Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 47, 21 November 1919 — Page 7

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Maryann Acker
This work is dedicated to:  Justin Fowler

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, NOVEMABA 21, 1919.  7

 

He Moolelo no

 

KEONI HANAFODA

Ka Hua Awahia o ka Uhauha ma ka Puni Lealea—Loaa Nae ke Kaulana ma Ka Hoomanawanui

 

            “O kana mau mea apau i hana ai, a e hana aku ai paha ma keia hope aku, aole loa ia e hoopilikia mai ana ia kaua, ma ka manao o ko kaua mau hoaloha ame ka poe maikai; e holo aku ana no na ahewa ana apau maluna ona. Ua hana hewa loa mai oia ia kaua, no ia mau hana nae, oia hookahi wale no ka mea e hookauia aku ai na ahewa ana, a imua o ko kaua mau hoaloha, ilaila wale no e loaa ai ia kaua ka maha ame ka hauoli, nolaila e hoopoina loa i ka noonoo ana no na mea e hoomauia aku ai ka noho ehaeha ana o ka noonoo,” wahi a ka makuahine, me ka hoao ana aku e hoolana i ka manao o kana kaikamahine.

            Ua hoomama loa ia aku ko Dora manao mamuli o kela mau hoakaka a kona makuahine, holoi ae la i na waimaka mai kona mau lihilihi aku, a pane hou mai la:

            “Ua olelo mai nei oe e mama, ua haawi ke kanawai i ke kuleana ia papa e hana aku elike me kana i makemake ai, a e mare aku ana paha oia i kela wahine, aole anei, ua hiki pu no ia oe ke hana elike me kou makemake, a e mare hou aku i kane nau?”

            No keia mau olelo a kana kaikamahine, palulu ae la o Helena i na lima ma kona mau maka, a noke aku la i ka awe, no ka mea ua hoehaeha loa ia aku kona noonoo, no na mea a kana kaikamahine i kamailio aku ai ia ia, e pili ana i kona mare hou aku me kekahi me okoa, a no kela noke nae o ka makuahine i ka uwe, iko iho la o dora i kona hewa loa, a pane mai la me ka hiolo ana mai okonamau waimaka:

            “O, e mama! ua wikiwiki loa ko’u hoopuka ana aku nei i kela mau olelo, e hoehaehaia ai kou nono, nolaila e kala mai oe i kau kaikamahine nei, no ka mea aole au i makemake e hookaumaha aku ia oe. O, ua aloha aku au ia oe e mama, me kuu puuwai apau, aka o kuu hoowahawaha aia no ia laluna o kuu makuakane, no ka hana ana mai i ka mea e kaawale ai ko kakou noho ana, a halihali pu mai hoi i ka hoohilahilaia maluna iho o kaua, no keia mea ana i hana ai, aole loa au e huikala aku ana iaia.

            “Aole loa o’u makemake e ike hou aku iaia, he keu oia a ke kanaka aloha ole ia kaua, no ia kumu ke kau nei au i kekahi pale mawaena, ona ame kaua e hiki hou ole ai iaia ke hoopilikia mai i ko kaua noho ana aku. Ua ike no au aole he pololei iki o keia manao, eia nae aole e hiki ia’u ke alo ae, no ka mea ua hana hewa loa mai oia ia kaua,:” alaila kaa oka aku la o Dora iluna o ka papahele i kau a mea o ka ehaeha o kona noonoo.

            He kaikamahine o Dora i malamaia me ka maikai loa, a i a’oia hoi i na haawina pookela loa o ko ke kanaka ola ana, me ka makee i kona kulana, aka i ka hoea ana mai o kela haawina maluna o kona mau makua, ua hoehaeha loa ia aku oia, me kona hopohopo loa, e lilo ana kona ola ana aku i mea hoopilikia mai iaia, pela iho la i hiki ole ai i kela kaikamahine ke hoomanawanui hou aku i kona mau manao kaumaha.

            Ua noke aku la ka makuahine i ka hoomalielie ia Dora, aole no nae ia he mea e hoi pono mai ai ka noonoo maikai o kana kaikamahine, a i ka hala ana nae o kekahi mau hora mahope mai, haule aku la ua kaikamahine nei hiamoe, a no ka manawa mua loa, i ala mai ai ka manao hoowahawaha iloko o Helena no kana kane, ka mea nana i halihali mai i na haawina hookaumaha maluna ona, ka makuahine ame kana kaikamahine.

