Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 47, 21 November 1919 — He Moolelo no KEAKA TAZANA Ka Weli o na Ululaau Mehameha o Aferika a o ka Hoaloha o na Holoholona Ahiu [ARTICLE]

He Moolelo no KEAKA TAZANA Ka Weli o na Ululaau Mehameha o Aferika a o ka Hoaloha o na Holoholona Ahiu

; v i i" kuke aku la- u Mr. M'ua iloko, a i ka lohe ana. mai Keaka i Ka: nakeke, kuemi hope mai la oia, me ka hoo- . iki, no ka hoea koke ana aku o kana kumukula, makona oili 'ana aku iwaho o ka puka aniani. kau wahi e hele nei o keia pō?" i pane akū ai o Mr. ; - . e l<a haaluiu ō koiw leo i kau a mea oka piha me ka ' ana au e nana i na hana hoikeike a ka mapu, nia- , ka hale mele," wahi a Keaka me he mea la aole he ; i> >i»hopo iki iloko ona. : . hui'kahaha loa mai oe i ko'u e Keaka, 110 keia . • haiia aii," i kamajlio hou aku ai ke kumukula. o ka nae ia i paa koke mai ai kona kino i ka hopuia j .... m■'īa wikani o Keaka, a i ma? la i keia mau huaolelo: i ia niai l o mea e hookahahaia ai,'' me.ka hapai aua a«i :a Keaka i kana kunuikula iluna, a hoomoe aku la ilutvi k- r,a wahi iuoe. me ka onoonou ana iho hoi i ke poo ilalo. !:■ 'lu» <»c a hoao e k-ahea. o ike auanei oe i ko uumii.i ;• t a'u a l<?walewa ko alelo iwaho." Ki- n'-ke la o Mr. Mua i ke kupaka, me ka ikaika apau i . ia īaia. ua like nae ia ikaika me he mea ole la i keia keiki, . ; aiia n»> k*> Tazana ike mai i ka mea e hanaia la maluna . Kumukula aiia i hoolimalima ai e a'o i kana keiki, .•]., ih(i ana oia. aole no i kaokoa ae na hana a kana keiki, ,i kana mau hana : mai i kona manawa opio elike ine ;v''iika. _ X,. ka piha loa o Keaka i ka- huhu, haehae okoa ae la ; . ; ka halii moe a liilii, hauhoa aku la i ka lima o kana ;:-.'.iku!a mahope o ke kua, a lioopiha aku la nq hoi i ka iiia i ka welu. iloko nae.o keia mau hana apau, ke noke ' : • iia i ke kamailio me ka leo malie, e lohe ole ia mai ai e ~na inau makua. ' I lohe j»ono oe ea ; , owau keia ka moi o ka lahui W'aka, , ,1 -e «• .\(.'iliomeka ke a|ii j na kanaka Arabia, ka mea nana :»(•],ehi i ko'u lahui : kanaka, a i aihue i na niho-elepani, ka i,' a ko'u poe i hoomanawanui ai. Aha, e ike ii.. . »o i keia m'anaWa ano, he pio oe iloko o ka poho o ; 'U! l-,:ua! 1' ht}ie ana.au e hooko i kuu iini, aka e huli hoi i r i,;ai ana no au," o ka oili aku la no ia o ke keiki a Ta .;:ia i:;a ka puk.n an-lani, a iloko o ka manawa pokole, aia •i,i ī kr alaniii kahi i hele ai, e kamoe pololei atta kona ala:ni kahi i ku ai o ka hale e hoikeike ia ai na hana aka:T;a: a ka ma'.ui. Aia li »i o Mr. Mua>ke noke la i ke kupaka. i o a ianei, ka hf)«'ilaika atvt hia na ano apau, e hemo ae kona mau ; !N. i'.ai ke kaula i hoopaaia ai mahope o kona kua. 'ua hiki ole nae ke makili ae ka paa i hauhoaia ai e Kt; 4 ka. olokaa okoa aku la oia i kona kino. ahiki i ka haule n a'nna aku o'ka moe, alaila noonoo iho la i kana mea ■ hana aku ai. i wahi iiona e pakele ai, no ka mea ina • el'i ili'< la ka paa.o kona waha; e ku a poino ana oia ke '..aki ko'.ahi mau hora. !l»toinanao mai la oia, o ke keena ana i haalele aku ai i r. • ;i n:rui liakft, aiTl no ia malalo pono ae o ka rumi o Kel elu-.H na'e e loaa' aku ai ka ike ia laua no ka poino ; 'i'.-ia iaia tiQi. Ua na lima mahope o ke kua, ua piha • : ka waha i ka welu, o kona mau wawae wale no kahi 'uawale. nolaila noke iho la oia i ka hooku'iku'i i koua mau k;i! aa iiun.'i o ka papahele no kekahi manawa. a kakali aku <■ ka 1-oea mai o kekahi me?. I « :nau inanawa kana o ka noke ana i ka hoopahupahu i ka ]i:i]tahele. lohe aku la oia i ka pii aita mai o kekahi tx\t,i .. k'U'ke n ai la mawaho o ka puka, me ke kahea ana mai ; ka iiina.. Keaka. aohe nae niea hiki iaia ke hana aku, o k; !''