ahaolelo o Amerika Huipuia, e noi ana e ae mai ke aupuni Makua e hookaawaleia ae mailoko mai O ke koena, o na aina aupuni, I mau Kaukani eka aina no Hawaii lahui.

            He mea pono e lilo o Hawaii holo- Okoa I kokua mahope o ka Elele Alii o Keia teritore, no ka hoonua ana aku i Ka palapala noi I ka ahaolelo makua, e Hookaawaleia mailoko ae o ua aina au- Puni o Hawaii, I aina no na makaaiua- Na I lona ke koko Hawaii iloko ona, a I  lenakila kakou, ulu hou auanei ka lahui Hawaii, aka I nanamaka mai no hoi Oukou. Alaila hookahi mea aloha o na  Keiki a kakou ame ka lakou mau keiki Aku. E lilo ana he poe kuewa, a o ka Panina hope loa, e nalowale loa ana ka Hawai ikoko piha mai keia paemoku Aku.

Kuikahi Panailike, 1876

            I loko o ka makahiki 1876, ua holo ka Nioi no Wakinekona, e noi ai I ka aha- Olelo, e hooholo I ke kuikahi panailike Mawaena o Amerika Huipuia ame Ha- Waii nei. A malalo o keia policy, hooke- Le aupuni, a ko kakou moi, ua hoowai- Wai nui loa ia ka auhau, a mai ia la Mai ahiki I keia la,ua ikeia o Hawaii Paeaina ma kea no he alakai loea ma- Luna o ka oibana kanuko.

            Ma kekahi haiolelo akea a ka Hon. Joseph G. Cannon iloko o ka Moaua Ho- Kele, ua olelo niai oia I ka poe kalepa O Hawaii nei, penei:

            “O ka holoniua o na mahiko ame ka oihana kalena o keia teritore, ua loaa no ia mamuli o ka hele kino ana aku o Ka Moi Kalakaua imua o ka aha senate ‘ ne ka hale o na lunamakaaliana I hui- ia, a haiolelo aku e noi aku ana ia la- kou e haawiia mai ke kuikahi panaiike ia Hawaii, kona aupuni.” Mamuli o ke kulana kapukapu keonimana a na- apao o ka haiolelo a ka moi, ua ae mai ka ahaolelo I ka makemake o David L. Kalakaua, oiai, wahi a Caunon, ina aole I hiki kino aku ke alii, he mea maop- Po loa iaia, aole e loaa kela kuikahi Hoolomua I na hana o keia teritore

Huaka’I Kaapuni Honua

            Ua lawe paha kakou ma ka moolelo  pili kalepa. He mea pono ia kakou apau e kilohi ae iloko o ka moolelo kaa- puni honua a ka Moi Kalakaua, ka mua loa iloko o ka honua I kaapuni I kea o, ma kea no he moi, a o keia hanohano huli moolelo, na ka moi ia o Hawaii i hehiku aku I na kapu a Kahiki. A ua hookipia oin e ua aupuni nui o kea o. mo he mea la he emepera no ka Moana Pakipika: no’u iho, ua hauoli ko’u noo- Noo a haaheo hoi au I ka’ hana kaulana A ka moi hope loa o keia paeaiua.

            Na kamehameha I I na’I a hoolilo ia Hawaii I hookahi aupuni, a na Kalaka Ua hoi I na’i mua loa kea o ma kea no Lie moi, a hoihoi mai’ I ka hanohano no Kona lahi, a I hoopaaia maloko o ka Moolelo o ka honua, ka hookahi wale no O na moi nana I kaapuni mua ka honua. E hiki mai ana ka Manawa, aole ehiki Ke alo ae, e kukuluia ana ma Hawaii Nei, he kiahoomauao no ka Moi Kala- Kaua, ina aole na keia hanauna, alaila Ua ka hanauna o na kenekuria e nee aku Nei, oiai I kela ame keia makahiki, ke Kupu, ae la a ke ulu nei ka inoa o ka Moi Kalakaua iluna a iluna lilo loa.

            Ua hoolala ka Moi no keia huaka’i Kaapuni honua iloko o ka mahina o Ia- Nuari 1881, a ua haalele I na kaiaula Aloha o Hawaii ia mahina no maluna o  Ka mokuahi City of Sydney, a holo aku La no ke kulanakauhale o Kapalakiko, a  oiai ka moku e komo aku ana iloko o ke awa I kapaia “The Golden Gate,” ua huki ae la ke kapena I ka hae kalaunu o Hawaii, a ia wa ua ike a hoomaopopo koke ia mai la e ua aliikoa o na pap’i o Kapalakiko. A ua wawalo ae la ka leo o na pukuniahi no 21 manawa, e hoike ana I na makaainana o ke kulanakau- hale o ka Moi Kalakaau koluna o ka moke.

            I ka pili ana aku o ka moku I ka Uwapo, ua haule Iho la na pakaua ko’i- Ko’I loa, he hoailoua hoi o ka ike aua Mai o na Lani I ko kakou moi aloha. Ua noho ka moi ma ka Palace Hokele, ‘a ua hookipaia oia e ua poo aupuni, a  mahope o ko Generala Upton o ka Civil War hui kukaiolelo ana me ko kakou Moi, u olelo ae la oia, o ka ike inea Pili oihana koa am eke ano o ka hoo- Ili kaua ana, ua oi aku o Kalakaua ma- Mua o ua aliikoa he nui o Amerika Huipuia.