            Ma kela po ana iho, aole e hiki ia Helena ke haimoe, ke ala wale la no oia, me ka nana ana aku maluna o kana kaikamahine e hiamoe mai ana ma kona wahi, a o ia ka ua wahine nei o ka hooho ana ae:

            “Ua kukulu ae nei kuu kaikamahine i kekahi pale, e alai ana iaia ame kona makuakane, a ke olelo ae nei hoi au, aole loa e loaa he huikala ana aku i kela kanaka mai ia’u aku, no ka hookau ana mai i keia haawina o ke kaumaha maluna o laua, e noho aku ai me ka ehaeha no kekahi manawa loihi.

            He mau la mahope mai o kela noho kokoolua ana aku o ka makuahine me kana kaikamahine, loaa mai la ka hoike iaia, no ka ae ana mai o ka aha i ka hoopii oki mare a kana kane, nolaila ua kaawale loa laua kekahi mai kekahi mai, a iloko no hoi o kela manawa hookahi i loaa pu mai ai ka lohe iaia, ua hala aku o Keoni Hanafoda no Parisa, no ka huli hou ana aku i ka ike ame ka makaukau, ma kana oihana, he kahakii.

 

MOKUNA III.

 

            Ua awiwi loa aku nei kaua e ka makamaka heluhelu imua o keia moolelo, a i wahi nae e maopopo ai kahi o ka nee ana mai o keia moolelo, a i wahi nae e maopopo ai kahi o ka nee ana mai o ke ola ana o keia mau mea ahiki i ka loaa na o ka laua kaikamahine, he mea pono, e hoi hou aku kaua ihope.

            O Helena, ka makuahine o dora, a wahine hoi a Keoni Hanafoda, o ke kaikamahine hookahi wale iho no ia a Mr. Apelakona; aole no keia he kanaka nui o ka waiwai ame ke dala, aka elike me na makua he hookahi wale no keiki, ua haawi aku oia i kana mau hooikaika ana ma na ano apau, e loaa he hoonaauao kiekie ana i kana kaikamahine.

            He kaikamahine naauao maoli o Helena iloko o kona mau la e hele ana i ke kula, a i ka piha ana o kona mau makahiki i ka umi-kumamahiku, ua hookuuia mai oia mailoko mai o ke kula kiekie, a i ka piha ana hoi o na makahiki i ka iwakalua, ua hemo mai la mailoko mai o ke kula nui, kahi ana i komo aku ai, mahope o ka hemo ana mai ke kula kiekie mai, no ke a’o ana i kekahi mau ike kiekie, i loaa ole maloko o na kula malalo iho.

            O ka hana makemake loa a keia kaikamahine, o ia no ka himeni, mai kona mau la opiopio loa mai, a oiai he nui no kekahi mau hana ike e ae e a’o ia ana maloko o ke kula, aole nae oia i hoolilo nui aku i kona manawa, ma ke a’o ana ia mau ike, aka ua hoolilo nui oia i kona manawa, ame kona ikaika ma ke a’o ana i ka ike himeni, he oiao, i kona hookuu pono ia ana mailoko mai o ke kula, oia kekahi o na kaikamahine, akamai loa i ka hookani piano, a he puukani pu hoi ma ka himeni me kona leo naui.

            Iloko o ka makahiki hope loa o kona noho ana maloko o ke kula, i hookamaaina ai oia me Keoni Hanafoda, he kanaka opio, o ka hookuu koke ia ana mailoko mai o ke Kula Kiekie o Iale.

            He kanaka opio huapala keia, a hui pu iho no hoi me kona mau ano oluolu, me ka piha waipa-he, e mahalo mau ia ana oia e ka poe apau e launa mai ana me ia. Mai kinohi mai o kona komo ana aku maloko o ke kula, mai ia manawa mai no ka hoohihi o kona mau hoakula iaia, a hoea loa aku i kana mau kumukula, a ma na hana hooikaika kino, na hana hoohuuoli, a mau ano hana e ae paha e hoolalaia ana, o Keoni Hanafoda, ka hikimua, ma ka eleu, ka mikimiki ame ka hooko ana ia mau hana apau, me ka malama pu no hoi i kona kulana keonimana.

            Ma na haawina hoonaauao, aole o Keoni Hanafoda he kanaka akamai, a me ka hana nui, i loaa mai ai kona mau degere, ma ka manawa i piha ai iaia na makahiki eha o ka noho ana maloko o ke kula. Aole ma na haawina hoonaauao ka noonoo nui o keia kanaka opio, aka ma na hana hooikaika kino, ame na hana e ae, ana i hoihoi ai, he keu aku oia a ke keiki hikimua ma ia mau hana, o ke kumu mai o kona holomua loa ma ia mau hana, aia kona noonoo malaila, aole hoi ma kana mau haawina.