••• ahu ahu wale no i kona mau kamaa iluna o ka papaiu-;. . i\e i!«»ke mai la no ka mea mawaho i ke kikeke i ka puka, knna I.»lk* ana aku i ka leo o ka mea mawaho mai, aole ia • na makua o ke k.eiki, aka o kekahi o ha kauwa laWelawe. ka weheia ana mai o ka puka, ua paa i ke ki ia maloko ;ki' nei. a mihi hou iho la ua-o Mr. Mua i kona pilikia, no ka i;iea nana ponoi no i ki aku i fta puka .a paa. iloko o koia manawa a Mr. Mua e hooikaika nei e loaa iui kokua no koiia palekana. aia o Keaka Tazana maloko o ka liale hoikeike kahi i uoho iioola'i ai, maloko o kekahi 'ii' • o ka poe hanohano. I a hoea aku o Keaka ma ka maa i hoikeikeia mai ai na hana akamai mua loa a ka ma 1 •:!. a ke haka pono la kana nana aiia mailuna aku o kona ■»ahi i ka mapu, me ka ike mai o ka mea hana e malama .:;ia i na niapu uei. i ka piha hialaai maoli o keia keiki opio, kela ii" lioi ka manawa mua loa o kona ike ana iaia ma'"ko o ka halekeaka, a oiai o kekahi hana a ka mapu, ma i - 1". a;,»au. ia no k.a hele ana eluili iwaena o ka poe ma-k.-.ikai, i kana niea i makemiike ai,-ua kauoha aku la kona 7 ea nana e malama ana i ka mapu, e hele mai e nana i keta '•;»!<•. me koua manao e lilo ana ia i hana maka u na Jveia keiki. « » ka liele hoi ia a pau ka huli an.a a ka mapu ma kekahi oluko O ka halekeaka i kana-mea i makemake ai, īa A < i liuli h«»i mai ai iinua o kona liaku, aka kuhi aku la nae i 'ia lima i kahi a Keaka e noho mai ana, ilokoo ka ni^ na ~ n t pokole. aia na mapu nei imua o ke keiki opio. a m.a kahl ■ uanaoia ai. e hoopihala'i'ua oloko o kela hale me ka aka■ika. no ka ike uku i ka maka'u o kela keiki, aole he mea o ia i ikeia. no ka mea, ia mea hemaka'u a.he pihoihoi i'.<ha iloko o Keaka. aka ku ae la oia iluna, paa mat la ma na liiwi o ka maptt, a noke mai la i ke kamaiho, me he < i la ua kamaaina niua oia i kela Msipu. Ma ka aoao hoj o ka mapu, kau aku la kona māu ina- ■ ""ia o na poohiwi o Keaka., me ka nania pono ana ma kona ' ui niaka. me he mea !a aia iloko oha kekahi ihanao ■ • - 'luioi, no kela keiki, a fio kekahi ihānawa loihi, aolc ke)a ■"apu i haalele iki ia Keaka. "m'e hopkahaliaia aku o ka " ana»> o na mea apau. maloko o kela halekeaka. no ka mea ■ keia ka manawa mua loa i ku loihi ai ka mapu ruc kekahi i'a ina'u kela ku nialie ana o ka mapu me Keak.a. aUula k 1 • ni(i okoa aku la ua manu nei iloko o kahi a e noho - a. lie hookahi ko. laua noho pu an.a. me ka piha kahaha o ; > mea apau. o ka mea hookahaha loa aku nae, t a i *c an k;i lunanili o'ka Kilekeaka. ua hoea mai i ka lua o na hana ■' ikeike. kauoh'a pkoa aku la oia i ka niea nana e ma an 'ia i ka ma')U. e kii i ka holoholona a lawe .ae no *a ti 10 i - eike, i kona hoao ana mai nae e hooko. i kona mana. ua • ke ia aku oia i ka hookeke me na niho. oiai hoi o » noke aku ana i ka akaaka. pela hoi ke anaina nut o ka I 'e niakaikai. i noke mi ae ai i k.i akaaka. a 11 a uro. no m I '.ohokaia ara aku o ka mea nana kela holoholona lke koke iho.la- ka lunanui o ka halekeaka. pela hoi K tnca nana e a'o ana i ka mapu, ina aole e hoo> lohe hou ma ana kela holoholon» i ha kauoha a kona haku. a n « ī-au ana ae ia o tona -waiwai e hoikeike hou ik, at j.t. «> ka lehulehu. nolaila holo okoa aku la ka mea nana e i i la,„a ana i ka map.i noloko o kekah. n.m., a o.h ma, la m. 1-a lmipa loihi e paa ana iloko o kona lima, eia īme, o k<

