Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 47, 21 November 1919 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Moolelo no

Keaka Tazana

Ka Weli o na Ululaau Mehameha o Aferika a o ka Hoaloha o na Holoholona Ahiu

----------

            @ mo koke sku la o Mr. Mua iloko, a i ka lohe ana mai @. Keaka i ka nakele, kuemi hope mai la oia, me ka hoo@@, no ka hoea koke ana aku o kana kumukula, ma@@ @ kona oili ana aku iwaho o ka puka aniani.

            @ lele ana au e nana i na hana hoikeike a ka mapu, ma@ ka hale mele,” wahi a Keaka me he mea la aole he @ @ @hopo iki iloko ona.

            Ua hookahaha loa mai oe i ko’u manao e Keaka, no keia @ hana au, “ i kamailio hou aku ai ke kumukula, o ka @ nae ia i paa koke mai ai kona  kino i ka hopuia e @ wikani o Keaka, a i mai la i keia mau huaolelo: @ mai @ o mea e hookahahaia ai,” me ka hapai ana ae ua o Keaka i kana kumukula iluna, a hoomoe aku la iluna kena wahi moe, me ka onoonou ana iho hoi i ke poo ilalo. Ma noho oe a hoao e kahea, o ike auanei oe i ko uumiia @ @ a u a lewalewa ko alelo i waho.”

             Ke noke la o Mr. Mua i ke kupaka, me ka ikaika apau i @ @, ua like nai ia ikaika me he mea ole la i keia keiki. @ no ko Tazana ike mai i ka mea e hanaia la maluna @ kumukula ana i hoolimalima ai e a’o i kana keiki, e @ iho ana oia, aole no i kaokoa ae na hana a kana keiki, @ kana mau hana mai kona manawa opio elike me Keaka.

            No ka piha loa o Keaka i ka huhu, haehae okoa ae la @ i ka halii moe a liilii, hauhoa aku la i ka lima o kana @ mahope o ke kua, a hoopiha aku la no hoi i ka @ i ka welu, iloko mae o keia mau hana apau, ke noke @ i ke kaimailio me ka leo malie, e lohe ole ia mai ai e @ mau makua.

            “E lohe pono oe ea, owau keia ka moi o ka lahui Waka, @ op Mahomeka ke alii o na kanaka. Arabia, ka mea nana @ i ko’u  lahui kanaka, a i aihue i na niho elepani, ka @ a ko’u poe kanaka i hoomanawanui ai. Aha, e ike @ i keia manawa ano, he pio oe iloko o ka poho o @ @! E hele ana au e hooko i kuu iini, aka e huli hoi @ mau ana no au,” o ka oili aku la no ia o ke keiki a Tazana ma ka puka anklani, a iloko o ka manawa pokole, aia @ i ke alauni kahi i hele ai, e kamoe pololei ana kona ala@ ao kahi i ku ai’o ka hale e hoikeike ia ai ua hana akamai a ka mapu.

            Aia hoi o Mr. Muaoike noke la i ke kupaka, i o a ianei, me ka hooikaika ana ma na ano apau, e hemo ae hkona mau @ mai ke kaula i hoopaaia ai mahope o kona kua.

            No ka hiki ole nae ke makili ae ka paa i hauhoaia ai e Keaka, olokaa okoa  aku la oia i kona kino, ahiki i ka haule ma maluna aku o ka moe, alaila noonoo iho la i kana mea e hana aku ai, i wahi nona e pakele ai, no ka mea ma kela iho la ka paa o kona waha, e ku a poino ana oia ke kala kekahi mau hora.

            Hoomanao mai la oia, o ke keena ana i haalele aku ai i @ mau hake, aia no ia malalo pono ae o ka rumi o Keaka, pehea nae e loaa aku ai ka ike ia laua no ka poino i loaa iaia nei. Ua paa na lima mahope o ke kua, ua piha @ ka waha i ka welu, o kona mau wawae wale no kahi @, nolaila noke iho la oia i ka hooku’iku’i i kona mau @ iluna o ka papahele no kekahi manawa, a kakali aku la o ka hoea mai o kekahi mea.

            I e mau manawa kana o ka poke ana i ka hoopahupahu i ka papahele, lohe aku la oia i ka pii ana mai o kekahi mea i ka moa o Keaka, aohe nae mea hiki iaia ke hana aku, o ka @ ahu ahu wale no i kno0na mau kamaa iluna o ka papaole.

            Ke oke mai la no ka mea mawaho i ke kikeke i ka puka, me kona lohe ana aku i ka leo o ka mea mawaho mai, aole ia @ makua o ke keiki, aka o kekahi o na kauwa lawelawe. @ i ka weheia ana mai o ka puka, ua paa i ke ki ia maloko aku nei, a mihi hou iho la ua o Mr. Mua i kona pilikia, no ka mea nana ponoi no i ki aku i ka puka a paa.