            O ke kuleana hookahi wale no i loaa ia Keoni Hanafoda, o ia ke kahakii, o kana haawina holomua hookahi loa ia, o ke kumu mai, he hana ia nana i makemake mai kona mau la kamalii mai, mamuli paha o ka lilo ana o kona kupunakane he kanaka kahakii, pela no i ili mai ai kela haawina maluna ona.

            Me kekahi huina dala mahuahua i holo mai ia Keoni Hanafoda, mai kona kupunakane mai, mahope iho o kona make ana aku, ua kuonoono maoli keia kanaka opio, aohe mea a ka noonoo e kaumaha ai, a e konoia mai ai paha oia e hooikaika aku, elike me na keiki a na makua ilihune. Me na hoaloha he nui e hoopuni ana i kona mau aoao, me kekahi huina dala mahuahua i makaukau mau no ka hookahe ana aku me he muliwai la no kona mau makemake, hui pu iho me kona ola kino maikai, aohe ana mea e hopohopo ae ai: a i kona manawa i hoopaia aku ai e kona mau hoaloha, no kana mau hana e lawelawe aku ai, i ka wa e pau ai ka hele ana i ke kula, o kana pane, aole ia he mea nui iloko o kona noonoo, koe wale no ka lawe ana mai i na ano hana like ole elike me kana i ike ai he kupono.

            Ma kona manawa i hoolaunaia aku ai ia Helena Apelakona, ua komo koke ka manao hoohihi iloko ona, no kela kaikamahine, pela pu no hoi ia manao hookahi iloko o Helena, a i ka hala ana o kekahi manawa o ko laua halawai mau ana kekahi me kekahi, ua hoopalau iho la laua, a iloko o na mahine eono, ua lilo ae la i hookahi malalo o ka berita o ka mare.

            Ua ku-e na makua o Helena i ka haawi ana aku i ko laua ae e mare ka laua kaikamahine me Keoni Hanafoda, mamuli o ko laua maopopo ole i ka moolelo o ka ohana o kela kanaka opio: aka nae, mamuli o na hooia ana mai na kumukula mai, na hoaloha no hoi o kela kanaka opio, me ka lohe ole ia o kekahi mau moolelo maikai ole nona, hui pu iho me kona kulana keonimana maoli, me ka nui pu o kana dala, ua noonoo iho la kela mau makua, malia paha he oi loa aku ka pono, o ka ae ana aku i ka makemake o ka laua-kaikamahine e lawe mai i kela kanaka i kane nana.

            Mahope iho o ko laua hoohuiia ana ae iloko o ka mare ua holo aku la ua mau opio nei, ma kekahi hauka’i makaikai, a e loaa mau mai ana hoi ka alua mau leka i na makua o Helena, me ka hoikeike ana mai i ka nui o ko laua hanoli, ma ke’a huaka’i, nolaila hoomamaia mai la ko laua manao, no ka laua kaikamahine, me ka manao kuhiheya nei, e mau aku ana ia kulana hanoli o ka laua kaikamahine, ahiki i ka hopena o kona ola ana.

            No ka makahiki holookoa kela hele makaikai ana a laua, e hoohala ana i kekahi mau la mahuahua ma kekahi wahi mamua o ka haalele ana iho ia wahi, no kekahi mau wahi o koa aku, a o kahi hope loa a laua i kipa aku ai ma Parisa no ia, no ka mea ua makemake nui o Keoni Hanafoda, e hoomahuahua aku i kona ike kahakii, no ka noho a’o ana aku me kekahi kumu akamai loa, nona ka inoa o Iakoba.

            Aia iloko o Helena ka manao aloha no kona mau makua, me kona koi ikaika ana aku i kana kane, e hlui hoi laua no Amerika, mamuli nae o ka paakiki loa o Keoni Hanafoda, e noho ma Parisa, ua ae okoa aku la kana wahine, a hoi aku la laua e noho maloko o kekahi home, a laua o ke kuai ana aku, a malaila i hanau mai ai ka laua kaikamahine, a kapaia aku la kona inoa o Dora.

            Oiai aia na manao makee me ke aloha kui’o o kekahi no kekahi, na lilo ka loaa ana o ka laua kaikamahine i mea e hoopihaia ai ke kiaha o ko laua noho mare ana me ka hauoli.

            He mau pule kakaikahi nae, mahope o ka hanau ana mai o Helena i kana kaikamahine, ua loaa mai la he kelekalapa iaia mai Amerika aku, e hoike ana no ka haaele ana mai o kona mau makua i keia ola ana, o keia kekahi puupuu ikaika loa i loaa aku i ka makuahine opio, me a lilo o kela meahou kaumaha i kumu e hoomailo ai kona kino opiopio.