niea ana i'ike mai ai, nia kahi o ka mapu, e ku aku ana ke keiki opioaia hoi loko o kona lima kekahi noho, o kela minoaka ma kona mau papalina, ua auhee aku ia, aka o ke kuoo ame ka uahoa ke nohoalii ana maluna ona, oiai hoi ka mapu e ku ana ma kona aoao, me ka makaukau e lele aku maiuna o kekahi mea' e hbao mai ana e'hoopilikia iaia, ame' ke keiki opiu. ' Iloko o keia manawa a na kanaka e noke la i ka lutro i ke keiki opio ame ka inapu, rne ka noke ana hoi i ke pahenehene i ka mea liana keaka ame ka ona non.a keia hale keāka i ka pau o ko laua mana, maluna o keia holoholona, aia hoi, hoea aku la ke kauwa mawaho o ka rumi e nōho ana o Tazana me kana wahine, a kikeke aku la me ka ikaika, me ka hēle a nui ka hami, i kau a mea o kapihoihoi. Ke hoomanao la no oe e ka mea heluhelu i ka hele ana mai o kela kauwa e wehe i ka puka o ka rumi o keaka 'i ike ua paa, pela iho la oia i holo aku ai e haha'i i na makua, a i ka lohe ana no o ka makuakane, ua holo awiwi aku la oia no ka papahele elua, kahi i waiho ai o ka rumi o kana keiki. he eha anuu i ka man.a>va hookahi e hehi aku ai kona mau wawae, a iloko o ka manawa pokole loa, hoea aku la L>ia mawaho o ka rumi o Keaka ,a hoomaka aku la no e kaWea me ka leo nui. Aohe mea hiki ke pane m.u i kana kahea, nolaiia me kona ikaika apau, he hookalii no hooke ana o kona pooliiwi i ke paniuuka, he uuina ana. o ka hamam.u ae la no ia, a i ka wa i a ae ai o na kukui uwila, aia hoi e waiho mai ana j Mr.-Mua iluna o ka pa;>ah.de, me ka paa o na lima i ka hauhoaia i ke kaula, a ua piha hoi kona walia i ka welu. 0 ka noonoo mua loa i ala ae iloko o Ta7.an,a. o ia no ka tawC aihueia ana aku o kana keiki, noke aku ia oia i ka niirau ia Mr. Mua. aole he hiki iaia ke pane mai, nolaila okoa ia aku la na kaula i ai o kona mau lima, pela hoi ka weheia ana ae o ka welu mailoko mai o kona waha, aole no nae ia he mea no Mr. Mua e pane mai ai. nolaila u.a kiiia aku la ka wai hu'ilm'i a hamohamoia aku la ma kona helehelena. akahi 110 a hiki i ua kumukula nei a Keaka. ke kamailio mai: "Owai k.a inea nana i hauhoa ia oe i ke kaula? h hoike koke mai ia'u!" wahi a Tazana, me kona manao kuhihewa !oa. na kekahi o kona mau enemi kahiko kela li.ana, a ua iawe aihueia aku hoi kana keiki mai iaia aku. 4i Ke waiho aku nei au i ko'll kulat»a kumukula no kau keiki e kuu haku i keia manawa ano, no ka mea ua ike au, aole kekahi kumukula e hiki ke a'o iaia. aka i mea fl<e i ka hoomaamaa ame ka hoolakalaka ana i n.a holoholona j ke kumukula kupono ia na Keaka." "Ki;i oia ihea i keia manawa e nalowale nei:" i komo aku ai ka Lede Kelekona ma ka ninau ana 110 kana keiki. "L'a hala aku -nei oia 110 ka halekeaka, e nana ai i ka mami. a nana au i hauhon iho nei i ke kaula a ka hiki ole ia'u ke ku-e aku iaia, no ka mea, he ikaika ko kela keiki no na kanaka he umi." Aia ka minoaka ma na papalina o Tazana kahi i halii ai, aka no kona makemake oie e īke mai Kana walnne, hooiaiau w.ale ae la no oia, a i kona ike ana, aole he poino i kau aku inaluna o Mr. Mua, aka o ka maka'u wale no, haawi koke aku h oia i ke kaiioha i kona kalaiwa. e lawe niai i Wjna kaa, no ka hele ana aku i ka halekeaka, e kii ai ia Keaka. i • MOKUNA 111. [ l ka ike ana mai o ka me.a iiana e a'o ana i ka mapu i kai hanakeaka. aole he hooloheia mai o kana kauoha, hele maij oia. imua. me ka huipa loihi a ku iho la ma kahi he nia*4 kapuai ka mamao mai kahi mai a Keaka ame ka mapu e nolio mai ana, a mamua nae o kona hooko ana aku i kona mana, maluna o ka mapu. ua paa aku la kona poohiwi i ka hopuia, e kekahi kanaka kino ikaika. a loheia aku la hoi ka hoopuka ana ae o ke keiki opio: "O, e papa," a waiho aku • a oia i ka noho ana e paa ana. ilalo. I ka wa hoi o ka manu i ike mai ai ia Tazana, ua lele mai 1a oia iwaho, me ka lele ana mai iluna o Ta2ana, alaila hooho ae la o Tazana i ka pane ana ae: "Auwe, o oe ka keia o Akuta,V me ka puliki ana aku ma na lima o ka mapu. Ua