Hoko o keia manawa a Mr. Mua e hooikaika nei e loaa na kokua no kona palekana, aia o Keaka Tazana maloko o ka hale hoikeeke kahi i noho hoola’i ai, maloko o kekahi @ ka poe hanohano. Ua hoea aku o Keaka ma ka ma@ i hoikeikeia mai ai na hana akamai mua loa a ka ma @ a ke haka pono la kana nana ana mailuna aku o kona wahi i ka mapu, me ka ike mai o ka mea nana e malama @ i ua mapu nei, i ka piha hialaai maoli o keia keiki opio.@ kela no hoi ka manawa mua loa o kona ike ana iaia maloko o ka halekeaka, a oiai o kekahi hana a ka mapu, ma @ po apau, o ia no ka hele ana e huli iwaena o ka poe makaikai, i kana mea i makemake ai ua kauoha aku la kona @ nana e malama ana i ka mapu, e hele mai e nana i keia opio, me kona manao e lilo ana ia  i hana maka’u na keia keiki.

O ka hele hoi ia  a pau ka huli ana a ka mapu ma kekahi oloko o ka halekeaka i kana mea i makemake ai, ia wa huli hoi mai ai imua o kona haku, aka kuhi aku la nae @ lima i kahi a Keaka e noho mai ana, ilokoo ka manawa pokole, aia na mapu nei imua o ke keike opio, a ma kahi i manaoia ai, e hoopihaia ana oloko o kela hale me ka akaaka, no ka ike aku i ka maka’u o kela keiki, aole he mea o ia ano i ikeia, no ka mea, aole ia mea hemaka’u a he pihoihoi paha iloko o Keaka, aka ku ae la oia iluna, paa mai la ma na @hiwi o ka mapu, a noke mai la i ke kamailio, me he @ la ua kamaaina mua oia i kela mapu.

Ma ka aoao hoi o ka mapu, kau aku la kona mau lima ma luaa o na poohiwi o Keaka, me ka nana pono ana ma kona @ maka, me he mea la aia iloko ona kekahi mau manao hoohuoi, no kela keiki, a no kekahi manawa loihi, aole kela mapu i haalele iki ia Keaka, me ka hookahahaia aku o ka manao o na mea apau maloko o keia halekeaka, no ka mea o keia ka manawa mua loa i ku loihi ai ka mapu me kekahi @.

Ua ma’u kela ku malie ana o ka mapu me Keaka, alaila komo okoa aku la ua mapu nei iloko o kahi a Keaka e noho na mea apau, o ka mea hookahaha loa aku nae, i ka ike ana i ka lunanui o ka halekeaka, ua hoea mai i ka lua o na hana@ ikeike, kauoha okoa aku la oia i ka mea nana e malama @ i ka mapu, e kii i ka holoholona a laweae no kahi hoikeike, i kona hoao ana mai nae e hooko i kona mana, ua noke ia aku oia i ka hookeke me na niho, oiai hoi o Keaka@ noke aku ana i ka akaaka, pela hoi ke anaina nui o ka poe makaikai, i noke ou ae ai i ka akaaka, a i ka huro, no ka hoohokaia ana aku o ka mea nana kela holoholona.

            Ike koke iho la ka lunanui o ka halekeaka, pela hoi la mea nana e a’o ana i ka mapu, ina aole e hoolohe hou mai ana kela holoholona i na kauoha a kona haku, alaila o ka pau ana ae ia o kona waiwai e hoikeike hou ia ai imua o ka lehulehu, nolaila holo okoa aku la ka mea nana e malama ana i ka mapu noloko o kekahi rumi, a oili mai la me ka huipa loihi e paa ana iloko o kona lima, eia nae, o ka mea ana i ike mai ai, ma kahi o ka mapu, e ku aku ana ke keiki opio aia hopi loko o kona lima kekahi noho, o kela minoaka ma kona mau papalina, ua auhee aku ia, aka o ke kuoo ame ka uahoa ke nohoalii ana maluna ona, oiai hoi ka maluna o kekahi mae e hoao mai ana e hoopilikia iaia, ame ke keiki opio.

            Iloko o keia manawa a na kanakae noke la i ka huro i ke keiki opio ame ka mapu, me ke noke ana hoi i ke pahenehene i ka mea hana keaka ame ka ona nona keia hale keaka i ka pau o ko laua mana, maluna o keia holoholona, aia hoi, hoea aku la ke kauwa mawaho o ka rumi e noho ana o Tazana me kana wahine, a kikeke aku la me ka ikaika, me ka hele a nui ka hanu, i kau a mea o kapihoihoi.

            Ke hoomanao la no oe e ka mea heluhelu i ka hele ana mai o kela kauwa ew wehe i ka puka o ka rumi o Keaka @ ike ua paa, pela iho la oia i holo aku ai e haha’i i na makua, a i ka lohe ana no o ka makuakane, ua holo awiwi aku la oia no ka papahele elua, kahi i waiho ai  kona mau wawae, a iloko o ka manawa pokole loa, hoea aku la oia mawaho o ka rumi o Keaka a hoomaka aku la no e  kahea me ka leo nui.