            No kela kulana i kau aku maluna o kana wahine, haalele okoa aku la o Keoni Hanafoda i kana mau hana, me ka manao, a hoihoi aku la i kana wahine no kona aina hanau, ua ku-e loa mai nae o Helena me ka olelo oka ana aku o kana kane, aole he pomaikai e loaa ana ia laua ma ka hoi ana aku i Amerika, no ka mea ua hala aku la ka mea e waiwai ai ka hoi ana, i ka wa e ola ana kona maumakua.

            Hoakaka pu aku la no hoi o Helena imua okana kane, he hana hoopoho wale no ko laua manao ana haalele iho i ka noho ana ma Parisa, no ka mea ua nui napala a laua i hoolilo aku ai, no ko laua home, a pela pu hoi ka ukuia ana aku he mau dala mahuahua, no ke a’o au i ka ike kahakii.

            O kekahi kumu o ka hookololohe o Helena e no ma Parisa, aole he lele o kona oili, no na oihana a ka makuakane, aia kona hilinai maluna o ka loio, nana lawelawe mau ana i na oihana a kona makua, ua hiki loa i ka loio, ke hooponopono i na mea apau me ka maikai, a ma ka leka no oia e ike ai i na mea apau: a o kekahi kumu no oi o kona makemake ole e haalele laua ia Parisa, no kona i anao, ina e kaawale aku ana kana kane ma kahi e, e pa ana kona hoihoi, e hooikaika aku e huli i ke akamai ma kanahana ike.

            No kela mau manao hoakaka o Helena imua o na kane, ua hoopau wale ae la o Keoni Hanafoda i konamanao, a noho hou aku la laua, no ka hoomau ana aku o Keoni Hanafoda i ke a’o ana malalo o kana kumu, ahiki i ona hookuuia ana mai me ka ike piha i loaa ia laua, ia waihuli hoi aku ai no Amerika.

            No kekahi manawa kela noho ana o laua ma Parisa, ua loaa aku la ka leka a ka loio o Mr. Apelakona ia Helena, e hoakaka ana, mahope iho o ka hooponoponoia ana na oihana a kona makuakane, he elima kaukani dala wale no ka nui o na dala e loaa aku ana i kana kaikamahine. Ua lilo kela hoike i mea hookahaha loa aku i ka manao Keoni Hanafoda, no ka mea o kana moeuhane mau, ia no ka loaa ia laua o kekahi waiwai nui mai ka makuahine mai o kana wahine, eia ka he mau wahi dala liilii loa, e ua ai kekahi manawa loihi, ma ka hoolilo ana aku i kela ana.

            Ua hookahaha pu ia aku no ko Helena mana no keia huina dala uuku, i koe iho, mahope o ka ukuia na aku o na aie o kona makuakane, aka nae he makehe wale no ka hookaumaha ana aku i ka noonoo; no ia manao nolaila kakau aku la oia i ka loio, e hookomo aku i kela mau dala maloko o ka banako, he mau dala hoi e hiki ai e hoonaauaoia aku kana kaikamahine, i kona wa e nui a ka hui pu me ka ukupanee, ke hala kekahi mau makahi oihi, e kokua nui mai ai ia i kana kaiamahine, aole ona ana no kona pono iho, no ka mea, he kuleana ko kana ka he hoolako mai ai i kona mau makemake apau.

            Elike me ia a ua o Helena i makemake ai, ua hookomo i’o ia aku la kela mau kaukani dala maloko o ka banako a hoomau aku la no lakou i ka noho ana, me ka hooikaika no hoi o Keoni Hanafoda i ke a’o ana i ka ike kahakii. Ma makahiki ekolu kela noho a’o ana o Keoni Hanafoda ma lalo o kana kumu, ua pii mahuahua ae la kona akamai, iki i ka olelo okoa ana mai o kana kumu iaia, ina e hooli hui oia i kona noonoo ma kela hana, e hoea mai ana i ka e lilo ai oia i kanaka kaulana.

            Ua lilo ka make ana o na makua o Helena i me hookaumaha loa aku i kona noonoo, eia nae ua hauoli no na, ma kela noho ana o lakou ma Parisa, me kona malana na he hookahi wale no kauwa, a oia ponoi no ka mea nae malama i kana kaikamahine, mamuli o ka nana ae, aole nui o ka waiwai o kana kane.

            Ua manao kuhihewa loa o Helena Apelakona, mamua o kona mare ana ia Keoni Hanafoda, o kela kekahi o na kanaka waiwai a nui pu o ke dala, i kona ike okoa mai no hoi i ke komo nui o keia kanaka iloko o na hana, e konoia mai ai ka hoolilo nui ana i ke dala, a ma kela makahiki mua o ko laua hoohala ana i ko laua mahina meli, ua ike maoli iho no oia, i ka nui o na dala a Keoni Hanafoda e hoolilo ana no ko laua lilo o ka noho ana ma na hokele nani, a pela no hoi na lilo kaahele, me ke kuai pu i na lole nani, ame na lako hoonani no kana wahine.