hoopiha loa ia o Keaka me ke kahaha no keia kulana hoaloha o kona makuakane me ka mapu, pela 110 hoi i hookahahaia aku ai ka poe apau maloko o kela halekeaka, a ke nanakee mai la k.a mea hanakeaka ia Tazana, me ka manao hoo\yahawaha, aohe nae he nana āku o Tazana iaia, aka ke noke la i ke kamailio i ka mapu, ma ka olelo a kela ano holoholona. « Aia hoi ma kekahi wahi o kela halekeaka, o Paulo, ka iiiia nana kela mapu. kahi i noho mai ,ai ia Ta2ana, kona enemi kahiko. me ka manao maikai no keia hoea ana .aku o Tazana, aka me ka pailaia ae oloko ona, me na manao lili ame ka inaina, ole nae ona hana wale niai, aka ke noho inalie la oia, me ke kakali ana, o ka hoea mai i ka manawa kupono, ana e hookau aku ai i ka hoopa'i kupono loa maluna o kona enemi iuo. "Aole au e kala i noke ai i ka h'uli ia oe e Tazana, aole lre loaa iki ahiki iho la i keia manawa, a he nani hoi ia ua halawai hou iho la kaua. aole a'u wahi e ae e hele ai, o'ka noho wale 110 maloko o ka ululaau kokoke mai ia oe." pela ka mapu e noke aku la i ke kamailio i kona hoaloha kahiko. Moopinana wale ae la 110 o Tazatra i kona mau poohiwi, eia nae, ala kok.e mai la no na hoomanao ana iloko- ona. no kela mau la ana e alo ana i na inea o ka hihipe'a o ka ululaau o Aferika. Me he me.a la, ke kau okoa mai la imuā o Kona alo. kekahi kii, no ka ululaau. ame kahi ana i hele pu ai me Akuta, a luku aku i kona mau enemi. Al.a p.u tnai la kana mau hoomanao ana no ke kanaka Paele. kona hoa mak'e oloko o ka ululaau, pela hoi kana tiga, ame ka ohana mapu o Akuta, alaiU nui iho la kona hanu. mamuli o keia hoomanao ana mai la, me kona manao la. e hoopoina loa ana kona noonOo ana. 110 kel.a ano o kona ola ana, eia ka ke hele mai la, a kau i ka nuku, e aneane hiki hou ole iho ai iaia ke hoomanawanui. Oiai nae kela makemake i ke ano o ke ola ana o ke kanaka hihiu. a nui iloko ona. kau .okoa mai la ka helehelena o kana wahine opio u'i ame ka laua keiH, kona mau hōaloha, kona home ame kona mau waiwai, alaila hoopinana hou ae lsuoia 1 ko.Ua. mau poohiwi iluna, me ka pane ana'.ku imua o ka irāpu: ■ . ' "0 ka inea au i noi mai nei, e noho ōe malo'ko o ko makou ululaau, he hana paakiki no'u ka ae ana aku, o ka mea hjk:i ia'u kc hooko aku. ina i makemake oe, e. huli hoi aku no kou home ma Aferika. alaila na'u no od 'e hojhoi aku ilaila. Ua ike au, o kou noho ana ma ko makou aina nei, aole e I6aa ana ka hauo.linia oe, pela pu no hoi e nele ai ia hiawina hookahi ia'u." Ma kela wahi nae i hookokoke mai ai ke kanaka hanakeaka ma kahi. a Tazana e ku .ana, a mamua o kona kania* ilio ana mai, lia keke aku la na niho o ka mapu. me ka noki an.a i ka nunulu, e hoike aku ana i kona hoihoiole, e hoi nku me kela kanaka e noho ai. a e hooko ai i kana man kauoha anau, a o ia nae ka Tazana o ka'pane ana aku: "O ka'u e olelo aku nei ia oe e Akuta. e hoolohe oe i kt kauoha a k<siv hakii, a ma ka la apopo e hele mai ai au ( ike hou ia oe,V me ka ninau ana aku o i ua kan,akt ■ ne» i kahi i malamaia ai o ka mapu. Me ke no nunuha i hahai malie aku ai ka mapu i ke ka naka hana keaka, alaila huli aku 1a o Tazatia i kana keiki ; i aku 1a: "l'.a lawa kou noho ana maloko nei. i kij mai k au ia oe e hoi kaua no ka 'hale." o ka haalele aku la no ho i'a 0 jaloko o ka pahu, .a hahai mai maiiope o kon; makualeane, ine ko lāu!i hemo aha aku i.vaho o ka haie keaka, a kau mal.una.<> ko laua kaa. No kekahi nhau minuke ,ao!e he niau olelo i kamailioi;