            Aohe mea hiki ke pane mai i kana kahea, nolaila me kona ikaika apau, he hookahi no hooke ana o kona poohiwi i ke panipuka, he uuina ana, o ka hamama ae la no ia, a i ka wa i a ae ai o na kukui uwila, aia hoi e waiho mai ana o Mr. Mua iluna o ka papahele, me ka paa o na lima i ka hauhoaia i ke kaula, a ua piha hoi kona waha i ka welu.

            O ka noonoo mua loa i ala ae iloko o Tazana, o ia no ka lawe aihueia ana aku o kana keiki, noke aku la oia i ka ninau ia Mr. Mua, aole he hiki iaia ke pane mai, nolaila okioki okoa ia aku la na kaula i hoopaaia ai o kona mau lima, pela hoi ka weheia ana ae o ka welu mailoko mai o kona waha, aole no nae ia he mea no Mr. Mua e pane mai ai, nolaila ua kiiia aku la ka wai hu’ihu’i a hamohamoia aku la ma kona helehelena, akahi no a hiki i ua kumukula nei a Keaka, ke kamailio mai:

            “Owai ka mea nana i hauhoa ia oe i ke kaula? E hoike koke mai ia’u!” wahi a Tazana, me kona manao kuhihewa loa, na kekhai o kona mau enemi kahiko kela hana, a wa lawe aihueia aku hoi kana keiki mai iaia aku.

            “Ke waiho aku nei au i ko’u kulana kumukula no kau keiki e kuu haku i keia manawa ano, no ka mea ua ike au, aole kekhai kumukula e hiki ke a’o iaia, aka i mea ike i ka hoomaamaa ame ka hoolakalaka ana i na holoholona ahiu o ke kumukula kupono ia na Keaka.”

            “Eia oia ihea i keia manawa e nalowale nei?” i komo aku ai ka Lede Kelekona ma ka ninau ana no kana keiki.

            “Ua hala aku nei oia no ka haleaka, e nana ai i ka mapu, a nana au i hauhoa iho nei i ke kaula a @, me kea hiki ole ia’u ke ku-e aku iaia, no ka mea , he ikaika ko kela keiki no na kana he umi.”

            Aia ka minoaka ma na papalina o Tazana kahi i halii ai, aka no kona makemake ole e ike mai kana wahine, hoo@ wale ae la no oia, a i kona ike ana, aole he poino i kau aku maluna o kekahi mea e hoao mai ana e hoopilikia iaia, ame ke keiki opio.

            Iloko o keia manawa a na kanaka e noke la i ka huro i ke keiki opio ame ka mapu, me ka noke ana hoi i ke pahenehen i ka mea hana keaka ame ka ona nona keia hale keaka i ka pau o ko laua mana, maluna o keia holoholona, aia hoi, hoea aku la ke kauwa mawaho o ka rumi e noho ana o Tazana me kana wahine, a kikeke aku la me ka ikaika, me ka hele a nui ka hanu, i kau a mea o kapihoihoi.

            Ke hoomanao la no oe e ka mea heluhelu i ka hele ana mai o kela kauwa e wehe i ka puka o ka rumi o Keaka a ike ua paa, pela iho la oia i holo aku ai e haha’i i na makua, a i ka lohe ana no o ka makuakane, ua holo awiwi aku la oia no ka papahele elua, kahi i waiho ai o ka rumi o kanakeiki, he eha anuu i ka manawa hookahi e hehi aku ai kona mau wawae, a iloko o ka manawa pokole loa, hoea aku la oia mawaho o ka rumi o Keaka a hoomaka aku la no e kahea me ka leo nui.

            Aohe mea hiki ke pane mai i kana kahea, nolaila me kona ikaika apau, he hookahi no hooke ana o kona poohiwi i ke paniouka, he uuina ana, o ka hamana ae la no ia , a i ka wa i a ae ai o na kukui uwila, aia hoi e waiho mai ana o Mr. Mua iluna o ka papahele, me ka paa o na lima i ka hauhoaia i ke kaula, a ua piha hoi kona waha i ka welu.

            O ka noonoo mua loa i ala ae iloko o Tazana, o ia no ka lawe aihueia ana aku o kana keiki, noke aku la oia i ka ninau ia Mr. Mua, aole he hiki iaia ke pane mai, nolaila okioki okoa ia aku la na kaula i hoopaaia ai o kona mau lima, pela hoi ka weheia ana ae o ka welu mailoko mai o kona waha, aole no nae ia he mea no Mr. Mua e pane mai ai, nolaila ua kiiia aku la ka wai hu’ihu’i a hamohamoia aku la ma kona helehelena, akahi no a hiki i ua kumukula nei a Keaka, ke kamailio mai:

            “Owai ka mea nana i hauhoa ia oe i ke kaula? E hoike koke mai ia’u!” wahi a Tazana, me kona manao kuhihewa loa, na kekahi o kona mau enemi kahiko kela hana, a wa lawe aihueia aku hoi kana keiki mai iaia aku.