            Ma kela make ana aku o ka makuakane o Helena, a loheia ae la hoi, he mau dala uuku wale no ka i waihoia iho na kona hooilina, ua lilo ia i mea hookahaha loa aku i ka manao o ua kanaka nei, no ka mea ua kauka’i nui aku oia, o na dala a kana wahine kekahi mea, kokua mai i ko laua noho ana aku, eia ka, e poho wale ana ia mau upu ana i nana iho la oia i kana mau dala, ua puehu aku kekahi mahele nui, iaia i ka uhauhaia, a he uuku wale no kahi mea i koe, e pono ai oia e hoolilo aku me ke akahele loa, o pilikia auanei ko laua noho ana.

            Ma ka Helena aoao, ka ike la oia, me ka hoomakaulii wale no ka pono a lakou e hana aku ai, eia nae aohe hooloheia mai o kana mau mea e a’o aku ai i kana kane, oiai ua maa kela kanaka, i na hana uhauha, o kana mau mea apau e manao ai, aia wale no a hookoia, alaila loaa iaia ka hauoli, oiai nae, ke ike la kana wahine, ina pela iho la ko lakou noho uhauha ana, e hoea mai ana i ka manawa e komohia aku ai lakou iloko o ka pilikia.

            Iloko o ke kolu o ka makahiki o kela noho ana e a’o i ka ike kahakii, a ma kekahi la, ua kuai hooliloia aku la kekahi o kana mau kii i hana ai, aole nae me ke kumukuai maikai, aka me ke kumukuai haahaa, ua lilo keia i mea nona e kaumaha loa ai, ahiki i kona manao okoa ana, e waiho aku i kela ano hana; he keu no i ka loihi o kona a’o ana i kela ike, he mea ia e loaa nui mai ai ke dala iaia ma ke kaha ana i ke kii, eia ka he wahi uku omilumilu loa, oiai nae ua loihi na makahiki o kona hooikaika ana e loaa mai kela ike iaia.

            Ma ka eha mai o ka makahiki, ua ano pau mai la ka hoihoi o Keoni Hanafoda, i ka hana kahakii, aohe hooloheia aku o na mea a kana kumu e kuhikuhi mai ai iaia, me ia ano iho la oia, ahiki i ka loaa ana o na ku-ee mawaena o ke kumu ame kana haumana.

            No kela maikai ole o ka noho ana o ka haumana me ke kumu, ua noho okoa aku la o Keoni Hanafoda, aole he hele mai noloko o ke keena kahakii, e hoopau, ai i kana mau kii kaha, i kinoho, he hookahi wale no ona la i haule ai o ka pule, aka mahope mai, he mau la, ahiki i ka haule okoa ana iloko o ka pule hookahi, me ka hookahahaia aku o ka manao o kana kumu, i kona wahi i nalowale ai.

            Ua ike ke kumu nana e a’o ana ia Keoni Hanafoda, o kela kekahi kanaka akamai i ke kahakii, ke  hoolohe pono i na mea apau e a’oia aku ana iaia, a e lilo aku ana oia i kanaka kaulana loa ma ia hana i kekahi la, o ka pilikia nui wale no, aole he hoolohe o keia kanaka, o ke kumu nae o ia hoolohe ole, aole he maopopo iki i ke kumu.

            Aole ana mau mea i ike, no ke ano o ke ola ana o Keoni Hanafoda, o kana wale no i hoomaopopo, he wahine huapala kana, me ka laua kaikamahine, me ka lilo o kona ohana i mea nui loa iaia, a ua manao mai no hoi kela kumu, he kanaka nui keia o kana dala, no ka mea e kuai ana oia i kana mau mea apau e makemake ai, oiai e noho a’o aku ana malalo ona, a e hoolako pu aku ana no hoi i na makemake o kekahi poe haumana e ae.

            He elua hou makahiki a keoni Hanafoda o ka hoomana wanui ana aku malalo o kana kumukula, me kona nee ole aku nae imua, me he mea la, e ku mau ana no oia i kahi hookahi. O kana mau kii apau e hana ai, i ka wa e waihoia aku ai no ke kuai ana, he kakaikahi loa ka poe makemake mai, o ke kumu, he mau hemahema kekahi i pau pono ole o na kii i ka hanaia, e hoohihi ai ka manao o ka poe e hele mai ana e nana.