            Ma ka la 8 o Feberuari ua haalele ka Moi ia Kaleponi, ma ka la 4 o Maraki  Ua komo aku la ma ka Bay o Yedo, ma Tapana, malaila na mokukaua Rukini, Pelekane, Palani ame Kepani, a I ko Lakou ike ana mai I ka hae kalaunu ame Ka hae Hawaii, ua haawi mai lakou i ‘na salute aua, a mahope koke iho, ua hiki mai la ka adimarala me eono alii- koa ame elua elele mai ka Emepera mai o Iapana, a e haawi mai ana I ka moi e ae e lilo I malihini alii na ke Aupuni  o Iapana, a e haawi mai ana I kekahi ka- kela ona amen a hoahele e hoomaha ai.

            ua hui aku ka Moi Kalakaua me keia emepera, a o ka mua loa no hoi ia o kona hele pu ana me kekahi kane a wahine paha ma kona nono iloko o ka numi ike alii i noho ai ma Iapana. Ua chipa pu aku ka moi ma ka aina Pake, ma Inia, Egypt âme Siam, a hui me na poo aupuni ko 'iko'i ame na alii o 'ia mau aupuni; a ua nui ka mahalo ame ka makemake o keia alii o Siam is Kala- kaua no ka maikai o ka namu haole ana, oiai ka poe o kona alo alii, aole i lona ka makaukau o ka Moi o Hawaii, oiai uae ua hoonanuoia lakou ma Enelani.

Hiki ma Italia

         I ka hiki ana ma Italia, ua hookipa  mai la ka moi âme ka moiwahine me ke  ohohia uui ia e na kaukaualii. Mahope o keia ike ana i na alii ua hookipa mai la ka Pope Leo XIII o Roma. Mahope o ka hui lauua aua o ke alii o Hawaii me ka Pope o Roma, ua hoomau loa aku la ka huakai alii uo Ladana, o Pohaku- hauolike kuhina nui o Enelani ia wa,

a o ka Earl Granville ka i hiki mau mai e ike i ka moi a mahope koke iho ona, ua hiki mai la o Lord Charles Beres-ford, oia ka hoahele i hiki mai ma Ha- waii nei me ke Duke o Edinburgh, maluna o ka mokukaua "Galatea," a ua hookipaia ke Duke e Kamehameha IV ma Hauaiakamalama ma kekahi aha- aina i hoomakaukauia nona, a i ka hoi ana o ua keikialii la no Pelekane, ua hoike aku oia i ka ohana alii o Enelani ma na wahi apau ana i hele ai, o Hawaii nei ka helu ekahi. I ka lohe aua

hoi o ka Prince of wales i ka nani o Hawaii paeaina, olelo ae la oia, in a e hele ana oia no ka makaikai, ma Ha- waii mua ana oia e kipa ai.

         E hoomanao ke anaina, na Kalakaua i kii e hookipa mai ma ke kauoha a Liholiho i ke Duke o Edinburgh i kona hiki ana ma Honolulu nei. I keia wa a ka Moi Kalakaua i hiki aku ai ma Enelani o ke Duke o Edinburg ke kapena o kekahi mokukaua i ka Baltie Sea, aka ua kelekalapa koke mai oia i kona oha-0 na alii e haawi i na hookipa a hoohiwahiwa maikai loa ana ia Kalanikaulilua

         O ka Prince of Wale ia mau la a ko kakou alii i hiki aku ai ma ia aina ma- lihini. ke alakai o na aha anaina hoo- kipa hanohano o ka lahui Pelekane, ma kahi o kona makuahina Queen Victoria. He ekolua wale no la a ka moi i

manao ai e noho ma Pelekane, aka ma- muli o ka nuo palena ole o na kono ame na paina lehulehu i haawiia nona, ua noho aku oia no 16 la.

 

            E hoi ae au imua e hoike aku ia oukou e ka lahui, o ka moi nona keia wehi a'u e hoikeike aku nei, mahope iho o ka hiki ana mai o Lord Beresford, ua hiki- mai la ka Prince of Wales, a hele koke aku la no oia e lululima me ko kakou moi me he mea la ua loihi ko  aua kamaaina ana.

            Mawaho ae o ka Prince of Wales, uakipa mai la ke Duke o lbany, ke Duke o Conaught, ke Duke o Cambridge, ke Keikialii Teek, ke Kuhina Nui ame Mrs Gladstone, o Lord Kimberley, Colonel Teesdale, Equerry o ka Prince of Wales, Earl Spencer, ka Earl ame ka Countless Dalhousie, the Right Hon. George âme Mrs. Cavendish Bentinck, Baroness Burdett-Coutts, na aupuni e iloko o Ladana, âme ka poe hanohano apau o Pelekane, ua hiki pu mai lakou e hui me ko kakou moi e hele ai i kela 'âme keia la, e hoolahaia ana maloko o ka Nupepa Court Circular, he nupepa aupuni e hike piha aua i na mea apau e pili ana i ka huaka'i alii, a pela no hoi na nupepa e ae.

            Mai ka la o ka hiki ana aku o ke alii ahiki i kona haalele ana, aia ke kaa- alii o Queen Victoria e kali mau ana no ka lawe ana i ka moi o Hawaii ma na wahi apau. (O ke kalaiwa ame ke kanaks wehe puka, ua aahuia me ka lole nlaula i ke ao, a i ka po me ka lole eleele.

            Ma ka po mua loa o ko kakou moi ma Ladana, ua hele aku oia e hoolohe i ka puukani o ke ao ia mau la, oia o Ma- lame Patti, ma ka Royal Italian Opera, a oiai ka moi e nanea a hauoli ana i  ka leo o keia wahine puukani e himeni ana, aia he mau kaukani poe me ua ohe aniani e kau mai ana, a e nana ana i ke alii o Hawaii lahui, aka, ua ole- loia, he mea ia Kalakaua keia ohohia nui o ka lahui Pelekane ma ia po, no ke kumu na hauoli maoli ke alii i ke kani o ka leo, a haawi aku la oia he hoke pua i ua puukani la ame na mino-aka.  Ua kulou haahaa mai la ua puu- kana la a hopu mai la oia a lawe aku la.

            I kekahi la ae ua hele aku la o Ka- lakaua no Windsor Park e nana i ka  paikau a na koa Pelekane, e hooko ana oia i ka palapala kono a ka Moiwahine Victoria, a ma ka halepe'a o Lord Brassey, ke alakai o ka puali marines, ua paina awakea malaila. Ua haiolelo o Lady Brassey ma ia anaina, he wahine akamai oia ma ia hana.