mawa'ena-o ame kana k-eiki, n 110 ka hiki ole nae uunii iho. i kana mau n)ea apau i makema'K'e a,iie ,ni£le ; niai inma o kona makuaka'ne, ninau okoa irm la': . ' '. i< l° a 'i a nia ' ko'u nianao i keia po, i kfi ike anaWajfcWaL?tina iima kela inapu ia oe. pela hoi kou kamaaiua iaia. a o.ia la'u e nipau akuhiēi oe i "ke kamaiHo ana mai j*a'iV i ka mea oiaiō loa; JPehea oe i ka niaaina ai i kela mapu, a pehea i hilvi ai. ia ,oe ke kamailio i ka:ia . ' Ma kela in.au ninau a kan.a keiki. aole e hiki ia Tazana ke luuia hou iho i ka mea oiaio loa e pili ana iaia. nolaila h<>'inaka mai'la e hoike i kona moolelo iloko o konA mau la opi<>. kona hanauia anamaloko o ka ululaau o Atcrika, ka make ann o konamau niakua, kona kaa ana malalo o ka'malaina ana a Kala, kona makuahine mapu. Kah'a'i pu mai l,a no hoi oia i ka nui o na poino. na \>opilikia oloko o ka ululaau, na holoholona ahiu, e hoohalua mau ana i ke o!a o kekahi kanaka, ke manao aia oloko o ka ululaau kona wahi e noho ai: me ka hoike pu ana mai i ka liaule mau o ka u.a i kela ame keia manawa o ka makahiki, mv ka nui o ke anu. me ka manao o ua o Tazana, o keia maii mea apau ātia e hoikeike mai-nei i kana keiki. he mea ia maka u ai *sia, a hoopau loa i ka 11001100 ana i kekahi mia e pili .ana i na holoholona ahiu, a i ole. hele paha e ike maka i ka ululaau n Aferika. ()iai o ! a/.ana e hoakaka ana i kona ponoi, ana no e ike la i kona piha hauoli. i ke ano o kehi ana, ke ho>lohe malie la o Keaka me ka piha hialaai, no ka mea ao!c loa o?a *i moeuhane mua. he kanaka kt>n,a makuakane. i lianaiia iloko o ka ylulaau, a ua kamaain.-i hoi i ke ola ana o ; iia ho'oholona ahiu, a o ia kana o k.a ike maoli ana iho no iaia. aole he kunui e ae, o kona makemake i ke ano o ke d1;; ana o na kanaka ahiu. aka. mamuli mai 110 ia o kona makuakane. \o!e no he hoike aku o Keaka i kana mea i nianao ai, ma !io;»e ih<j o ka lohe ana i kela moolelo. a i ko laua hoea ana aku i ka hale, aole i hookau aku ka makuakane i kekahi ■ hoapa i ko'iko'i maluua o kana keiki. ak.a kauoha aku 1£ iaia. e hoi pololei nialoko o kona rumi moe, alaila hoi aku la i»b no ke keena ana i haalele iho ai i kana wahine; e noho mai ana no o Jcne e kakali i ka hoi aku 0 kana kane, a e kihe hoi i kana mau mea e k.umailio aku ai no ka laua keiki. ! kela hoea ana aku o Tazaua. kamailio aku la oia i kana w.nhine. no kona hoike ana aku i ke keiki a laua, i ka mojlelo o kona mau la opio e noho ana'maloko o ka ululaau, luliluli ae la kona )>bo. me ka piha i ke kaumaha, no ka mea i) keVi no kana i lro;>ohopo ai. e hoea mai ana ka la e maoi>oi'o ai ia Keaka 0 ka moolelo o kona makuakane. ua hoea i'o mai ia nianawa, oiai no nae. ua pa.a mau kona manao. o <e!a makemake o ka keiki i ka noho ana o na k.anaka liluu. aole ia makemake mai ka mea okoa aku. iika mai <ona makuakane aku no ia, ka mea a ua o Jcne i ike ;ii, aia no kela iini' ifoko o kana kane, e huli hoi aku iloko o ka laele oloko o ka ulula.au e noho Ma kekahi la ae u.a hooko aku la o Tazana, i kana' mea i eamailio .mua aku ai i ke kanaka hanakeaka, ma ka hele. ma ak.n e ,ike h ju ia.Akuta, ma kona wahi i malamaia ai, ) ke kanaka nae o ka loaa ana aku iaia, he mea okoa loa, a > ka ona. hoi nana kela holoholona, oia o Paulo ,aole nae e īiki i ua o Tazana ke hoomaopopo aku, o kel.a no kekahi o eona mau enemi ino loa. a o ka hoa hoi o Xikola Rokofo, )iai ua loa ae ka helehelena o kela kanaka, mai kani i kamaaina' nma ai. fmua. o..;Pau!o i hoakaka aku .ai o-Tazana- -i kona maliao o ea hoea ana aku, no ke kuai ana no ia ia Akttta, a hoiho» \pii aku no kon.a wahi, aole nae o Paulo i ae mai i kela ma o kana wale no o ka ana mai ia Tazana. o ia no-onoo ana. a hoike mai m,a kekahi la ae ke hoea hou aij o Tazana. Wa makemake loa o Keaka e hele j>u me kona niakua k,m? nvi keia ;la. e ike hou i ka mapu, ua hoole loa mai nae 0 %zama iaia, aka i