            Iloko o keia mau makahiki hope elua o ko lakou noho ana, ua hoomaopopo ka wahine, aia kekahi mea maikai ole ma ka aoao o kana kane, no ka mea e hala okoa ana he mau hora o ka po, mamua o kona hoi ana aku i ka hale, a ke hooninau mai ka wahine iaia, i kana wahi i hele ai, he uuku loa kana mau olelo ke kamailio mai; aka nae i kekahi manawa, e olelo aku ana oia, ua hele i ka nana keaka me kona mau hoaloha, a i kekahi manawa no hoi, ua hele ma ka hale kalapu e nanea ai, a i ole, ma kekahi mau aha pepa le ale’a.

            Ua hilinai loa o Helena i na mea apau a kana kane e kamailio aku ana iaia, nolaila aole no ona papa mai i kona hele ma kele mau wahi; aka nae ma kekahi po, aole o Keoni Hanafoda i huli hoi aku i ka hale, o ke ao wale ae no hoi koe, akahi no oia a hoea aku, a no kona makemake ole e hoouluhua wale aku i kana wahine, o kona haule aku la no ia maluna o ke koki, hiamoe, me ka wehewehe ole i kona mau lole; a i ka iho ana mai o ka wahine ma kela kakahiaka, loaa mai la kana kane, ua pa’uhia loa i ka hiamoe kulipolipo.

            Ua lilo kela loaa ana mai o kana kane iaia i kumu e hookaumahaia aku ai ko Helena noonoo, a no kona makemake ole e hoala aku i kana kane, aka e hookuu aku no iaia e hiamoe, haalele aku la oia i ka nana ana i kana kane, a kii aku la i ke kuka koloka, ia hele a minomino e kau ana iluna o ka noho. Hapai ae la oia i ke kuka koloka iluna, no ka palepale ana ae i kahi i minomino, mamua o ke kau ana aku iluna o ke kui, oiai no nae oia e palepale ana i kahi i minomino, ike iho la oia i ka hulali ae o kekahi mea ma ka pakeke maloko o ke kuka, lalau iho la oia no ka nana ana, eia ka he mikinilima no kekahi wahine, ua hele no hoi a paku’i i ka waiala.

            Ma ka Helena nana iho, he mikinilima hou loa kela, aole i loihi ke komoia ana, a he wahi kikohukohu ulaula ma kekahi manamana, me he mea la, ua hauka’e i ka waina.

            Ke ku malie la o Helena, me ka hoala ana mai i na noonoo lehulehu like ole iloko ona. He mikinilima anei kela i loaa i kana kane, ma ke ano ulia, maloko o ka halekeaka. Ua nalowale maoli anei mai kekahi mea mai, pela i kaa mai ai malalo o ka malu o kana kane? Ina aole ma kela mau ano ae la i loaa mai ai iaia, alaila, ma ke ano hewa anei ia i loaa mai ai ke kumu hoi nana i kono mai i kana kane, e hele i na po apau, a e noho aku ahiki i ke kokoke ana e ao, alaila huli hoi mai no ko laua home.

            He mau haneri ninau i ala ae iloko o ko Helena poo i kela manawa, ala pu mai la no hoi na manao hoohuoi he nui, no ke kumu o ka hele mau o kana kane ma na po apau, mahope mai nei, ia o kela mau pane e haawi mai ana iaia no kana mau ninau, he mau pane hoolalau wale no kela, aole he oiaio.

            Iloko o ko Helena ola ana, aole loa oia he mea i ike ia hana o ka hoomakakiu. Iloko o kona mau la mamua aku o ka mare ana i ke kane, ua nui kona mau hoaloha, mamuli o kana mau hana maikai, a i kona lilo ana he wahine, ua kau aku kona hilinai piha maluna o kana kane, no ke kupaa mahope ona. Ala ae la no kekahi manao, e koi aku oia i kana kane, e hoike mai i ka mea oiaio loa, no ke kumu nui o kona hele mau ana i ka po, a pela hoi ke ano o ka loaa ana o kela mikinilima, maloko o ka pakeke o kona kuka eia nae muli o ka hoomanawanui ana, ua hooholo iho la oia, he oi aku ka pono o kona waiho malie ana i kona mau manao hoohuoi pela, malia e hoea mai ana no i ka manawa e hua iia ae ai ka oiaio.

            Leha aku la ka nana ana a Helena maluna o ka helehelena o kana kane e hiamoe ana, a nana iho la no hoi i ka mikinilima, alaila hookomo hou aku la oia ma kahi i loaa ai iaia, kiola hou aku la i kela kuka, ma kahi no i loaa ai iaia, o kona huli hoi hou aku la no ia no ka hale maluna.

 

MOKUNA IV.