            I ka pau ana o keia paina mama ana, ua holoholo makaikai aki ka moi o Hawaii maloko o ka Paalii Windsor Castle, he wahi kapu loa aole e aeia e

makaikai ka lehulehu, aole no hoi i ka põe hanohano apua o Enelani. Ke Duke

o Cambridge ke alakai nui no ka paikau o ia la, ua hele mai la oia a haawi mai

i na hoomaikai aloha koa ana, a lawe aku la i ke kaa o ko kakou moi ma kahi i hookaawaleia no ka hana alii o Pelekane. Ia wa hookahi no ua hiki mai la na kaa o na ohanaalii o Enelani me ka Moiwahine Victoria, i ukaliia e ka princess of wales ame ke Crown Princess o Germany. He 50,000 koa he- lewawae i paikau ma ia la, a i ke kaalo ana aku mamua o ko lakou moiwahine, a o ke Crown Prince Frederick o Kele- mania, oia ke alakai o kekahi puali koa, ma ke ano hoohanohano ana ma keia la paikau. I ka haia ana aku o kona puali koa, ua holo mai la oia maluna o kona lio, a imua o Kalakaua, haawi mai la i kona lima, a olelo mai la i keia mau huaolele: "E ka Moi, owau ke Crown Prince o Kelemania, e hele aku ana i ka la apopo e ike ia oe, aka hoi, e ae mai ia'u e haawi aku i na mahalo a nui loa ia oe no ka hookipa maikai i ana au i kuu keiki ia Prince Henry, i kona hiki- ana aku ma kou aupuni. O kuu makua- kane, ka empera, aia oia ma Gastein, aka hoi. e hookipaia ana no oe ke hele ae oe i Berlin, e kuu keiki e Prince Wil- lian." I ka pau ana o keia mau olelo, hoi aku la ola ma kona wahi, ma ka ao- ae o ke kaa o Queen Victoria.

            E na makamaka o keia Prince William a ke Crown Prince fredrick e olelo nei. ioa no ka emepera o Kelemania i poi mai la ma ke kaua ma Europe.

            Ma ka Lapule iho ua hele aku la kamoi ma ka luakini kaulana o Westminster Abbey, kahi e hele ai na 'lii o Enelani i kapule, elike no hoi me keia luakini kaulana o Kawaihao nei. Ma ia auwina la, ua laweia ka moi e Lord Beresford e mak'ika'i i ka muliwai Thames maluna o kona moku lealea. Ua piha ua moku la i ka poe ko'ko'i o ke aupuni.

            Ma ka Poakahi iho, ua paina awakea ka moi ma kahi o ka Earl ame Lady Granville, o Mr. Gladstone, Sir Chas. Dilke, Lord Kimberley ame na hoa kuhina, malaila lakou. Mahope koke iho o ka pau ana o keia paina, ua holo aku ke kaalio me ke alii no ka hale hoolulu kaaahi ma Paddington, a kau aku la a holo hou no Windsor Castle. I ka hiki ana aku, e kali mai ana no ke kaaalii ame na kjoa kaulio, a holo loa aku la no ua kakela la, no ka ike alii ana me Queen Victoria no ka mua loa o ka manawa.

            Ma ka puka komo aia malaila na ukali hookipa. a ua alakaiia aku la ka moi ma ka rumi hoomakaukau komo lole, a mahone iho, ua laweia aku no ka rumi hookipa omaomao, malaila ka moi ame Lord Granville kahi kali ai a komo mai la ka Moiwahine o Enelani, a hele aka la a lululima me ka moi a Hawaii lahui. Ua ukaliia ka Moiwahine e ka Princess Louise ame ka Princess Beatrice, ke Duke o Albang ame ke Duke o Hesse. Mahope iho o ka lululima ana, ua noho iho la o Queen Victoria ilalo me ko kakou moi. a ua olelo koke mai la no ka moiwahine e pili ana no ka huaka'i a ka Duke o Edinburgh i Hawaii nei me ka olelo ana mai: :He paeaina u'i loa paha kou. no ke kumu ua kamailio pinepine mai ke duke no ko aupuni!" He mau minuke a lava i kamailio ai. a ku ae la'o Queen Victoria iluna a hookamaaina ae la i na ohana alii. Huli a la a olelo aku la: "Ua hiki i ka moi ke kukaiolelo haole me ka waipahe maoli no. Pehea la oia i makaukau loa ai?" Ua ninau mai la no hoi oia no Queen Emma Kaleleoualani, a olelo hoi mai la: "Pehea la, ua makemake naha ka moi e makaikai i kona halealii" Ua ne aku la ka moi, a olelo hou mai la no: "Ke lana nei ko'u m,anao, e hauoli ana oe iloko o Ladana," a me ke kunou ana o ke aloalii, ua haalele mai la ke aliiwahine ia Kalakaua a ua laweia aku oia e nana ialoko o keia kakela nani palena ole.

Prince âme Priniess O Wales

         Ma Marlborough House, ka home o ka  Prince ame ka Prince pf Wales, ka  hooilina moi. I ke ahiahi ua haawiia he garden party ma ka hora eono o ke ahiahi no ka moi, a ua hiki mai o Queen Victoria; ka mua loa hoi o kekahi anaina i malamaia ma keia home mahope iho o ka make ana o Prince Alert. M ke ia anaina ua hiki pu mai ka Pronces Louise ame ka Princess Beatrice, ke Crown Princess o Kelemania. na aliiwahine o Prussia, Sophia ame Margaret, ka Duchess o Conuaught, the Princess Mary o Cambridge, a ua nonoho ae la lakou apuni ka moi; e kamailio ana maluna o na ninau like ole. a puana like ae la lakou apau: "O ka Moi o Hawaii, he  kulana kapukapu kona, kilakila a hanohano, a he keonimaua piha. a he alii iwaena o na alii o ke ao nei."