            “Ke waiho aku nei au i ko’u kulana kumukula no kau keiki e kuu haku i keia manawa ano, no ka mea ua ike au, aole kekahi kumukula e hiki ke a’o iaia aka i mea ike i ka hoomaamaa ame ka hoolakalaka ana i na holoholona ahiu o ke kumukula kupono ia na Keaka.”

            “Eia oia ihea i keia manawa e nalowale nei?” i komo aku ai ka Lede Kelekona ma ka ninau ana no kana keiki.

            “Ua hala aku nei oia no ka halekeaka, e nana ai i ka mapu, a nana au i hauhoa iho nei i ke kaula a @ me ka hiki ole ia’u ke kue aku iaia, no ka mea, he ikaika ko keia keiki no na kanaka he umi.”

            Aia ka minoaka ma na paplina o Tazana kahi i halii ai, aka no kona makemake ole e ike mai kana wahine, hooiaiau wale ae la no oia, a i kona ike ana, aole he poino i kau aku maluna o Mr. Mua, aka o ka maka’u wale no, haawi koke aku la oia i ke kauoha i kona kalaiwa, e lawe koke mai i kona kaa, no ka hele ana aku i ka halekeaka, e kii ai ia Keaka.

MOKUNA III.

            I ka ike ana mai o ka mea nana e a’o ana i ka mapu i ka hanakeaka, aole he hoooloheia mai o kana kauoha, hele mai la oia imua, me ka huipa loihi a ku iho la ma kahi he mau kapuai ka mamao mai kahi mai a Keaka ame ka mapu e noho mai ana, a mamua nae o kona hooko ana aku i kona mana, maluna o ka mapu, ua paa aku la kona poohiwi i ka hopuia, e kekahi kanaka kino ikaika, a loheia aku la hoi ka hoopuka ana ae o ke keiki opio: “O, e papa,” a waihop aku la oia i ka noho ana e paa ana ilalo.

            I ka wa hoi o ka mapu i ike mai ai ia Tazana, ua lele mai la oia iwaho, me ka lele ana mai iluna o Tazana , alaila hooho ae la o Tazana i ka pane ana ae: “Auwe, o oe ka keia o Akuta.” me ka puliki ana aku ma na lima o ka mapu.

            Ua hoopiha loa ia o Keaka me ke kahaha no keia kulana hoaloha o kona makuakane me ka mapu, pela no hoi i hookahaia aku ai ka poe apau maloko o kela halekeaka, a ke nanakee mai la ka mea hanakeaka ia Tazana, me ka manao hoowahawaha, aohe nae he nana aku o Tazana iaia, aka ke noke la i ke kamailio i ka mapu, ma ka olelo a kela ano holoholona.

            Aia hoi ma kekahi wahi o kela halekeaka, o Paulo, ka ona nana kela mapu, kahi i noho mai ai a nana ia Tazana, kona enemi kahiko aole me ka manao maikai no keia hoea ana aku o Tazana, aka me ka pailaia ae oloka ona, me na manao lili ame ka inaina, ole nae ona hana wale mai, aka ke noho maile la oia, me ke kakali ana o ka hoea mai i ka manawa kupono ana e hookau aku ai i ka hoopa’i kupono loa maluna o kaona enemi ino.

            “Aole au e kala i noke ai i ka huli ia oe e Tazana, aole he loaa iki ahiki iho la i keia manawa, a he nani hoi ia ua halawai hou iho la kaua, aole a’u wahi e ae e hele ai, o ka noho wale no maloko o ka ululaau kokoke mai ia oe,” pela ka mapu e noke aku la i ke kamailio i kona hoaloha kahiko.

            Hoopinana wale ae la no o Tazana i kona mau poohiwi oia nae, ala koke mai la no na hoomanao ana iloko ona, no kela mau la ana e alo ana i na inea o ka hihipe’a o ka ululaau o Aferika. Me he mea la ke kau okoa mai la imua o kona alo kekahi kiino ka ululaau ame kahi ana i hele pu ai me Akuta, a luku aku i kona mau enemi.

            Ala pu mai la kana mau hoomanao ana no ke kanaka Paele, kona hoa make oloko o ka ululaau, pela hoi kana tiga, ame ka ohana mapu o Akuta, alaila nui iho la kona hanu, mamuli o keia hoomanao ana mai la, me kona manao la, e hoopoina loa ana kona noonoo ana, no kela ano o kona ola ana, eia ka ke hele mai la, a kau i ka nuku, e aneane hiki hou ole iho ai iaia ke hoomanawanui.

            Oiai nae kela makemake ike ano o ke ola ana o ke kanaka hihiu, a nui iloko ona, kau okoa mai la ka helehelena o kana wahine opio u’i ame ka laua keiki, kona mau hoaloha, kona home ame kona mau waiwai, alaila hoopinana hou ae la oia i kona mau poohiwi iluna, me ka pane ana ku imua o ka mapu:

            “O ka mea au i noi mai nei e noho oe maloko o ko malou ululaau, he hana paakiki no’u ka ae ana aku, o ka mea hiki ia’u ke hooko aku, ina i makemake oe, e huli hoi aku no kou home ma Aferika, alaila na’u no oe e hoihoi aku ilaila. Ua ike au, o kou noho ana ma ko makou aina nei, aole e loaa ana ka hauoli ia oe, pela pu nohoi e nele ai ia haawinahookahi ia’u.”