            Hala ae ana ua makahiki, he o ia mau no ke kulana o Keoni Hanafoda. I kekahi manawa, e hele ana oia no ka hale kahakii, ke hoihoi oia, a i ke ahiahi, e hele ana no oia me kona mau hoaloha, a ma ka hale kalapu no hoi, eia me iloko o ka noonoo o Helena, he wahi okoa loa ka kana kane e hele ana, mamuli o ka loaa pono ana iaia o ka mikinilima maloko o ke kuka koloka. Iloko o keia manawa a Keoni Hanafoda e hele mau ana, ke hoolilo nui la ua kanaka nei i kana mau dala, aohe noonoo ae, no ka palekana o ko lakou noho ohana ana, o na mea e loaa mai ana mai kana mau kii mai, he liilii loa ia.

            Hoko nae o Helena, aia ka hopohopo no ko lakou komo aku i ka pilikia, mamuli o ka uhauha o kana kane, i kana dala, ahiki i kona a’o oka ana mai iaia, e hoomanawanui, ma ka hana ana i kana mau kii, a kau aku no ke kuai ma na wahi hoikeike. I kinohi, ua hoolohe no o Keoni Hanafoda i ke a’o a kana wahine, aka nae, he wahi manawa pokole wale no ia, alaila haalele aku la no i ka hana ana i kana mau kii, a lilo aku la no i ke ko a ke au o na wawae.

            Ma kekahi kakahiaka, mamua o ka haalele ana aku o Keoni Hanafoda i ka hale, kamailio aku la oia i kana wahine, e hele ana oia me kekahi poe kahakii e ae, no ka makaikai ana i kekahi hale, he mau mile ka mamao mai ke kulanakauhale aku, me kona olelo pu ana aku, aia maloko o kela wahi, kekahi mau kii, i kahaia e na kanaka kaulama, a ua makemake lakou e ike i ua mau kii la.

            Wahi hou ana, ua loaa mai ke kauoha i ka lakou kumu, mai ka ona mai nana kela mau kii, e hele aku kana mau haumana e makaikai, a e lawe mai i na mea hoomanao a lakou e makemake ai, mai ka lakou mau mea e ike ana maluna o kela mau kii, a ua makemake loa oia e ike i ke ano o ka hanaia ana, nolaila ina aole oia e hoi kokemai ana, alaiia aole e kakali aku iaia, aka e ai aku no oia i kona aina ahiahi, me ka laua kaikamahine.

            Ua hoohauoli loa ia aku ko Helena manao, no ka hoihoi o kana kane, a noonoo iho la oia, ina pela ka hoihoi o Keoni Hanafoda, e ike i na kii maikai, i kahaia e na kanaka kaulana, alaila e hoopapau aku ana oia i kona manawa ma kana mau hana.

            Ma kela la holookoa, ua hoihoi maoli ko Helena ano, a i ka hoi ole ana mai o kana kane ma kela po ana iho, aole no ia i lilo i mea e lele ai kona oili, manaoiho la no oia, malia paha, ua au’a mai na haumana e ka ona nona ka hale ame na kii kaha, e noho aku kela mau haumana ilaila, no ke kaha ana i ka lakou mau kii i makemake ai.

            Ma ka elua mai o ka la, pela no hoi me ke kolu o ka la, aole no he huli hoi mai o Keoni Hanafoda ika hale, akahi no a komohia aku ka manao amikai ole iloko o Helena, nolaila hele okoa aku la oia e ike i ke kumu o ke kula kahakii, no kona manao, mai iaia e loaa mai ai kekahi mau hoakaka, no na kumu o ka huli hoi koke ole mai o kana kane.

            I ka hoea ana aku o Helena no ka hale o ke kumu kahakii, e noho ana no ua kanaka nei ma kona home, a i ka ike ana mai iaia nei, haawi mai la i kona aloha me ka i nana mau.

            “Eia ihea o Keoni Hanafoda?” wahi ana, me ka haki’o ana mai i ka nanaina kaumaha o ka wahine opio. “O ka hookahi pule keia aole ona ikeia mai, a manao ae la au, ua loohiaia paha oia i ka ma’i, ke waiho mai nei kana mau kii, ame na hulu pena, aole he hoonioniia.”

            “He hookahi ae nei pule a kuu kane i hele ole mai ai e pena i kana mau kii?” wahi a Helena, me ke kulou ana iho o kona poo ilalo. “Alaila, aole anei i maopopo ia oe, kekahi huaka’i, a kau mau haumana no kekahi hale i waiho ai kekahi mau kii, i kahaia e na kanaka kahakii kaulana?”

            “No kena mau mea apau au e kamailio mai nei e ka madame, aole he maopopo iki ia’u,” i pane mai ai ke kumu kahakii, me ke kaumaha.