Earl âme Countess Spencer

         Ma ka hora 11 o keia po, ua hele aku la ka Moi ma ka aha ike hoohauoli a ka Earl ame Countess Spencer, a ma ko laua kakela ua hulahula iho la ka Moi o Hawaii nei me ka Princess pf Wales, ka u'i kaulana o Denemaka. Ma keia anaina hulahula he 1500 poe i konoia, a o na hauwalaau ana, e pili ana no ia no ka Moi Kalakaua, i kona kulaua hiehie a kaupukapu alii maoli no. Ina kakou e ka lahui e hoomaopopo pono ana, aia ma keia anina hulahula na ohana alii ame ka poe ko'iko'i apau o Enelanii, a mai ko lakou mau waha pakuhi apau, ka mahalo, ke ohiohia ame ka hauoli no ka halawai aua me ko kakou moi aloha.

Lord Mayor o Ladana

         Ma ka paina a'ka Lord Mayor o Ladana na Guild Hall, he 300 poe kane wale no ma ia papaaina. Ma ka aoao akau o ka eia ka Prince o Wale, a ma ka aoao hema ka moi. Ka rula paina a ka Lord Mayor o Ladana, mamua o ka noho ana e ai, penei no ia: Ua hele mai la ka mea nana e hoomakaukau ana ame ka leo nui, ua kukala ae la: "Your Royal Highness, Your Majesty. my lord Mayor. dinner is served." O ia hoi keia: "E ka Alii Kiekie, Ka Moi, kuu Haku Meia, ua makaukau ka papaaina." A oiai e nee ana ka paina imua, ua himni ano haipule mai la he poe kam ame na wahine ma ka balcony mailuna mai, i ka pule a ka Haku, a ia manawa ua ku aw la ka Lord Meia a olelo mai la: "E inu i ke ola o ka Moiwahine o Enelani," a na ka Prince o Wales i haawi na mamalaolelo no ka Moiwahine Victoria. Mahope iho ua ku ae la ka Lord Mavor a noi mai la e inu no ke ola a oka Moi Kalakaua, a ia manawa ua ku ae la ka moi a hoomaka aku penei: "Your Royal Highness, my Lord Mayor and Gentlemen:" a haawi aku la oia i na hoomaikai ana he nui no na hookipa ame na paina i haawiia nona e ke Aupuni o Enelani, a pela aku. Ua nui ka paipaiia a ohiohia maoli ia ka haiolelo a ka moi o Hawaii, oiai ma ka i'o o ka olelo Beritania ke alii e kalai ana i kona manao, aole hoi ma ka olelo haole pahemahema e hilahila ai kakou ka lahui.

Belegiuma, Kelemania, Auseturia

         Mai Enelani ua holo aku ka moi no Belegiuma a ua hookipaia oia e ia aupuni elike no me ia i hanaia ai ma Pelekane.

         Nee loa aku la ka moi ahiki iloko o Kelemania. a noho ma ka Hokele De Roma, a i kahi la ae, ua holo loa aku mo Potsdam, a hookipaia malaila e Pince Charele ame kana keiki Prince Freder iek Chareles, a ma kekahi la ae ua hiki mai o Prince William ame kaua wahinealii, a ua mahalo nui laua i ka ike uamu o ke alii o Hawaii. Ma kekahi la ae, 'ua laweia aku la ka moi e ike ka paikau ana a'na koa o Kelemania, a ma ia wahi ua hookani mai ka bana ia Hawaii Pono.

         Mai Kelemania aku ua hele aku ka moi no Viena, Auseturia, a elike no me ka ohohiaia ma na aupuni mamua aku, pela no ma keia aupuni moi.

Palani, Sepania âme Potugala

         He aupuni Repubalika keia, aole i noho loihike alii malaila, ua hele oia e ike i kailina kupapa'u o Napoliona.

         Mahopeiho, ua holo aku la e alii no Sepania, a ua hele makaikai aku i na apana kaaina o ka aina Paniolo.

         Ua hoolau aku la no ka moi i kana huaka'i kaapuni honua a komo iloko o Potugala a hui me ka Moi Lu Luis.

Ka huli Hoi Ana

         Ma hopeio na hookipaia ana e ka mo o na Pukuki, ua huli hoi mai la ka Moi Kalakaua me ke kipa hou ole aku ma kekahi mau aupuni, ahiki i Liverpool, kau ma ka moku a holo no Amerika a pae ma New york. Mailaila aku ahiki i Wakinekorta. a hui me ka Peresidena Authur, nimailaila mai, huli hoi no Kapalakiko, a kau i ka moku a hoi mai no kona aupuni.

         I kona hiki ana mai ma ke awa o Kou, ua hoohiwahiwaia ke kulanakauhale me na pi-o like ole, a i kona lele ana mai, na kani aku la ka bana o kona aina hanau i ke mele "Home, Sweet Home:" mahope mai o keia huaka'i kaapuni honua a ke alii, he nui kana mau mea i makemake ai e hoohana no ka hapai ana i kona lahui iluna, aka, ua nui ke ake'ake'aia e ka poe waiwai.

         He nui na keiki Hawaii i hoounaia ma Europa no ka hoonaauaoia ana, i hiki ai ia lakou ke hoonaauaoia ana, i hiki ai ia lakou ke hooponopono o ke aupuni, aka mamua o ka holopono ana o keia policy hookele aupuni, ua hookahuliia ke kumukanawai o ka aina i ka makahiki 1887, a ua kakoo aku no kekahi poe Hawaii i ke alakai a ka poe enemi i ke alii. a o ka hopena ua lilo ke kuokoa o hawaii lahui i keia la. He Amerika oe, a he Amerika au, o ka hanohano ame ke ea o ka aina aloha, ua pau loa: ua hala.

NOIIA AKU E WAIHO MAI I KA HANA.