            Ma kela wahi nae i hookokoke mai ai ke kanaka hanakeaka ma kahi a Tazana e ku ana, a mamua o kona kamailio ana mai, ua keke aku la na niho o ka mapu me ka noke ana i ka nunulu, e hoike aku ana i kona hoihoiole, e hoi aku me kela kanaka e noho ai a e hooko ai i kana mau kanoha anau a o ia nae ka Tazana o ka pane ana aku:

            “O ka’u e olelo aku nei ia oe e Akuta e hoolohe oe i ke kauoha a kou haku, a ma ka la apopo e hele mai ai au e ike hou ia oe, me ka ninau ana aku o Tazana i ua kanaka nei i kahi i malamaia ai o ka mapu.

            Me ke no nunuha i hahai maile aku ai ka mapu i ke kanaka hana keaka alaila huli aku la o Tazana i kana keiki a i aku la: “ua lawa kou noho ana maloko nei, i kii mai la au ia oe e hoi kaua no ka hale.” O ka haalele aku la no hoi ia o Keaka maloko o ka pahua hahai mai la mahone o kona makuakane, me ko laua hemo ana aku i waho o ka hale keaka a kaau maluna o ko laua kaa.

            No kekahi mau minuke aole he mau olelo i kamailioia mawaena o ka makuakane ame kana keiki a no ka hiki ole nae ia Keaka ke uumi iho, i kana mau mea apau i makemake ai e mele mai imua o kona makuakane ninau okoa mai la:

            “Ua hookuhaha loa ia mai ko’u manao i keia po, i ka ike ana ua kamaaina mua kela mapu ia oe pelahoi kou kamaaina iaia, a o la la’u e ninau aku nei ia oe a mai huna oe i ke lamailo ana mai ia’u i ka mea oiaio loa: Pehea oe i kamaaina ai i kela mapu, a pehea i hiki ai ia oe ke kamaili i kona olelo.”

            Ma kela mau ninau a kana keiki, aole e hiki ia Tazana ke huna hou iho i ka mea oiaia loa e pili ana iaia, nolaila hoomaka ami la e hoiki kona moolelo iloko o kona mau la opio, kona hanauia ana maloko o ka ululaau o Aferika, ka make ana o kona mau makua, kona kaa ana malalo o ka malama ana a Kala, kona makuahine mapu.

            Haha’i pu mai la nop hoi oia i ka nui o na poino, na popilikia oloko o ka ululaau, na holoholona ahiu, e hoohalua mau ana i ke ola o kekahi kanaka, ke manao oia oloko o ka ululaau kona wahi e noho ai: me ka hoike pu ana mai i ka haule mau o ka ua i kela mea apau ana e hoikeik3 mai nei i kana keiki, he mea ia e maka’u ai oia, a hoopau loa i ka noonoo ana i kekahi mea e pili ana i na holoholona ahiu, a i ole, hele paha e ike maka i ka ululaau o Aferika.

            Oiai o Tazana e hoakaka ana i kona moolelo ponoi, anano e ike la i kona piha hauoli, i ke ano o kela ola ana, ke hoolohe malie la o Keaka me ka piha hialaai, no ka mea aole loa oia i moeuhane mua, he kanaka kona makuakanei i lunaiia iloko o ka ululaau, a ua kamaaina hoi i ke ola ana o na holoholona ahiu, a o ia kana o ka ike maoli ana iho no iaia, aole he kumu e ae, o kona makemake i ke ano o ke ola ana o na kanaka ahiu aka mamuli nai no ia o kona makuakane.

            Aole no he hoike aku o Keaka i kana mea i manao ai, mahope iho o ka loha ana i kela moolelo, a i ko laua hoea ana aku i ka hale, aole i hookau aku ka makuakane i kekahi hoopa’i ko’iko’i maluna o kana keiki, aka kauoha aku la iaia, e hoi pololei maloko o kona rumi moe, alaila hoi aku la oia no ke keena ana i haalele iho ai i kana wahin; e noho mai ana no o Jene e kakali i ka hoi aku o kana kane, a e lole hoi i kana mau mea e kamailio aku ai no ka laua keiki.

            I kela hoea ana aku o Tazana, kamailio aku la oia i kana wahine,no kona hoike ana aku i ke keiki a laua, i ka molelo o kona mau la opio e noho ana maloko o ka ululaau, luliluli ae la kona poo, me ka piha i ke kaumaha, no ka mea o kela no kana i hoohopo ai, e hoeamai ana ka la we maopopo aiaia Keaka o ka moolelo o kona makuakane, u a hoea i’o mai ia manawa, oiai no nae, ua paa mau kona manao, o kela makemake o ka laua keiki i ka noho ana o na kanaka hihiu, aole ia makemake mai ka mea okoa aku, aka mai kona makuakane aku no ia, ka mea a ua o Jene i ike ai, aia no kela iini iloko o kana kane, e huli hoi aku iloko o ka naele oloko o ka ululaau e noho ai.