            I ka lohe ana o Helena i na hoakaka a kela kumu, hoike aku la oia i ka inoa o ka poe a kana kane i kamailio aku ai iaia, e hele pu ana ola me lakou, alaila luliluli ae la ke poo o ke kumu kahakii a i mai la;

            “Aole he wahi mea i maopopo iki ia’u, no kela huaka’i a kau kane o ka hele ana me kona mau hoa. O kela poe o ka hele pu ana me ko kane, he poe ia a oukou a na kanaka Amerika i kapa aku ai he poe maikai ole, o ka lakou mau mea makemake wale no, o ka inu waina, o na wahine ame ka lealea, a ke kaumaha loa nei au, no ka hui pu ana aku o kau kane me kela puulu.”

            Nui iho la ka hanu o Helena, i ka lohe ana i kela mau olelo a ke kumu, eia nae aohe ana mea e pane mai ai, no ka mea ua hele kona noonoo a kaumaha loa, a hooiaio iho la no hoi oia, mamuli o ka mea ana i ike ai, o ke kumu hele nui o kana kane i ka po, no ka pili me kekahi puulu o ka poe lapuwale, elike me ia a kela kanaka e hoakaka mai ana imua ona.

            No kona pane ole aku hoi, ia wa i hoomau hou mai i mea kahakii. O kona mau maka, ua hiki loa iaia ke ike i ka mea maikai ame ka mea maikai ole, o kana mau waihooluu koho ai, o na waihooluu ia a na kanaka kaulana ma keia hana, a he lima kona a’u i ike ai i ka haalulu ole. Ina e hui pu kona noonoo, me ka hana a kona mau maka, me na lima, oia kekahi o na kanaka kaulana ma Europa apuni, o kona pilikia nui a’u i ike ai, o ia no ka molowa.

            “O ka mea e kaulana ai kekahi kanaka, o ia no ka hana me ka paupauaho ole. Aole o ka pono hana wale iho no, a maikai ke kii ma ka nana ana aku, malaila pau iho la ka hana, aka o ka imi aku i na wahi e hooiia ae ai ka makai me ka nani, ma ia hana e ikeia ai ka noeau o ka mea nana i kaha, no kau kane nae, ua nele ka loaa ana o kela mea he hoomanawanui iloko ona, a ke kaumaha loa nei au iaia, no ka lilo o na hooikaika ana iloko o keia mau makahiki loihi i mea waiwai ole.

            “Ua ili iho ke ko’iko’i maluna ou e ka madame, ka hooikaika ana i kau kane, e lilo i mea makee i ka hana ana i koho ai, aka nae, ina aia ma ka hauoli, ame ka lealea ka hilinai nui ana a kau kane, alaila e lilo ana no na hooikaika ana, e loaa iaia ke kaulana, i mea poho wale.

            “He wahi no anei kekahi elike me kela ana i hoike mai ai ia’u, no ka malamaia o kekahi mau kii maikai loa, a aia no ka ona o kela wahi ke ola nei?” i ninau okoa aku ai o Helena, no kela manao no ona, ua hoopunpuni aku kana kane iaia.

            “Ae, ua kamaaina au i kela kanaka. Oia kekahi o na kanaka kahakii kaulana, a aia maloko o kona home, kekahi mau kii nani loa, a ina he kono kana i waiho mai i kau kane, e hoea aku ilaila no ka makaikai ana i kana mau kii, alaila ua pomaikai maoli oia: a he hanohano nui hoi kela i loaa iaia ame kona mau hoa.”

            Iloko o ka noonoo o Helena, ke kanalua loa la oia, no ka waihoia mai he kono i kana kane ame kona mau hoa, e hele aku no kela wahi, o kana e manaoio la, ua hoopunipuni ino mai kana kane iaia, i wahi nona e hoohuoi ole ai, eia nae, ua lilo kela hana a kana kane, i mea e hoehaehaia aku ai kona puuwai.

            “Ina he mea kekahi i hiki ia’u, e hana aku nou e ka madame i na manawa apau, mai poina i ka hele ana mai e hoike ai’u.” wahi a ke kanaka kahakii me ka hoike okoa ana mai i kona mau ano oluolu he nui.

            “Ke haawi aku nei au i ka’u hoomaikai ana apau ia oe.” I panai aku ai no hoi o Helena. “Ua aie nui au i kou lokomaikai, aole ma keia manawa wale no, aka no kekahi mau manawa lehulehu ae nei i hala,” alaila alaalawa ae la kana nana ana ma ka paia, ma kahi e kau mai ana kekahi mau kii nunui, a ninau hou aku la: “He mau kii anei kekahi a kuu kane maloko nei o keia rumi?”

                                                                        (Aole i pau.)