         Mamuli o ke ala mai o kekahi mau mea ma ka halawai a ka Papa Ola ma ka Poalima o ka pule aku la i hala, ua kakau aku la o Kanaka Trotter, ka Peresidena o ka Papa Ola, he palapala ia Kauka Patterson ke poo kauka o ka papa hoonaauao, e noi aku ana iaia e waiho mai oia i ka hana.

         Aole he manawa maopopo loa i hawaiia ao Kauka Patterson e kakau ai i kana palapala waiho oihana, a ma na ea i manaoia e hoole mai ana oia i ke kanoha a ka Peresidena o ka papa, ahiki i ka wa e loaa aku ai iaia kekahi palapala mai ka Papa aku, e hoike ana i-na kumi i ala mai ai o kela keehina a ka papa i lawe ae ai.

          Ua hoike ae o Peresidena Trotter, e hookohu a ana oia ia Kauka HArvey Ross i pau ma ko Kauka Patterson wahi; a e oomau aku ana no hoi oia ia Kauka loah A. McKellar i poo no ke keena o ia Ma'i Ola Ole. Ua hoouna aku oia kekahi palaala ia Kauka Ruth McKehi e a'o aku ana iaia, he mea pono iawe hana like no ka holomua o na haaheo ke keena, a e hoolohe hoi i na kauha apau e loaa aku ana iaia mai ka apa aku.

         He kamaaia o Kauka Ross no Hawaii nei, a hunea hoi i noho hana malalo o ka Paa Ola mai ka makahiki 1905 mai. Oi ke kauka o ke Aupuni ma Kohala, mailaila ae no Kohala Akau.

         I ke komo ua o Amerika i ke kaua me Kelemaniaua komo aku la oia me ka pualikoa Iawaii, ma ke ano Mekia no ka Ouali ipaau, aka, i kona ike ana aole e lauia ana ia Puali no ke kahuakaua, ua wahiho aku la oia ia puali. Ua komaku la oia maloko o ka puali lapaau o uakou ma Fort De Ru-ssy ma ke ano kemela, a he wa pokole mahope mai ua oupiiia ae la oia no ke kaulana kapena, ima ka la 30 o Okaktoba aku nei ua hookuu ia mai oia mai ka oihana koa a me ka loaa pu ana iaia o ka pala la hoomaikai.

E HULI HOI AI ANA IA KEIKI HAWAII

         Ma ka la apo elike me na mea i hoomaopopoia, uli hoi mai ai ia keiki Hawaii, o George Nahonoapiilani Hoapili no Honnulti nei, maluna o ka moku lawekoa seridan, mahope ihop o kona pakele anumai na topido mai a na Kelemania.

         O Mr. Hoapilkekahi keiki Hawaii i kau aku maluno ka mokukaua Kelemania, i laweia i ai malalo o ka malu o ka oihana ka o Amerika, ma ka inoa Carl Schura i haalele iho hoi ia Honolulu nei, moana Akelanika, iloko o ka makaki 1917.

         O keia ka makaua Kelemania ma ka inou mua ke iea, a na kanaka Kelamania i makenkeiai e hoopoino, oiai e ku ana ma ka apo ae nei, a mahope iho o ka hoopeponoia ana o kona mau hemahema, hoounaia aku la malalo o ka inoa hone ke komo ana aku i ke kaua, e kuana ia Kelemania

         Oiai nae ma kinoana Akelanika, ua hooku'i iho la moku me'ka maina i ka moana a polp me ka hoopakeleia nae o ke ola ka poe apau maluna o kela moku a Dr. Hoapili kekahi i pakele mai konala.

         Ua hoomau noho hana ana iloko o ka oihanaiana o Amerika, ahiki i kna hooku ana mai, elike me ka poe e ae i ko aku iloko o ka o: hana kaua a no ike hou ana i kona aina hanau konokana ame na hoaloha pela oia e i hoi mai ai no Hawaii nei, he keike Hawaii i pakele mai koua ola mai ka ike mai i na enemi.

NA POOLA, NA KEIKI HANAU O KA AINA.

         Mr. Lunahoopoaopono o ka Nupepa Kuokoa, Solomon Hanohano, Aloha oe: E oluolu oe no'u kauwahi kaawale o ka kaua hiwahiwa, nana hoi ia e aha 'i mema aku ma na ipuka hale apau o ko kaua i'o me ke koko, elike me kela poe manao e kau ae la maluna: Na poola, Na keiki Hanau o ka Aina.

         E o'u haku makaainana o ka la ikiiki welawela o ke kaona nei, o ke aloha ko'u makemake, aole hoi o ka mohai; ma ia aloha ame ia noonoo no iloko ou, ua konoia mai au e noi aku i ko oukou oluolu, no'u hoi kahi aloha ame kekahi keena kaawale iloko o ko oukou puuwai.

         He oiaio, he mau makahiki i kaahope aku la, ua nanaia aku na hana poola o ka uwapo he hana ma ke ano piepiele, na kii makanunui ka nana, a koe iho la na kii makaliilii; na wai ia hana, na makou na na luna hoohaua e hoohana mau nei malalo p ka Hui Stevedore, McCabe, Hamilton & Penny, Ltd., ma na uwapo o kakou nei.

         He mea oiaio loa keia a'u e hoike nei imua o oukou e kuu i'o ame kuu koko, me kou hele a kokoke imua o ka pukaihu, i ka wa e ohi kanaka ia ai no na mokuahi, aole oe e komo iki ana i ka hana, no ka mea, ua liilii loa kou'maka aohe ikeia mai; nana ia ae la no i ka poe kamaaina ia makou, na kii maka nunui, o lakou no ke ohiia ae, a o oe e kii maka liilii, i kou wa hoi e ninau aku ai, no ke ake e loaa kahi hana.

         Ea, owau hoi kekahi? Eia ka makou olelo ka na luna: "Ua piha ae la no, aohe rumi i koe." Paniia ae la ka buke a hookomo iho la iloko o ka pakeke o ka lolewawae, hoi iho la oe no kou home imua o kou ohana, meka nele.