            Ma kekahi la ae ua hooko aku la o Tazana, i kana mea i kamailio mua aku ai i ke kanaka hanakeaka, ma ka hele ana aku e ike hou ia Akuta, ma kona wahi i malamaia ai, o  ke kanala nae o ka loaa ana aku iaia, he ema okoa loa, a o ka ona hoi nana kela holoholona, oia o Paulo aole nae e hiki i ua o Tazana ke hoomaopopo aku, o kela no kekahi o konamau enemi ino loa a o ka hoa hoi o Nikola Rokofo oiai ua kaokoa loa ae ka helehelena o kela kanaka, mai kana helehelena i kamaaina mua ai.

            Imua o Paulo i hoakaka aku ai o Tazana i kona manao o ka hoea ana aku, no ke kuai ana no ia ia Akuta, a hoihoi @ aku nop kona wahi, aole nae o Paulo i ae mai i kela ma@ o kana wale no o ka hoike ana mai ia Tazana, o ia @ noonoo ana a hoike mai ma kekahi la ae ke hoea hou @ o Tazanza.

            Ua makemake loa o Keaka e hele pu me kona makuakane ma keia la e ike hou i ka mapu, ua hoole loa mai nae o Tazana iaia, aka i ka huli hoi ana aku o ka makuakane, a oakaka i ke ano nui o kana huaka’i ma kela la, imua o Keaka, ua hooiha loa ia kela keiki me ka olioli, me ke koi oka ana mai i kona makuakane e kuai i kela mapu, a hoiho aku i ka hale, i hoa paani nona.

             Ika lohe ana hoi o ka makuahine i ka makemake loa o ka@keiki i ka mapu, ua piha loa oia me ka weliweli ame ka opohopo, aka i kona lohe ana, o ka makemake iloko o kamakane, o ia no ka hoihoi hou ana i kela mapu no kona wakeakahi no a hoomamaia ami kona manao.

            No ka pau ole no o ko Keaka amkemake e ike i ka mapu, noi ou ako la oia i kona mau makua, e ae mai iaia e heele e @ i ka mapu, ua hooleia mai nae kana noi aole no nae @ kumu nona e hoolohe aku ai i ka laua kauoha, no ka @ ua maopopo no iaia kahi i malamaia ai o ka mapu no @ mea ua lohe oia i ke kuhikuhi ana mai a ke kanaka @ i kona makuakane, ia laua maloko o ka halekeaka.

            H kumukula hou ka i hoolimalimaia e na makua no ke a o @ ka laua keiki, ma kahi o ke kumukula mua , i waiho @ kana hana, ke hoomakakiu mau la io Keaka, o ka loaa ka manawa kupono loa nona e hele ku ai e ike i ka mapu he elua nae la mahope mai, akahi no a hookoia kona iini, @ oia e huli ma na wahi like ole o @adana, an wahine i hele mua ole ai, a ma na haawina pomaikai, hoea i’o al a oia no kahi a Paulo i noho ai me kana mapu, a iaia @ aku ai i ka puka o ka rumi i noho ai o ua kanaka e me kona olelo ana aku, ua makemake oia e ike i ka @ hookipa ia au la keia iloko.

            @ na la e piha ana na pakeke o Paulo i ke dala, oiai oia @ pu ana me Rokofa, oia kekahi o na kanaka kahiko mau @ me na lole maikai, me ka noho ana no hoi maloko na rumi maemae loa, aka mahope iho o ka hoohala ana @ makahiki he umi, iwaena o na paele ai kanaka hihiu @ aku kela ano maiau oan, a he kulana pelapela @ kona. O na lole e aahu ana maluna o kona kino, ua he @ me ka minomuino, o kona lauoho keia, ua hele no ho @ o kona rumi e noho ana, he hohono wale no a @ mai ana no hoi ka mapu maluna o ka moe, i halii@ na huluhulu ekacka.

            Ma @ komo ana aku o Keaka iloko, a ike mai la ka manu @ ua lele mai la o akuta mailuna mai o ka moe, no ka he @ mai e halawai pu me keia mlaihini, a no ka ma nao o @ e hoooilikia mai ana paha kela mapu i ke kanaka @  komo ae la oia mawaena o ka mapu ame Keaka, ua oa @ aku la nae ka opio:

            “Ae @ mea e hopohopo ai, no ka mea aole e hoopilikia wale @ keia holoholona ia’u, oiai he mau hoaloha maua. @oaloha kahiko keia no kuu makuakane, iloko o kona @ e noho ana maloko o ka ululaau o Aferika. O ka in@ ko’u makuakane o ka Haku Kelekona, aole oia i ike i @ ana mai nei e nana i ka mapu; ua papa ikaika @ hoi ko’u makuahine ia’u, aole e hele mai e ike i kau holoholona aka no’u nae, ua hele au a makemake loa e hele@ ike i keia mapu a e uku no au ia oe no ko’u hele @ mai i kela ame keia manawa, ina aole au mau ku’e @ keia manao.”