ka hiili hoi ana aku o ka makiiakane, a aakak.a i ke ano nui o kana huaka'i ma kela la, imua o I<4a, ua hoooiha loa ia kela keiki me ka olioli, me ke koi oks|ana mai i kona makliakane e kuai i kela mapu, a hoihof|cu:i ka hale. i hoa paani nona. l{|t lohe ana hoi o ka makuahine i ka makemake loa o kaii|jkeiki' i ka mapu, ua piha loa oia me ka weliweli aine ka $x>hopo. aka i kona lohe an.a, o ka makemake iloko o kai o ia no ka hpihoi hou ana i kela mapu no kona wal.fla.kahi no a hoom.amaia mai kona manao. N/J<a pau ole no o ko Keaka makemake e ike i ka īnapu, noi pu aku la oia i kona mau makua, e ,ae mai iaia e hele e mkaikai i kft niapu, ua hooleia mai nae kana noi, aole no kiimu nona e hoolohe aku ai i ka laua kauoha, no ka i2ty ua. maopopo no iaia kāhi i nialamaia ai o ka mapu, no 1 j|iea ua lohe oia i ke kuhikuhi an.a mai a ke kanaka hain.'ēaka i kona makuakane, ia laua maloko o ka haleke.ak;| lfl®iinukula hou ka i hoolimalimaia e ua makua no ke a'o ea.l ka laua keiki. ma kahi o ke kumukula mua, i waiho nkana liana. ke hoomakakiu mau la o Keaka, o ka loaa w manawa kupono loa nona e liele ku ai e ike i ka mapiM; eliia nae la mahope mai. akahi no a hookoia kona iini. W'ele ° ,a e huli ma na wahi like ole o Ladana, na wahii|| i liele mua ole ai, a ma na haawina pomaikai, hoea i'o al % oia no kahi a Paulo i noho ai me kana niapu, a iaia imeke aku ai i ka puka o ka rumi i nolio ai o ua kanakaei me kona olelo ana aku. ua makemake oia e ike 1 iea'iiŪP. hookipa ia au la keia iloko. Jlo>jfi.na la e piha ana na pakeke o J J aulo i ke dala, oiai oia e-Jf pu ana me Rokofa, oia kekalii o na Wanaka kahiko mau iaaho me na lole maikai. me ka noliv> ana no hoi.maloko ril rumi niaemae lo.'i, aka mahope iho o ka hoohala ana iiMinakahiki he umi, iwaena o na J J acle ai kanaka hihiu'ala'ihee .aku kela ano maiau ona. a he kulana pelal>e!a uīji kona. O na lole e aahu ana maluna o konaj<iivj, j ua me ka minomi.no, o kona lauoho keia, ua hele no o kona rtimi e noho ana. lie hohono wale nO. a j9lHq '"ai ana. no hoi, ka mapu nuluna o ka moe, i haliiūmna ; huluhiflu eka'eka. ' '• ko.tr.p ana aku ō Keaka iloko, a ike m,ai la ka . ma ni ldc mai Ja j Akuta mailuna mai o ka moe, no k.a he«i^ : 'uai e.halawai pu me kēia mlaihini, a no ka lnanan 'hōonilikia mai.ana paha kela mapu i'ke kanaka -wVTJrpo>a'e la oia mawaena o k.a mapu ame Keaka, uā pamaWu Ja nae ka opio : * . ! 'P ea e ai. no ka me.a aole e hoopilikial wale keja holoholona ia'u. oiai he mau hoaloha ma- ! ua. l|»>a!oha k.ahiko keia no kuu makuak,ane, iloko o! kona c noho ana maloko o ka ululaau o Aferika. O ka u -makuakaiie o ka H.aku Kelekona, aole oia i, ike i ltt®ele ana mai nei e nana i ka mapu; ua papa ika-' ika ko'u nnkuahine ia'u, aole e hele mai e ike t kau h)fel|'ōna. aka no'u nae. ua hele au a makemake loa e hele l ?! 6 jkc i keia nianu. a e uku no au ia oe no ko'u hele iikllAai i k^l a ame c i a ma nawa, ina aole au mau ku-e J|| ce ' a nia nao." ] ana aku o Paulo i ka hoakaka a Keaka, o keia' ke ke <jraT/ i zana. kona enemi kahiko, iinoimo iho la na '"aka kanaka ko'ohe nei. Ma kela manawa a ua o Paulo'l* ma ' a ' ia nialoko o ka halekeaka. e kamailicu':X" a nie ka maou. ua hoala hou ia mai ka lili i'o a e heolala mau ana o ; a i kekahi ihau alahele lehule;, W a P ana « ana mai i ka liōopā'i kirpoti*o jo£ ilialuna < O 'ho la keia o ka h.'ina a na kanaka lapū\\ r dle a pihā i l^M kanawai, o ka imi i na mea e hoo