         E kuu mau haku makaainaua, ua hala ia mau la a ka piepiele ame kii maka nunui i nana ia ai, a i keia la, ua loaa ia'u ka hana a ko'u mau haku i hoohanohano mai ai ame kuu Ahahui Hoopakele o na Poola malalo o Peresidena Makuea, e ohi i na kanaka nei; a mana no ko kaukou kapikala nei; a malalo o ia kuleana ame ia mana i loaa ia'u, pela au e poloao aku nei ia ukou. kuu mau haku makaainana apau loa, e noho nei iloko o keia kulauakauhale me ka puuwai hamama, in a oukou ua nele i ka hana ame ka noho ana o ka ohana, ua makaukau au e hoolawa aku ia oukou me ka hana ame ka noho ana o ka ohana, ua makaukau au e hoolawa aku ia oukou me ka hana e loaa ana ia'u i na wa apau, a mai maka'u i ka hele ana mai a hui pu me a'u, 'e loaa no au i na la apau ma ke keena o ko'u mau haku. McCabo, Hamilton & Renny Co., Ltd., a ma ka uwapo Haaliliamanu, Queen St. Helu 2, Pier 15.

         O kuu manao maoli no ia oukou na kaiki hanau o ka aina, ko kakou ala like hou ana mai a paa hou i na hana apau o ka uwapo, me ka nana ole heaha la ia hana, he mea pono ia kakou ke hana elike me ke au mua, aole hoi na ka malihini e hehiku i ko kakou aekai aloha, a e kala pu mai no hoi oukou ia'u aole paha e hiki ia'u ke hoolawa aku ia oukou me ka hana i na la apau, a i na wa hoi apau, aka, aole ia he ninau a he mea hiki loa ia ke hooponoponoia e a'u ma ke kaaua like ana  i ka wa uuku o kahi hana, aole hoi o ka wa nui e hoolawa like ia ana na mea apau' a e hoomanao i keia leo aloha ka oukou kauwa nei, hele mai i hookahi, hele mai no apau loa. E ike mua au ia kjaua iho, na oiwi aloha oiaio o kuui'o ame kuu koko.

         E uuku kahi huna ai maloo,

         Me ke alpha pu kekahi.

         E Mr, Lunahooponopono ahounui, ua lawa kaua, me na keiki kikoni metalalawa kaua, me na keiki kikoni metatlakila o kou papapa'i ko'u welina pau ole.   Owau no me ka oiaio

                                                Ka oukou kauka haahaa,-

                                                                           JOHN PAU.

HOOPAUIA HE KAHUMA'I MAI KA PAPA OLA AKU.

---------------------------------------------------------------------------

         Me ka hoike mua ole ia aku o ka lohe ia Mary Neves, ke kahu malama ma'i e ooho hana ana malalo o ka papa ola, ua hoopauia aku la kona noho hana ana malalo o ka papa, mamuli o ka leka o hoounaia aku ai iaia, e hoakaka ana no kona hoopauia mai ka hana aku o ke aupuni.

         I kulike ai me na mea i hoomaopopoia, no na kumu i hoopauia aku ai keia kahu malama ma'i, no ka hooloohe ole no ia i na kauoha a kona poo o ia nae ka Mary Neves i olelo ae ai ua hoopauia aku oia, me ka loaa ole he manawa ma kona aoao e hoakaka mai ai i kahi o ka hana i pili ai, ka hoolohe ole iaia, m,aluna o ke kauoha a kona poo ma ka na hana.

         Wahi ana, he mau la ae nei i hala, ua kau aku la oia maluna o ke kaaahi no Ewa, kahi i kauohaia aku ai iaia, malaila kana hana no ka nana ana i kela apana. I kona hoea ana ka ma Ewa ua haule iho la kekahi kuaua ko'ike'i e hiki ole ai iaia ke hele aku e hoo'eo i kana hana, uo ia kumu ua huli hoi hou mai la oia no ke kaona nei me ka lawelawe ole ia o kekahi hana.

         He manawa pokole mahope m,ai o kela hooko ole ana aku o keia kalu malama ma'i i kana hana ma ka apana o Ewa ua loaa aku la kekahi loka iaia mai ka papa ola aku e hoike aku ana ua pau kona noho hana ana no  ka papa a iwaena o na me i hoakakaia maloko o kela leka o kona hoolohe ole i na kauoha a kona poo ma ka hana, kekahi kumu o kela hoopania ana.

PAINA HOOMANAO NO KA MAUA ROSEBELA PALI.

---------------------------------------------------------------------------------

        

            Mr. Sol. Hanohano, Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha nui kaua: -- E oluolu m,ai oe no maua kekahi wahi rumi kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui, no kela poomanao e kau ae la maluna a nana hoi ia e aha'i aku apuni na mokupuni, iloko o na home i ka poe i piha i na kuakoa i ke mai ai hoi na ohana kupuna e hoho aua ma o a maanei no ka malama ia ana o ka la piha makahiki i nalowale ai na maka o ka lei Rosabela a maua, a pau hoi ka hanu ana i na ea hu'ihu'i o keia ao, a hoi aku me ka mea nana i hana mai i ke kino ame ka uhane, a o ke kino ua waihoia i ka pou o ka honua no ka home puanuanu mau. Auwe, minamina wale ke hoomanao ae nona.

            Nolaila, ma ke ahiahi o ka polua, oct. 28, 1919, aia hoi, ua hoi aku la maua no Konokaohau, maui , ma ka home o ko maua mau makaua, Mr. ame Mrs. Kalama, a hoomakaukau iho la he paina liilii no ka hoomanao ana.