            I @ ana aku o Paulo i ka hoakaka a keaka, o keia ke ke @ Tazana, kona enemi kahiko, imoimo iho la na maka @ kanaka kolohe nei. Ma kela manawa a ua o Paulo ike mai ai ia Tazana maloko o ka halekeaka, e kamailio @ a e hoolala mau ana oa i kekahi mau alahele lehule no ka pana’i ana mai i ka hoopa’i kupono loa maluna @.

            O @ iho la keia o ka hana a na kanaka lapuwale a piha @ @ hakihaki kanawai, o ka imi i na mea e hoopilikia, a hoopoino aku ia ha’i, me ka nana ole iho, oia ponoi no, mamuli o kana mau hana hoopoino i ke ola o ha@ ka mea nana i hookau mai i ka poino maluna iho ona, he mea ole wale no nae ia iloko o ka noonoo o kela ano kanaka; ka mea no ana i ike maopopo ai me kona mau maka, o ke kumu nui ilio la no ia o ko laua poino, a ua laki oia, i ka hoopakeleia ana mai o kona ola.

            I kinohi, aole ana alahele i ike ai, no kona hoopilikia aku ia Tazana, no kona ike maoli iho no, i kona elemakule iaia nae i halawai pu ai me keia keiki, akahi no a maopopo ka hoea mai i ka hookoia ana o kona iini, me kona hooholo ana iho, e hoowalewale oia i keia keiki opio, me ka piha maalea loa, ahiki i kona lilo ana he pio nana.

            No kekahi manawa loihi ka noho ana o Keaka me paulo, me ka noke ana mai o na kanaka nei i kamailio i kanamau mea apau i ike ai no ke ola ana o Tazana maloko o ka ululaau o ka manao i komo aku ai ka makemake iloko o ke keiki e hoohalike oia i kona ola ana me ke ano o kona makuakane.

            Ma ka aoao hoi o Keaka, ua hoakaka aku la oia, no kona noho pouliuli loa i ka moolelo o kona makua kane, me kona hauhoa ana i kana kumukula, a paa i ke kaula, ma kela po mua loa o kona hele ana mai e nana i ka mapu, nolaila, aole he hana e ae ma ka aoao o kela kanaka kolohe aka o ka noke wale mai no i ka haanui i ka maikai, ka lilelile ame ka hauole, o ke ola ana, ma ke ano he kanaka ahiu, iwaena o na holoholona.

            I kela lohe pono ana o Paulo i na mea oiaio e pili ana i ka moolelo’o keia keiki ame kana mau mea i hana aku ai, i wahi e loaa ai laia ka ike, no na hana akamai a ka mapu, ua koi ikaika aku la oia ia Keaka, e hele mau mai i na manawa apau e ike i ka mapu, e hooko aku ana no hoi o Keaka i ka manao o kela kanaka, no ka piha makemake maoli no kekahi o keia keiki opio i na holoholona ahiu, a i kekahi manawa, e haalele aku ana ua o Paulo i kela keiki, me ka map[u, a iloko o kona kahahanui, ua hiki loa i keia keiki ke kamailio pu me ka mapu, me ka maopopo i kekahi o ka manao o kekahi, a he kulana hoaloha maoli ko Keaka ke nanaia aku no kela mapu.

            Iloko o ka hele o Paulo a kamaaina loa i kela mapu, aole he hiki iaia ke maopopo na olelo a kela ano holoholona, aka no Keaka nae, ilokok o na la kakaikahi wale no o kona hookaimaaina ana aku me ua holoholona nei, ua hiki loa iaia ke noho mai a kamailio me ka mapu.

            Iloko o keia mau manawa lehulehu a Keaka e hele nei e nana i ka mapu, o Tazana pu no kekahi, me ka maopopo ole aku nae i ka makuakane, no ka hana a kana keiki, pela hoi ke keiki i noho pouliuli mai ai i ka hana a kona makuakane. Iloko o kela mau manawa a Tazana e helel aku ana e ike i ka mapu, e koi ikaika mau aku ana oia ia paulo, e ae mai, e hoolilo i kela mapu iaia, me kona kamailia ana aku i na kumu o kona manao ana e hana pela, o ka mua, no ka hoohoi hou ana aku no ia i ka mapu no kona aina hanau, a o ka lua, no ka hophopo o kana wahine, o lilo auanei ka noho ana o kela mapu ma Ladana, i kumu no kana keiki, e hele mau aku ai e ike iaia, ahiki i ke komo ana o na manao hoohihi iloko o na, e hoi a noho pu me na holoholona, elike me kela makemake i loa i ua o Tazana. Iloko nae o keia mau manawa apau a ua kanaka nei e hele aku ana e hui pu me  Paulo, aole loa ona wahi hoomaopopo aku, o kela no ka lua o kona mau enemi.