| pilikia, a hoopoino.aku ia ha'i, nie ka nana oleiho, oia pqnoi I no, manmli o kana mau haua hoopoino 1 ke ola u hai,*ka | mea rtāna i hookau mai i ka pōino maluiia ilio on-i, lie mea ole wale'no nae ia iloko o ka noonoo o kela ano kan£ka> ka mea 110 ana i ike maopopo ai m'e kona mau maka, o kfr #o eile ana o ko laua manao pepehikanaka me Kokolo, o ke kuniii nui U|i no ia o ko laua poino, a ua laki ob. i ka liw pakeleia aiia'inai o kona u!a. J kinohi, aole ana alahek* i ike ;ii. no kona hoopilikia aku ia Ta7.ana, no kona ike maoli iho no. i kona elemakule, iaia nae i halawai pu i\i keiki, akahi no a maopopo ka I hoea mai i ka hookoia ana o kona iini, me kona hooholo I'ana iho. e iioowalewale oia i keia keiki opio, me ka piha I maalea loa, ahiki i.kona lilo ana he pio n^na. | No kekahi mauawa loihi ka noho ana o Keaka me l'aulo, uje ka noke ana mai o ua kanaka nei i ke kamailio i kana mau mea apau i ike ai iio ke ola ana o Tazana maloko o ka niulaaiu o ka manao o kela kanaka. ma ka hoike ana mai i ko T.azana manao, i komo aku ai ka makemake iloko o ke keiki e hoohalike oia i ola ana me ke ano o kona makuakane. Ala ka aoao hoi o Keaka. ua hoakjaka aku la oia, no koua noho pouliuli loa i ka moolelo o kona makuakane, me kona hauhpa ana i kana kumukula, a paa i ke kaula, ina kela ,po mua loa o koua hele ana mai e nana i ka mapu, uolaila, aole he hana e ,ae ma ka aoao o kela kanaka kolohe ,aka o ka noke wale mai no i ka haauui, i ka maikai, ka lilelile ame k.i liauoli. o ke ola ana, ma ke ano he kanaka ahiu, iwaena o na holoholona. v i kela lohe i>ono ana o Paulo i na mea oiaio e pili ana i ka inooielo'o keia keiki ame kana mau mea i hana uku ai, i wahi e loaa ai laia ka īke, 110 na liana akamai a ka mapu, iia koi ikaika aku la oia ia Keaka, e hele inau mai i na manawa apau e ike i ka mapu, e hooko aku ana no lioi o Keaka i ka manao o kela kanaka. 110 ka pilia makemake maoli no kekahi o keia keiki opio i na holoholoua ahiu, a i kekahi manawa, e lih;ilclc aku ana ua o Paulo i kela keiki, me ka .mapu, a iloko o kona kahaha nui. ua hiki loa i keia keiki ke kainailio pu me ka mapu. me ka maopopo i kekahi o ka manao o Kekahi, i he kulana hoaloha maoli ko Keaka ke nanaia aku no kela mapu. lloko o ka hele o Paulo a kamaaina loa i kela mapu, aole he hiki iaia ke maopopo na olelo a kela ano holoholona, aka no Keaka nae, iloko o na la kakaikahi wale no o koua hookamaaiu.a ana iiku me ua holoholona nei, ua hiki loa iaia ke noho mai a kamailio me ka inapu. Iloko o keia mau manawa lehulehu a Keaka e hele nei e nana i ka mapu, o Tazana pu no kekahi, me ka maopopo ole aku nae i ka makuakane, no ka hana a kaua keiki, pela hoi ke keiki i noho pouliuli mai ai i ka lian.u a kona makuakane. | Iloko o kela mau manawa a'Tazana e hele aku ana e ike i i ka niapu, e koi ikaik.a'mīui aku ana oia ia Paulo, e ae niai, e hoolilo i kela mapu iala, me kona kamailio ana aku i na kumu o kona manao ana e hana pela, o ka mua, no ka hoolioi hou ana aku no ia i ka mapu no kona aina hanau, a: o ka lua, no ka hopohopo o kana wahine, o lilo auanei ka noho ana o kela mapu ma Laelana, i kumu no kana keiki, e hele mau aku ai e ike iaia, ahiki i ke komo aua o na i.uanao h6ohihi iloko ona, e hoi a noho pu me na holoholona, elike tnc kela makemake i loaa iua o Tazan.a. Iloko nae o keia inau manawa'apau a ua kanaka nei e hele aku ana e hui pu me ! J aulo, aole loa ona wahi hoomaopopo aku, o kela no ka lua 0 kona mau enemi. L'a hiki ole loa i ua kanaka epa nei, ke uumi iho i kona aka,.i;ka wa i lohe'niai ai I na hoakaka a Tazana, no ka inea ke ike la d'\n, ina e huli hoi aku ana o Tazana, alaila he hapalua hora maliope mai, e hiki mai ai kana keiki, a he hookahi ka paani pu ana me ka mapu, maluna o kahi moe. Ma kela mau manawa a Tazana e koi aku ana ia Paulo e hoolilo mai i ka mapu iaia. ua noonoo nui kela kanaka i kana mea e