            Ua kuai aku la au he moa mai kekahi mau kupuna mai oia o Mr. ame Mrs. Geo. Kauhi, a kono pu aku la au ia laua no ka hiki ana ae ma ka home i hoomakaukauia, peia pu no me ko maua makuahine, Mr. Lilia Pali, me ko maua pokii wahine Miss Lilia Pali, me ko maua mau hanaumua Mr. ame Mrs. Sol. Pali me ka laua mau keiki, ame Mr. ame Mr. S. P. Kaaia me ka laua mau moopuni. Ua ai a lawa me na mea uuku o hoomakaukauia ma ia po.

            Pau ka paina ana, ua hoi aku no lakou no ko lakou mau home, mahope o ka pau ana o ko lakou nanea ana, me na huaolelo mahalo mai kekahi mai o lakou.

            Ma ke Sabati ae, oia aole he hana a na mea apau, a ma ka la 2 o Nov. 1919, aia hoi ua malama hou ia he paina ma ka home aloha o ko maua makuahine. Mrs. Lilia Pali, me ke kouo hou ia ana o ka poe apau i hiki mai ma ka la kumakena, o ia hoi ka la i haalele mai ai ka lei aloha a maua ia maua na makua me na kupuna a hoi aku konauhane me ka me Nana i hana mai, a o ke kino ua waiho i ka palaho iloko o ka opu oka honua. Auwe, manaonao wale hoi e! Aka, ua hiki ole ko alo ae, he home mau ia no na mea apau, mai ke kiekei a ka baahaa. Aloha no!

            Ma keia ku lua o ka paina i malamaia, aka, ua konoia na mea apau i hiki ae ma ka la kumakena, no ka hiki hou ana ae ma ia la; oia hoi o Mr. ame Mrs. D, Kapaku Mr. ame Mr. Haili Keahi, Mr. ame Mrs. Hannah C. Keahi. Mr. ame Mrs. Lono, Mrs. Ah FOn, Mrs. Ahtau, mrs. Lily Makaena, Master Kalani, Mr. ame Mrs. Geo. Davis, Mr. ame Mrs. M Mathaias, Mr. ame Mrs. Geo Davis, Mr. ame Mrs. Luika Abbey, Mrs. Makela Davis, Miss Maraca Lono ame  Mr. ame Mrs. Liwi Kalil, Mr. ame Mr. ame Mrs. Liinahai, Mr. ame Mrs. Geo. Kauahi, Mr. ame Mrs. Kaaia, Mr. ame Mrs. Kalama ame kekahi poe e ae.

            Ke haawi aku nei maua i ko maua mahalo a nui ia oukou, ka poe i hiki mai ma ia la aiai ua ia no na mea apau i na meaai i hoolakoia a lawa , o ia hoi ka puaa kalua, ka i'a hou, amaama ame ka aholehole, opihi o na lae kahakai, waimomona, meaono, uwala, pu i kalua, i'a me ka maikai.

            Pau ka paina ana, ua hoomaha na mea apau me ka maikai, hauwalaau no me ka hauoli no na mea i hala me na mea e hiki mai ana me ke kupono, a hiki wale i ke kokoke ana mai i ka manawa ehoi ai kekahi poe no kahi o ka hana a ko lakou mau aliikane.

            Aia hoi he kaa otomobile e ku kokoke mai ana maloko o kona wahi, ua eleu aku la kekahi poe a hoi mai la ma ka huaka'i mua, a ua piha no hoi ke kaa o ka huaka'i mua, a o ke kalaiwa oia no o Mr. D kapaku; ma ka huakai elua ua piha no me ka maikai, a o ka pau no ia, a koe aku no kekahi poe ma ka home, Oiai ua hoi pu mai la no maua ma ko maua mau holoholona no ka hana no hoi a ka'u aliikane, no ka Poakahi ana ae. He uuku no na wahi mea i hoomakaukauia, aka o ke aloha pu kekahi.

            Me keia mau mea ke haawi nei maua i ko maua mahalo a nui ia oe e Sol. Hanohano ame na keiki hoolele hua kepau o kou papapa'i/

            O maua iho no me ka mahalo,

                        MR. AME MRS. S. H. PALI.

kahauiki, Mai, Nov. 8, 1919.

               ------------------------

                   ALOHA WALE.

                   --------------------

E Mr. Lunahooponopono, aloha oe;-- Ma kekahi o na kolamu o kau nupepa kaulana, ke kilohana Pookela o ka lahui hawaii, i ike iho ai au, o Mr. kahiona ka, ua hala i ke ala hoi ole mai, a ua ili iho ka haawe kaumaha luuluu maluna o kuu kaikamahine aloha ame ka ohana; nolaila, ke komo pu aku nei au me oe e Mrs. Kahiona ka ame ka ohana apau e uwe pu a e kanikau pu no ka mea aloha i hala.

         Aloha ale kuu ai âme kuu i'a o ia aina malihiki a maua i noho ai me kui kame mua i hala e aku. ALoha ka leo i ka hea mai e kipa mai i kauhale nei! Aloha wale ka i ana mai e hele kakau i ka pule ke kani mai nei ka hele o lanakile! O ia mau hiona nani a ke akua i poni ai maluna o kana kauwa, ua mau ia no ka manawa pau ole. Owau no me ke aloha pau ole.

                                                                 MRS. HAILI KAMAU.

LILO IA PUNAHOU KA LANAKILA O KA PAANI KINIPOPO PEKU WAWAE.

--------------------------------

         Mahope o ka paio hahana aua o na keiki o ke kula o kamehameha me na keiki o ke kula nui o punahou, ma ka paani popo peku wawae ma ka poapmp p ka pule aku la i hala, ma ke kahna Alekanekelo, a imua hoi o kekaho anaina nui o 5000 poe puni i na lealea hooikaika kino o kela ano, ua ahai ae la na keiki o ke kula nui o punahou i ka lanakila o ka la a inoa moho hoi o na kula, ma o ka loaa ana ia lakou he ekolu puni i ka elua a na keiki o ko kula o kamhameha.