            Ua hiki ole loa i ua kanaka epa nei, ke uumi iho i kona aka, i ka wa i lohe mai ai i na hoakaka a Tazana, no ka mea ke ike la oia, ina e huli hoi aku ana o Tazana, alaila he hapapalua hora mahope mai, e hiki mai ai kana keiki, a he hookahi ka paani pu ana me ka mapu, maluna o kahi moe.

            Ma kela mau manawa a Tazana e koi aku ana ia Paulo e hoolilo mai i ka mapu iaia, ua noonoo nui kela kanaka i kana mea e hana mai ai, ahiki i kona hooholo ana iho, he oi loa aku kona ae ana mai i kela manao, aole nae malalo o na kumu ano ole, aka mamuli o kona ike ana iho, o ka mea pono wale no ia e hana aku ai, no ka mea ua lilo kela mapu i mea waiwai ole iaia mahope o ka loaa ana o kona haku ka mea ana i ae ai, e hooko aku i na hana apau i makemakeia aku ai oia.

            Ua ike ua o Paulo i ka manawa aole i loaa o Tazana i ka mapu, e hoolohe loa ana kela holoholona i kana mau kauoha, o ke kumu, no ka manao o ka mapu, o ka lawelawe mau ia o na hana keaka i kela ame keia po, he kumu ia e hiki ai iaia ke hele e huli i kona haku iwaena o ka poe makaikai, a i ka loaa ana o Tazana, pau iho la no kona manao ana e hooko aku i na mea apau i makemakeia mai ai oia.

            No kela kumu ame kekahi kumu okao ae, e hookau mai i ka hoopilikia ana maluna o Tazana, haawi aku la ua o Paulo i kona ae, me ka olelo ana mai, ma ka manawa e kaa mai ai ka mapu malalo o ka malu o Tazana, o ka wa ia e ukuia aku ai o kekahi huina dala mahuahua iaia, a he elua hoi la mahope mai, e hookauia aku no kela mapu maluna o kekahi maoku, e haalele iho ana no na kapaki o Aferika.

            Ua ike maoli iho no ua o Paulo i ka pau o ka waiwai o ka mapu iaia, no ka mea, he hookahi manawa a ke kanaka nana e a’o ana i ka mapu i na hana keaka, i haoa aku ai e hoohana i kona mana, maluna o ka holoholona, a mai pau oia i ka aiia, e kela holoholona, o ka mea wale no nana i hoopakele ae i kona ola, o ia ka hoea ana aku i ka mapu e hookuu i kona haku, pela iho la i hoopaleleia ae ai kona ola.

            O kekahi kumu o ka makemake ana o ua o paulo, e hoolilo aku i kela mapu, i loaa mai ai he puu dala nui iaia, a pau hoi ka noho ana iloko o ka nele, me ke kauka’i aku o ka mapu ka mea nana e hoolako mai iaia i ka ai ame na mea apau ana i makemake ai.

            O paulo kekahi o na kanaka i piha me ka maalea ame ke akamai i ka hoolala ana i kekahi mau hana kolohe, eia nae, ua hala aku ia mau la, ua lilo na makahiki he umi, o kona noho hoomanawanui ana, ma Aferika, iloko o na hana hoomaewaewa a na kanaka Paele, i mea e poina ai na alahele maalahi e holo pono ai na hana hoopilikia aku ia ha’i o ka mea wale no i koe me ia o ia no kela noonoo hoowahawaha ia Tazana, a i wahi hoi no kona enemi kahiko e auamo ai i na haawina chaeha, he mea pono e ka uaku kekahi poino maluna o kana keiki, o ke alahele nae e hookoia ai ia kuko palaualelo, he ninau pohihihi no ia iaia.

            I kekahi la nae, ma ke ano ulia lohe aku la o Keaka’i ke kamailio o kona makuakane imua o kona makuahine, e hoihoiia ana ka mapu no Aferika, nolaila koi okoa aku la oia imua o kona mau makua e kuai i kela mapu a hoihoi aku no ko lakou home, i loaa ai kona hoa paani. Ua hoole loa o Tazana i kela koi a kana keiki, a o ka makuahine hoi keia, ua hele oia a piha me ka weliweli, a mahope iho o ka noke ana i ka paio me kana keiki, ua ae okoa aku la o Keaka Tazana, e hoihoiia ka mapu no Aferika, a e huli hoi aku oia no ke kula nohopaa kahi ana i noho ai, a hookuuia manawa hoomaha o kela kula.

            Ma kela la a ke keiki me kona mau makua i kamailio ai no ka hoihoi ana aku i ka mapu no Aferika, aole i hele o Keaka e nana i ka mapu ma kona wahi e malamaia ana aka he wahi okoa loa ka kona noonoo e hoolala la. He nui kana mau dala e haawi mau ia aku ana e kona mau makua i kela ame keia manawa, ma kona malama ana i kela mau dala, no ka anea aole oia he keiki uhauha, eia ka e hoea mai ana i ka manawa ana e ike ai i ka waiwai o kana mau dala o ka hoiliili ana, me ka maopopo ole i kona mau makua.

 

( Aole i pau. )