hana mai .ai, ahiki i kona hooholo ana iho, he oi loa aku kona ae ana mai i kela manao, aole nae malalo o iih kumu ano ole, aka mamuli o kona ike ana iho, o ka mea pono wale no ia e hana aku ai, no ka inea ua lilo kela mapu 1 mea waiwai ole iaia. mahope oka loaa ana, o kona haku, ka nlea ana i ae'ai, e hooko aku i na hana apau i mak(imakeia aku ai oia. Ua ike ua o Patilb i ka manawa aole i loaa o l'azana i ka mapu. e hooloht loa ana kela l.ioloholona i kana mail ksuoha. o ke kumu. no ka manao o ka mapli, o ka lawcla>Vc niau ia o na hana keaka i kela ame keia po. he kumu iā e liiki ai i.'iia ke hele e liuli i kona haku iwaena o ka poe makaikai, a i ka loaa ana o Tazana, pau iho la no kona manao ana e hooko aku i na mea apau i inakemakeia mai ai oia. N'o kela kumu ahie kekahi kuinu okoa ae, e hookau mai i ka hoepilikia ana lualuna o Tazana, haawi aku la ua o Paulo i kona ae, ine ka olelo ana mai, ina ka manawa e kāa mai ai ka.mapu nialalo oka malu o Tazana, ka wa ia e hkuia aku ai o kekahi huina dala mahuahua iaia, a he elua hoi la uiahope mai, e hookauia aku no kela mapu inAluna o kekahi iuoku. e haalele iho ana no na. kapakai o Aferik.a. La ike maoli iho 110 ua o I'aulo i ka pau o ka waiwai o ka maj)ii iaia. no ka mea. he hookahi manawa a ke kanaka nana e a'o aua ika mapu ina hana keaka, i hoao aku ai e hoohana i kona mana, maluna o ka holoholona, a inai pau oia i ka aiia. e kela holoholona. o ka mea wale 110 nana j i, hoopakele ae i koua ola, o ia ka hoea ana aku o Keaka Tazana. ma ke ano ulia, a nana i kauoha aku i ka mapu e hookuu i kona haku. pela iho la i hoopakeleia ae ai kona ola. [ O kekahi kumu oka makemake ana oua o l'aulo, e hoo lilo aku i kela niapu. i loaa mai ai he' puu elala nui iaia, a uau hoi ka noho ana iloko o ka nele. me ke kauka'i aku o ka liiapu ka mea uana e hoolako mai iaia i ka ai ame na mea apau ana i makeniake ai. I O Paulo kekahi ona kanaka i piha me ka maalea aine l.ke akamai i ka, hoolala ana i kekahi mau hana kolohe, eia nae, ua hala aku ia mau la, ua lilo na makahiki he uini, o kona īloho hoomanawanui ana, ma Aferika, iloko o ua haua hooinaewaewa a na kanaka Paele, i mea e poina ai nk iilahele maalahi e hol<j pono ai na hana hoopilikia aku ia ha'i. o ka mea wale trō i koe me ia o ia'no kela noonoo hoowahiiwahā'ia a 1 wahi hoi no kona enemi kahike) e aliamo ai i na haāwiiia ehaeha, he mea pono e ka naku kekMii .poino jiialunii o kanā l?eiki, o ke. alaliele. nae e hookeiia āi 1 iā kuieō palaualelo, iie ninau pohihihi no ia iaia. I T kekalii la nae, ina k<i ano ulia. lohe aku la o Kcaka*i ke ! kamailio o kona makuakane imua o kona makuahine, e 1 hoihoiia ana ka mapu no Aferika, nolaila koi okoa aku 1a oia imua o kona mau makua. e kuai i kela mapu a hoihoi aku no ko lakou home. i loaa ai kona hoa paani. Ua hoole ; loa o Tazana i kela koi a kana keiki. aoka niakuahine hoi keia. ua hele oia a piha me ka weliweli, a mahope iho o ka noke ana i ka paio me kana keiki. ua ae okoa aku 1a o Keaka Tazana. e hoihoiia ka mapu no Afcrika, a e huli hoi «ku oia no ke kula nohopaa k.ahi ana i noho ai, a hookuuia mai no ka manawa hoomaha o kela kula. ! Ma kela la ake keiki me kona mau makua i kamailio ;ii nn ka hoihoi ana aku i ka mapu no Afcrika, aole i hele o Keaka e nana i ka mapu m.-i kona wahi e malamaia ana. aka he wahi gkoa loa ka kona noonoo e hoolala la. Hc nui kana mau dala e haawi niau i.a aku ana e kona mau inakm - i kela ame keia manawa, nie kona malama ana,i kela trtau da's. no aole oia 1u- keiki uhauha. eia ka e hoea . ii kp ajia e ike ai i ka waiwai o kana mau «lala o ka li<>iliili ana. ine ka maopopo ole i kona man makua. , (Aole i pau )