         Iloko o na makahiki he umi a oi i hala ae nei, aole loa he hookahi makahki iloko o ia manawa i nee ke aumeume o keia mau kula e loaa i kekahi o laua ka inoa maho o na kula apau. Iloko o kala mau makahiki lehulehu i hala ae la, e lilo mau ana mawaena o keia mau kula ke aumeume ana i ka inoa moho, a ma kekahi olelo ana ae, he mau enemi kahiko laua no ke kahua kaua e kela ano. I kekahi makahiki e lanakila ana kekahi maluna o kekahi, a i ka hoea ana mai i kekahi makahiki, e lilo ae ana ka lanakila i kekahi.

         Ma ka ulele ana o keia mau kula i keia pule aku nei, ua ikeia, o kela ka paani hahana loa i hooukaia iwaena o kela ano paani ma keia kulanakauhale i ike ole ia kona lua.

         E ikeia aku ana kekahi aoao e aha'i ana i ka popo, aka iloko o ka imo ana a ka maka, ua alaiia mai la ia aoao e kekahi aoao, a pau iho la ka neeu hou ana aku imua. Eikeia aku ana kekahi i ke peku aku i ka popo i komo aku ai i ke peku aku i ka popo i komo aku ai i ka pahu, me ka manaolane e komo aku ana i kana wahi i makemaike ai, eia nae e haule pahu wale ana na manaolana, aole wale o ka manaolana o ia aoao wale no i haule pahu, aka o ko na hoaloha o holo mahope o ia aoao kekahi.

         E paiakuli mau ana ka lewa i na leo uwa a hooho hauoli mai kekahi hapa mai o ke anaina i ko lakou wa o iko aku ana e aha'i ae ana kekahi keiki o ka lakou aoao i kau nui ai, i ka popo, a pela no hoi kekahi aoao,

         I ka ulele mua loa ana o keia mau hui ma kela in, a i ka kala aua o kekahi mau mnuke pokole o ka laua paani aua, he mea maopopo loa ua koho koke aku ka hapanui o ke anaina, lilo ana ia kamehameha ka lanakila o ka la, eia nae mamuli o ka ulia pakalaki, ua hoohauleia iho la ko lakou mau manaolana.

         Ma ka manawa i aneane ai e pau ka manawa o ka hapamua o ka paani ana a na aoao elua, ua loaa iho la ia punahou he ekolu puui ma o ke komo ana o ka popo i ka pahu, ma ke ano ulia aki, mamuli o ke peku ana a Scarle, ko Punahou keiki o ka aoao hema o ka laina hope. Mamua aku o keia, ua hooke pu ia na keiki o punahou ahiki ho ia i koe i ko kamehameha pahu, aka mamuli o ke pahemo ana o la popo mai ia auld aku, kekahi o na keiki o kamehameha, me ka lilo ana aku o ka popo ia punahou, ua nele iho la lakou.

         Mahope iho o keia ua kaa hou mai la ka popo ia kamejaeha me ka laweia mai la ka popo i akamehamha me ka laweia mai a hoea i ka laina 25 ia. Maanei, ua hoao iho la o Coleman, ko kamehameha keiki haawi popo e peku i ka popo no ka pahu, eia nae ua hale hu ao la he hookihai iniha mawaho o ka pahu loaa mai la ka popo ia lydgate, kekahi o ko punahou keiki me ke peku ana aku hoi, Loaa hou mai la no ka popo no 40 ia, a o ia kekahi o na aha'i ma mao loa i ikeia ma kela la. Ahai hou mao loa i ikeia me kela la. Ahai hou no o kamehameha i ka popo no wlims ia ma o ka holo pualu ana. Joao hou no o COleman e peku, eia nae ua aui iki iho la ka popo malolo o ka lanu ke'a o ka pahu, kahi i makemakeia, a haule pahu hou no ka manaolana.

         Ma ka hap hope o ka manawa paani ua lawe hou ae la o lamehameha io ke kulana paio me la aha'i ana i ka popo ahiki i ke koe ana he hookahi i a mai ko lakou pahu mi, a mamuli o kekahi ulia i ike ole ia aku e ka hapanui o ke anaina, a oiai e lulumi ana na kekahi maluna o kekahi, a i ke kaawale ana ae, aia hoi ua ikia aku la ua paa ka popo ia Fuller, kekahi o ko punahou mau keiki. Ku laina hou ae la naaoao a elua, me ke kaa o ka popo ia punahou mau keiki. Ku laina hou ae la na aoao a elua, me ke kaa o ka popo ia punahou. Ke haka pono aku nei kekahi mau keiki o kamehameha, oiai hoi kekahi poe i nee aku ai no hoe no ka makaala aua i ka popo pekuia aku. I kela wa ua neenee iki aku la o Lydgate o punahou ihope, me ka manao e haawi mai i kekahi peku hoiki i ka popo i ka wa e loaa aku ai iaia, aka i ka wa i hemo aku ai o ka popo mai na lima aku o Mott Smith, ko punahou keiki o ke kulana waen, no ke kiola ana aku ia Lydgate, a ma kahi o ka paa aku ai iaia, aka i ka wa i hemo aku ai o ka popo mai na lima aku o  Mott Smith, ko punahou keiki o ke kulana waena, no ke kiola ana aku ia Lydgate, a ma kahi o ka paa aku iaia, ua pahemo iho la ia a waiho ana malalo a kona hau wawae. Aka, hopu hou iho la no ia i ka popo me ka manao no e peku mai, a me he pa ana la na kekahi kikiao anakani nui, pela no ka hikiwawe o kona paa ana aku i kekahi o na keiki o kamehameha a hina  iho la oia ilalo mahope o ka laina o ka pahu o kamehameha a loaa iho ia kamehameha he elua puni.

         Ua hoa hou iho keia mau hui e loaa he mau aipuni hou aku eia nae ua hoonele ilike ia laua ahiki i ka pau ana o ka manawa i aelikeia ai, a lilo ae la ia Punahou inoa moho o na kula no.